Του Γιώργου Λεκάκη
Ο Νικόλαος Σοφιανός (Nicholas
Sophanius) εγεννήθη στην Κέρκυρα, και ήταν γόνος Κερκυραίων
αριστοκρατών. Εσπούδασε στο Ελληνικό Γυμνάσιο / Quirinal College[1] στην Ρώμη με διδάσκαλο τον Ιανό Λάσκαρη,
τον σπουδαίο Έλληνα ανθρωπιστή, που ίδρυσε το παραπάνω κολλέγιο, και τον Αρσένιο
Αποστόλη / Αποστόλιο. Ο καρδινάλιος Βησσαρίων, ο προστάτης του Λάσκαρη, ήταν
μια από τις μεγάλες μορφές της Αναγέννησης, και έτσι ο Σοφιανός συνδράμει στην μεγαλειώδη
διάδοση της ελληνικής αρχαιότητας στην Δύση… Προσέλκυσε την εύνοια του
καρδιναλίου Ν. Ριδολφίου[2],
του οποίου ο οίκος δίκαια ονομαζόταν «ενδιαίτημα σοφίας».
Στην Ρώμη εργάσθηκε αρχικώς ως βιβλιοθηκάριος και αντιγραφέας ελληνικών
χειρογράφων. Αρκετά ιδιόχειρά του αντίγραφα φυλάσσονται στην Βιβλιοθήκη του
Παρισιού (με χρονολογία 1534).
Το 1539, ο καρδινάλιος της Santa Croce Marcello Cervini (μετέπειτα πάπας
Μάρκελλος Β΄), ένας άνθρωπος του πολιτισμού[3],
συνέλαβε το έργο της εκτύπωσης ορισμένων λατινικών και ελληνικών χειρογράφων,
που διατηρούνται στην Βιβλιοθήκη του Βατικανού. Αλλά τότε δεν υπήρχε ελληνική
τυπογραφία στην Ρώμη. Ανέθεσε τότε στον Ρωμαίο τυπογράφο Αντ. Μπλάντο να
πάει να αποκτήσει τυπογραφικούς χαρακτήρες στην Βενετία, όπου ζούσε ο Σοφιανός.
Ο τελευταίος συνδέθηκε με την εταιρεία και συγκεκριμένα με την κατασκευή του
πρώτου συνόλου τυπογραφικών στοιχείων / χαρακτήρων, που εν τέλει χρησιμοποιήθηκαν.
Στην πραγματικότητα τα κατείχε και τα χρησιμοποίησε για να τυπώσει στην Ρώμη το
1542 μια πραγματεία, που συνέθεσε ο ίδιος, σχετικά με την κατασκευή και την
χρήση ενός αστρολάβου. Ο πρώτος τόμος, λοιπόν, τυπώθηκε με αυτό το σύνολο στοιχείων.
Τον προσκάλεσε ο πάπας Παύλος Γ’ να εργαστεί κοντά του. Στην συνέχεια, αυτοί οι
ίδιοι χαρακτήρες χρησιμοποιήθηκαν στο έργο του καρδινάλιου για τα σχόλια των
ευαγγελίων του Θεοφύλακτου[4]
της Αχρίδας, και στον α΄ τόμο σχολίων στον Όμηρο του Ευσταθίου Θεσσαλονίκης.[5]
Αλλά φάνηκε ότι αυτά τα στοιχεία ήταν πολύ μεγάλα, και το κόστος πολύ υψηλό. Ο
καρδινάλιος Cervini διέταξε να τους αλλάξουν.
Ο Σοφιανός επέστρεψε στην Βενετία. Αμέσως μετά ξεκίνησε το ταξείδι του
στην Ελλάδα το 1543. Το ταξείδι οργάνωσε ο Ισπανός Ιάκωβος
Μενδόζας. Τον έστειλε στην Θεσσαλία και στο Άγιον Όρος για να συλλέξει ελληνικά
χειρόγραφα. Ανακάλυψε πολύτιμα χειρόγραφα, μεταξύ των άλλων κείμενα του Ισοκράτη,
πληρέστερα αυτών που είχαν μέχρι τότε τυπωθεί! Έφερε στην Ιταλία περίπου 300
αρχαία ελληνικά χειρόγραφα, που αργότερα «εντάχθηκαν» στην Βιβλιοθήκη
του Escorial Ισπανίας.[6]
Σε αυτό το ταξείδι, παρατήρησε επίσης ότι στην Ελλάδα κυριαρχούσε βαθειά
αγραμματοσύνη. Τα απαραίτητα για την μόρφωση του λαού βιβλία ήταν ανύπαρκτα.
