Kάλαντα.... και ευχές !!!.!!!!

STRINA

Τον 8ο αι π.Χ. άποικοι από την Ελλάδα φθάνουν στα παράλια της Μεσημβρινής Ιταλίας και τις Σικελίας (Μεγάλη Ελλάδα). Το ήδη υπάρχον ελληνικό στοιχείο της Κάτω Ιταλίας τονώθηκε με την εγκατάσταση νέων αποίκων κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Τα Κάλαντα αυτά, από το ελληνόφωνο χωριό Σαλέντο, λέγονται και \"Στρίνα\": Το νόμισμα των καλαντιστών λέγονταν στα βυζαντινά χρόνια «ευαρχισμός» ή «Στρίνα», από το λατινικό strena (στα λατινικά σημαίνει αίσιος οιωνός, αλλά και δώρο της πρωτοχρονιάς, ή «επινομίς» όπως το έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες - κοινώς μπουναμάς). Πολυπληθής μπάντα μεταφέρει το μήνυμα της Γέννησης από γειτονιά σε γειτονιά, ευλογώντας τη γη ώστε να είναι γόνιμη, αλλά και την πόρτα του σπιτιού, τη μάνα, τα παιδιά και τον αφέντη φυσικά, τον τζενεράλη.

Στρίνα
Άρτε που εστά(έφθασα) στην ώρια(ωραία) μασσαρία(αγρόκτημα)
Βλοώ(ευλογώ) την πόρτα με το λιbιdάρι(κατώφλι)
Βλοώ τη μάνα μ΄όλο το παιδία
Κι απόι(ύστερα) το τσούρη(πατέρας) που ΄ναι o τζενεράλη(αφέντης)
Κι απόι το τσούρη που ΄ναι o τζενεράλη

Ήρταμο να σας φέρμε την Αστρίνα(κάλαντα)
Κορλιάνα που τη μάτε σε τολό,
Ε να μας δώκει πρέστο μα το πρίμα
Ήρταμο να σας φέρμε την Αστρίνα

Απόι(ύστερα) ‘γω βλοώ και το μερτσάλι(τσαπί)
Την κάτσα(σουρωτήρι), την σκουνdέdα(σκάλα), το ροδούλι(χτυπητήρι τυριού)
Και τη σβαρτή, βαρτή μερτσήν αγάλη(χωρίς γάλα)
Ήρταμα να της κάμαν αλλεγκρία(χαρά)

Ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Αποστόλου Αρβανιτόπουλου, σχετικό με τα έθιμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου και των καλάνδων, μας σώζει ο Φίλιππος Βρετάκος στο βιβλίο του "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των":

"Το χριστουγεννιάτικον δένδρον συμβολίζει την αιωνιότητα της ζωής, διότι δεν γηράσκει και δεν χάνει, επομένως, την νεότητά του. Περί τούτου, ως εθίμου, ο αείμνηστος καθηγητής μου Αποστολ. Αρβανιτόπουλος ("Κληρονομία του αρχαίου κόσμου", εφημερίς "Εθνος", 31 Δεκεμ.1937) αναφέρει τα εξής: "Το δένδρον όμως των Χριστουγέννων δεν το ευρίσκω, εγώ τουλάχιστον, ως ξενικήν συνήθειαν, ως νομίζεται γενικώς, αλλ' εν μέρει ως αρχαίαν ελληνικήν. Είναι, δηλαδή, υπολείμματα της περιφήμου "ειρεσιώνης", και της "ικετηρίας" των αρχαίων Ελλήνων, και μάλιστα των αρχαίων Αθηναίων. Ήσαν δε η μεν Ικετηρία κλάδος ελαίας, από του οποίου εκρέμων ποκάρια μαλλιού, και έφερον αυτόν όσοι ήθελον να ικετεύσουν τον Θεόν ομαδικώς, δια την απαλλαγήν του τόπου από δεινού τινός κακού, π.χ. από νοσήματος, πανώλους, χολέρας ή ομοίου. Ως επί το πολύ, όμως, εβάσταζε την Ικετηρίαν άνθρωπος, ο οποίος ήθελε να τεθή υπό την προστασίαν θεού και της ανωτέρας αρχής, για να προβή εις αποκαλύψεις εναντίον ισχυρών ανθρώπων ή αρχόντων.

Η ειρεσιώνη, όμως, είχε πολύ μεγάλην αναλογίαν και προς τα κάλανδα και προς το δένδρον των Χριστουγέννων, διότι ήτο και αυτή κλάδος ελαίας ή δάφνης επί του οποίου εκρεμώντο ομοίως έρια λευκά ή πορφυρά, αλλά και καρποί και κολλύραι (κουλούρες) κ.τ.λ., εκ δώρων προερχόμενα. Τον κλάδον αυτόν περιέφερον τα παιδιά καθ'ομάδας από τας οικίας, και έψαλλον εγκωμιαστικά άσματα υπέρ της ευτυχίας του οικογενειάρχου και των μελών της οικογενείας του' εζήτουν δε και την αμοιβή των, διότι "τα είπαν", να τους δώση έκαστος "ό,τι προαιρείται", χωρίς να εκφράσουν κατ'ουδένα τρόπον την αγανάκτησίν των, αν δεν τους έδιδον τίποτε, ενώ σήμερον εκφράζουν' διαφορά πολιτισμού.

