Lu Chi, Η τέχνη του γραψίματος / Wen Fu, εισαγωγή Sam Hamill, μετάφραση Συμεών, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2003, 81 σ.
Κάθε συγγραφέας βρίσκει μια καινούργια είσοδο
στο μυστήριο,
και αυτό είναι δύσκολο να εξηγηθεί.
Ο συγγραφέας, ο ποιητής, το μυστήριο της γραφής. Ως «το εργαστήρι» του συγγραφέα περιέγραφαν τον χώρο εργασίας των πνευματικών δημιουργών στα μέσα του 20ού αιώνα, προσδίνοντάς τους την χροιά των τεχνιτών και αφαιρώντας λίγο από την μαγεία της ουράνιας έμπνευσης. Μετά το ονόμαζαν και «η κουζίνα του συγγραφέα», ενεργοποιώντας έτσι όλες τις αισθήσεις στη διαδικασία, εννοώντας ίσως τις σωστές αναλογίες και δόσεις, τις συνταγές που ποικίλλουν στην μαγειρική ανάλογα με τα υλικά, τα γεωγραφικά μήκη κι πλάτη της γης. Το «εργοστάσιο», πάλι, του συγγραφέα παραπέμπει στην τυποποιημένη και μαζική παραγωγή. Πολλά έχουν γραφεί σε όλες τις εποχές, από τους ίδιους τους συγγραφείς, από κριτικούς, σε αφιερώματα και επιμέρους εργασίες για το μυστικό της επιτυχίας, πρόσκαιρης ή και διαχρονικής. Μια από τις πρώτες σημαντικές πραγματείες για την τέχνη του γραψίματος στα αρχαία κινεζικά είναι τούτη, του Κινέζου Λου Τσι γεννημένου στο Δέλτα του Γιαντσέ ποταμού το 261 μ.Χ.
Η οικογένειά του καταγόταν από τον Βορρά, ήταν στρατιωτικοί με αναπτυγμένο το αίσθημα του καθήκοντος και κατείχε μεγάλη και αποδοτική κτηματική περιουσία. Ο ίδιος ο Λου Τσι σπούδασε τη στρατηγική τέχνη αλλά μετά από μια στρατιωτική ήττα, αυτοεξορίστηκε μαζί με τον μικρότερό του αδελφό. Κατά την δεκαετή απομάκρυνση από τα πολιτικοστρατιωτικά πράγματα, μελέτησε επισταμένα τον κονφουκιανισμό, τον ταοϊοσμό, τον βουδισμό και την ιστορία της λογοτεχνίας. Αναζητώντας τις αιτίες της ήττας έγραψε και αμφισβήτησε, συνέθεσε ποιήματα και διατύπωσε τις απόψεις του σε δοκίμια. Κλήθηκε να επιστρέψει στην αυλή το 290, όπου αρχικά διορίστηκε ως Λογοτεχνικός Γραμματέας και αργότερα έγινε ιδιαίτερος γραμματέας του αυτοκράτορα και στη συνέχεια ηγήθηκε στρατευμάτων που γνώρισαν συντριπτική ήττα. Θεωρήθηκε υπεύθυνος για την ήττα, κατηγορήθηκε για προδοσία και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες σε ηλικία σαράντα δύο ετών, το 301. Στον πρόλογο του βιβλίου μαθαίνουμε ότι ο Λου Τσι στην ιστορία των κινεζικών γραμμάτων κατέχει την αντίστοιχη θέση που κατέχει ο Αριστοτέλης στην Δύση. Ήταν αναγνωρισμένος τόσο από τους οπαδούς της παράδοσης όσο και από τους εμπειριστές αλλά και από Ιάπωνες και Κορεάτες ποιητές. Στη Δύση έγινε ευρύτερα γνωστός στις αρχές της δεκαετίας το 1950.