Συνέλαβε, λοιπόν, την ιδέα να συγγράψει και να τυπώσει μια σειρά από ελληνικά βιβλία,
στην δημώδη γλώσσα. Ο Σοφιανός ήταν ο πρώτος που κατάλαβε ότι η ελληνική γλώσσα
ήταν επιρρεπής στην τελειότητα και ότι εάν ήθελες να προσεγγίσεις τους Έλληνες,
έπρεπε να το κάνεις στην γλώσσα τους, όχι στην γλώσσα του Περικλή[7].
Έτσι συνέταξε «Εισαγωγή στην Γραμματική / He Grammatike tes Koines Ton Hellenon
Glosses», και συνέλαβε την ιδέα να συγγράψει επίσης ρητορική, λογική,
γεωμετρία, αστρονομία κ.ά. βιβλία φιλοσοφικού περιεχομένου, μέχρι και απλό «Λεξικό
της Κοινής των Ελλήνων Γλώσσας». Άγνωστον εάν τα κατάφερε.
Ο Σοφιανός συνεργάσθηκε ως τυπογράφος με τον συμπατριώτη του Αντώνιο Έπαρχο[8], στην Βενετία το 1544. Για τον παραπάνω σκοπό, της στοιχειώδους μόρφωσης των Ελλήνων και να εκδώσει βιβλία, συνέστησε στην Βενετία τυπογραφείο, άγνωστης σήμερα τοποθεσίας, από το οποίο τυπωμένο σώζεται μόνον το «Ωρολόγιον» του 1545. Ήταν το τρίτο ελληνικό τυπογραφείο.[9]
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Θεωρείται ο πατέρας των ελληνικών μεταφραστικών σπουδών.
- Διέσωσε σκηνές με διαλόγους στα νέα ελληνικά, που βρίσκονται σε
χειρόγραφο του 1533, της κωμωδίας του Agostino Ricchi «Οι Τρεις Τύραννοι».[10]
- 1534 «Περί κατασκευής και χρήσεως κρικωτού αστρολάβου» άγνωστο πότε τυπώθηκε,
αλλά λίγο μετά το 1539. Αφιερωμένο στον πάπα Παύλο Γ'.
- 1540 χάρτης(*) / πίνακας της Ελλάδας «Totius Graeciae Descriptio» [Περιγραφή
όλης της Ελλάδος] με τα αρχαία και τα σύστοιχα της νέας Ελλάδας. Είναι πολύ
σημαντική έκδοση, και διοτι αναφέρεται ο όρος ΕΛΛΑΣ τον 16ο αι.! Α΄
έκδοσις στην Ρώμη. Μια τρίτη εκτύπωση έγινε το 1545 από τον J. Oporinus[11].
- 1550 περ. «Εισαγωγή στην Γραμματική / He Grammatike
tes Koines Ton Hellenon Glosses»[12]. Παρέμεινε αδημοσίευτο μέχρι το 1870, όταν εκδόθηκε από
τον οίκο «Πανδώρα» (επανέκδ. Κέδρος, 1977).
- 1562 / 1563 αναθεώρησε και σχολίασε, στην Πάδοβα, με τον Φλαμανδό φιλόλογο,
φιλόσοφο και μεταφραστή N. Ellebaudt, μια έκδοση των Αλδίνων της Σύνταξης
του Αλεξανδρινού γραμματικού Απολλώνιου Δύσκολου.
- «Περί παίδων αγωγής» του Πλουτάρχου - μετάφραση στην «ελληνική
καθομιλουμένη» - το τύπωσε στο τυπογραφείο της οικίας Βαρθολομαίου του
Καλλιγράφου. Σε αυτό καλεί τον επίσκοπο Χερσονήσου και Μυλοποτάμου Κρητης Διονύσιο,
και λέει πως αν υποδεχόταν ευμενώς το παρόν βιβλίο, θα ήταν πρόθυμος να εκδώσει
και τα υπόλοιπα βιβλία του Πλουτάρχου, τους «Διαλόγους» του Λουκιανού, κ.ά.