Η Ειρεσιώνη αυτή εψάλλετο κατά διαφόρους εποχάς του έτους, όπως και σήμερον τα κάλανδα (Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Θεοφανίων, Λαζάρου, Σταυρώσεως, κλπ). Και δη κατά τα Θαργήλια (Μάιον), Πυανόψια (Οκτώβριον), προς τιμήν του Απόλλωνος, του Ηλίου, των Ωρών, κλπ εις των οποίων τους ναούς και τα ιερά κατετίθετο. Πολλά εκ των παιδίων, ή πάντα, έφερον τον κλάδον τούτον εις την οικίαν των και τον εκρέμων εις την θύραν' εκεί έμενεν όλον το έτος, κατά δε το τέλος εκαίετο μεν ο περσινός κλάδος, εκρεμάτο δε ο νέος, όπως ο "Μάϊς" σήμερον' συνέβαινε δε τούτον και κατά τον αυτόν Θαργηλιώνα (Μάϊον) μήνα. [...]

Αλλά το σπουδαιότατον είναι, ότι εν εκ των περισωθέντων αρχαίων δημωδών ασμάτων, τα οποία έψαλλον τα παιδιά κατά την αρχαιότητα, έχει όλον το χρώμα και την υφήν και τας εννοίας, τα οποία έχουν τα πολυποίκιλα κατά τόπους νεοελληνικά κάλανδα. Ιδού δε η απόδειξις: έψαλλον, δηλαδή, τα παιδιά εκείνα των αρχαίων Ελλήνων εις στίχους ωραιοτάτου δακτυλικού εξαμέτρου ως εξής***:

Ήτοι: Εφθάσαμεν εις το αρχοντικόν του μεγάλου αφεντικού, ο οποίος έχει μεν μεγάλην δύναμην και τρομεράν φωνήν, είναι δε πάντοτε ευτυχισμένος' αι σεις, οι πόρτες του σπιτιού, ανοίξατε μόναι σας! Διότι μπαίνει μέσα εις στο σπίτι ο Πλούτος με αφθονίαν και μαζί με τον Πλούτον η χαρά και η Ευθυμίαν, γεμάτες από καλούδια, και η καλή Ομόνοια και Ησυχία' άμποτε δε να είναι τα δοχεία σας και τα τσουκάλια σας γεμάτα και πάντοτε να ανακατεύεται εις την σκάφην σας, που ζυμώνετε, ζυμάρι άφθονον και ωραίον.

Και άλλα πολλά παρακολουθούν τα ανωτέρω εις το αρχαίον περισωθέν άσμα, πολύ ανάλογα οφθαλμοφανώς προς τας ευχάς και τους επαίνους, οι οποίοι περιέχονται εις τα διάφορα σημερινά κάλανδα των παιδιών του Ελληνικού Λαού. [...]""

(*** αναφέρονται στους "Ομήρου βίους")

Το "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν "Ηλίου"", αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο λήμμα "κάλανδα":

"[...]Το έθιμον ίσως να είναι συνέχεια της περιφοράς της αρχαίας ειρεσιώνης υπό παίδων ή και ένωσις συνηθειών περισσοτέρας της μίας αρχαίων εορτών, διότι οι αποτελούντες τα άδοντα συγκροτήματα περιέρχονται τας οικίας συχνά, κρατούντες ράβδους κεκοσμημένας, όπως περίπου οι αρχαίοι θύρσοι των διονυσιακών εορτών και φανούς πολυχρώμους ή εσωτερικώς φωτιζόμενα ομοιώματα πλοίων, με άνοιγμα απομιμούμενον αστέρα, από όπου μόνον χύνεται το φως κ.λ.π..[...]

Φαίνεται πάντως ότι η συνήθεια υφίστατο και προ της βυζαντινής εποχής, και ίσως είχε συνδυασθή η χαρά για την γέννησιν του Σωτήρος, η οποία προ του 4ου αιώνος επανηγυρίζετο την 1ην του έτους, με τας ελπίδας και τας ευχάς του νέου έτους, τας οποίας συνήθιζον οι Ρωμαίοι, και με τον τρόπον του εορτασμού, που ήτο αρχαίος ελληνικός.[...]"

Και μιας και αναφέραμε την αρχαία Ειρεσιώνη, ας κλείσω με το τραγούδι της που μας διασώζει ο Πλούταρχος ("Βίοι Παράλληλοι, Θησεύς 22"):



Δηλαδή (σε απόδοση Ανδρέου Πουρνάρα):



(*Οι φωτογραφίες από τα βιβλία του Γ.Μέγα "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας" και του Δ.Λουκάτου "Χριστουγεννιάτικα και των εορτών")




Καλά και φωτεινά Χριστούγεννα, με υγεία κι αγάπη για όλους! Εύχομαι από καρδιάς σε όλους και όλους η Αστρίνα (το αστέρι) να φωτίσει το πνεύμα και την ψυχή μας...

