Tertius horrentem zephyris laxaverat annum
Phoebus et angustum cogebat limite verno 1
longius ire diem, eum fracta impulsaque fatis
consilia et tandem miseri data copia belli,
5prima manu rutilam de vertice Larissaco
ostendit Bellona facem dextraque trabalem
hastam intorsit agens, liquido quae stridula caelo
fugit et Aoniae celso stetit aggere Dirces.
mox et castra subit ferroque auroque coruscis
10mixta viris turmale fremit; dat euntibus enses,
plaudit equos, vocat ad portas; hortamina fortes
praeveniunt, timidisque etiam brevis addita virtus.
Dicta dies aderat, cadit ingens rite Tonanti
Gradivoque pecus, nullisque secundus in extis
15pallet et armatis simulat sperare sacerdos.
iamque suos circum pueri nuptaeque patresque
funduntur mixti summisque a postibus obstant.
nec modus est lacrimis: rorant clipeique iubaeque
triste salutantum, et cunctis dependet ab armis
20suspiranda domus; galeis iuvat oscula clusis 2 [p. 508]
inserere amplexuque truces deducere conos.
illi, quis ferrum modo, quis mors ipsa placebat,
dant gemitus fractaque labant singultibus ira.
sic ubi forte viris longum super aequor ituris,
25cum iam ad vela noti et scisso redit ancora fundo,
haeret amica manus: certant innectere collo
brachia, manantesque oculos hinc oscula turbant,
hinc magni caligo maris, tandemque relicti
stant in rupe tamen; fugientia carbasa visu
30dulce sequi, patriosque dolent crebrescere ventos.
stant tamen, et nota puppim de rupe salutant.3
Nunc mihi. Fama prior mundique arcana Vetustas,
cui meminisse ducum vitasque extendere curae,
pande viros, tuque o nemoris regina seniori.
35Calliope, quas ille manus, quae movent arma
Gradivus, quantas populis solaverit urbes,
sublata molire lyra: neque enim altior ulli
mens hausto de fonte venit, rex tristis et aeger
pondere curarum propiorque abeuntibus annis
40inter adhortantes vix sponte incedit Adrastus,
contentus ferro cingi latus; arma manipli
pone ferunt, volucres portis auriga sub ipsis
comit equos, et iam inde iugo luctatur Arion.
huic armat Larissa viros, huic celsa Prosymna,
45aptior armentis Midea pecorosaque Phlius, 4 [p. 510]
quaeque pavet longa spumantem valle Charadron
Neris, et ingenti turritae mole Cleonae
et Lacedaemonium Thyrea lectura 5 cruorem,
iunguntur memores transmissi ab origine regis,
50qui Drepani scopulos et oliviferae Sicyonis
culta serunt, quos pigra vado Strangilla 6 taeenti
lambit et anfractu riparum incurvus Elisson.
saevus honos fluvio: Stygias lustrare severis
Eumenidas perhibetur aquis; huc mergere suetae
55ora et anhelantes poto Phlegethonte cerastas,
seu Thracum vertere domos, seu tecta Mycenes
impia Cadmeumve larem; fugit ipse natantes
amnis, et innumeris livescunt stagna venenis,
it comes Inoas Ephyre solata querellas
60Cenchreaeque manus, vatum qua conscius amnis
Gorgoneo percussus equo, quaque obiacet alto
Isthmos et a terris maria inclinata repellit.
haec manus Adrastum numero ter mille secuti
exsultant; pars gaesa manu. pars robora flammis
65indurata diu—non unus namque maniplis
mos neque sanguis—habent, teretes pars vertere 7 fundas
adsueti vacuoque diem praecingere gyro. 8 9 10 [p. 512]
ipse annis sceptrisque subit venerabilis aeque:
ut possessa diu taurus meat arduus inter
70pascua iam laxa cervice et inanibus armis,
dux tamen: haud illum bello adtemptare iuvencis
sunt animi; nam trunca vident de vulnere multo
cornua et ingentes plagarum in pectore nodos.