βιβλία Θεολογίας - όλα στην καθομιλουμένη. Το «Grammar of vulgar Greek, and
translation in vulgar Greek of Plutarch's treatise on the education of
children», εκδ. Maisonneuve, Παρίσι, 1874 αλλά ο λατινικός πρόλογος, που
απευθύνεται στον καρδινάλιο Jean de Lorraine (;-1550), παραθέτει δύο μέρη
(ορθογραφία και σύνταξη) τα οποία είναι χαμένα.
- «Σημειώσεις εις Πτολεμαίου Γεωγραφίαν» (ανέκδοτο).
(*) Ο χάρτης
Το μοντέλο του χάρτη του Σοφιανού είναι πτολεμαϊκό, αλλά σε αυτό προσέθεσε
πληροφορίες από την «Ελλάδος Περιηγησις» του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Παυσανία,
του οποίου την πρώτη έντυπη έκδοση επιμελήθηκε ένας άλλος διδάσκαλός του, στο Quirinal College,
ο επίσης σπουδαίος Μάρκος Μουσούρος.
Οι άμεσοι προηγούμενοι χάρτες με την ίδια έκταση είναι του M. Waldseemüller[13] (1513)
«Tabula moderna Bossine, Servie, Greciae
et Sclavonie [όπως λεγόταν τότε η Σλαβονία]»
και η έκδοση των Isengrin-Petri (1538) του Σολίνου
του Πολυΐστορος[14].
Το έργο γνώρισε μεγάλη επιτυχία στον επιστημονικό κόσμο της εποχής. Ο
συγγραφέας δημιούργησε επίσης και έναν αλφαβητικό κατάλογο τοπωνυμίων στα
αρχαία ελληνικά, νέα ελληνικά και ιταλικά. Η έκταση που καλύπτει ο «ελληνικός
κόσμος» είναι από την Απουλία μέχρι το δυτικό τμήμα της Μικράς Ασίας!
- στα δυτικά, από την Απουλία – την «πτέρνα» της Κάτω Ιταλίας / Μεγάλης
Ελλάδος,
- στα ανατολικά, μέχρι την Λαοδικεία την Κατακεκαυμένη[15]
της Πισιδίας, στην κεντρική Ανατολία,
- στον βορρά, μέχρι τον Τιβίσκο[16]
και
- στον νότο, μέχρι και την Κρήτη.
Η έκδοση του 1544, είναι διακριτή επειδή το έτος αυτό εμφανίζεται δις:
στο πανί του πλοίου, ακριβώς βόρεια της Κρήτης (με τα αρχικά CHS = Master Christoph,
δηλαδή Christoph Schweicker
του Στρασβούργου) και στην πινακίδα που κρατούν οι Τρίτωνες ακριβώς επάνω από την
κλίμακα.
Ο χάρτης τυπώθηκε από τον J. Oporin, στην
Βασιλεία Ελβετίας, εκείνην την χρονιά 1544 (αν και κανένας χάρτης αυτής της
έκδοσης δεν σώζεται) και επανατυπώθηκε το επόμενο έτος (1545). Το λογότυπο σημάδι
του Oporin, ήταν αρχαίας Έλλην μουσικός Αρίων, στην πλάτη ενός
δελφινιού, με την λύρα του. Βρίσκεται λίγο πιο πάνω από το πλαίσιο. Κάτω από
την κλίμακα, κάτω δεξιά, υπάρχουν τα αρχικά "CH" (= Christman Herlin από το
Στρασβούργο), ο οποίος συσχέτισε τις τέσσερις μονάδες:
- το ελληνικό στάδιο / stades
(περίπου 500 πόδια ή 165 μ.),
- γερμανικά μίλια,
- γαλλικά μίλια και
- ιταλικά μίλια.
Κάτω αριστερά υπάρχει ένα πλαίσιο με δύο μέρη. Το αριστερό, είναι
αφιέρωση από τον I. I. Grasserus (J. J. Grasser), στον Steen
Ottesen Brahe
(1547 - 1620), βραβευμένο αυτοκρατορικό ποιητή, μέλος της διάσημης οικογένειας Brahe.