Τὰ Κάλαντα εἶναι ἔθιμο ποὺ διατηρεῖται ἀμείωτο ἀκόμα καὶ σήμερα μὲ τὰ παιδιὰ νὰ γυρνοῦν ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι σὲ ζεύγη ἢ καὶ περισσότερα καὶ νὰ τραγουδοῦν τὰ κάλαντα συνοδεύοντας τὸ τραγούδι τους μὲ τὸ τρίγωνο ἢ ἀκόμα καὶ κιθάρες, ἀκορντεόν, λύρες, ἢ φυσαρμόνικες. Τὰ παιδιὰ γυρνοῦν ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι, χτυποῦν τὴν πόρτα καὶ ρωτοῦν: «Νὰ τὰ ποῦμε;». Ἂν ἡ ἀπάντηση ἀπὸ τὸν νοικοκύρη ἢ τὴν νοικοκυρὰ εἶναι θετική, τότε τραγουδοῦν τὰ κάλαντα γιὰ μερικὰ λεπτὰ τελειώνοντας μὲ τὴν εὐχὴ «Καὶ τοῦ Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ὁ νοικοκύρης τὰ ἀνταμοίβει μὲ κάποιο χρηματικὸ ποσό, ἐνῶ παλιότερά τους πρόσφερε μελομακάρονα ἢ κουραμπιέδες. Κάλαντα λέγονται τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων, τῆς Πρωτοχρονιᾶς καὶ τῶν Φώτων καὶ εἶναι διαφορετικὰ γιὰ κάθε γιορτή.

Ἡ λέξη κάλαντα προέρχεται ἀπὸ τὴ λατινικὴ «calenda», ποὺ σημαίνει ἀρχὴ τοῦ μήνα. Πιστεύεται ὅτι ἡ ἱστορία τους προχωρεῖ πολὺ βαθιὰ στὸ παρελθὸν καὶ συνδέεται μὲ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα. Βρῆκαν, μάλιστα, ἀρχαία γραπτὰ κομμάτια παρόμοια μὲ τὰ σημερινὰ κάλαντα (Εἰρεσιώνη στὴν ἀρχαιότητα). Τὰ παιδιὰ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης κρατοῦσαν ὁμοίωμα καραβιοῦ ποὺ παρίστανε τὸν ἐρχομὸ τοῦ θεοῦ Διόνυσου. Ἄλλοτε κρατοῦσαν κλαδὶ ἐλιᾶς ἢ δάφνης, στὸ ὁποῖο κρεμοῦσαν κόκκινες καὶ ἄσπρες κλωστές. Στὶς κλωστὲς ἔδεναν τὶς προσφορὲς τῶν νοικοκύρηδων.

Τὸ τραγούδι τῆς Εἰρεσιώνης τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁμήρου, τὸ ἀπαντᾶμε σήμερα μὲ μικρὲς παραλλαγὲς στὰ κάλαντα τῆς Θράκης: «Στο σπίτι ἐτοῦτο ποὔρθαμε τοῦ πλουσιονοικοκύρη ν᾿ ἀνοίξουνε οἱ πόρτες του νὰ μπεῖ ὁ πλοῦτος μέσα νὰ μπεῖ ὁ πλοῦτος κι ἡ χαρὰ κι ἡ ποθητὴ εἰρήνη καὶ νὰ γεμίσουν τὰ σταμνιὰ μέλι, κρασὶ καὶ λάδι κι ἡ σκάφη τοῦ ζυμώματος μὲ φουσκωτὸ ζυμάρι».

Aνακάλυψα πρόσφατα και μοιράζομαι μαζί σας, τα :

Βυζαντινά κάλαντα Χριστουγέννων

(Σιναΐτικη ἀλφαβητικὴ ἀκροστοιχίδα) Ἦχος α´. Ρυθμὸς τετράσημος.

 Ἄναρχος Θεὸς καταβέβηκεν καὶ ἐν τῇ Παρθένῳ κατώκοισεν
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρερου ρερου ρεμ
χαῖρε Ἄχραντε.

Βασιλεὺς τῶν ὅλων καὶ Κύριος ἦλθε τὸν Ἀδὰμ ἀναπλάσασθαι
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρε και τενενά
χαῖρε Δέσποινα.

Γηγενεῖς σκιρτάτε καὶ χαίρεσθε, τάξεις τῶν ἀγγέλων εὐφραίνεσθε
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρερου ρερου ρεμ
χαῖρε Ἄχραντε.

Δεῦτε ἐν σπηλαίῳ θεάσασθαι, κείμενον ἐν φάτνῃ τὸν Κύριον
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρε και τενενα
χαῖρε Δέσποινα.

Ἐξ ἀνατολῶν μάγοι ἔρχονται δῶρα προσκομίζουσι ἄξια.
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρερου ρερου ρεμ
χαῖρε Ἄχραντε.

