Μαθήματα Ιρλανδικής Ιστορίας

In Ireland there is one condition that is decidedly more frowned upon than being a bad Catholic, and that is the condition of being anti-national.

Conor Cruise O'Brien, 1972

(Στην Ιρλανδία υπάρχει μία μοναδική συνθήκη που, όταν επαληθεύεται, θεωρείται χαρακτηριστικά χειρότερη από το να είσαι κακός Καθολικός: είναι η συνθήκη του να είσαι αντι-εθνικιστής.)

Πρώτα απ' όλα: γιατί μας ενδιαφέρει η Ιρλανδική Ιστορία; Τι έχουμε να μάθουμε από αυτήν;

α) Έχει ιλλιγγιώδεις ομοιότητες και διαφορές με την Ιστορία της ελλάδας (και με της Κύπρου, εδώ που τα λέμε), οπότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο αναστοχασμού. Φυσικά, ομοίως λειτουργεί και το αντίστροφο, αλλά αυτό δεν είναι θέμα μας για την ώρα.

β) Η Ιρλανδία έχει ρομαντικοποιηθεί στο φαντασιακό του αριστεραναρχικού ελληνεπαναστάτη. Είναι εκπληκτικό το πόσοι στην ελλάδα εκθειάζουν τον IRA χωρίς να έχουν την παραμικρή ιδέα περί τίνος πρόκειται, τον λαό της Ιρλανδίας χωρίς να τον έχουν γνωρίσει, τους Ιρλανδούς μουσικούς χωρίς να τους έχουν ακούσει, την μπύρα χωρίς να την έχουν πιει, κλπ. Και ναι, για την μπύρα πέφτουν όλοι μέσα, για τα υπόλοιπα;

γ) Τώρα που η ελλάδα έχει αποφασίσει ότι όλα της τα προβλήματα ανάγονται σε οικονομικά και έχει στείλει το κοινωνικο-ιστορικό για βρούβες, η ύπαρξη της Ιρλανδίας στην "Ευρωπαϊκή Οικογένεια" την κάνει σχετική με την καθημερινή ζωή της ελλάδας. Μια το δημοψήφισμα της Ιρλανδίας για την ευρωσυνθήκη της Λισαβώνας, μια οι προτάσεις για "Ιρλανδικό μοντέλο" στην ελλάδα (ήμαρτον!), μια η ένταξη και των δύο στους κακοπληρωτές PIGS (Portugal, Ireland, Greece, Spain–αν και κάποιες φορές το "Ι" το πήρε η Ιταλία), βλέπουμε ότι όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για την Ιρλανδία στην ελλάδα.

Συνδυάζοντας και τα τρία ανωτέρω σημεία, όταν βγήκαν τα αποτελέσματα του πρώτου δημοψηφίσματος για την Ευρωσυνθήκη, η ευρύτερη Αριστερά–και το ΛάΟΣ–έσπευσαν να πανηγυρίσουν (σημείο γ), αποθεώνοντας τον ιρλανδικό λαό (βλέπε το β) και αδυνατώντας να καταλάβουν τον ιρλανδικό εθνικισμό. Πώς να περιμένεις μετά να στοχαστούν πάνω στη δική τους αντίληψη περί έθνους (βλέπε α);


 
Ιρλανδική Ιστορία σε Τίτλους (ή πώς ο Pádraig έγινε Patrick)

Οι σημερινοί κάτοικοι της Ιρλανδίας, όπως και εκείνοι όποιου άλλου μέρους, προήλθαν από διάφορα σημεία. Στα αρχαία χρόνια είχαν κατοικήσει εκεί κάποιοι Κέλτες, οι οποίοι είχαν κάποιους πολύ ενδιαφέροντες νόμους (παιδιά με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, γυναίκες αρχηγούς φατριών κλπ). Έχουμε μάθει αρκετά για αυτούς γιατί οι Ρωμαίοι δεν θεώρησαν ποτέ ως απειλή το νησί, οπότε το αφήσαν στην ησυχία του.