Ο Σοφιανός, ωστόσο, χρησιμοποιεί τις γνώσεις του στα ελληνικά και το
ευρύ φάσμα των πηγών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και γλώσσης για να
καταρτίσει τον χάρτη με εικονογραφία, π.χ. τον Παρθενώνα στην Ακρόπολη Αθηνών,
τον ναό της Αθηνάς Προναίας στους Δελφούς, τα ερείπια της Τροίας, κ.ά.
Η γλώσσα του χάρτη είναι εξ ολοκλήρου της Αναγέννησης. Το πλαίσιο
αντικατοπτρίζει τον καθαρό κλασσικισμό των Νεοπλατωνιστών. Η διακόσμηση με κυλίνδρους
και πλάκες αντιστοιχούν στα διακοσμητικά σχέδια των ιταλικών επαύλεων και παλλατιών.
Μέσα στις θάλασσες είναι διάσπαρτα πλοία και θαλάσσια τέρατα, εκτός και
τον Αρίωνα, και άλλα μυθολογικά θέματα.
Η επιστημονική πολυμάθεια του Σοφιανού, φαίνεται στην εικονογραφία της
Ιταλίας, η οποία ανάγεται και σχετίζεται με την Ελλάδα και δεν αναφέρεται ως
αυθύπαρκτη.
Ο χάρτης «Nova totius Græciæ per Nicolaum Sophianum»
(παραλλαγή του αρ. 71.1.17) είναι «επανέκδοση» του αρχικού ξυλόγραφου χάρτη του
1544, του οποίου – όπως προανέφερα - δεν σώζονται αντίτυπα. Ο αρ. 71.1.17 έχει
με ένα μόνον γνωστό αντίτυπο (Βασιλεία, UBH AA 89a-c). Είναι μια ξυλογραφία
χάρτη, σε 8 φύλλα, ενωμένα [28 1/4" x 41", 31 3/4" x 45 1/8", 36 1/2" x 49 1/2"].
Με την επαναφορά του αριστερού τμήματος, για να μετατοπιστεί η αφιέρωση
στην οικογένεια Brahe, ο Johannes Schröter έκανε τις αντίστοιχες αλλαγές στο δεξιό τμήμα το 1601.
Δημοπρασίες...
Ο παραπάνω χάρτης αγοράστηκε από την Goodyear Tire and Rubber Co., από την
Rachel Davis Fine Arts (21.9.2013,
αρ. 413) για… 141.600 δολλ. Η Goodyear
είχε αγοράσει τον χάρτη από τον Νίκο Ισραήλ τον Ιανουάριο του 1985. Ευρίσκεται στο Museum Glass. Τώρα,
με τίτλο «Nikolaos Sophianos Woodcut Wall Map, Descriptio nova totius Græciæ» δημοπρατείται στις 1.2.2025, από τον οίκο Δημοπρασιών
Arader Galleries στην Ν. Υόρκη των
ΗΠΑ, και εκτιμάται… 275.000 δολλ.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης "Ελληνικη Βιβλιογραφια" και "Ανθολογιο Ελληνων". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 10.1.2025.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Browning R. «Medieval and Modern Greek», 1983.
Evro Layton “The History of a
Sixteenth-Century Greek Type Revised”, The Historical Review / La Revue
historique , 2004.
Κακριδης Ι. «Το μεταφραστικό πρόβλημα», Αθήνα, 1936.
Κεφαλλονίτη K. «Νικόλαος Σοφιανός, μελετητής
της Αναγέννησης (περ. 1502 - περ. 1552)», διατριβή, υπό την διεύθυνση της Br. Mondrain, École Pratique des Hautes Études (Τμήμα
Ιστορικών και Φιλολογικών Επιστημών) Παρίσι.
Κορδάτος Γ. «Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το
1961», εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983
Κουτσιβίτης Β. Θεωρία της μετάφρασης», εκδ. Ελληνικές Πανεπιστημιακές
Εκδόσεις, Αθήνα, 1994.
Σάθας Κ. «Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφία των εν τοις γράμμασι
διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της
Ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821)», Τυπογραφείο των τέκνων Ανδρέου Κορομηλά,
Αθήνα, 1868.
Stoppie K.
«Σοφιανός: μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας», Ελληνικά , τ. 57, αρ. 2, 2007.
Τατάνης Π. Π. (επιμ.) «Μηνιαίος εικονογραφημένος Εθνικός Κήρυξ», έτος ια',
τ. 5, έκδ. Enosis Publishing Company, Νέα Υόρκη, 1925.
Τολιάς Γ. «Nikolaos Sophianos's Totius Graeciae Descriptio:
The Resources, Diffusion and Function of a Sixteenth-Century Antiquarian Map of
Greece», Imago Mundi, 58(2), Ιούλ. 2006.
Τόλιας Γ. «Totius Græciæ: Nikolaos Sophianos' Map of Greece
and the Transformations of Hellenism», Journal of Modern Greek Studies, τ. 19,
αρ. 1, 2001.
[1][1]
Το Quirinal College
ήταν η απάντηση του Βατικανού στην Accademia του Aldus στην Βενετία, ένα σχολείο για την ενσωμάτωση
του ελληνικού πολιτισμού και της μάθησης, στην δυτική παράδοση, αλλά με έναν
πιο συγκεκριμένο στόχο: Την συμφιλίωση της Ανατολικής και της Δυτικής
Κοινωνίας.
Ήταν
Σχολή προς Εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσης και Μελέτης των Ελλήνων συγγραφέων! Αλλά
και για την συγκέντρωση, διατροφή και εκπαίδευση προσφύγων Ελληνόπουλων από την
υπόδουλη Ελλάδα. Ιδρύθηκε μετά από τις επίμονες προσπάθειες του Ιανού Λάσκαρι,
με την εύνοια του πάπα Λέοντα Ι΄ και των Μεδίκων. Ανηγέρθη στους πρόποδες του
Κυρίνου λόφου. Επαινέθηκε από τον Ιερώνυμο Βίδα και τον Μάρκο Μουσούρο. Ήταν
εξοπλισμένο και με τυπογραφικό πιεστήριο! Από αυτό τυπώθηκαν και εκδόθηκαν
πολλά συγγράμματα των νεαρών φοιτητών. Ο Σοφιανός επιμελήθηκε αργότερα τις
εκδόσεις του. Όταν ο Λάσκαρις εγκατέλειψε την Ρώμη (για την Γαλλία, για να τεθεί
στην υπηρεσία του βασιλιά, και ο Λέων Ι' απεβίωσε (1521), η λειτουργία του Ελληνικού
Γυμνασίου φαίνεται ότι έληξε – βλ. επιστολή του Αρσένιου Μονεμβασίας, προς τον
ίδιο τον Λάσκαρι.
Άλλοι
Έλληνες πλην Σοφιανού, που σπούδασαν εκεί ήταν και:
- ο
Κωνσταντίνος Ράλλης,
- ο
Χριστόφορος ο Κοντολέος ή Κοντολέων ή Κονταλέος (Έλλην λόγιος του 16ου αι. από
τα Κύθηρα ή την Μονεμβασιά - κρητικής καταγωγής),
- ο
Ματθαίος ο Δεβάρης(**) / Δεβαρής ή Δε Βαρής, ή Άβαρις (1505;-1581) επίσης Έλλην
λόγιος από την Κέρκυρα, κ.ά.
Θυμίζω
ότι το 1520 , ο Ιανός Λάσκαρις, είχε πείσει τον βασιλιά Φραγκίσκο Α' να ιδρύσει
ένα Ελληνικό Σχολείο στο Μιλάνο, που τότε ελεγχόταν από τους Γάλλους. Εκάλεσε
τον Αντώνιο Έπαρχο να διδάξει εκεί. Αλλά οι Γάλλοι έχασαν την πόλη (23.11.1521),
και το σχολείο έκλεισε…
(**)
Στο «Liber de Græcæ linguæ particulis», του Fr.
Zanetti,
Ρώμη, 1588, υπάρχει πρόλογος του ανιψιού του, Πέτρου Δεβάρη, ο οποίος δίνει τα
ονόματα των συμφοιτητών και φίλων του Ματθαίου από το ελληνικό κολλέγιο
[2]
Ο Niccolò Ridolfi (από την Φλωρεντία, ήταν καρδινάλιος της Καθολικής Εκκλησίας,
ανιψιός του πάπα Λέοντος 10ου και πρώτος αποστολικός πρωτονάριος,
κυβερνήτης του Spoleto (1514-1517). Υπηρέτησε στις επισκοπές Orvieto(***),
Vicenza, Forlì, Imola και Viterbo, τις αρχιεπισκοπές Φλωρεντίας (1524-1532),
και του Salerno (1543-1548). Το 1536; διορίστηκε ηγούμενος του σημαντικού
αββαείου των Βενεδικτίνων του Saint-Pierre στο Chalon-sur-Saône. Στην Ρώμη
έζησε την λεηλασία της πόλης, από τα στρατεύματα του Δούκα των Βουρβόνων
(1527), ήταν ένας εκ των ομήρων, που παραδόθηκαν στους Γερμανούς και τους
Ισπανούς στρατιώτες για να εγγυηθεί η πληρωμή των λύτρων, που είχε υποσχεθεί να
τους πληρώσει ο πάπας Κλήμης 8ος. Το 1540 ήταν μέρος μιας επιτροπής
12 καρδιναλίων επιφορτισμένης με την μεταρρύθμιση της Ρωμαϊκής Κουρίας. Ήταν
βιβλιόφιλος. Συσσώρευσε μια συλλογή από πολύτιμα βιβλία και συγκεκριμένα
ελληνικά, που του δόθηκαν συγκεκριμένα από τον Έλληνα λόγιο Ιανό Λάσκαρη. Ανάμεσά
τους ένα εικονογραφημένο ελληνολατινικό τετραευαγγελιο - σώζεται σήμερα στην
Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Πέθανε το 1550.
(***) Εφιλοξένησε τον
πάπα Κλήμη Ζ΄ στο Ορβιέτο για έξι μήνες.
[3]
Ήταν μαθηματικός, βιβλιοδέτης, σχεδιαστής, χαράκτης, γλύπτης. Ξεκίνησε και
χρηματοδότησε το εκδοτικό έργο των Ελλήνων Πατέρων της Χριστιανικής Εκκλησίας.
[4]
Ο άγιος Θεοφύλακτος (;- 1107) ήταν λόγιος κληρικός, Βυζαντινός Αρχιεπίσκοπος
Αχριδών (του 11ου αιώνα, από τον Εύριπο (Χαλκίδα) Εύβοιας.
[5]
Η εκτύπωση των σχολίων του Ευσταθίου του Θεσσαλονίκης ξανα-ξεκίνησε το 1545 με
άλλους χαρακτήρες, με ευθύνη του Niccolò Maiorano. Για να ανακτήσει το υλικό
του, ο Σοφιανός χρειάστηκε να καταφύγει στα δικαστήρια. Μετά από μια μακρά δίκη
δικαιώθηκε, μόλις το 1551. Αυτή η ίδια σειρά τυπογραφικών χαρακτήρων
χρησιμοποιήθηκε σε πολλές ελληνικές εκτυπώσεις στην Ιταλία εκείνην την εποχή.
[6]
Η βιβλιοθήκη της μονής-κολλέγιου, 45 χλμ. ΒΔ. της Μαδρίτης - έχει μια συλλογή
άνω των 45.000 τόμων βιβλίων (αν και σημαντικό μέρος των τεράστιων συλλογών του
χάθηκε κατά την διάρκεια πυρκαγιάς το 1671), σε μια μεγάλη αίθουσα 54 Χ 9 Χ 10
μ.
Βλ. J. Irigoin «The ambassadors in Venice
and the trade in Greek manuscripts in the years 1540 – 1550», στο Venezia, centro di mediazione tra Oriente
e Occidente (secoli XV-XVI). Aspetti e problemi, εκδ. L S Olschki, Φλωρεντία, 1977. Και A. Hobson «The Library of Diego Hurtado
de Mendoza», Actas del XVIII Congreso de la Association international de
bibliophilie, Μαδρίτη, 1993.
[7] Βλ. Ém. Legrand.
[8]
Έλλην λόγιος της Αναγέννησης, από την Κέρκυρα, και «έμπορος» ελληνικών
χειρογράφων (εισήγαγε πολλά από αυτά στην Δυτική Ευρώπη για να τα σώσει από την
εισβολή των Τούρκων στην Κέρκυρα). Έγραψε ένα ιαμβικό ποίημα 204 στίχων, με
τίτλο «Θρῆνος εἰς τὴν Ἑλλάδος καταστροφήν» (Lamentation over the ruin of Greece),
στην Βενετία το 1544.
Η οικογένειά του
ανήκε στους ευγενείς, που εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα μετά την καταστροφή της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο πατέρας του, Γεώργιος, είχε σχέση με τον Ιανό
Λάσκαρι, και τον είχε βοηθήσει να ερευνήσει ελληνικά χειρόγραφα για την
βιβλιοθήκη του Lorenzo de Medici. Η μητέρα του ήταν κόρη του Ιωάννη Μόσχου, γραμματικού από τον Μυστρά, στον οποίο ο Μαρκαντώνιος Αντίμαχος επήγε να μάθει ελληνικά γύρω στο 1490. Ο αδελφός του Δημητριος
Μόσχος, από την δεκαετία του 1470 εδίδασκε ελληνικά στην
Βενετία, την Φεράρα και την Μάντοβα.
[9]
Είχαν προηγηθεί του τυπογράφου Ζαχαρία Καλλιέργη (> Καλλέργη, από το Ρέθυμνο
Κρήτης) και του Αλέξανδρου Γεωργίου (από τον Χάνδακα / Ηράκλειο Κρήτης – ήταν ο πρώτος Έλλην τυπογράφος. Το τυπογραφείο
του ήταν στην αυλή του Ρίο Παπαφάβα), επίσης στην Βενετία.
[10]
Ο Agostino Ricchi (Lucca, 1512; - 1564) ήταν ιατρός στην υπηρεσία του πάπα από
το 1552. Συγγραφέας της κωμωδίας «I tre tiranni», που παίχτηκε στην Μπολόνια το
1530, κατά την διάρκεια των εορτασμών στέψης του Καρόλου Ε'. Το έργο διασκευάσθηκε
το 1533, με σκηνές στα ελληνικά – βλ. M. Vitti «Nicola Sophianòs e la commedia dei tre tiranni di Agostino
Ricchi», Istituto Universitario Orientale, Νεάπολη, 1966.
[11]
Jean Oporin ή Ωπορινός (Johannes Herbst) από την
Βασιλεία ήταν Ελβετός τυπογράφος, λατινιστής και ουμανιστής. Εξέδωσε πολλά και σημαντικά
έργα μεταρρυθμιστών θεολόγων και επιστημόνων της εποχής του, αρχαίων κειμένων
και την πρώτη λατινική έκδοση του Κορανίου (1542).
[12] «τῶν ῾Ελλήνων γλώσσης νῦν τὸ πρῶτον κατὰ τὸ ἐν Παρισίοις χειρόγραφον ἐκδοθεῖσα ἐπιμελείᾳ καί διορθώσει Αἰμυλίου Λεγρανδίου. Ἐν τῷ γραφείῳ τῆς Πανδώρας, Ἀθήνησιν and Maisonneuve, Em. Legrand (επιμ.), Παρίσι, 1870. «Collection de monuments pour servir à l'étude de la langue néo-hellénique», αρ. 6.
Και εμπλουτισμένη β΄ έκδοση με τίτλο: «Nicolas Sophianos, Grammaire du Grec vulgaire et traduction en Greek vulgaire du Traité de Plutarque sur l'éducation des enfants», Maisonneuve, Παρίσι, 1874.
[13] Ο Martin Waldseemüller / Waltzemüller > εξελλ. Υλακόμυλος ή Ιλακόμιος
/ Hylacomylus ή Ilacomius, από το Wolfenweiler, ήταν Γερμανός χαρτογράφος,
που δημιούργησε τον πρώτο παγκόσμιο χάρτη (1507), στον οποίο οι χερσαία γη στην
δύση ονομάζονται για πρώτη φορά «Αμερική». Ο χάρτης του Waldseemüller αποτελεί μέρος της
Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 2005.
[14]
Ο Gaius Julius Solinus [Polyhistor] ήταν Λατίνος γραμματικός και γεωγράφος,
στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ.
[15]
Laodicea Combusta.
Αργότερα γνωστή ως Κλαυδιολαοδίκεια. Νυν Sarayönü.
[16]
Tibisco, Tibiscus, Tibiskon, Tibiscum αρχαία πόλη της
Δακίας Θράκης, βλ. Κλ. Πτολεμαίο - νυν Jupa Ρουμανίας.
ΣΧΟΛΙΑ
ΣΧΟΛΙΑ ΜΕΣΩ Facebook