Ζητοῦν προσκυνήσαι τὸν Κύριον, τὸν ἐν τῷ σπηλαίῳ τικτόμενον.
ερου ρεμ ερου ρεμ ρερου ρε τε και τενενα
χαῖρε Δέσποινα.

Ἡ ἀστὴρ τοὺς μάγους ὁδήγησεν ἄνω τοῦ σπηλαίου τοὺς ἔφερεν

Θεὸς Βασιλεὺς προαιώνιος τίκτεται ἐκ κόρης Θεόπαιδος.
Ἱδὼν ὁ Ἡρῴδης ἐθαύμασε τὴν ὑπὸ τῶν μάγων ἀκρίβειαν.
Κράζει καὶ βοᾶ πρὸς τοὺς ἱερεῖς τοὺς δοξολογοῦντας τὸν Κύριον.
Λέγετε σοφοὶ καὶ διδάσκαλοι ἄρα που γεννᾶται ὁ Κύριος.

Μάγοι τῶν κηρύττουν καὶ λέγουσι Βασιλέα μέγα καὶ Κύριον.
Τεριριριρεμ τεριριριρεμ τεμ και ανανες
χαῖρε ἄχραντε, τεμ καὶ νενενὰ χαῖρε Δέσποινα.

Νῦν Ἡρῴδης σήμερον ἤκουσεν ἀληθείας θαῦμα κι ἐθαύμασεν
Τεριριριρεμ τεριριριρεμ τεμ και ανανες
χαῖρε ἄχραντε, τεμ καὶ νενενὰ χαῖρε Δέσποινα.

Ξένον καὶ παράδοξον ἄκουσμα, τὴν ὑπὸ τῶν μάγων ἀκρίβειαν
Τεριριριρεμ τεριριριρεμ τεμ και ανανες
χαῖρε ἄχραντε τεμ καὶ νενενὰ χαῖρε Δέσποινα.

Ὁ μακροθυμήσας καὶ Κύριος, σώσαι τοὺς εἰς Σε καταφεύγοντας
Τεριριριρεμ τεριριριρεμ τεμ και ανανες
χαῖρε ἄχραντε τεμ καὶ νενενὰ χαῖρε Δέσποινα.

Ποιμένες ἰδόντες ἐδόξαζον, δόξα ἐν ὑψίστοις ἐκραύγαζον.
Ῥῆμα Ἰωσὴφ νύκτα ἤκουσεν ἄγγελος Κυρίου ἐλάλησε.
Σήμερον γεννᾶται ὁ Κύριος καὶ πᾶσα ἡ κτίσις ἀγάλλεται.
Τρεῖς τὰς ὑποστάσεις ἐγνώκαμεν· Πατέρα, Υἱόν, Πνεῦμα Ἅγιον.

Ὑπὸ ἀρχαγγέλων ὑμνούμενον καὶ τῶν Σεραφεὶμ δοξαζόμενον.
Ερου ρεμ ερου ρεμ ερου ερου ρεμ
χαῖρε ἄχραντε.

Φῶς ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐπέφανεν καὶ τὸν κόσμον ὅλον ἐφώτισε
Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος ὑπάρχεις καὶ Κύριος.

Ψάλλοντες Χριστὸν τὸν Θεὸν ἡμῶν τὸν ἐν τῷ σπηλαίῳ τικτόμενον.
Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος ὑπάρχεις καὶ Κύριος.

Ὢ παρθενομήτορ καὶ Δέσποινα· σῷζε τοὺς εἰς Σὲ καταφεύγοντας.
Ερου ρεμ ερου ρεμ ερου ερου ρεμ χαίρε άχραντε.
Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος ὑπάρχεις καὶ Κύριος.

==================================

Άναρχος Θεός καταβέβηκεν και εν τη Παρθένω κατώκησεν
Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαί
Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρεσθε, τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε
Δέξαι Βηθλεεμ τον Δεσπότην σου, Βασιλέα πάντω και Κύριον
Εξ ανατολών Μάγοι έρχονται, δώρα προσκομίζοντες άξια
Ζητούν προσκυνήσαι τον Κύριον, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ήνεγγεν αστήρν μάγους οδηγών, ένδον του σπηλαίου εκόμισεν
Θεός, βασιλεύς προαιώνιος, τίκτεται εκ κόρης Θεόπαιδος
Ιδών ο Ηρώδης ως έμαθεν, όλω εξεπλάγη ο δείλαιος
Κράζει και βοά προς τους ιερείς, τους δοξολογούντας τον Κύριον
Λέγετε σοφοί και διδάκαλοι άρα που γεννάται ο Κύριος;
Μέγα και φρικτόν το τεράστιον, ο εν ουρανοίς επεδήμησεν
Νύκτα Ιωσήφ ρήμα ήκουσε, άγγελος Κυρίου ελάλησεν
Ξένον και παράδοξον άκουσμα και η συγκατάβασις άρρητος
Ο μακροθυμίσας και εύσπλαχνος, πάντων υπομένει τα πταίσματα
Πάλιν ουρανοί ανεώχθησαν άγγλοι αυτού ανυμνήτωσαν
Ρήτορες ελθόντες προσέπεσον βασιλέα μέγαν και ένδοξον
Σήμερον η κτίσις αγάλλεται και πανηγύρίζει κι ευφραίνεται
Τάξεις των αγγέλων εξέστησαν επί το παράδοξον θέαμα
Ύμνους και δεήσεις ανέμελπον των πάντων δεσπότην και άνακτα
Φως εν τω σπηλαίω ανέτειλε και τοις εν τω σκότει επέλαμψε
Χαίρουσα η φύσις αγάλλεται και πανηγυρίζει κι ευφραίνεται
Ψάλλοντες Χριστόν, τον Θεόν ημών, τον εν τω σπηλαίω τικτόμενον
Ω Παρθενομήτορ και Δέσποινα, σώζε του εις Σε καταφεύγοντας.

