Από
το 1950 και κάθε έτος, εγκαθίστανται στην Ευρώπη περισσότερα από ένα
ξενικά είδη. Η πλειονότητα αυτών των ειδών είναι γηγενή στην Ασία, τη
Βόρεια Αμερική και την Αφρική.
Αξιοσημείωτο όμως είναι και ο αριθμός των
ειδών που προέρχονται από ένα τμήμα της Ευρώπης και μεταφέρονται σε ένα
άλλο της, γίνεται με αυξανόμενους ρυθμούς.
Η ενιαία αγορά και η
ελεύθερη διέλευση των συνόρων της ΕΕ συντηρούν και μεγεθύνουν αυτή τη
ροή. Τα ξενικά είδη θεωρούνται μια από τις σημαντικότερες απειλές για τα
οικοσυστήματα, καθώς ανταγωνίζονται τα ντόπια είδη, αλλάζουν τη δομή
της βιοκοινότητας και επηρεάζουν την παραγωγικότητά τους.
Παρότι, όλα
αυτά τα είδη δεν είναι χωροκατακτητικά, εκτιμάται ότι περίπου 10-15 %
αυτών είναι εν δυνάμει επικίνδυνα για την ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα και
χαρακτηρίζονται ως εισβολείς.
Αυτοί οι εισβολείς, 163 σε αριθμό,
θεωρούνται τα χειρότερα χωροκατακτητικά ξενικά είδη που απειλούν τα
οικοσυστήματα στην Ευρώπη. Ο αριθμός των ξενικών φυτών που εισβάλλουν
στην Ευρώπη έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία 25 χρόνια, διαπιστώνει
μελέτη σε 48 ευρωπαϊκές χώρες και περιοχές.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός
Περιβάλλοντος έχει καταρτίσει ένα κατάλογο (DAISIE=Delivering Alien
Invasive Species Inventories for Europe) που περιλαμβάνει 10.822, μη
ιθαγενή είδη στην Ευρώπη.
Στην
Ελλάδα, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Αθηνών που συμμετείχαν στο
πρόγραμμα DAISIE, εντόπισαν συνολικά 327 ξένα είδη χλωρίδας. Σε
ευρωπαϊκό επίπεδο, οι υψηλότεροι αριθμοί ξενικών φυτών καταγράφονται στο
Βέλγιο,τη Βρετανία και την Τσεχία.
Μεταξύ των φυτών
εισβολέων, που πλέον έχουν κυριεύσει την ελληνική ύπαιθρο, τους
δενδρώνες, τα καλλιεργούμενα και χέρσα και εγκαταλειμμένα χωράφια, τις
παρυφές των δρόμων και των πεζοδρομίων στις πόλεις, είναι τα ζιζάνια
Οξαλίδα ή Ξυνίθρα,
η
Αγριοντοματιά ή Γερμανός,
η Αγριομελιτζάνα ή μεγάλη Κολλιτσίδα,
η
Βρωμοκαρυδιά,
η Αμβροσία η κοινή,
η κοινή Κολλιτσίδα,
το Αρκουδοβότανο ή
Λάππα,
τα Τριβόλια ή Πενταξύλια,
το Αγριοκρίθαρο ή Αγριοστάχυ,
οι Φρέζες,
οι Ίριδες,
ο Καπουτσίνος και άλλα.
Εδώ σημειώνεται ότι η βιοποικιλότητα της
χλωρίδας της ελληνικής φύσης είναι μοναδική και από τις πλουσιότερες στον
ευρωπαϊκό χώρο. Πέρα από τον πλούτο των ενδημικών φυτών της (περίπου 930 είδη
και υποείδη), σημαντικό ρόλο παίζουν τα καλλιεργούμενα γεωργικά και
καλλωπιστικά φυτά και δέντρα (π.χ. πορτοκαλιά, ντοματιά, πατατιά, βουκαμβίλιες,
καμέλιες, γαρδένιες), αλλά και φυτά
που στη ροή του χρόνου είτε εισέβαλαν στην Ελλάδα, με
τον άνεμο, τα έντομα και τα πουλιά, με τη διακίνηση των εμπορευμάτων και την
κινητικότητα του ανθρώπου, είτε δραπέτευσαν από άλση, κήπους και γλάστρες όπου
καλλιεργούνταν ως καλλωπιστικά-εξωτικά φυτά. . .......(για περισσότερα)
Εξάλλου, είναι γνωστό ότι και ο ευκάλυπτος (από την Αυστραλία), η αγαύη (από το Μεξικό), η φραγκοσυκιά (από τη Β. Αμερική ) και άλλα φυτά, εισαγόμενα σκόπιμα, συμπτωματικά ή τυχαία, εισέβαλαν, εγκλιματίστηκαν, διαδόθηκαν ταχύτατα και κυρίευσαν αρκετές περιοχές στην Ελλάδα.