Με την μορφή σύντομων, ακανόνιστων στίχων, που κυλάνε με μια εσωτερική συνοχή, ο Λου Τσι αναπτύσσει την εμπειρία και τις ιδέες του για την διαδρομή και την τέχνη του γραψίματος: τα προκαταρτικά βήματα, τις απαραίτητες προϋποθέσεις, την μελέτη των προηγούμενων, την γνώση του εργαλείου της γλώσσας, την επιμονή και τις απανωτές διορθώσεις. Μελωδικά αναφέρεται με όρους ποιητικούς στην απαρχή της σύνθεσης, στο διάλεγμα των λέξεων, την ικανοποίηση της δημιουργίας, τα διαφορετικά είδη του γραπτού λόγου, τις έννοιες της αρμονίας. Δίνει συμβουλές για συνεχείς βελτιώσεις, για το στοιχείο της πρωτοτυπίας και το αν υπάρχουν νέες σκέψεις, για την ομορφιά, και τα πέντε κριτήρια της σύνθεσης –την μουσική, την αρμονία, την αληθινή συγκίνηση, την συγκράτηση προς την επίδειξη, και την λεπτότητα που κατέχει με το παραπάνω. Αναφέρεται στην ισορροπία της μορφής. Περιγράφει ένα αριστούργημα σαν να έρχεται από το τίποτα, σαν αέρας από το φυσερό. Εκφράζει τον τρόμο του στερέματος των κατάλληλων λέξεων, για το πάγωμα του πνεύματος, την νέκρωση της έμπνευσης, για τον χρόνο και τους ρυθμούς που ξεκλειδώνουν την ψυχή. Συμπέρασμά του είναι ότι μένοντας αγέραστη και άφθαρτη:
Η τέχνη των γραμμάτων έχει σώσει κυβερνήσεις
από καταστροφές και διδάσκει ηθική.
Γενικά γράφοντας για την τέχνη της γραφής είναι ένα μοίρασμα του μυστικού της και συγχρόνως το άνοιγμα του συγγραφέα προς το δημόσιο μάτι, οδηγίες από την μια, και μια προσωπική αποκάλυψη από την άλλη. Ένα αντίστοιχο του ζωγράφου που αποτυπώνει τον εαυτό του σε ώρα εργασίας στον χώρο της δημιουργίας του. Δημιουργία και ανάγκη επικοινωνίας.
Λέω να επιλέξω ένα κομμάτι για το κλείσιμο. Δυσκολεύομαι. Έτσι, όμως, μου δίνω την ευκαιρία να διατρέξω το βιβλίο ξανά και ξανά, οριζόντια και κάθετα, γραμμικά και ελλειπτικά, ώσπου να αποφασίσω τελικά εκείνο που αναφέρεται στο ταξίδι της γέννησης από το αχανές τίποτα σε έναν γραπτό αρμονικό ήχο:
Εκ του μη όντος, μια ύπαρξη γεννιέται
από σιωπή,
ο συγγραφέας παράγει ένα κελάδημα.
Κάθε συγγραφέας βρίσκει μια καινούργια είσοδο
στο μυστήριο,
και αυτό είναι δύσκολο να εξηγηθεί.
Ο συγγραφέας, ο ποιητής, το μυστήριο της γραφής. Ως «το εργαστήρι» του συγγραφέα περιέγραφαν τον χώρο εργασίας των πνευματικών δημιουργών στα μέσα του 20ού αιώνα, προσδίνοντάς τους την χροιά των τεχνιτών και αφαιρώντας λίγο από την μαγεία της ουράνιας έμπνευσης. Μετά το ονόμαζαν και «η κουζίνα του συγγραφέα», ενεργοποιώντας έτσι όλες τις αισθήσεις στη διαδικασία, εννοώντας ίσως τις σωστές αναλογίες και δόσεις, τις συνταγές που ποικίλλουν στην μαγειρική ανάλογα με τα υλικά, τα γεωγραφικά μήκη κι πλάτη της γης. Το «εργοστάσιο», πάλι, του συγγραφέα παραπέμπει στην τυποποιημένη και μαζική παραγωγή. Πολλά έχουν γραφεί σε όλες τις εποχές, από τους ίδιους τους συγγραφείς, από κριτικούς, σε αφιερώματα και επιμέρους εργασίες για το μυστικό της επιτυχίας, πρόσκαιρης ή και διαχρονικής. Μια από τις πρώτες σημαντικές πραγματείες για την τέχνη του γραψίματος στα αρχαία κινεζικά είναι τούτη, του Κινέζου Λου Τσι γεννημένου στο Δέλτα του Γιαντσέ ποταμού το 261 μ.Χ.