Proxima longaevo profert Dircaeus Adrasto
75signa gener, cui bella favent,11 cui commodat iras
cuncta cohors: huic et patria de sede volentes
advenere viri, seu quos movet exsul et haesit
tristibus aucta fides, seu quis mutare potentes
praecipuum, multi, melior quos causa querenti
80conciliat; dederat nec non ipse regendas
Aegion Arenenque, et quas Theseia Troezen
addit opes, ne rara movens inglorius iret
agmina, neu raptos patriae sentiret honores,
idem habitus, eadem arma viro. quae debitus hospes
85hiberna sub nocte tulit: Teumesius implet
terga leo et gemino lucent hastilia ferro,
aspera volnifieo subter latus ense riget Sphinx,
iam regnum matrisque sinus fidasque sorores
spe votisque tenet, tamen et de turre suprema
90attonitam totoque exstantem corpore longe
respicit Argian; haec mentem oculosque reducit
coniugis et dulces avertit pectore Thebas.
Ecce inter medios patriae ciet agmina gentis
fulmineus Tydeus, iam laetus et integer artus, 12 [p. 514]
95ut primae strepuere tubae: ceu lubricus alta
anguis humo verni blanda ad spiramina solis
erigitur liber senio et squalentibus annis
exutus laetisque minax interviret herbis:
a miser! agrestum si quis per gramen hianti:
100obvius et primo fraudaverit 13 ora veneno.
huic quoque praesentes Aetolis urbibus adfert
belli fama viros: sensit scopulosa Pylene
fletaque cognatis avibus Meleagria Pleuron
et praeceps Calydon, et quae Iove provocat Iden
105Olenos, Ioniis et fluctibus hospita portu
Chalcis et Herculea turpatus gymnade vultus
amnis; adhuc imis vix truncam adtollere frontem
ausus aquis glaucoque caput submersus in antro
maeret, anhelantes aegrescunt pulvere ripae,
110omnibus aeratae propugnant pectora crates,
pilaque saeva manu, patrius stat casside Mavors,
undique magnanimum pubes delecta coronant
Oeniden. hilarem bello notisque decorum
vulneribus; non ille minis Polynicis et ira
115inferior, dubiumque adeo, cui bella gerantur.
Maior at inde novis it Doricus ordo sub armis,
qui ripas, Lyrcie, tuas. tua litora multo
vomere suspendunt, fluviorum ductor Achivum,
Inache—Persea neque enim violentior exit
120amnis humo, cum Taurum aut Pleiadas hausit aquosas 14 [p. 516]
spumeus et genero tumuit Iove—quos celer ambit
Asterion Dryopumque trahens Erasinus aristas,
et qui rura domant Epidauria—dexter Iaccho
collis, at Hennaeae Cereri negat—; avia Dyme
125mittit opem densasque Pylos Neleia turmas;
nondum nota Pylos iuvenisque aetate secunda
Nestor, et ire tamen peritura in castra negavit,
hos agitat pulchraeque docet virtutis amorem
arduus Hippomedon; capiti tremit aerea cassis
130ter niveum scandente 15 iuba, latus omne sub armis
ferrea suta terunt, umeros ac pectora late
flammeus orbis habet, perfectaque vivit in auro
nox Danai: sontes Furiarum lampade nigra
quinquaginta ardent thalami; pater ipse cruentis
135in foribus laudatque nefas atque inspicit enses.
illum Palladia sonipes Nemeaeus ab arce
devehit arma pavens umbraque immane volanti
implet agros longoque attollit pulvere campum,
non aliter silvas umeris et utroque refringens
140pectore montano duplex Hylaeus ab antro
praecipiat: pavet Ossa vias, pecudesque feraeque
procubuere metu; non ipsis fratribus horror
afuit, ingenti donec Peneia saltu
stagna subit magnumque obiectus detinet amnem.