Οι Νορμανδοί κατακτητές όμως (800-1100) δεν το άφησαν στην ησυχία του: εξαφάνισαν και το παραμικρό δείγμα κέλτικου πολιτισμού, ίσως με μοναδική εξαίρεση τη γλώσσα. Υπάρχουν σχετικά λίγες νορμανδικές λέξεις στα ιρλανδικά, αλλά άσκησαν τρομακτική επίδραση στον τρόπο ζωής, μιας και πρώτη φορά ιδρύθηκαν πόλεις (και φτιάχτηκαν κάστρα) και αποδυναμώθηκαν οι ομοσπονδίες χωριών και οι φατρίες.

Οι Άγγλοι όμως αποφάσισαν να γίνουν υπερδύναμη, και δεν έβλεπαν με καλό μάτι ότι οι Σκωτσέζοι είχαν πολλά πήγαιν'-έλα με τα ξαδέρφια τους, τους Βορειοϊρλανδούς. Οπότε αποφάσισαν να εξαφανίσουν τους Νορμανδούς-ιρλανδούς, με διάφορους τρόπους. Μετά από πάμπολλες αποτυχίες το ρίξαν στους εποκισμούς, και από τον 12ο μέχρι τον 16ο αι., είχε πήξει ο τόπος στους Άγγλους! (Μερικοί απ' τους οποίους ήταν Ιρλανδοί μετανάστες στην Αγγλία, τρέχα-γύρευε δηλαδή.)

Όσοι από αυτούς έμαθαν ιρλανδικά για να επιβιώσουν στο νησί και δεν έπαιρναν τσάι στις 17:00, αισθάνθηκαν ξαφνικά ένα γαργαλητό στην πλάτη: ήταν, λέει, απόγονοι των αρχαίων Κελτών. Και πολύ περήφανοι αισθάνθηκαν για το γαργαλητό τους. Και φώναξαν τους Ισπανούς που ήταν και αυτοί, λέει, απόγονοι τον Κελτών, άρα ξαδέρφια. Όχι ότι είχαν αποφασίσει και αυτοί να γίνουν υπερδύναμη και θέλαν να σπάσουν την κυκλοφορία του Αγγλικού ναυτικού στον Ατλαντικό, τα σόγια τους μάραναν.

Κατσικώθηκαν λοιπόν οι Ισπανοί στην Ιρλανδία, τρώγαν και πίναν τζάμπα και βερεσέ–ελευθερωτές γαρ–και οι extra ενισχύσεις οι αναμενόμενες από την Ισπανία δεν έρχονται λόγω καταιγίδας. Μαζεύουν λοιπόν οι Άγγλοι κάποιους Ολλανδούς, για να την πέσουν και αυτοί στο νησί. Είχε τότε κουμπαριές η Αγγλία με την Ολλανδία βλέπετε, οπότε και αυτοί ντεμέκ για να προστατεύσουν το σόι κουβαλήθηκαν (έλεος πια!).

Και ξεκινάνε οι Ολλανδοί με το περτικαλί [1] το χρώμα και σφάζουν ανελέητα. Θέλοντας να αντισταθούν οι Ιρλανδοί σε αυτούς, αλλά και στους στρατιωτικούς της Βρεττανικής Αυτοκρατορίας, δημιουργούν τον εθνικό μύθο που συνέχει από τούδε κι εφεξής την ιρλανδική Ιστορία:

Οι καλοί Καθολικοί απόγονοι των Κελτών τα βάζουν με τους Προτεστάντες βαρβάρους.

Τι βολικό! Οι Ισπανοί επίσης Καθολικοί και υποτιθέμενοι συν-Κέλτες, ενώ οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί Προτεστάντες. Έτσι ήταν εύκολο να βγάλουν άκρη χωρίς να ρωτάν από πού είναι ο καθένας. Μπορούσαν πλέον να σφαχτούν άνετα ξέροντας ότι σφάζουν τους αλλόπιστους βαρβάρους, άρα κάναν το θέλημα του θεού τους. (Υπενθυμίζουμε το δόγμα "πας Χριστιανός έλλην και πας Μουσουλμάνος Τούρκος" που ίσχυσε από το 1821 τουλάχιστον μέχρι και κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1922.)