 

 

 

 

Τα μοναδικά, υπέροχα , κεντημένα ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ !!!

 Σήμερα, 1η Δεκεμβρίου 2014, θα σας ευχηθώ Καλό κι ευλογημένο Μήνα, με ένα αφιέρωμα  σχετικό με τα λατρεμένα μου….. κεντημένα ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ !!! (samplers για τους Αγγλοσάξωνες, marquoirs για τους Γάλλους)

 

Το κέντημα το ανακάλυψα ή μάλλον με ανακάλυψε , στην ηλικία των 9 ετών, τότε που στα δημόσια Δημοτικά Σχολεία τα κοριτσάκια, εκτός από τη ζωγραφική και τη χαρτοκολλητική  και  αν βεβαίως η δασκάλα είχε τη διάθεση, έκαναν  την πρώτη  γνωριμία με το κέντημα.  Η σταυροβελονιά, αποτελούσε τη βασική βελονιά κεντήματος σε τυπωμένο καμβαδάκι, σίγουρα οι συνομήλικές μου, θυμάστε τα μικρά τετράγωνα καδράκια με γατούλες, σκυλάκια, παπάκια κλπ… ενώ για τα αγόρια προβλεπότανε άλλη χειροτεχνική δραστηριότητα , με μία σέγα κόβανε φιγούρες σχεδιασμένες σε κόντρα πλακέ…
 

Μετά την πρώτη γνωριμία, που ομολογώ ότι υπήρξε καθοριστική, προχώρησα σε μεγαλύτερα έργα, μην ξεχνάτε την εποχή εκείνη ήτανε πολύ της μόδας τα κεντημένα κάδρα, αντίγραφα κυρίως γνωστών πινάκων μεγάλων ζωγράφων και σε κάθε γειτονιά υπήρχανε καταστήματα που πουλούσανε κλωστές κεντήματος και τυπωμένους καμβάδες ενώ δεν υπήρχε σχεδόν σπίτι χωρίς κεντημένα κάδρα, σεμέν, καρέ, τραπεζομάντηλα….  Οι περισσότερες γυναίκες κεντούσανε, πλέκανε με το βελονάκι και τις βελόνες…, κέντησα λοιπόν ένα τοπίο, αντίγραφο από πίνακα  του Meindert Hobbema, πολλά σεμέν, δυό τρία τραπεζομάντηλα, έξι σεντόνια, σελιδοδείκτες, τσάντες, μαξιλάρια και δύο πολυθρόνες Louis XV….
 

Στο πρώτο μου ταξίδι στο εξωτερικό, στα τέλη της δεκαετίας του ΄70, έκανα τη γνωριμία με τα κεντημένα δειγματολόγια και αυτό ήτανε !!! Κεραυνοβόλος έρως !!!
 

΄Αρχισα να αγοράζω μανιωδώς ξένα  περιοδικά, να ζητώ από φίλους και συγγενείς που ζούσανε στο εξωτερικό, να μου τα προμηθεύουνε, να αγοράζω σχέδια από αντίγραφα Μουσείων και φυσικά άρχισα να κεντώ τα πρώτα δικά μου Δειγματολόγια  (Γερμανικά και γαλλικά κυρίως αντίγραφα) και το 1996 επί τέλους δύο εμπνευσμένα από το βιβλίο της κ. Βαρβάρας Δεληβοριά "Στις ίλινες στις μπίλινες..." ,  με ελληνικά αλφάβητα και ελληνικά λαϊκά μοτίβα !!!

 

Αυτά τα υπέροχα και μοναδικά κεντήματα με γοητεύσανε τόσο, που τα μελέτησα με ζήλο και επιμέλεια, εμβάθυνα στους συμβολισμούς των μοτίβων και γεννήθηκε μέσα μου η επιθυμία  να κάνω ευρύτερα γνωστή την ύπαρξή τους  στη χώρα μας, γιατί σε Ευρώπη και Αμερική είναι πασίγνωστα, ενημερώνοντας όσες περισσότερες φίλες μπορώ, σχετικά με τη μαγευτική  ιστορία τους !!!