Είναι γνωστό ότι τα είδη φυτών και ζώων που εισέρχονται σε ένα οικοσύστημα από κάποιο άλλο και εγκαθίστανται ονομάζονται ξένα ή ξενικά ή αλλόχθονα.
Oρισμένα από αυτά τα ξενικά είδη, όπως η πατάτα και η ντομάτα, εισήχθησαν σκόπιμα και παραμένουν σημαντικά από οικονομικής απόψεως μέχρι και σήμερα.
Eντούτοις, κάποια άλλα, όπως τα λεγόμενα επεκτατικά αλλόχθονα είδη, δημιουργούν σοβαρά προβλήματα ως επιβλαβείς οργανισμοί (παράσιτα και ζιζάνια) στην κηπουρική, τη γεωργία και τη δασοκομία, ως φορείς ασθενειών ή προκαλώντας βλάβες σε κατασκευές όπως κτίρια, αγωγούς υδροδότησης, κανάλια και φράγματα.
Ωστόσο, εάν αυτά τα είδη αρχίζουν να αναπαράγονται, είναι ανθεκτικά στο φυσικό περιβάλλον, είναι περιορισμένοι οι ανταγωνιστές-εχθροί τους και εγκλιματίζονται ταχύτατα στο καινούργιο περιβάλλον, τότε πιθανότατα να δημιουργήσουν προβλήματα, πιέζοντας μέχρις εξαφάνισης τα γηγενή αυτόχθονα είδη. Έτσι, αυτά τα χωροκατακτητικά-χωροεπεκτατικά είδη είναι πολλές φορές υπεύθυνα για τη συνεχή μείωση της βιοποικιλότητας, την αποδιοργάνωση και υποβάθμιση του οικοσυστήματος στο οποίο έγινε η εισβολή. Αλλόχθονοι εισβολείς φυτά αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες απειλές για την βιοποικιλότητα παγκοσμίως, ενώ οι δαπανηρές προσπάθειες για την καταπολέμηση ή την εξόντωσή τους παραμένουν άκαρπες. Θεωρούνται αυτά τα είδη, από πολλούς οργανισμούς προστασίας της φύσης, ως η δεύτερη μεγαλύτερη απειλή για την βιοποικιλότητα παγκοσμίως. Επίσης, μπορούν να επιφέρουν καταστροφικές συνέπειες στους ανθρώπους, στα οικοσυστήματα και στα υπάρχοντα φυτικά και ζωικά είδη.
Πέρα από τις οικολογικές
επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, η εισβολή από χωροκατακτητικά ξενικά είδη έχει
κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, για παράδειγμα στην υγεία του ανθρώπου,
την αλιεία, τη γεωργία και την παραγωγή τροφίμων. Ειδικότερα, εάν η εισβολή
γίνει σε περιοχές όπου οι παραγωγικοί πόροι βασίζονται στη γεωργία, την αλιεία,
τα δάση, την κτηνοτροφία και το φυσικό περιβάλλον, τότε η ζημιά μπορεί να είναι
τεράστια και στο οικολογικό, το οικονομικό και το κοινωνικό επίπεδο της
περιοχής. Ωστόσο, οι ειδικοί
επισημαίνουν ότι η γηγενής και αυτόχθονη πανίδα και χλωρίδα μιας περιοχής θα
συνεχίσει να συρρικνώνεται, καθώς τη συνολική κατάσταση επιδεινώνουν οι
κλιματικές αλλαγές, οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις και άλλα. Τα χωροκατακτητικά είδη
έχουν τεράστιο έως ανυπολόγιστο και οικονομικό κόστος. Το 2008, το κόστος για
τον έλεγχο των χωροκατακτητικών ειδών και την αποκατάσταση της βλάβης που
προκαλούν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή
Ένωση εκτιμήθηκε σε 9,6-12,7 δισεκατομμύρια ευρώ. Όμως, πρόκειται σαφώς για
υποτίμηση, δεδομένου ότι πολλές χώρες μόλις τώρα αρχίζουν να υπολογίζουν το
σχετικό κόστος. Σημειώνεται ότι κονδύλια του προγράμματος LIFE/ΕΕ επενδύονται
και σε σχέδια για την αντιμετώπιση των χωροκατακτητικών ειδών. Ακολουθούν πιο κάτω
περιγραφές των κυριότερων εισβολέων φυτών στην Ελλάδα.