Οι Καθολικοί τελικά δεν τα κατάφεραν και μέχρι το 1700 οι Άγγλοι ήταν παντοδύναμοι. Μέχρι που είχαν την πολυτέλεια να ακολουθήσουν τον μίνι-εμφύλιο της Αγγλίας ανάμεσα σε κοινοβουλευτικούς και αυτοκρατορικούς σε ιρλανδικό έδαφος, χωρίς να βρουν καμμιά αντίσταση. Η ιρλανδική γλώσσα σχεδόν εξαφανίστηκε. Ο Pádraig έγινε Patrick.

 
Ιρλανδικός Εθνικισμός (ή πώς ο Patrick έγινε Pádraig)

Η γαλλική και η αμερικανική επανάσταση επέδρασαν σε πολλούς Προτεστάντες. Όντας πιο μορφωμένοι, ήταν οι Ιρλανδοί Προτεστάντες που ανέλαβαν να διαφωτίσουν το Καθολικό πόπολο με τις νέες ιδέες. Επίσης, επειδή είχαν και λεφτά λόγω Βιομηχανικής Επανάστασης, μπορούσαν να προμηθευτούν όπλα. Συγκεκριμένα, η Βόρεια Ιρλανδία ήταν πολύ πιο πλούσια απ' το υπόλοιπο νησί, ειδικά το Μπέλφαστ, λόγω της υφαντουργίας.

Εκείνοι οι πρώτοι Προτεστάντες απέτυχαν, αν και τους έχουν για εθνικούς ήρωες (Theobald Wolfe-Tone και Robert Emmet). Και καλά κάνουν, γιατί οι λόγοι που έδρασαν ήταν τελείως εθνικοί: το όνειρό τους ήταν μια μπουρζουά Βουλή, αλλά στην Ιρλανδία αντί της Αγγλίας. Έμεινε όμως στους Άγγλους η εικόνα του φασαριόζου-επαναστάτη Ιρλανδού.

Οπότε όταν το 1845-8 αρρώστησε η κύρια καλλιέργεια της Ιρλανδίας, η πατάτα, οι Άγγλοι δεν ενδιαφέρθηκαν και πολύ για αυτούς που υποτίθεται μόνο μπελάδες τους έφερναν. Εκτός του ότι ήταν η πρώτη φορά που έπεσε περονόσπορος στην Ευρώπη, οπότε δεν ήξερε και κανείς τι έπρεπε να γίνει. Η Αγγλία τελικά έδωσε κάτι ανεπαρκή συσσίτια, με αποτέλεσμα να πεθάνουν από την πείνα περίπου 1,5 εκατομμύριο Ιρλανδοί και να μεταναστεύσουν εκατοντάδες χιλιάδες σε ΗΠΑ, Καναδά και Αυστραλία. Το αντι-βρεττανικό αίσθημα χτύπησε κόκκινο.

Από εκεί και μετά οι εθνικιστές Ρεπουμπλικάνοι είχαν μεγάλη στήριξη του κόσμου, με εξαίρεση τους Βορειοϊρλανδούς που ήθελαν να κρατήσουν την Ιρλανδία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ήδη το 1901 υπήρχαν άπειρα επεισόδεια στο Μπέλφαστ μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών.

Το γεγονός ότι οι πρωτεργάτες της ιρλανδικής εθνογένεσης ήταν Προτεστάντες αποσιωπάται μέχρι και σήμερα.

Στη νότια Ιρλανδία εντωμεταξύ ο εθνικισμός φούντωνε. Δημιουργήθηκαν διάφορα αθλήματα (hurling, camogie, gaelic football) ντεμέκ αρχαία Κέλτικα, ενώ έγινε μια οικτρή προσπάθεια να επανέλθει η ιρλανδική γλώσσα σε καθημερινή χρήση. Τα ιρλανδικά φυσικά δεν επανήλθαν ποτέ καθημερινά, αλλά περιστασιακά, ως διάλεκτος τύπου Βλάχικα, αφού το corpus της γλώσσας είχε φθαρεί σημαντικά. Έτσι, ο Patrick έγινε Pádraig.

