Λατρεία του Ασκληπιού στον 4ο Μιμίαμβο του Ηρώνδα - ΑΣΚΛΗΠΙΩΙ‎ ΑΝΑΤΙΘΕΙΣΑΙ‎ ΚΑΙ‎ ΘΥΣΙΑΖΟΥΣΑΙ‎

Ο Ηρώνδας ή Ηρώδας ήταν ποιητής των Ελληνιστικών χρόνων. Μέχρι το 1891 διασώζονταν μόνο ελάχιστοι στίχοι απο το έργο του σε κάποιες σκόρπιες αναφορές, όμως, τότε βρέθηκε ένας πάπυρος με περίπου 700 στίχους. Επρόκειτο για τους γνωστούς μίμους ή μιμίαμβους, κωμικές περιγραφές βασισμένες στην καθημερινότητα που αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος της ελληνικής λογοτεχνίας. Στον πάπυρο διασώθηκαν 8 μίμοι περίπου πλήρεις και άλλοι τρεις δυστυχώς αποσπασματικά. 

Ο 4ος μίμος με τίτλο "ΑΣΚΛΗΠΙΩΙ‎ ΑΝΑΤΙΘΕΙΣΑΙ‎ ΚΑΙ‎ ΘΥΣΙΑΖΟΥΣΑΙ" μας περιγράφει την επίσκεψη δύο φίλων γυναικών (Η Κοκκάλη και η Κυννώ) με μια δούλη στο ιερό του Ασκληπιού για να δώσουν τις προσφορές τους κατόπιν ίασης από κάποια ασθένεια που δεν κατονομάζεται. Στο πρώτο μέρος περιγράφεται η λατρευτική πράξη στο ιερό ενώ στο υπόλοιπο, κύριο μέρος, οι γυναίκες θαυμάζουν τα έργα τέχνης (αφιερώματα, αγάλματα, πίνακες) που βλέπουν μέσα στον Ναό. Στο τέλος ακολουθούν κάποιες επιπλέον σκηνές λατρευτικού περιεχομένου. Παρότι, ο λόγος ύπαρξης του έργου φαίνεται να είναι η περιγραφή των έργων τέχνης και οι αντιδράσεις των γυναικών καθώς τα θαυμάζουν, εδώ θα ασχοληθούμε με τις εξαιρετικά ρεαλιστικές περιγραφές της λατρείας που μεταφέρουν με τον καλύτερο τρόπο τις καθημερινές ατομικές πρακτικές σε ένα ιερό. 

Παραθέτω τα σχετικά αποσπάσματα από το αρχαίο κείμενο με μια πρόχειρη απόδοση στα νέα ελληνικά και ακολουθεί σύντομος σχολιασμός. 

χαίροις, άναξ Παιήον, ος μέδεις Τρίκκης

και Κών γλυκειαν κηπίδαυρον ώκηκας

συν και Κορωνίς η σ' έτικτε κωπόλλων

χαίροιεν, ης τε χειρί δεξιή ψαύεις

Υγίεια, χώνπερ οίδε τίμιοι βωμοί, 
Πανάκη τε κηπίω τε κιησώ χαίροι,

χοι Λεωμέδοντος οικίην τε και τείχεα

πέρσαντε, ιητήρες αγρίων νούσων
Ποδαλείριος τε και Μαχάων χαίροντων,

χώσοι θεοί σην εστίην κατοικεύσιν

και θεαί, πάτερ Παιήον. ιλέω δεύτε

τωλέκτορος του'. όντιν' οικίης τοίχων

κήρυκα θύω, ταπίδορπα δέξαισθε.

ου γαρ τι πολλήν ουδ' έτοιμον αντλεύμεν,

επεί ταχ, αν βούν η νενημένην χοίρον

πολλής φορίνης, κουκ αλέκτορ', ίητρα

νούσων εποιεύμεσθα τας απέψησας

επ' ηπίας συ χείρας, ω άναξ, τείνας.

-εκ δεξιής τον πίνακα, Κοκκάλη, στήσον της Υγίειης.

Χαίρε, άναξ Παιήον που βασιλεύεις στην Τρίκκη

και έχεις κατοικία σου στην γλυκιά Κω και την Επίδαυρο

Χαίρε και η Κορωνίς που σε γέννησε και ο Απόλλων

και η Υγίεια την οποία με το δεξί σου χέρι αγγίζεις. 