-Οξαλίδα ή Ξινοτρίφυλλο ή Ξυνίθρα (Οxalis
pes-caprae-κίτρινα άνθη, Οxalis corymbosa-ρόζ άνθη, Oxalis corniculata). Είναι φυτό-εισβολέας προερχόμενος από τη Νότια
Αφρική ( περιοχή του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας). Είναι ένα φυτό που μοιάζει
με τα τριφύλλια, όμως δεν έχει καμία σχέση ούτε με τριφύλλια, ούτε με μηδικές (Alpha-alpha), ούτε και
με το γλυκό τριφύλλι ή μελίλωτο (Melilotus officinalis),
αφού ανήκει σε διαφορετική οικογένεια. Η εισαγωγή του στην Ευρώπη διαπιστώθηκε
από τη Μάλτα το 1806. Από τότε σταδιακά επεκτάθηκε και στην Ελλάδα. Πολλοί
διατείνονται ότι τα σπέρματα αυτού του φυτού μεταφέρονται με την κόκκινη βροχή-λάσπη που
προέρχεται από την Αφρική. Τη Ξυνίθρα, θα τη βρούμε ανθισμένη από το
Δεκέμβρη μέχρι το Μάη. Σήμερα το φυτό αυτό έχει κατακυριεύσει τους ελαιώνες
και τους αμπελώνες της Κρήτης, της Αττικής, της Βοιωτίας, της Πελοποννήσου, των
Δωδεκανήσων και των Κυκλάδων, αλλά και σε άγονες περιοχές με αρκετή
υγρασία. Συνεχίζει την επέκτασή του προς
βορρά προτιμώντας βαθιά και δροσερά εδάφη. Η αντοχή του οφείλεται στα πολλά
βολβίδια που έχει στο ριζικό του σύστημα, οπότε είναι δύσκολο να ξεριζωθεί και
εύκολο να επεκταθεί με νέους βλαστούς από τα βολβίδια. Θεωρείται εντελώς
άχρηστο φυτό, που δεν το καταδέχονται ούτε τα κατσίκια. Η ανθοφορία του
παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς συναντάται με απλά κίτρινα ή μωβ λουλούδια. Το
συναντάμε σε ανθρωπογενή περιβάλλοντα, κυρίως ως ζιζάνιο στην γεωργική γη όπου
ευδοκιμεί σε λιβάδια και στους αγρούς. Παρ' ότι είναι ζιζάνιο φυτό για τους
γεωργούς, κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής κάλυπτε επισιτιστικές
ανάγκες της εποχής, καθώς οι χωρικοί μάζευαν τους βολβούς του και τους έκαναν
μια χυλώδη σούπα με γάλα ή τους καβούρδιζαν στο τηγάνι και τους έτρωγαν. Σε
πολλά μέρη του κόσμου, τα φύλλα και τα άνθη της Ξυνίθρας χρησιμοποιούνται ως
υποκατάστατο του αλατιού, αλλά και του ξιδιού στη μαγειρική. Προσοχή, όμως,
γιατί σε μεγάλες ποσότητες η Οξαλίδα ενδέχεται να είναι δηλητηριώδης.
-Βρωμοκαρυδιά ή
Αΐλανθος ή Βρωμούσα (Ailanthus
altissima ή Α. glandulosa). Είναι ένα ασιατικό δέντρο που έφτασε στην
Ευρώπη από την Κίνα, όπου είναι αυτοφυές, τον 18ο αιώνα. Έχει εξαπλωθεί πολύ στην Αμερική και την
Ευρώπη. Αρχικά το φυτό μεταφέρθηκε στη Μ. Βρετανία (Shumak tree ή Tree-of-heaven
-δένδρο του Παράδεισου), ως καλλωπιστικό και στη συνέχεια από εκεί μεταφέρθηκε
το 1784 στη Φιλαδέλφεια από κάποιο κηπουρό. Το 1840 το φυτό ήταν ήδη αρκετά
διαδεδομένο στις ΗΠΑ, ως καλλωπιστικό και ήταν διαθέσιμο από φυτώρια. Σύμφωνα
με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, στην Ελλάδα ο Αΐλανθος φυτεύτηκε για πρώτη φορά
στον Εθνικό κήπο από το Βασιλιά Όθωνα. Η Βρωμοκαρυδιά, απαντάται πλέον παντού στην Ελλάδα,
ακόμα και στις παρυφές πεζοδρομίων, τοίχων,
και δρόμων. Είναι φυλλοβόλο δένδρο με μεγάλα πράσινα σύνθετα φύλλα που
γίνονται κίτρινα το φθινόπωρο και καφέ καρπούς. Μπορεί να φτάσει και τα 25
μέτρα σε ύψος. Είναι δίοικα φυτά και τα θηλυκά παράγουν δύσοσμα άνθη.
Αναπτύσσονται ακόμη και σε φτωχά και ξηρά εδάφη, σε ηλιόλουστες θέσεις.
Πολλαπλασιάζονται με σπόρους. Δεν προσβάλλονται από ασθένειες.