Παράλληλα άρχισαν να σχηματίζονται δυο πρωτόγνωρα κινήματα για την Ιρλανδία: το εργατικό και το γυναικείο. Το πρώτο απαιτούσε αυξήσεις στους μισθούς και το δεύτερο να δικαιούνται ψήφο στις εκλογές (τις Βρεττανικές προς το παρόν, υπενθυμίζουμε) οι γυναίκες. Τα κινήματα ήταν μάλλον αποκομμένα μεταξύ τους, με τον Jim Larkin να φυλακίζεται το 1913 και τον James Connolly να αναλαμβάνει. Αυτός ο τελευταίος, φιλεργατικός, αλλά για τους ιρλανδούς μόνο: "We serve neither King nor Kaiser, BUT IRELAND" το σύνθημά του ("δεν υπηρετούμε Βασιλιά ή Κάιζερ, αλλά ΤΗΝ ΙΡΛΑΝΔΙΑ").

Όταν έγινε η εξέγερση κατά των Άγγλων το 1916 οι εργατικοί και οι γυναίκες που συμμετείχαν φυλακίστηκαν (καθοριστική ήταν στην εξέγερση η Constance Markievicz). Ο ακόλουθος εμφύλιος του 1922-23 έγινε ανάμεσα στους Ρεπουμπλικάνους (αυτούς με το hurling και τα ιρλανδικά) υπέρ της συνθηκολόγησης με την Αγγλία και στους Ρεπουμπλικάνους (αυτούς με το hurling και τα ιρλανδικά) υπέρ της ένοπλης προσάρτησης της Βόρειας Ιρλανδίας στο νεοσχηματισθέν κράτος της Ιρλανδίας. Οι φιλεργατικοί και οι γυναίκες τότε ήταν φυλακή και δεν συμμετείχαν στον εμφύλιο [2]. Πολλούς τους εκτέλεσαν στις φυλακές.

Οι Ρεπουμπλικάνοι Καθολικοί Δεξιοί που ηττήθηκαν στον εμφύλιο ήταν εκείνοι που ήθελαν να συνεχίσουν την ένοπλη προσάρτηση του Βορρά. Ήταν οι θρησκευόμενοι πατριώτες που ήθελαν να απελευθερώσουν ένα κομμάτι του νησιού που δεν ήθελε να "απελευθερωθεί". Παρά την ήττα τους λοιπόν, αποφάσισαν να συνεχίσουν τις ένοπλες δράσεις. Γι αυτό σχημάτισαν τον Ιρλανδικό Ρεπουμπλικανικό Στρατό (Irish Republican Army–IRA).

Ο IRA, όπως λέει και το όνομά του, δεν είχε ποτέ τίποτα το επαναστατικό. Ούτε ήθελε να έχει. Βέβαια, από το 1923 μέχρι το 1998 πέρασε διάφορες φάσεις. Στο κράτος της Ιρλανδίας ήταν πάντα Καθολικοί Πατριώτες Ιρλανδοί. Αντιθέτως, ο IRA του Βορρά το 1932 και το 1970 έστειλε κάποια σήματα αμφισβήτησης σχετικά με τη θρησκεία. Περικυκλωμένος από Προτεστάντες, ο IRA του Βορρά είδε κάποια στιγμή ότι δεν γίνεται όλοι οι Προτεστάντες να 'ναι κακοί. Οπότε επιφανειακά εμφάνισε έναν πιο ριζοσπαστικό λόγο, κατά τη διάρκεια των δύο προαναφερθείσων αναλαμπών, που τον έκανε και εξαιρετικά δημοφιλή στο εξωτερικό. Στο εσωτερικό, ήξεραν ότι το Δουβλίνο κάνει κουμάντο, οπότε ό,τι και να πουν…