 

 Αυτά τα ιδιαίτερα εργόχειρα, εμφανίζονται αρχικά στη Γαλλία περί τον 11 αιώνα, κεντημένα με σταυροβελονιά επάνω σε ένα μακρόστενο κομμάτι λινού υφάσματος, με λινές, μάλλινες, ή μεταξωτές κλωστές, βαμμένες με φυτικές

Βαφές, γι΄αυτό και τα χρώματά τους, είναι πολύ αχνά.

 

Ονομάζονται   marquoirs/σημειωματάρια  στη Γαλλία , ενώ

στις Αγγλοσαξωνικές χώρες ονομάζονται samplers / δειγματολόγια και αποτελούσαν τον κυριότερο τρόπο εκπαίδευσης των κοριτσιών, στο σπίτι ή σε μοναστήρια, όπου διδάσκονται γραφή και ανάγνωση μέσω της διδασκαλίας του μετρητού κεντήματος, που συμπεριλαμβάνει την εκμάθηση του αλφαβήτου, μέτρημα , συνδυασμό χρωμάτων, δημιουργία μοτίβων κλπ

.Οι εκπαιδευόμενες ήτανε κορίτσια ηλικίας 5-12 ετών, κόρες ευγενών ή πλουσίων αστών και εμπόρων, γιατί ήτανε οι μόνες που είχανε ευχέρεια χρόνου και τη δυνατότητα αγοράς των πανάκριβων υλικών όπως το λινό ύφασμα και οι κλωστές, εξ άλλου τα ρούχα των απλών πολιτών και χωρικών ήτανε απλά και αυστηρά, δεν είχανε στολίδια, τα κεντήματα και οι δαντέλλες, ήτανε καθαρά προνόμιο της αριστοκρατίας  και χρησιμοποιούντο κατά κόρον από την εκκλησία. Τα παραδοσιακά σχέδια περνούσαν από γενιά σε γενιά, από μητέρα σε κόρη ενώ τα πρώτα βιβλία σχεδίων χρονολογούνται από το 1523 και το 1597.

 

Τα δειγματολόγια περιλάμβαναν ένα ή περισσότερα Αλφάβητα, τα οποία χρησίμευαν κυρίως για το μαρκάρισμα των ασπρορούχων της προίκας κάθε κοπέλας, για πρακτικούς λόγους (τα ασπρόρουχα, σεντόνια, τραπεζομάντιλα κλπ πλένονταν δύο φορές το χρόνο σε κοινές πλύσεις και το μαρκάρισμα βοηθούσε στο ξεχώρισμά τους) ενώ πολλές φορές περιλαμβάνανε ρητά, στίχους, προσευχές και αφιερώσεις. Στο δειγματολόγιο υπάρχει συνήθως το όνομα και το επίθετο της κεντήστρας, η ημερομηνία της γέννησής της, το σχολείο της ή η περιοχή της διαμονής της και η χρονολογία που πραγματοποιήθηκε το εργόχειρο και πιο σπάνια, άλλες σημαντικές ημερομηνίες, όπως γέννησης, γάμου κλπ

Τα νεαρά κορίτσια μάθαιναν τις διάφορες βελονιές ( γαζί, πισωβελονιά, πλακέ, ροκοκό) και κυρίως τη σταυροβελονιά που αποτελεί τη βασική βελονιά των δειγματολογίων, αν και είναι ανατολικής προέλευσης (μάλλον από την Κίνα) χρησιμοποιώντας ένα μικρό ορθογώνιο κομμάτι λινού υφάσματος 20 Χ 30 περίπου, όπου απεικόνιζαν διάφορα μοτίβα, γιρλάντες, θρησκευτικά θέματα (σταυρό, εστεμμένη καρδιά, τον αμνό του θεού, τον Αδάμ και την Εύα, το δένδρο της ζωής) κλπ ενώ αργότερα προστέθηκαν πιο σύνθετα διακοσμητικά μοτίβα (πουλιά, άνθη, καρποί, στεφάνια, πλαισιωμένα από γιρλάντες λουλουδιών, μαιάνδρους και άλλα γεωμετρικά περιγράμματα) εμπλουτισμένα με σύμβολα φιλίας, προστασίας, εξουσίας, γονιμότητας, ευημερίας, αφθονίας κ.ά.
 

Τον 17 αιώνα, η χρήση βιομηχανοποιημένων χημικών βαφών, έφερε την « έκρηξη» του κόκκινου χρώματος το οποίο αντιπροσωπεύει το χρώμα της ζωής, είναι ζωηρό, σταθερό και ανθεκτικό στις πλύσεις γι΄αυτό και από την εποχή αυτή εμφανίζονται πολλά μονόχρωμα δείγματα σε ζωηρό κόκκινο χρώμα (DMC 321)

 

Λοιπόν πριν τρία χρόνια περίπου, μου συνέβη κάτι εκπληκτικό!!! Διέσωσα από τα σκουπίδια, κυριολεκτικά, ένα εξαιρετικό, μοναδικό αυθεντικό Δειγματολόγιο του 1875 !!! Ένα υπέροχο εργόχειρο στο οποίο  η κεντήστρα αποτύπωσε συγκλονιστικά, πολύ προσωπικά της συναισθήματα, έχει κάνει στην κυριολεξία, μία συγκινητική κατάθεση ψυχής !!! ΄Ενας θησαυρός που δεν εκτιμήθηκε,  πιθανόν λόγω άγνοιας ή και αδιαφορίας και βρέθηκε εντελώς τυχαία στα χέρια μου…

Κεντημένο το 1875 από τη Θεοδοσία Κωσταντίνου Μαζ....