Έχει υπολογιστεί ότι ένα ενήλικο δένδρο μπορεί να παράγει μέχρι 325.000 σπέρματα το χρόνο. Το ξύλο της βρωμοκαρυδιάς είναι μαλακό και ημίλευκο προς ανοιχτό καστανό χρώμα το οποίο όμως δεν έχει καμιά ιδιαίτερη χρησιμότητα παρά μόνο για την παραγωγή κάρβουνου και αυτό κακής ποιότητας. Όλα τα μέρη του φυτού και ειδικότερα τα άνθη, αναδύουν δυνατή δυσοσμία, ενώ δημιουργεί προβλήματα σε ότι βρίσκεται κάτω από το δένδρο (πεζοδρόμια, αυτοκίνητα, μπαλκόνια κλπ.) λόγω μιας κολλώδους ουσίας που παράγουν. Σημειώνεται, ότι το φυτό αυτό, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, είναι πολύ ανθεκτικό στη ατμοσφαιρική, χημική και σωματιδιακή ρύπανση.Από οικολογικής πλευράς αναφέρεται, ως πολύ επιθετικό είδος και όπου φυτρώσει σύντομα γίνεται το επικρατές είδος σχηματίζοντας αδιαπέραστες συστάδες. Επίσης, έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η βρωμοκαρυδιά παράγει τοξικές ουσίες (κουασσινοειδή) που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη άλλων φυτών, ένα φαινόμενο γνωστό ως αλληλοπάθεια. Το ριζικό σύστημα είναι πολύ επιθετικό και μπορεί να προκαλέσει καταστροφές σε θεμέλια και υπόγειες σωληνώσεις, όπως αποχετεύσεις σωλήνες ύδρευσης ή καλώδια τηλεφώνου και παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Ιδιαίτερα καταστροφική είναι η δράση του σε αρχαιολογικούς χώρους και άλλα διατηρητέα κτίρια κυρίως λόγω της ικανότητας που έχει να αναπτύσσεται σε φτωχά εδάφη αλλά όπου υπάρχει άπλετο φως.
Έχει υπολογιστεί ότι ένα ενήλικο δένδρο μπορεί να παράγει μέχρι 325.000 σπέρματα το χρόνο. Το ξύλο της βρωμοκαρυδιάς είναι μαλακό και ημίλευκο προς ανοιχτό καστανό χρώμα το οποίο όμως δεν έχει καμιά ιδιαίτερη χρησιμότητα παρά μόνο για την παραγωγή κάρβουνου και αυτό κακής ποιότητας. Όλα τα μέρη του φυτού και ειδικότερα τα άνθη, αναδύουν δυνατή δυσοσμία, ενώ δημιουργεί προβλήματα σε ότι βρίσκεται κάτω από το δένδρο (πεζοδρόμια, αυτοκίνητα, μπαλκόνια κλπ.) λόγω μιας κολλώδους ουσίας που παράγουν. Σημειώνεται, ότι το φυτό αυτό, σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει, είναι πολύ ανθεκτικό στη ατμοσφαιρική, χημική και σωματιδιακή ρύπανση.Από οικολογικής πλευράς αναφέρεται, ως πολύ επιθετικό είδος και όπου φυτρώσει σύντομα γίνεται το επικρατές είδος σχηματίζοντας αδιαπέραστες συστάδες. Επίσης, έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η βρωμοκαρυδιά παράγει τοξικές ουσίες (κουασσινοειδή) που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη άλλων φυτών, ένα φαινόμενο γνωστό ως αλληλοπάθεια. Το ριζικό σύστημα είναι πολύ επιθετικό και μπορεί να προκαλέσει καταστροφές σε θεμέλια και υπόγειες σωληνώσεις, όπως αποχετεύσεις σωλήνες ύδρευσης ή καλώδια τηλεφώνου και παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Ιδιαίτερα καταστροφική είναι η δράση του σε αρχαιολογικούς χώρους και άλλα διατηρητέα κτίρια κυρίως λόγω της ικανότητας που έχει να αναπτύσσεται σε φτωχά εδάφη αλλά όπου υπάρχει άπλετο φως.
-Αγριοντοματιά
ή Γερμανός (Solanum elaeagnifolium).
Είναι ιθαγενές φυτό της Νότιας και Κεντρικής Αμερική. Ανήκει στην ίδια
οικογένεια με τη ντομάτα και τη μελιτζάνα, μόνο που είναι πολύ επιθετικό,
δηλητηριώδες και επιβλαβές ζιζάνιο. Συγγενικό του ελληνικό είδος είναι ο
στύφνος (Solanum nigrum).
Πρωτοεμφανίστηκε το 1927 κοντά στη Θεσσαλονίκη. Πιθανολογείται ότι σπόροι του
βρίσκονταν σε αμερικάνικα λιπάσματα ή αργεντίνικα σιτηρά, που είχαν εισαχθεί
τότε στη συμπρωτεύουσα. Οι Θεσσαλονικείς παρατήρησαν το φυτό σε μεγάλους
αριθμούς στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, το συνάρτησαν με τους Γερμανούς
και το ονόμασαν ‘’γερμανό’’. Σε άλλες περιοχές ονομάζεται ‘’αγριοντοματιά’’
ή και ‘’αγριομελιτζανιά’’ από την μορφή
των λουλουδιών του ή των σφαιρικών καρπών του που μοιάζουν με ντοματάκια. Το ζιζάνιο αυτό έχει εισβάλει σε όλη την
Ελλάδα κι έχει κατακλύσει τις άκρες των χωραφιών, τα πρανή των δρόμων και τις
απεριποίητες πλατείες των πόλεων. Είναι ενδιαφέρον ότι στην Κύπρο οι
‘’γερμανοί’’ εμφανίστηκαν μόλις το 1958.