Χαίρετε και εσείς που έχετε αυτούς τους τιμημένους βωμούς

Πανάκεια και Ηπιώ και Ιασώ,

και εσείς καταστροφείς του οίκου και των τειχών του Λαομέδοντα

θεραπευτές των άγριων ασθενειών

Ποδαλείριε και Μαχάονα

και όλοι οι άλλοι Θεοί και Θεές που κατοικούν στην εστία σου, πατέρα Παιήον. 

Ελάτε εδώ και αποδεχθείτε αυτόν τον κόκκορα, τον κήρυκα των τειχών της οικίας μου

τον οποίο θυσιάζω σαν συνοδευτικό. 
Γιατί δεν αντλούμε νερό από πηγάδι έτοιμο και άφθονο
αλλιώς θα θυσιάζαμε κάποιο βόδι, ή χοίρο θηλυκό

με λιπώδες δέρμα πολύ και όχι κόκκορα

ως πληρωμή για την γιατριά από την νόσο

την οποία έδιωξες καθώς έτεινες ήπια τα χέρια σου ώ Ανακτα. 

-Κοκκάλη βάλε την πινακίδα κάτω δεξιά απο την Υγίεια.  

Το κείμενο ξεκινάει με την προσευχή των γυναικών και την θυσία στο βωμό του ιερού. Η προσευχή ακολουθεί τις γνωστές συμβάσεις που έχουμε περιγράψει και στο βιβλίο για την οικιακή λατρεία. Προηγείται ένας καθιερωμένος, γενικός χαιρετισμός στον οποίο δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην παραληφθεί κάποια θεότητα που λατρεύεται ή σχετίζεται με το εν λόγω ιερό (το πιθανότερο το Ασκληπιείο της Κω). Γι' αυτό ο χαιρετισμός κλείνει με την κλισέ φράση που περιλαμβάνει όσους άλλους θεούς μπορεί να λατρεύονται εκεί αλλά να μην έχει υπόψη του ονομαστικά ο λατρευτής (άλλο γνωστό παράδειγμα η προσευχή του Σωκράτη στον Θεό Πάνα). Η φράση περιλαμβάνεται ώστε να αποτραπεί η περίπτωση ύβρεως προς αυτούς εάν δεν μνημονεύονταν όπως θα έπρεπε. Ακολουθεί το κυρίως μέρος της προσευχής στην διάρκεια του οποίου δίδεται και η προσφορά (θυσία κόκκορα). Σε αυτό το μέρος συνήθως περιλαμβάνεται ή όποια προσωποποιημένη αναφορά εν αντιθέσει με τον προγραμματικό χαιρετισμό. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει ενδιαφέρον η προσπάθεια που κάνει η Κυττώ να δικαιολογηθεί που δεν μπόρεσε να φέρει κάτι καλύτερο να θυσιάσει στον Θεό, εξηγώντας με μια μεταφορά πως δεν υπήρχε στην διάθεση της κάποιο μεγαλύτερο κατάλληλο ζώο (βόδι, γουρούνα). Τέλος να σημειώσουμε πως η θυσία ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ευχαριστήριος, δηλαδή έπεται της ίασης από την ασθένεια. Η προσευχή κλείνει με την Κυττώ να δίνει οδηγίες στην φίλη της που να τοποθετήσει την πινακίδα. Ως πίνακας μπορεί να αναφέρεται είτε μια πινακίδα με περιγραφή του "θαύματος" της Ίασης είτε κάποια με ανατομική αποτύπωση του μέρους του σώματος που γιατρεύτηκε. 

....

Νεωκόρος

κάλ' υμίν, ω γυναίκες, εντελέως τα ιρά

και ες λώον εμβλέποντα, μεζόνως ο΄τις

ηρέσατο τον Παιήον', ήπερ ούν υμείς. 

ιή ιή Παιηον, ευμενής είης

καλοίς επ' ιροίς ταίσδε κει τίνες τώνδε

εας' οπυιιηταί τε και γενής άσσον.

ιή ιή Παίηον. ώδε ταύτ' είη

Κυννώ

είη γάρ, ώ μέγιστε, κυγίη πολλή

έλθοιμεν αύτις μέζον' ίρ' αγινεύσαι

συν άνδράσιν και παισί - Κοκκάλη καλώς

τεμούσα μέμνεο το σκελύδριον δούναι

τω νεωκόρω τούρνιθος, ες τε την τρώγλην

τον πελανόν ένθες του δράκοντος ευφήμως

και ψαιστά δεύσον. τάλλα δ' οικίης έδρη

δαισόμεθα, και επί μη λάθη φέρειν. 