145Quis numerum ferri gentisque et robora dictu
aequarit mortale sonans? suus excit in arma 16 [p. 518]
antiquam Tiryntha deus; non fortibus illa
infecunda viris famaque 17 immanis alumni
degenerat, sed lapsa situ fortuna, neque addunt
150robur opes; rarus vacuis habitator in arvis
monstrat Cyclopum ductas sudoribus arces,
dat tamen haec iuvenum tercentum pectora, vulgus
innumerum bello, quibus haud ammenta nec enses
triste micant: flavae capiti tergoque leonum
155exuviae gentilis honos, et pineus armat
stipes, inexhaustis artantur tela pharetris.
Herculeum paeana canunt, vastataque monstris
omnia; frondosa longum deus audit ab Oeta
dat Nemea comites, et quas in proelia vires
160sacra Cleonaei cogunt vineta Molorchi.
gloria nota casae, foribus simulata salignis
hospitis arma dei, parvoque ostenditur arvo,
robur ubi et laxos qua reclinaverit artus
ilice, qua cubiti sedeant vestigia terra.
165At pedes et toto despectans vertice bellum
quattuor indomitis Capaneus erepta iuvencis
terga superque rigens iniectu molis aenae
versat onus; squalet triplici ramosa corona
Hydra recens obitu: pars anguibus aspera vivis
170argento caelata micat, pars arte reperta 18
conditur et fulvo moriens nigrescit 19 in auro;
circum amnis torpens et ferro caerula Lerna. 20 21 22 [p. 520]
at laterum tractus spatiosaque pectora servat
nexilis innumero Chalybum subtemine thorax,
175horrendum, non matris, opus; galeaeque corusca
prominet arce gigans; atque uni missilis illi
cuspide praefixa stat frondibus orba cupressus.
huic parere dati, quos fertilis Amphigenia
planaque Messene montosaque nutrit Ithome,
180quos Thryon et summis ingestum montibus Aepy,
quos Helos et Pteleon, Getico quos flebile vati
Dorion; hic fretus doctas anteire canendo
Aonidas mutos Thamyris damnatus in annos
ore simul citharaque—quis obvia numina temnat?—
185conticuit praeceps, qui non certamina Phoebi
nosset et inlustres Satyro pendente Celaenas.
Iamque et fatidici mens expugnata fatiscit
auguris; ille quidem casus et dira videbat
signa, sed ipsa manu cunctanti iniecerat arma
190Atropos obrueratque deum, nec coniugis absunt
insidiae, vetitoque domus iam fulgurat auro.
hoc aurum vati fata exitiale monebant
Argolico; scit et ipsa 1—nefas!—sed perfida coniunx
dona viro mutare velit, spoliisque potentis
195imminet Argiae raptoque excellere cultu.
illa libens—nam regum animos et pondera belli
hac nutare videt, pariter ni providus heros
militet—ipsa sacros gremio Polynicis amati
exuerat cultus 23 haud maesta atque insuper addit: 24 25
200‘non haec apta mihi nitidis ornatibus’ inquit,
‘tempora, nec miserae placeant insignia formae
te sine: sat dubium coetu solante timorem
fallere et incultos aris advertere crines.
scilicet—infandum 1!—. cum tu eludare minanti
205casside ferratusque sones. ego divitis aurum
Harmoniae dotale geram? dabit aptior ista
fors deus. Argolicasque habitu praestabo maritas,
cum regis coniunx, cum te mihi sospite templa
votivis implenda choris: nunc induat illa,
210quae petit et bellante potest gaudere marito.’
sic Eriphylaeos aurum fatale penates
inrupit scelerumque ingentia semina movit,
et grave Tisiphone risit gavisa futuris.
Taenariis hic celsus equis, quam dispare coetu
215Cyllarus ignaro generarat Castore prolem,
quassat humum; vatem cultu Parnassia monstrant
vellera: frondenti crinitur cassis oliva
albaque puniceas interplicat infula cristas,
arma simul pressasque iugo moderatur habenas.