Καταπολεμιέται(επιβαλλεται από όλους μας) με ζιζανιοκτόνο Glyphosate 36% , Garlon σε μεγάλη δόση(1560-1000 cc/ 40 lit νερό).
-Κολλιτσίδα η κοινή (Galium spurium, Galium
aparine, Galium tricornutum). Είναι, ημιαναρριχόμενο φυτό, πασίγνωστο ζιζάνιο των
αγροτικών καλλιεργειών. Αυτό το φυτό εισβολέας, έχει κάνει το γύρο του κόσμου
αρκετές φορές και απαντάται παντού σαν ενδημικό ή σαν εγκλιματισμένο. Οι μικροί
σφαιρικοί καρποί του, σε μέγεθος φακής, κολλάνε πανεύκολα σε δέρμα, τρίχες και
υφάσματα. Αν μαζέψετε αρκετούς καρπούς και τους καβουρδίσετε μπορείτε να έχετε
ένα εξαίρετο ρόφημα, αντάξιο του καφέ, καθώς η κολιτσίδα είναι συγγενές φυτό με
τον αραβικό καφέ, μόνο που οι καρποί της περιέχουν λιγότερη καφεΐνη. Εξάλλου,
και τα φύλλα της, αν μαζευτούν φρέσκα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν σαλάτα.
-Λάππα η κολλιτσίδα ή Πλατανομαντηλίδα ή
Αρκουδοβότανο (Arctium lappa). Είναι
εισβολέας φυτό και απαντάται
σε ορεινές κυρίως περιοχές. Ο καρπός της λάππας είναι μια μεγάλη κολλιτσίδα που
περιβάλλεται από μακριά γαντζωτά αγκάθια. Οι ξερές κολλιτσίδες προσκολλώνται
εύκολα στo τρίχωμα των ζώων ή στα ρούχα, κάνοντας κατά
συνέπεια αυτά τα φυτά έναν από τους πιο πετυχημένους λαθρεπιβάτες ιδιαίτερα στα
γαλακτοφόρα θηλαστικά. Οι μικροί γάντζοι στις άκρες των αγκαθιών μπορούν ακόμη
και να διαπεράσουν το δέρμα των δαχτύλων μας. Αυτό το τραχύ φυτό, αν συλλεχτεί
όσο είναι φρέσκο (πριν καρπίσει), μπορεί να μας δώσει, αν βραστεί, μια υπέροχη
σαλάτα, καθώς η γεύση του μοιάζει με εκείνη του σπαραγγιού. Επίσης, μπορεί να
φαγωθεί ωμό αν σερβιριστεί με λάδι και ξύδι. Η λάππα είναι επίσης γνωστό
φαρμακευτικό φυτό. Η ρίζα της έχει ιδιότητες διουρητικές, καθαρτικές και
εφιδρωτικές και περιέχει αρκετό σίδηρο. Πιστεύεται ότι η λάππα έχει ιδιότητες
κατά του διαβήτη.-Αγριομελιτζάνα ή μεγάλη κολλιτσίδα ( Xanthium strumarium). Είναι ετήσιο ζιζάνιο. Απαντάται συχνά στους καλλιεργούμενους αγρούς, σε λαχανόκηπους, αλλά και σε χέρσες περιοχές. Φυτρώνει την άνοιξη. Ο βλαστός του και τα φύλλα του είναι χνουδωτά και μοιάζουν πολύ με της μελιτζάνας. Ανθίζει το καλοκαίρι. Ο καρπός της είναι μια μεγάλη κολλιτσίδα, έχει ωοειδές σχήμα, είναι δερματώδης και φέρει αγκάθια στην επιφάνειά του. Έχει την ιδιότητα να κολλά στα ρούχα ή στο τρίχωμα των ζώων και να μεταφέρεται από περιοχή σε περιοχή. Τα νεαρά φυτά αγριομελιτζάνας (μέχρι το στάδιο των 3-4 φύλλων) είναι δηλητηριώδη.
-Τριβόλι (Tribulus terrestris). Αυτό το φυτό εισβολέας αναπτύσσεται σαν χαλί στα μέρη που φυτρώνουν. Το
τριβόλι είναι ένα έρπον ζιζάνιο που κατάγεται από την Ευρώπη και εξαπλώθηκε
παγκόσμια χάρη στην ικανότητα των σπόρων του να ταξιδεύουν σαν λαθρεπιβάτες όχι
μόνο πάνω σε ζώα, αλλά και σε παπούτσια, ελαστικά αυτοκινήτων, αεροπλάνων, κλπ.