Ο IRA που έκανε κουμάντο, στο Δουβλίνο, ακολουθούσε το Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια ως κριτήριο στρατολόγησης. Ως αποτέλεσμα, στις τάξεις του είχε ρομαντικούς επαναστάτες, πρεζέμπορους, νταβατζήδες, ό,τι να 'ναι δηλαδή. Σχετικά εύκολα μπορεί κάποιος σήμερα να γνωρίσει πρώην μέλη του IRA και να πάθει πλάκα με τον εθνικισμό τους. Και με τα άσχημα ιρλανδικά τους παθαίνεις πλάκα, πολλοί ξένοι στην Ιρλανδία τα μιλάνε καλύτερα (απλά έχει γέλιο τα εθνίκια να αυτοακυρώνονται μην μιλώντας τη γλώσσα τους). Και ας έχουν γίνει επίσημη γλώσσα του κράτους.

Οι "επαναστάτες" του IRA συνέχισαν τις βομβιστικές επιθέσεις κατά αμάχων Βρεττανών ακόμα και μετά το δημοψήφισμα του 1921, στο οποίο οι Βορειοϊρλανδοί κατά πλειοψηφία ψήφισαν την παραμονή τους στο Ηνωμένο Βασίλειο.

(Προφανώς είναι περιττό να πούμε ότι οι Βρεττανοί ταύτισαν συλλήβδην όλους τους Καθολικούς με τον IRA και κάναν τις γνωστές καφρίλες τύπου Bloody Sunday. Επειδή αναφέρουμε τι ήταν ο IRA σε καμμία περίπτωση δεν βγάζουμε λάδι τον Βρεττανικό στρατό, οποίος έκανε τα χειρότερα. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί τις καφρίλες του IRA, ούτε τον ρομαντισμό του ελλαδικού "χώρου" που θεωρεί τους Ιρλανδούς ως de facto επαναστάτες.)

 
Ο Ιρλανδός κι ο Ιουδαίος

–Are ye a Catholic or a Protestant?
–I'm a Jew.
–A'right there lad, but are ye a Catholic Jew or a Protestant Jew?

Συμμορία Προτεσταντών στο Μπέλφαστ ανακρίνει περαστικό, 1969

(-Συ 'σαι Καθολικός ή Προτεστάντης;
-Είμαι Εβραίος.
-Νταξ μάγκα, αλλά είσ' Καθολικός Εβραίος ή Προτεστάντης Εβραίος;)

Μαντέψτε! Θα αφήναν οι εθνικιστές τον αντισημιτισμό απ' έξω; (Πόση πλάκα έχει να βλέπεις εθνίκια να πιστεύουν σε διεθνείς συνωμοσίες και ιδεολογίες; Τελικά θα ήταν για πολλά γέλια, αν δεν ήταν για κλάμματα.) Ίσως λογοτεχνικά να είστε εξοικειωμένες με τον Εβραίο Ιρλανδό Mr. Bloom στον Οδυσσέα του Joyce. Τον οποίον, όπως γινόταν και στην εκτός βιβλίου πραγματικότητα με τους Εβραίους, τον θεωρούσαν ξένο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη πριν τον 2ο ΠΠ στο Limerick ο Καθολικός επίσκοπος είχε καταφερθεί εναντίον των Ιρλανδών Εβραίων, με αποτέλεσμα πογκρόμ, εμπρησμούς εβραϊκών περιουσιών. Κατά τον 2ο ΠΠ η Ιρλανδία είχε κηρύξει ουδετερότητα, οπότε οι αντιφασίστες θεωρήθηκε ότι την παραβίαζαν, και τιμωρήθηκαν ως συνεργάτες των Βρεττανών για προδοσία κατά της Ιρλανδίας. Ήταν σε λίστες ανεπιθύμητων και δεν τους δινόταν δουλειά και στέγη (μέναν σε παραπήγματα), και ακόμα και σήμερα δεν παίρνουν σύνταξη [3].