220hinc atque inde morae iaculis, et ferrea curru
silva tremit; procul ipse gravi metuendus in hasta
eminet et clipeo victum Pythona coruscat.
huius Apollineae currum comitantur Amyclae,
quos Pylos 26 et dubiis Malea vitata carinis
225plaudentique habiles Caryae resonare Dianae,
quos Pharis volucrumque parens Cythereia Messe,
Taygetique phalanx et oloriferi Eurotae 27 28 [p. 524]
dura manus, deus ipse viros in pulvere crudo
Arcas alit nudaeque modos virtutis et iras
230ingenerat; vigor inde animis et mortis honorae
dulce sacrum, gaudent natorum fata parentes
hortanturque mori, deflent iamque omnis ephebum
turba, coronato contenta est funere mater,
frena tenent duplexque inserto missile nodo,
235exserti ingentes umeros, chlamys horrida pendet,
et cono Ledaeus apex. non hi tibi solum,
Amphiarae, merent: auget resupina maniplos
Elis, depressae populus subit incola Pisae,
qui te. flave, natant terris, Aiphee, Sicanis
240advena, tam longo non umquam infecte profundo.
curribus innumeris late putria arva lacessunt
et bellis armenta domant: ea gloria genti
infando de more et fractis durat ab usque
axibus Oenomai; strident spumantia morsu
245vincula, et effossas niveus rigat imber harenas.
Tu quoque Parrhasias ignara matre catervas—
a rudis armorum, tantum nova gloria suadet!—
Parthenopaee, rapis; saltus tunc forte remotos
torva parens—neque enim haec iuveni foret ire potestas—
250pacabat cornu gelidique aversa Lycaei.
pulchrior haud ulli triste ad discrimen ituro
vultus et egregiae tanta indulgentia formae;
nec desunt animi, veniat modo fortior aetas,
quas non ille duces nemorum fluviisque dicata [p. 526]
255numina, quas magno non abstulit 29 igne Napaeas?
ipsam. Maenalia puerum cum vidit in umbra,
Dianam, tenero signantem gramina passu,
ignovisse ferunt comiti. Dictaeaque tela
ipsam et Amyciaeas umeris aptasse pharetras
260prosilit audaci Martis percussus amore,
arma. tubas audire calens et pulvere belli
flaventem sordere comam captoque referri
hostis equo: taedet nemorum, titulumque nocentem
sanguinis humani pudor est nescire sagittas.
265igneus ante omnes auro micat, igneus ostro,
undantemque sinum nodis inrugat Hiberis.
imbelli parma pictus Calydonia matris
proelia: trux laeva sonat arcus, et aspera plumis
terga Cydonea corytos harundine pulsat
270electro pallens et iaspide clarus Eoa.
cornipedem trepidos suetum praevertere cervos,
velatum geminae deiecti! lyncis et arma
mirantem gravioris eri. sublimis agebat,
dulce rubens viridique genas spectabilis aevo.
275Arcades huic veteres antris lunaque priores,
agmina fida datis, nemorum quos stirpe rigenti
fama satos, cum prima pedum vestigia tellus
admirata tulit; nondum arva domusque nec urbes
conubiisve modus; quercus laurique ferebant
280cruda puerperia. ac populos umbrosa creavit 30 [p. 528]
fraxinus, et feta viridis puer excidit orno.
hi lucis stupuisse vices noctisque feruntur
nubila et occiduum longe Titana secuti
desperasse diem. rarescunt alta colonis
285Maenala. Parthenium fugitur nemus, agmina bello
Rhipeque et Stratie ventosaque donat Enispe.
non Tegea, non ipsa deo vacat alite felix
Cyllene templumque Aleae nemorale Minervae
et rapidus Clitor et qui tibi, Pythie. Ladon
290paene socer, candensque iugis Lampia nivosis
et Pheneos nigro Styga mittere credita Diti.
venit et Idaeis ululatibus aemulus Azan
Parrhasiique duces, et quae risistis, Amores,
grata pharetrato Nonacria rura Tonanti,
295dives et Orchomenos pecorum et Cynosura ferarum.