Οι αγκαθωτοί καρποί τους αναπτύσσονται στις βάσεις των φύλλων και χωρίζονται σε
πεντάσπορα τμήματα (καρπόφυλλα). Τα αγκάθια κάθε τμήματος είναι ταιριασμένα
έτσι ώστε κάποιο από αυτά να κοιτάζει πάντα προς τα πάνω, όπως το μεσαιωνικό
όπλο αποκαλούμενο ‘’caltrop’’ (τρίβολος). Οι αγκαθωτές κολλιτσίδες των
τριβολιών διαπερνούν με ευκολία τα παπούτσια, τα ρούχα και το δέρμα, όπου
γαντζώνονται για να ταξιδέψουν σε άλλες περιοχές. Το τριβόλι είναι το βάσανο
του κάθε ποδηλάτη στην εξοχή.
Σαν πηγή
έμπνευσης ο καρπός του τριβολιού έδωσε ένα
αρχαίο όπλο. Αυτό ήταν μια σιδερένια κατασκευή με τέσσερις αιχμηρές καταλήξεις.
Σχεδιασμένο, σαν πυραμίδα έτσι ώστε όταν εκσφενδονιζόταν μπορούσε πάντα να
προσγειωθεί με μια μύτη να κοιτάει προς τα επάνω. Οι αρχαίοι Έλληνες το
ονόμαζαν τετράεδρον ή τρίβολο. Χρησιμοποιούνταν για να ανασκολοπίσει τις οπλές
των αλόγων του εχθρικού ιππικού. Η πρώτη σαφής αναφορά της χρήσης του μας
παραπέμπει στο 331 π.Χ. στην μάχη στα Γαυγάμηλα, όπου ο στρατός του Δαρείου του
3ου έσπειρε με τριβόλους την περιοχή για να ανακόψει το ιππικό του Μεγάλου
Αλεξάνδρου. Οι Ρωμαίοι -ως συνήθως- μετέτρεψαν την ελληνική ονομασία του
τρίβολου σε ‘’Tribulus’’ και το αποκαλούσαν επίσης ‘’Murex ferreus’’. Ο
τρίβολος συνέχισε να αποτελεί χρήσιμο όπλο στο πέρασμα των αιώνων και κατά την
διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων χρησιμοποιήθηκε στις ευρωπαϊκές εχθροπραξίες.
Μια παρόμοια κατασκευή χρησιμοποιήθηκε επίσης στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο για να
καταστρέψει τις ρόδες των φορτηγών στις εχθρικές φάλαγγες ανεφοδιασμού.
-Αγριοκρίθαρο ή Αγριοστάχυ ή Τριχοστάχυ (Hordeum murinum). Είναι αγροστώδες ζιζάνιο και φυτρώνει συνήθως σε χέρσα εδάφη
και κατά μήκος των δρόμων. Τα άνθη του, βρίσκονται σε συστάδες (στάχυα), είναι μικρά στάχυα με ωραίες
αλύγιστες τρίχες
(άγανα) και μοιάζουν με το καλλιεργούμενο
κριθάρι.
Ιδιαίτερα ενοχλητικά έως και επικίνδυνα είναι τα άγανά
του. Δημιουργούν σοβαρό πρόβλημα και στα σκυλιά και στις γάτες,
επειδή τα μικρά μυτερά στάχυα μπορούν να διαπεράσουν τα αυτιά και τις κόγχες
των ματιών τους. Εάν μια ολόκληρη ακίδα αγριοκρίθαρου χωθεί μέσα στη
μύτη σας είναι δύσκολο να την αφαιρέσετε. Η ακίδα ωθείται βαθύτερα προς τα
επάνω μέσα στη ρινική κοιλότητα και έπειτα σπάει σε κομμάτια όταν προσπαθείτε
να την τραβήξετε έξω. Το φυτό αυτό εισβολέας, είναι,
από τους πιο γνωστούς λαθρεπιβάτες. Αποτέλεσε για χρόνια παιχνίδι των παιδιών
της υπαίθρου που παίζοντας, πετούσαν τα άνθη του, το ένα στα ρούχα του άλλου,
όπου συνήθως κολλούσαν. -Αμβροσία ή κοινή (Ambrosia artemisifolia). Είναι μονοετές ζιζάνιο, που αναπαράγεται με σπόρους και με ρίζωμα. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και επιθετικό ζιζάνιο. Προέρχεται από τη Βόρεια και Κεντρική Αμερική. Διαδίδεται στα άκρα καλλιεργούμενων χωραφιών, στις παρυφές των δρόμων, σε σκουπιδότοπους, σε μπάζα και αλλού, όπου υπάρχει θερμό κλίμα. Στις αγροτικές περιοχές εντοπίζεται κυρίως σε καλαμπόκι, ζαχαρότευτλο, ηλίανθο αλλά και στο σιτάρι, όσπρια, οπωροφόρα και αμπέλια. Προτιμά θερμά και ξηρά εδάφη, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. Παράγει ένα από τα ισχυρότερα αλλεργιογόνα σε πολλούς ανθρώπους, δημιουργώντας το γνωστό ‘’πυρετό εκ χόρτου’’.
-Ηράκλειο το
σφονδύλιο (Heracleum mantegazzianum). Είναι γιγαντιαίο εξωτικό φυτό, που
εισάχθηκε στην Ευρώπη ως καλλωπιστικό φυτό τον 19ο αιώνα. Σήμερα, καταβάλλονται
σημαντικές προσπάθειες ελέγχου του φυτού, καθώς το είδος έχει εγκατασταθεί σε
χορτολιβαδικές εκτάσεις, κατά μήκος σιδηροδρομικών γραμμών, ερεισμάτων δρόμων
και παρόχθιων εκτάσεων. Με τον σχηματισμό πυκνών συστάδων, αυτό το ζιζάνιο
φυτό, συναγωνίζεται τα αυτοφυή φυτικά είδη. Είναι, επίσης, δηλητηριώδες και η
άμεση δερματική επαφή μπορεί να προκαλέσει έντονα συμπτώματα δερματίτιδας, αλλεργίες, δερματικούς ερεθισμούς και
εγκαύματα.
-Ιαπωνικό Πολύγονο (Polygonum cuspidatum, or false bamboo). Εισάχθηκε από την Ασία τον 19ο αιώνα ως διακοσμητικό φυτό, και από τότε έχει εισβάλει στην Ευρώπη. Αυτό το ταχείας εξάπλωσης φυτό προκαλεί ήδη σοβαρή βλάβη σε είδη φυτών και εντόμων τόσο στο Hνωμένο Bασίλειο, όσο και την Γαλλία.
-Υδρόβιος Υάκινθος (Eichhornia crassipes/ Είναι ένα φυτό με εντυπωσιακά μοβ λουλούδια, που προέρχεται από τη Νότιο Αφρική. Σήμερα, και στις πέντε ηπείρους όπου μεταφέρθηκε, ως καλλωπιστικό φυτό σε λίμνες, προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές φράζοντας κανάλια και ρυάκια, στερώντας άλλα φυτά από το ηλιακό φως και το οξυγόνο και εμποδίζοντας τη διέλευση κάθε πλωτού μέσου.
-Ιαπωνικό Πολύγονο (Polygonum cuspidatum, or false bamboo). Εισάχθηκε από την Ασία τον 19ο αιώνα ως διακοσμητικό φυτό, και από τότε έχει εισβάλει στην Ευρώπη. Αυτό το ταχείας εξάπλωσης φυτό προκαλεί ήδη σοβαρή βλάβη σε είδη φυτών και εντόμων τόσο στο Hνωμένο Bασίλειο, όσο και την Γαλλία.
-Υδρόβιος Υάκινθος (Eichhornia crassipes/ Είναι ένα φυτό με εντυπωσιακά μοβ λουλούδια, που προέρχεται από τη Νότιο Αφρική. Σήμερα, και στις πέντε ηπείρους όπου μεταφέρθηκε, ως καλλωπιστικό φυτό σε λίμνες, προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές φράζοντας κανάλια και ρυάκια, στερώντας άλλα φυτά από το ηλιακό φως και το οξυγόνο και εμποδίζοντας τη διέλευση κάθε πλωτού μέσου.
-Εισβολείς φυτά προερχόμενα από κήπους, γλάστρες, άλση. Αυτά τα φυτά είναι στην πλειοψηφία τους καλλωπιστικά. Επεκτάθηκαν στην φύση και αναπαράγονται είτε με την
διασπορά των σπόρων είτε με παραβλαστήματα των βολβών τους που προήλθαν από το
χώμα κάποιας γλάστρας που πετάχτηκε ή από τα μπάζα. Τέτοια φυτά που μπορούμε να
συναντήσουμε στη φύση είναι οι γνωστές
μας Φρέζιες (Freesia
refracta) που στις γλάστρες ή τους κήπους μας προσφέρουν τον χειμώνα τα
δημοφιλή αρωματικά κρινάκια τους. Προέρχονται από τις περιοχές της Νότιας Αφρικής με μεσογειακό κλίμα. Στην Πελοπόννησο
και ιδιαίτερα στη Μάνη οι φρέζιες αναπαράγονται πλέον μόνες τους στην φύση σε
μεγάλους αριθμούς. Φυτά-δραπέτες δίνουν και τα πασίγνωστα Σκυλάκια (Antirrhinum majus). Αν και θεωρούνται
είδος του παραμεσογειακού χώρου, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι όσα
φυτά συναντούμε στη φύση είναι φυτά δραπέτες από παλιές
καλλωπιστικές καλλιέργειες. Η Ίριδα η
γερμανική (Iris germanica)
θεωρείται από τους βοτανικούς είδος άγνωστης προέλευσης. Πιθανολογείται ότι
είναι υβρίδιο ή ιθαγενές του παραμεσογειακού χώρου και της νότιας Ευρώπης.