 Κι ενώ σχεδόν το είχα πάρει απόφαση, ότι τα λατρεμένα μου Δειγματολόγια, δεν ενδιαφέρουνε πολύ κόσμο, όπως και το κέντημα άλλωστε γενικότερα, η ανακάλυψη αυτού του μοναδικού θησαυρού σε συνδυασμό με την  επαφή με τις αγαπημένες φίλες Φλώρα, Νίκη, Ράνια  και Νάσια (από το Βόλο) που παραμένουνε λάτρεις του μετρητού κεντήματος, έγινε η αιτία να μοιραστώ μαζί τους την ιδέα μου, να αναζητήσουμε και να μελετήσουμε τα παλαιά Δειγματολόγια που βρίσκονται στα Μουσεία μας, ελάχιστα είναι η αλήθεια και  να δημιουργήσουμε αντίγραφα ή νέα δικά μας, με ελληνικά γράμματα, φράσεις, μοτίβα της λαϊκής μας παράδοσης κλπ  πρώτα από όλα για δική μας ευχαρίστηση, κατά δεύτερο και με απώτερο σκοπό κάποια στιγμή στο μέλλον, εφ΄όσον δημιουργηθούνε αρκετά έργα, από πολλούς δημιουργούς ευελπιστούμε, ονειρευόμαστε να πραγματοποιηθεί μία έκθεση, μία έκδοση, κάτι σχετικό τέλος πάντων….

 

 

΄Ολη αυτή η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντός μας γύρω από τα κεντημένα Δειγματολόγια, έμελλε να μας προετοιμάσει για νέες και πολύ ενδιαφέρουσες εξελίξεις….η  Ράνια ανακάλυψε και παρουσίασε στο μπλόκ της άλλο ένα ελληνικό αυθεντικό Δειγματολόγιο του 1880 από το Βροντάδο της Χίου, η Χριστίν, μας έφερε ένα πανέμορφο μονόχρωμο δειγματολόγιο, έργο της πεθεράς της από την ΄Ανδρο, πραγματοποιήσαμε συνάντηση με την κυρία  Αικατερίνη Πολυμέρου- Καμηλάκη, Διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών η οποία μας ενθάρρυνε στην προσπάθειά μας, γνωρίσαμε τη Υπεύθυνη Κεντητικής του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης η οποία μας ενημέρωσε ότι το Μουσείο διαθέτει μόνο τρία Δειγματολόγια και εντυπωσιάστηκε από το μεράκι μας, τέλος ερευνώντας στο διαδίκτυο, διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχουνε ελληνικά δειγματολόγια, ανακαλύψαμε ένα και μοναδικό, αντίγραφο από τη Χίο του 1828 το σχέδιο του οποίου πωλείται από μία Αγγλική Εταιρεία….!!

Its rare to see a sampler from Greece, we see a lot of beautiful embroidery, but this is one to add to the collection!!
http://travelingstitcher.blogspot.gr/2013/09/greek-sampler-1828.html

Η ιδιαίτερη αγάπη μας για τα κεντημένα Δειγματολόγια έγινε η αιτία να θέλουμε να μοιραστούμε με όσες το δυνατόν περισσότερες κεντήστρες την ιδέα μας, να αναζητήσουμε, να ανακαλύψουμε και να μελετήσουμε τα παλαιά Δειγματολόγια που βρίσκονται στα Μουσεία μας, ελάχιστα είναι η αλήθεια σε σύγκριση με αυτά του εξωτερικού, ή βρίσκονται φυλαγμένα σε συρτάρια, μπαούλα, σεντούκια και  να δημιουργήσουμε αντίγραφα ή νέα, με εντελώς προσωπική μας πρωτότυπη σύνθεση , με ελληνικά γράμματα, αλφάβητα, αριθμούς, φράσεις, στίχους, προσευχές, μαντινάδες, πλαισιωμένα με μοτίβα της λαϊκής μας παράδοσης κλπ  πρώτα από όλα για δική μας ευχαρίστηση και κατά δεύτερο , με απώτερο σκοπό κάποια στιγμή στο μέλλον, εφ΄όσον δημιουργηθούνε αρκετά έργα, από πολλούς δημιουργούς ευελπιστούμε, ονειρευόμαστε να πραγματοποιηθεί μία έκθεση, μία έκδοση, κάτι σχετικό τέλος πάντων….

΄Οσες φίλες λοιπόν έχετε την εξαιρετική τύχη, να έχετε στην κατοχή σας, ένα παλαιό αυθεντικό Δειγματολόγιο, σας παρακαλούμε θερμά φωτογραφίστε το και στείλτε μας μία ευκρινή φωτογραφία του μαζί με όσες περισσότερες πληροφορίες έχετε για το συγκεκριμένο εργόχειρο, όσες πάλι έχετε τη διάθεση να κεντήσετε ένα  ή περισσότερα Δειγματολόγια, ελάτε στην παρέα μας !!!Θέλουμε να μοιραστούμε με όσο το δυνατόν περισσότερες κεντήστρες αυτή την εμπειρία, εννοείται ότι θα υπάρχει αλληλοβοήθεια, ανταλλαγή σχεδίων, μοτίβων, ιδεών, τεχνογνωσίας κλπ…

Μέσα από τα μπλόκ μας,(το δικό μου, της Φλώρας, της Νίκης, της Ράνιας, της Νάσιας) μπορούμε να ξεκινήσουμε μία δημιουργική σταυροφορία διάσωσης κατ΄αρχάς των άγνωστων θησαυρών που πιθανόν βρίσκονται στην αφάνεια , να ξαναανακαλύψουμε αυτούς που βρίσκονται στα Μουσεία μας, κυρίως στα νησιά, και  φυσικά να ζήσουμε μαζί μία δημιουργική  περιπέτεια που θα μας χαρίσει γνώση και άπειρη προσωπική ικανοποίηση !!! Τι λέτε ξεκινάμε ;

Από σήμερα λοιπόν 1^η Δεκεμβρίου 2014 και για όσο χρόνο χρειαστεί, περιμένουμε τις συμμετοχές σας, φωτογραφίες αυθεντικών Δειγματολογίων ή φωτογραφίες Δειγματολογίων που έχετε δημιουργήσει εσείς, σε οποιοδήποτε χρώμα, συνδυασμό χρωμάτων και μέγεθος .

Τα Δειγματολόγιό σας, κεντημένα με σταυροβελονιά ή άλλες βελονιές, (ανεβατή, γαζί, σταυροπούντι, κλπ) καλό θα είναι να είναι εμπνευσμένα από παραδοσιακά μοτίβα και να συμπεριλαμβάνουν γραμματοσειρές του ελληνικού αλφαβήτου, παροιμίες, προσευχές, στίχους, λέξεις κλπ  Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας για οποιαδήποτε πρόσθετη πληροφορία, επιλογή υφάσματος, σχεδίου, γραμματοσειρών κλπ...σε προσεχείς αναρτήσεις θα δώσουμε σχέδια καθώς και ερμηνείες των συμβόλων...

 Για να ευχηθώ καλό Μήνα και το Καλό ξεκίνημα σ΄αυτή τη Σταυροφορία, σας παρουσιάζω την τελευταία δημιουργία μου , ένα μονόχρωμο Δειγματολόγιο με τίτλο :«Οι δύο καλοκυράδες» κεντημένο σε «σχολικό καμβά» με κοτόν περλέ χρώματος Μπορντώ.
 

Η έμπνευσή μου βασίστηκε στα λαογραφικά στοιχεία  του τόπου που γεννήθηκα και ζώ, κάτω από την Ακρόπολη, δίπλα στο λόφο της Πνύκας, των Μουσών, των Νυμφών (Φιλοπάππου)…

 

*Πίτα με μέλι πρόσφεραν οι ανύπαντρες κοπέλες για να καλοπιάσουν τις Μοίρες ή Καλοκυράδες, που κατά τη λαϊκή παράδοση ζούσαν στους λόφους και στα σπήλαια, ώστε να καλοπαντρευτούν. Συνήθεια που διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες από την αρχαιότητα, όταν οι Ελληνίδες έκαναν θυσία με μέλι στις Νύμφες για τους ίδιους ακριβώς λόγους, δηλαδή να προσελκύσουν τα πνεύματα της φύσης, αυτούς τους "ελάσσονες αγγέλους" που λέει ο Διονύσιος και που τα παλιά τα χρόνια ονόμαζαν νεράιδες ή καλοκυράδες.  Εκεί όπου, όχι πολύ καιρό πριν, κυριαρχούσε στην αντίληψη των απλών ανθρώπων η πεποίθηση ότι υπήρχαν νεράιδες, αλλά και δυνάμεις ικανές να αλλάξουν τη ζωή τους.

Στου Φιλοπάππου , τα νεότερα χρόνια λατρεύονταν οι Καλοκυράδες -η άλλη ονομασία των Μοιρών- από κοπέλες που τραγουδούσαν άσματα με μυστηριώδη φωνή, προσπαθώντας από κάποιο οιωνό να μαντέψουν το όνομα του μέλλοντος συζύγου τους. 'Αλλη μια παράδοση, που συνδέεται με πανάρχαιες συνήθειες καθώς, σύμφωνα με τους ειδικούς, η επωδή που διασώζεται απηχεί στίχους του ορφικού ύμνου.

Πηγή: Ο Μαγικός κύκλος της Αθήνας | iefimerida.gr