Jump to content

Ուրոբորոս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թեոդորոս Պելեցանոս, 1478, պատկեր Սինեզիուսի կորսված ալքիմիստական տրակտատից[1]

Ուրոբորոս կամ օրոբորոս (հին հունարեն՝ οὐροβόρος ὄφις «իր պոչը կծող օձը»), հնագույն խորհրդանիշ, որը պատկերում է իր պոչը ուտող օձ կամ վիշապ։

Ուրոբորոսը սովորաբար խորհրդանշում է ինքնազարգացումը, ինքնավերլուծությունը կամ փուլայնությունը[2], մեկը, որ ինքնաստեղծում է ինքն իրեն, հավերժական վերադարձը և այլ բաներ, որոնցից է օրինակ՝ փյունիկը, որը ապրում է փուլերով՝ ավարտից հետո սկսում է նոր սկիզբ։ Ուրոբորnսի խորհրդանիշը առաջին անգամ առաջացել է Հին Եգիպտոսում և ընդգրկված է եղել կրոնական և դիցաբանական խորհրդանշային համակարգում, ինչպես նաև հաճախ օգտագործվել է ալքիմիական պատկերներում, որտեղ խորհրդանշել է ալքիմիկոսի աշխատանքի ցիկլային բնույթը։ Այն հաճախ կապվել է նաև գնոստիցիզմի և հերմենտիցիզմի հետ։

Կարլ Յունգը ուրոբորոսը նկարագրում է որպես մարդու հոգեկանի համար կարևոր արքետիպ[3]։ Յունգյան հոգեբան Էրիխ Նոյմանը այն նկարագրում է որպես նախաէգոյի սկզբնական ձև, որը պատկերում է մարդկության և երեխայի չտարբերակված պատանեկությունը[4]։

Ծագումնաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալքիմիկոս Կլեոպատրայի աշխատությունում պատկերված վաղ ալքիմիկական ուրոբորոս:

Հին հունարեն անվան ամբողջական ձևը οὐροβόρος ὄφις է, որտեղ ὄφις (óphis)-ը իր մեջ պարունակում է «օձ» նշանակությունը։ οὐρο-βόρος (ouro-bóros «պոչը ուտող»), բառը կազմված է οὐρά (ourá, «պոճ») և -βόρος (-bóros, «ուտող, կուլ տվող») արմատներից, βιβρώσκω (bibrṓskō, «ուտել»)) բայի ներկա դերբայն է։

Գնոստիկական թանկարժեք քար հռոմեական դարաշրջանից, որի վրա պատկերված է ուրոբորոսը՝ շրջապատված voces magicae-ով՝ մոգություն արտահայտող նշաններով:

Առաջին անգամ ուրոբորոսի նախշը հայտնվել է հին եգիպտական «Անդրաշխարհի խորհրդավոր գրքում», որը հին եգիպտական թաղման տեքստ է գտված KV62-ում՝ Թութանհամոնի դամբարանում (մ.թ.ա. 14-րդ դար)։ Այստեղ երկու օձեր իրենց բերաններում բռնած էին իրենց պոչերը, որը կարող է կապված լինել Ռա-Օսիրիսի հետ։ Երկու օձերն էլ Մեհեն աստվածության դրսևորումներն են, որը այլ թաղման տեքստերում պաշտպանում է Ռա աստծուն իր անդրաշխարհի ճանապարհորդություններում։ Ամբողջ պատկերը խորհրդանշում է ժամանակների սկիզբն ու ավարտը[5]։

Ուրոբորոսը հայտնվում է նաև այլ եգիպտական աղբյուրներում՝ խորհրդանշելով կարգավորված աշխարհը շրջապատող անձև անկարգավորությունը և աշխարհի պարբերական վերածնունդը[6]։ Եգիպտոսում այս սիմվոլը պահպանվում է մինչև Հռոմեական կայսրության ժամանակները՝ հաճախ հայտնվելով մոգական թալիսմանների վրա և այլ մոգական պարագաներում[7]:

Ալքիմիայում ուրոբորսը խորհրդանիշ է, կնիք։ Շվեյցարացի հոգեբան Կարլ Յունգը ուրոբորոսը տեսնում է որպես արքետիպ և ալքիմիայի հիմնական մանդալա։ Յունգը նաև բնութագրում է ուրոբորոսի և ալքիմիայի կապը[8]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. The Codex Parisinus graecus 2327 in the Bibliothèque Nationale, France, referred to in "alchemy", The Oxford Classical Dictionary, Oxford University Press, 2012, ISBN 0199545561
  2. Soto-Andrade, Jorge; Jaramillo, Sebastian; Gutierrez, Claudio; Letelier, Juan-Carlos. «Ouroboros avatars: A mathematical exploration of Self-reference and Metabolic Closure» (PDF). MIT Press. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 16-ին.
  3. Eire, Carlos. (2010). A Very Brief History of Eternity. Princeton University Press.
  4. Neumann, Erich. (1995). The Origins and History of Consciousness. Bollington series XLII: Princeton University Press. Originally published in German in 1949.
  5. Hornung, Erik. The Ancient Egyptian Books of the Afterlife. Cornell University Press, 1999. pp. 38, 77–78
  6. Hornung, Erik. Conceptions of God in Egypt: The One and the Many. Cornell University Press, 1982. pp. 163–64.
  7. Hornung, 2002, էջ 58
  8. Carl Jung, Collected Works, Vol. 14 para. 513
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուրոբորոս» հոդվածին։