Σήμερα αυτοφύεται σε μεγάλο μέρος της Ελλάδας, συνήθως σε ελαιώνες και κοντά σε
παλιά χωράφια, ως εγκλιματισμένο φυτό δραπέτης
προερχόμενο από
καλλωπιστική καλλιέργεια.
Για την Ίριδα την υπόλευκη (Iris albicans) υπήρχε παλιότερα η άποψη ότι ήταν υβρίδιο της Iris germanica. Σήμερα θεωρείται ιθαγενές είδος της Υεμένης και της Σαουδικής Αραβίας. Στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως φυτό δραπέτης παλαιάς διακοσμητικής καλλιέργειας, και είναι καλά εγκλιματισμένο πριν από πολλά χρόνια. Φυτά δραπέτες από κήπους και γλάστρες είναι και η Μαυρομάτα ή Μαυρομύτα (Ornithogalum arabicum). Είναι, ένα πανέμορφο ανατολίτικο ορνιθόγαλο όπως δηλώνει και το όνομά του. Αλλά και ο δημοφιλής για την πλούσια ανθοφορία του Καπουτσίνος (Tropaeolum majus), που έχει πατρίδα την Αμερική. Αρχίζει πλέον να δραπετεύει από τις γλάστρες των μπαλκονιών και να αναπαράγεται μόνος του στην φύση, με όπλο τα ανθεκτικά σπέρματά του που μοιάζουν με ρεβίθι.
Για την Ίριδα την υπόλευκη (Iris albicans) υπήρχε παλιότερα η άποψη ότι ήταν υβρίδιο της Iris germanica. Σήμερα θεωρείται ιθαγενές είδος της Υεμένης και της Σαουδικής Αραβίας. Στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως φυτό δραπέτης παλαιάς διακοσμητικής καλλιέργειας, και είναι καλά εγκλιματισμένο πριν από πολλά χρόνια. Φυτά δραπέτες από κήπους και γλάστρες είναι και η Μαυρομάτα ή Μαυρομύτα (Ornithogalum arabicum). Είναι, ένα πανέμορφο ανατολίτικο ορνιθόγαλο όπως δηλώνει και το όνομά του. Αλλά και ο δημοφιλής για την πλούσια ανθοφορία του Καπουτσίνος (Tropaeolum majus), που έχει πατρίδα την Αμερική. Αρχίζει πλέον να δραπετεύει από τις γλάστρες των μπαλκονιών και να αναπαράγεται μόνος του στην φύση, με όπλο τα ανθεκτικά σπέρματά του που μοιάζουν με ρεβίθι.
-Εισβολή ξενικών ειδών που χρησιμοποιούνται για
βιοκαύσιμα. Είναι πιθανό
να υπάρξει εισβολή ξενικών ειδών και από την παραγωγή βιοκαυσίμων σύμφωνα με
μία έκθεση της IUCN (International Union for Conservation of Nature ). Το ρίσκο
να γίνουν τα φυτά που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή βιοκαυσίμων εισβολείς
και να επικρατήσουν επί των γηγενών ειδών αυξάνεται καθώς πιο προχωρημένες
καλλιέργειες φυτών φυτεύονται. Η έκθεση κάνει κάποιες συστάσεις στους ανθρώπους
που λαμβάνουν τις αποφάσεις, αλλά και στους παραγωγούς βιοκαυσίμων να μειώσουν
το ρίσκο του από το να μετατραπούν οι σοδειές για βιοκαύσιμα, σε φυτά εισβολείς
των ντόπιων οικοσυστημάτων. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η πρόληψη. Οι σοδειές
των βιοκαυσίμων δεν είναι εξ ορισμού είδη-εισβολείς, αλλά μπορεί να γίνουν,
ανάλογα με την περιοχή όπου καλλιεργούνται και του πόσο γρήγορα η σοδειά
αναπτύσσεται. Παρόλα αυτά, κάποια είδη ενέχουν μεγαλύτερο ρίσκο στο να γίνουν
εισβολείς αν δεν διαχειριστούν σωστά. Για παράδειγμα το αμφιλεγόμενο φυτό,
Πορφυρός Προμηθέας Jatropha curcas,
είναι γνωστό ότι έχει τάσεις εισβολής στη δυτική Αυστραλία, αλλά αυτό δε
σημαίνει ότι θα είναι εισβολέας και στα υπόλοιπα μέρη της γης.
Πηγές: http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.htm ,
http://www.alarmproject.net,
http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/docs/2006_06_ias_scope_options.pdf,
http://www.issg.org/database/, http://nature-greec.blogspot.com/2011/11/blog-post.html
Πηγές: http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/index_en.htm ,
http://www.alarmproject.net,
http://ec.europa.eu/environment/nature/invasivealien/docs/2006_06_ias_scope_options.pdf,
http://www.issg.org/database/, http://nature-greec.blogspot.com/2011/11/blog-post.html