Νεωκόρος

τῆς ὑγιείης δῷ· πρόσδος· ἦ γὰρ ἱροῖσιν

μέ[ζ]ων ἅμ᾽ ἀρτίης ἡ ὑγείη ᾽στι τῆς μοίρης.

Νεωκόρος

Γυναίκες, η προσφορά σας είναι αποδεκτή πλήρως με καλύτερα πράγματα να έρχονται, κανείς δεν  ευχαρίστησε περισσότερο τον Παιήον απο εσάς. ιή ιή Παιήον να είσαι ευμενής σε αυτές για τις καλές τους προσφορές και στους συζύγους τους όποιοι και αν είναι και στα παιδιά τους. Ιή ιή Παιήον έτσι ας γίνει. 

Κυννώ

Έτσι ας γίνει, ω μέγιστε, και με υγεία πολλή να ξαναέρθουμε και με μεγαλύτερες προσφορές μαζί με τους άντρες μας και τα παιδιά μας.  Κοκκάλη, τεμάχισε καλά τον κόκορα και δώσε το ποδαράκι στον νεωκόρο, και στο στόμα του φιδιού βάλε με ευσέβεια τον πέλανον  και μέλωσε τα ψαιστά. τα υπόλοιπα θα τα μοιράσουμε στο σπίτι. και εσύ (μάλλον απευθυνόμενη στην δούλη) μην ξεχάσεις να τα κουβαλήσεις. 

Νεωκόρος
Από το πρόσφορο δώστε ακόμα λίγο, Είναι καλύτερο όταν μοιράζεται

Στο τέλος του κειμένου, στην σκηνή εισέρχεται ο νεωκόρος του ιερού ανακοινώνοντας πως η προσφορά έγινε αποδεκτή. Να επισημάνουμε εδώ πως σε κάθε θυσία το προσωπικό του ιερού πραγματοποιούσε κάποιες ειδικές διαδικασίες σύμφωνα με τις οποίες από συγκεκριμένα σημεία του σφάγιου αναγνωρίζονταν το κατά πόσο η προσφορά έγινε αποδεκτή ή όχι (τεχνικές παρόμοιες με αυτές της μαντικής). Ο Νεωκόρος, επιβεβαιώνοντας τον κωμικό χαρακτήρα του κειμένου, αναφέρεται ειρωνικά στην ποιότητα της προσφοράς, κάνει μια έμμεση αναφορά στο ότι οι γυναίκες ήρθαν χωρίς τους συζύγους τους και καταλήγει και αυτός με μια συνηθισμένη έκφραση. (το ώδε ταύτ' είη, είναι, που θυμίζοντας το χριστιανικό Αμήν, στην σύγχρονη εποχή έχει μέσω της ανωτέρω επιρροής αντικατασταθεί από το "γένοιτο" σε κάποιους κύκλους πολυθεϊστών).

Η Κυννώ απαντά με την σειρά της με μια υπόσχεση επιστροφής στο ιερό με όλη την οικογένεια και περισσότερες προσφορές όταν η υγεία της/τους θα είναι ακόμα πιο βελτιωμένη. Συνεχίζει δίνοντας οδηγίες στην Κοκκάλη και την δούλη της για τις επιπλέον προσφορές (πέλανος -Το τάισμα του φιδιού υπονοεί πως ο συγκεκριμένος πέλανος θα ήταν σε σχετικά υγρή μορφή ώστε να μπορέσει ο λατρευτής να τον ρίξει στο στόμα του φιδιού.  - και ψαιστά) καθώς και για το κρέας του ιέρειου. Οι πληροφορίες αυτές είναι ξανά πολύ χρήσιμες για τα συγκεκριμένα μέρη της λατρευτικής πρακτικής. Συγκεκριμένα βλέπουμε πως το ανάθημα παρουσιάζεται μαζί με την θυσία κατά την διάρκεια και το τέλος της προσευχής ενώ οι υπόλοιπες προσφορές δίνονται αφού έχει ενημερώσει ο νεωκόρος για την αποδοχή της θυσίας από το Θεό (οι γυναίκες ήδη έχουν φύγει από τον βωμό και έχουν περάσει αρκετή ώρα επισκεπτόμενες το ναό θαυμάζοντας τους "θησαυρούς"). Το κείμενο κλείνει με ακόμα μια κωμική φράση εκ μέρους του νεωκόρου που φαίνεται να ζητάει να του αφήσουν λίγο περισσότερες προσφορές (άρτο) με μια, δύσκολα να μεταφραστεί αυτολεξεί, πρόταση.