Η οικογένειά του καταγόταν από τον Βορρά, ήταν στρατιωτικοί με αναπτυγμένο το αίσθημα του καθήκοντος και κατείχε μεγάλη και αποδοτική κτηματική περιουσία. Ο ίδιος ο Λου Τσι σπούδασε τη στρατηγική τέχνη αλλά μετά από μια στρατιωτική ήττα, αυτοεξορίστηκε μαζί με τον μικρότερό του αδελφό. Κατά την δεκαετή απομάκρυνση από τα πολιτικοστρατιωτικά πράγματα, μελέτησε επισταμένα τον κονφουκιανισμό, τον ταοϊοσμό, τον βουδισμό και την ιστορία της λογοτεχνίας. Αναζητώντας τις αιτίες της ήττας έγραψε και αμφισβήτησε, συνέθεσε ποιήματα και διατύπωσε τις απόψεις του σε δοκίμια. Κλήθηκε να επιστρέψει στην αυλή το 290, όπου αρχικά διορίστηκε ως Λογοτεχνικός Γραμματέας και αργότερα έγινε ιδιαίτερος γραμματέας του αυτοκράτορα και στη συνέχεια ηγήθηκε στρατευμάτων που γνώρισαν συντριπτική ήττα. Θεωρήθηκε υπεύθυνος για την ήττα, κατηγορήθηκε για προδοσία και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες σε ηλικία σαράντα δύο ετών, το 301. Στον πρόλογο του βιβλίου μαθαίνουμε ότι ο Λου Τσι στην ιστορία των κινεζικών γραμμάτων κατέχει την αντίστοιχη θέση που κατέχει ο Αριστοτέλης στην Δύση. Ήταν αναγνωρισμένος τόσο από τους οπαδούς της παράδοσης όσο και από τους εμπειριστές αλλά και από Ιάπωνες και Κορεάτες ποιητές. Στη Δύση έγινε ευρύτερα γνωστός στις αρχές της δεκαετίας το 1950.
Με την μορφή σύντομων, ακανόνιστων στίχων, που κυλάνε με μια εσωτερική συνοχή, ο Λου Τσι αναπτύσσει την εμπειρία και τις ιδέες του για την διαδρομή και την τέχνη του γραψίματος: τα προκαταρτικά βήματα, τις απαραίτητες προϋποθέσεις, την μελέτη των προηγούμενων, την γνώση του εργαλείου της γλώσσας, την επιμονή και τις απανωτές διορθώσεις. Μελωδικά αναφέρεται με όρους ποιητικούς στην απαρχή της σύνθεσης, στο διάλεγμα των λέξεων, την ικανοποίηση της δημιουργίας, τα διαφορετικά είδη του γραπτού λόγου, τις έννοιες της αρμονίας. Δίνει συμβουλές για συνεχείς βελτιώσεις, για το στοιχείο της πρωτοτυπίας και το αν υπάρχουν νέες σκέψεις, για την ομορφιά, και τα πέντε κριτήρια της σύνθεσης –την μουσική, την αρμονία, την αληθινή συγκίνηση, την συγκράτηση προς την επίδειξη, και την λεπτότητα που κατέχει με το παραπάνω. Αναφέρεται στην ισορροπία της μορφής. Περιγράφει ένα αριστούργημα σαν να έρχεται από το τίποτα, σαν αέρας από το φυσερό. Εκφράζει τον τρόμο του στερέματος των κατάλληλων λέξεων, για το πάγωμα του πνεύματος, την νέκρωση της έμπνευσης, για τον χρόνο και τους ρυθμούς που ξεκλειδώνουν την ψυχή. Συμπέρασμά του είναι ότι μένοντας αγέραστη και άφθαρτη:
Η τέχνη των γραμμάτων έχει σώσει κυβερνήσεις
από καταστροφές και διδάσκει ηθική.
Γενικά γράφοντας για την τέχνη της γραφής είναι ένα μοίρασμα του μυστικού της και συγχρόνως το άνοιγμα του συγγραφέα προς το δημόσιο μάτι, οδηγίες από την μια, και μια προσωπική αποκάλυψη από την άλλη. Ένα αντίστοιχο του ζωγράφου που αποτυπώνει τον εαυτό του σε ώρα εργασίας στον χώρο της δημιουργίας του. Δημιουργία και ανάγκη επικοινωνίας.
Λέω να επιλέξω ένα κομμάτι για το κλείσιμο. Δυσκολεύομαι. Έτσι, όμως, μου δίνω την ευκαιρία να διατρέξω το βιβλίο ξανά και ξανά, οριζόντια και κάθετα, γραμμικά και ελλειπτικά, ώσπου να αποφασίσω τελικά εκείνο που αναφέρεται στο ταξίδι της γέννησης από το αχανές τίποτα σε έναν γραπτό αρμονικό ήχο:
Εκ του μη όντος, μια ύπαρξη γεννιέται
από σιωπή,
ο συγγραφέας παράγει ένα κελάδημα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου