Υπάρχει ένα σκάνδαλο στον Χριστιανικό κι Εβραϊκό ιερό κανόνα: το Άσμα Ασμάτων. Που είναι ολοφάνερα ερωτικό, έως τολμηρό, χώρια ότι απουσιάζουν απ’ αυτό αναφορές στον Θεό, στη Διαθήκη, σε εσχατολογικά ή σοφιολογικά θέματα. Απλώς δύο αγαπημένοι που υμνεί ο ένας την ομορφιά του άλλου, χαίρεται ο ένας τον άλλον, τον ψάχνει ή τον περιμένει με αγωνία.
Οι μελετητές της Βίβλου εικάζουν ότι το Άσμα είναι σύνθεση έξι λαϊκών τραγουδιών και πρέπει να γράφτηκε, ή μάλλον να καταγράφτηκε, κάπου 5ο – 3ο αιώνα π.Χ. Συμπεριλήφθηκε στον ιερό κανόνα δύο Παραδόσεων επειδή θεωρήθηκε «αλληγορικό»: μιλά συμβολικά για την αγάπη του Χριστού προς την Εκκλησία, ή του Θεού προς τον Ισραήλ (διαβάστε το Άσμα, εδώ στη μετάφραση των Εβδομήκοντα και στα Αγγλικά, εδώ σε άλλη αγγλική απόδοση, εδώ και σε νεοελληνική απόδοση)
Φοβάμαι όμως ότι το σκάνδαλο είναι ακόμα μεγαλύτερο! Υποψιάζομαι ότι τα έξι τραγούδια που συνέθεσαν το Άσμα δεν ήταν απλά «λαϊκά ερωτικά τραγούδια»!...
* * *
Την ίδια εποχή με το Άσμα Ασμάτων εμφανίστηκε κάτι πολύ αντίστοιχο στην άλλη άκρη του κόσμου. Κάτι επίσης κατάφωρα ερωτικό, που επίσης έγινε αποδεκτό από την εκεί ορθοδοξία μόνο και μόνο επειδή θεωρήθηκε αλληγορικό:
Τα Εννιά Τραγούδια (Jiu Ge) περιλαμβάνονται σε μια αρχαία Κινέζικη ποιητική συλλογή, το Chu Ci, η οποία αποδίδεται στον Qu Yuan (4ος – 3ος αιώνας π.Χ.), έναν υπουργό που συκοφαντήθηκε, έπεσε στη δυσμένεια του βασιλιά κι εξορίστηκε στους «βαρβάρους» του Νότου. Ο Qu Yuan τελικά αυτοκτόνησε για να αποδείξει την αφοσίωσή του στο βασιλιά και στη χώρα του, όμως προηγουμένως άφησε πίσω του το Chu Ci. Και τα Εννιά Τραγούδια μέσα σ’ αυτό
Βλέπω μια φιγούρα να εμφανίζεται στην πλαγιά του βουνού
Το σώμα της ντυμένο συκόφυλλα, ζωσμένο μετάξι
Η ματιά της πλανερή, το χαμόγελό της αφοπλιστικό
Λέει: «Με ποθείς γιατί έχω ομορφιά κι ευγένεια»
Τα Εννιά Τραγούδια δεν είναι έργο του Qu Yuan, αλλά καταγραφές τραγουδιών από σαμανιστικές συνάξεις του «βαρβαρικού» Νότου, και περιγράφουν την αναζήτηση του σαμάνου (άντρα ή γυναίκας) για το ταίρι του ανάμεσα στους Θεούς. Θα πρέπει να το δείτε εντός του αρχαίου Κινέζικου σαμανισμού: ο σαμάνος προσπαθεί να δελεάσει ερωτικά την Κυρία του Δάσους ή τον Κύριο της Ανατολής ώστε να σμίξει μαζί του/της για να καρπίσουν τα χωράφια, να πέσουν ευεργετικές βροχές, να δέσουν τα φρούτα στα δέντρα κ.λπ. Τόσο σημαντική ήταν η ένωση του Wu (σαμάνου) με τον Θεό ή τη Θεά. Αλλά ήταν και δημόσια ένωση: η παράσταση των Εννιά Τραγουδιών γινόταν παρουσία όλης της κοινότητας.
Φανταστείτε αγροτικά μέρη και χωριά• ο κόσμος μαζεμένος σ’ ένα σπίτι και μια ορχήστρα από έγχορδα, πνευστά, κρουστά, λιθόφωνα και καμπάνες• χορευτές, τραγουδιστές, ηθοποιοί• κάποιος αρχικός εξαγνιστικός καθαρμός σε νερό με λουλούδια ορχιδέας, καθώς και προσφορά φαγητού και ποτού για τους Θεούς• κι ο Wu (σαμάνος), άντρας ή γυναίκα, πλούσια ντυμένος με στολίδια, χρώματα και τι άλλο, αρχίζει το τραγούδι του που κορυφώνεται κάποια στιγμή σ’ έναν εκστατικό χορό: η ερωτική ένωση του Wu με τον Θεό/τη Θεά (αν όλα πάνε καλά κι έρθει στο ραντεβού).
Κάπως έτσι ήταν η Αρχαία Παράδοση της Κίνας (“the Old Religion of China”), πολύ πριν έρθει ο Κομφουκιανισμός κι ο Ταοϊσμός (αργότερα κι ο Βουδισμός) με τις φιλοσοφικές μεταφυσικές τους και τους ηθικούς τους κώδικες.
Πετάμε ψηλά και γαλήνια,
Οδηγάμε προς τους αγνούς ατμούς, χειριζόμαστε τον ουρανό και τη γη,
Μαζί με τον Κύριό μου σε ίση ταχύτητα κι οι δυο
Οδηγώντας τον Αυτοκράτορα προς τα Εννιά Βουνά
Η ιερή του φορεσιά διπλώνει σε κυματιστές πτυχές,
Ταλαντεύεται το μενταγιόν του από νεφρίτη και ζαλίζει.
Πότε στη γη, πότε στον ουρανό,
Κανείς μας δεν ξέρει τι κάνει.
(«χειρισμός του ουρανού και της γης» μπορεί να σημαίνει και ερωτοπραξία, το ρήμα «οδηγώ» στα Κινέζικα σημαίνει κι ερωτική διείσδυση, οι «ίσες ταχύτητες» ή «εξαγνισμένες ταχύτητες» παραπέμπουν κι αυτές σε ερωτοπραξία)
Στα Εννιά Τραγούδια κάποιες φορές ο Wu περιμένει μάταια τον Θεό ή τη Θεά. Κάποιες φορές γιορτάζει και πανηγυρίζει τον ερχομό τους. Κάποιες φορές υμνεί την ομορφιά τους τραγουδώντας και χορεύοντας ώστε να τους ξεμυαλίσει για να σμίξουν μαζί του/της. Κάποιες φορές υποφέρει τον πόνο της αγάπης. Και κάποιες φορές είναι οι Θεοί που αναζητούν τον Wu να σμίξουν μαζί του/της.
Μαζί σου κάποτε γύρισα τους Εννιά Ποταμούς,
Κι ο ανεμοστρόβιλος που αφήναμε πίσω μας, τάραζε τα νερά τους,
Με σένα κάποτε λούστηκα στα νερά της λίμνης Xian,
Στέγνωσα τα μαλλιά σου στις όχθες της κοιλάδας Yang.
Ποθώ τον Όμορφο όμως αυτός δεν έρχεται
Με πρόσωπο στον άνεμο, απελπισμένη, λέω το τραγούδι μου.
Όμως από ένα σημείο και μετά, στο χώρο της Κίνας κυριάρχησε ο Κομφουκιανισμός, πολύ εχθρικός προς την αρχαία σαμανιστική/ανιμιστική παράδοση κι επέβαλε τη δική του ορθοδοξία. Το «εκπολιτιστικό» πρόγραμμα των Κομφουκιανιστών αξιωματούχων περιελάμβανε δίωξη των σαμάνων και συστηματική καταστροφή των ιερών τόπων τους. Τα Εννιά Τραγούδια όμως δεν ξεχάστηκαν. Διάφοροι Κομφουκιανιστές λόγιοι εξήγησαν ότι το περιεχόμενό τους πρέπει να κατανοηθεί «αλληγορικά»: η αγάπη κι ο πόνος τους εκφράζει την αγάπη και τον πόνο ενός ενάρετου, αφοσιωμένου κι αδικημένου υπουργού (του Qu Yuan) για την πατρίδα και τον βασιλιά του.
Ο θεός μου κατέβηκε ακτινοβολώντας, έμεινε μαζί μου,
Μέχρι που ξαφνικά έφυγε και πέταξε πίσω στα σύννεφα...
Θυμάμαι τον Κύριό μου κι αφήνω βαθύ αναστεναγμό,
Μέσ’ στη συντριβή και την εξάντληση, η καρδιά μου καθαρός πόνος.
Για αιώνες κατόπιν τα Εννιά Τραγούδια ανέβαιναν σε θεατρικές παραστάσεις. Ακόμα και στις βασιλικές αυλές. Οι μορφωμένες ελίτ, με το πρόσχημα της αλληγορίας απολάμβαναν μια λαϊκότητα, κάτι αυθεντικό που χάθηκε στην επιτήδευση της πολιτισμένης Κίνας, εξορίστηκε στην ύπαιθρο, έγινε όπως ο παγανισμός στη χριστιανική Ευρώπη.
Χωρίς μια λέξη ήρθες σε μένα, χωρίς μια λέξη έφυγες
Πετώντας στον ανεμοστρόβιλό σου, με σύννεφα γύρω σου κυματιστές σημαίες.
Καμιά δυστυχία δεν κομματιάζει την καρδιά μου όσο ο χωρισμός μας...
Καμιά χαρά τόσο οδυνηρή όσο η πρώτη γνωριμία μας.
Ας επιστρέψουμε όμως στα Έξι Τραγούδια: διαβάζω σινολόγους που επισημαίνουν ότι αντίστοιχη περίπτωση των Εννιά Τραγουδιών στη Δύση είναι το Άσμα Ασμάτων. Και τα δύο ερωτικά, που προκειμένου να γίνουν αποδεκτά θεωρήθηκαν αλληγορικά από τις εκάστοτε ορθοδοξίες. Και τα δύο έχουν χορικά μέρη, κάτι που υποδεικνύει ότι προήρθαν από μουσικές σαμανιστικές συνάξεις με θεατρικό χαρακτήρα. Επίσης, και τα δυο έχουν συγκεκριμένες δραματουργικές δομές. Στα Εννιά Τραγούδια:
1) Ο Αγαπημένος αναζητά την Αγαπημένη, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι
2) Η Αγαπημένη νοσταλγεί τον Αγαπημένο, κι αυτός έρχεται ή δεν έρχεται να την πάρει
3) Ο Αγαπημένος συνοδεύει την Αγαπημένη σ’ ένα μεθυστικό ταξίδι
Παρόμοιες μ' αυτές που διαβάζω στα Έξι Τραγούδια:
1) Η Αγαπημένη νοσταλγεί τον Αγαπημένο πονώντας από αγάπη, κι αυτός έρχεται ή δεν έρχεται να την πάρει
2) Η Αγαπημένη αναζητά τον Αγαπημένο, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι
3) Οι δύο Αγαπημένοι γιορτάζουν την αγάπη τους κι αλληλοϋμνούνται
Είναι επίσης παρόμοια κι η μορφή τους: και τα δύο γεμάτα από προτάσεις χωρίς υποκείμενο, χωρίς προσωπικές αντωνυμίες, δεν ξέρεις ποιος μιλάει, αν είναι άντρας ή γυναίκα ή ο χορός. Δεν είναι περίεργο αυτό αν σκεφτείς ότι κατά τη σαμανιστική σύναξη, ο σαμάνος έπρεπε να τραγουδήσει τόσο το ρόλο του Αγαπημένου όσο και το ρόλο της Αγαπημένης. Πάντως όποιος τα μεταφράσει πρέπει να κάνει πολλές επιλογές και να πάρει ελευθερίες. Απ’ όσο καταλαβαίνω, ακόμα κι οι Εβδομήκοντα πρέπει να πήραν πολλές πρωτοβουλίες στο εβραϊκό κείμενο του Άσματος.
Προτείνω λοιπόν ότι στον ιερό κανόνα Εβραίων και Χριστιανών συμπεριελήφθηκε κάτι πολύ... ερωτικότερο, σαμανιστικότερο, παγανιστικότερο αλλά και κυριολεκτικότερο απ’ ό,τι θεωρούν οι φρούραρχοι του δόγματος! (και αρχαιότερο, ποιος ξέρει πότε κι από ποιους προήρθαν τα αρχικά Έξι Τραγούδια...).
Μην ξεχνάτε, οι παρακάτω στίχοι είναι αλληγορικοί, εκφράζουν την αγάπη του Χριστού προς την εκκλησία:
ΥΓ: Μερικοί ακόμα αλληγορικοί στίχοι που εκφράζουν την αγάπη ενός αφοσιωμένου υπουργού προς τον βασιλιά του:
Την αυγή τα άλογά μου τρέχουν στις όχθες
Το δειλινό περνάω τη δυτική ακτή
Ακούω την Αγαπημένη μου να με φωνάζει
Ανεβαίνουμε στο άρμα και τρέχουμε μαζί
Χτίζουμε ένα σπίτι στο νερό του ποταμού
Οι τοίχοι κι η σκεπή του από λωτούς
Μας καλωσορίζουν τα πνεύματα του Βουνού των Εννιά Διασταγμών
Μαζεύονται γύρω μας σαν παραβάν από σύννεφα
Να κρύψουν την αγάπη μας
Πήρα τους στίχους των Εννιά Τραγουδιών από το Shamanism, Eroticism, and Death (2019) του Thomas Michael