Αντίθετα, οι υποστηρικτές των Ναζί ήταν πάμπολλοι (60% του πληθυσμού υπολογίζεται [3]) και δεν θεωρήθηκε ότι παραβίαζαν την ουδετερότητα. Ακόμα πολλά σπίτια είναι γεμάτα με αναμνηστικά των SS. Η Ιρλανδία είναι η μοναδική χώρα που μετά τον 2ο ΠΠ δέχτηκε μεγάλο αριθμό Γερμανών "πληγέντων" αλλά ελάχιστους Εβραίους.

Οι Ιρλανδοί είναι επαναστάτες είπατε;

 
Και Τώρα, Τι;

Ας πούμε αυτό που ξέρουν όλοι και κανείς δεν ομολογεί. Τι σημαίνει να είσαι Ιρλανδός σήμερα;

Ιρλανδός σημαίνει να μεγάλωσες με την φωτογραφία των SS στον τοίχο, με τις διηγήσεις του παππού σου για τις ωραίες στιγμές με τους πληγέντες Ναζί στην Ιρλανδία, και με τους Δεξιούς ένοπλους του IRA στην αυλή σου να πίνουν μπύρες με τους γονείς σου.

Τώρα που λόγω της κρίσης έχουν αυξηθεί τα πάρε-δώσε με ιρλανδούς ομιλητές και επίσης αυξήθηκαν οι αναφορές στα ΜΜΕ για την Ιρλανδία, καλό είναι να ξέρετε. Σε όποια εκδήλωση βρεθείτε δείξτε στους Ιρλανδούς ότι ο κόσμος ξέρει. Ότι ούτε οι Ιρλανδοί θα κάνουν κάτι αν δεν παραδεχτούν τα παραπάνω, μιας και ο εθνικισμός δεν είναι λύση σε καμμία κρίση.

Σκεφτείτε τις παραλληλίες με τον ελληνικό εθνικισμό και πώς αυτός παίρνει αυξανόμενα φιλεργατικά/αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά. Πώς και ο ελληναριστερός/ελληναναρχικός γίνεται όλο και πιο εθνίκι. Το νου σας.

 
Πηγές
Δυστυχώς είναι δύσκολο να μπει παραπομπή σε κάθε ιστορικό στοιχείο ξεχωριστά, οπότε παραθέτουμε μια λίστα από αξιόλογες πηγές που χρησιμοποιήσαμε συνολικά.

• Emmet Larkin, "James Larkin", Routledge, 1965
• Martin Turner, "The Book", Irish Times, 1983
• Jack White, "Misfit", Jonathan Cape, 1930, Livewire, 2005
• Tom Garvin, "The Evolution of Irish Nationalist Politics", Gill & Macmillan, 1981
• Andrew Finlay, "Sectarianism in the Workplace", Irish Journal of Sociology vol.3, 1993
• Mary Ann Lyons (ed.), "Irish History: a Research Yearbook 1", Four Courts Press, 2002
• Brian Mawhinney, Ronald Wells, "Conflict and Christianity in Northern Ireland", Lion Publishing, 1975
• T.G.E. Powell, "The Celts", Thames and Hudson, 1959
• John Myhill, "Language, Religion and National Identity in Europe and the Middle East", John Benjamins, 2006
• Eric Hobsbawm, "The Age of Revolution 1789-1848", Abacus, 1962
  

Σημειώσεις

[1] Πορτοκαλί είναι το εθνικό χρώμα της Ολλανδίας. Αυτοί που ήρθαν από εκεί στην Ιρλανδία ονομάστηκαν "Orange Men", που στα ελληνικά αντί για "Πορτοκαλί Τάγμα" το ονομάζουν "Τάγμα της Οράγγης"… Από αυτούς υπάρχει και η πορτοκαλί λωρίδα στην ιρλανδική σημαία. Εθνική συμφιλίωση κι έτσι.

[2] "Μα καλά, που ξέρουμε ότι ήταν όλοι φυλακή;" μπορεί να ρωτήσει κάποια/ος. Σε μια χώρα 4 εκατομμυρίων και σε ένα κίνημα το πολύ 10 χρόνων είναι εύκολο να εντοπίσεις τους ριζοσπάστες της εποχής έναν-έναν.

[3] http://www.bbc.co.uk/news/uk-16287211