Aepytios idem ardor agros Psophidaque celsam
vastat et Herculeo vulgatos robore montes
monstriferumque Erymanthon et aerisonum Stymphalon.
Arcades hi, gens una viris, sed dissona cultu
300scinditur: hi Paphias myrtos a stirpe recurvant
et pastorali meditantur proelia trunco,
his arcus, his tela sudes, his cassida crines
integit, Arcadii morem tenet ille galeri,
ille Lycaoniae rictu caput asperat ursae.
305hos belli coetus iurataque pectora Marti [p. 530]
milite vicinae nullo iuvere Mycenae;
funereae tunc namque dapes mediique recursus
solis, et hic alii miscebant proelia fratres.
Iamque Atalantaeas implerat nuntius aures,
310ire ducem bello totamque impellere natum
Arcadiam: tremuere gradus, elapsaque iuxta
tela: fugit silvas pernicior alite vento
saxa per et plenis obstantia flumina ripis,
qualis erat, correpta sinus et vertice flavum
315crinem sparsa noto; raptis velut aspera natis
praedatoris equi sequitur vestigia tigris,
ut stetit adversisque impegit pectora frenis
—ille ad humum 31 pallens—: ‘unde haec furibunda cupido,
nate, tibi? teneroque unde improba pectore virtus?
320tu bellis aptare viros, tu pondera ferre
Martis et ensiferas inter potes ire catervas?
quamquam utinam quires 2! nuper te pallida vidi,
dum premis obnixo venabula comminus apro,
poplite succiduo resupinum ac paene ruentem,
325et ni curvato torsissem spicula cornu,
nunc ubi bella tibi? nil te mea tela iuvabunt
nec teretes arcu-, maculis nec discolor atris
hic, cui fidis, equus: magnis conatibus instas,
vix Dryadum thalamis Erymanthiadumque furori
330Nympharum mature puer. sunt omina vera:
mirabar, cur templa mihi tremuisse Dianae
nuper et inferior vultu dea visa, sacrisque
exuviae cecidere tholis; hoc segnior arcus
difficilesque manus et nullo in vulnere certae. 32 33 [p. 532]
335exspecta, dum maior honos, dum firmius aevum,
dum roseis venit umbra genis vultusque recedunt
ore mei; tunc bella tibi ferrumque, quod ardes,
ipsa dabo, et nullo matris revocabere fletu,
nunc refer arma domum! vos autem hunc ire sinetis,
340Arcades, o saxis nimirum et robore nati?’
plura cupit; fusi circum natusque ducesque
solantur minuuntque metus, et iam horrida clangunt
signa tubae, nequit illa pio dimittere natum
complexu multumque duci commendat Adrasto.
345At parte ex alia Cadmi Mavortia plebes,
maesta ducis furiis nec molli territa fama,
quando his vulgatum descendere viribus Argos,
tardius illa quidem regis causaque pudore,
verum bella movet, nulli destringere ferrum
350impetus, aut umeros clipeo clausisse paterno
dulce nec alipedum iuga comere, qualia belli
gaudia; deiecti trepidas sine mente, sine ira
promisere manus; hic aegra in sorte parentem
unanimum, hic dulces primaevae coniugis annos
355ingemit, et gremio miseros adcrescere natos.
bellator nulli caluit deus; ipsa vetusto
moenia lapsa situ magnaeque Amphionis arces
iam fessum senio nudant latus, et fide sacra
aequatos caelo surdum atque ignobile muros
360firmat opus. tamen et Boeotis urbibus ultrix
adspirat ferri rabies, nec regis iniqui
subsidio, quantum socia pro gente moventur. [p. 534]
ille velut pecoris lupus expugnator opimi,
pectora tabenti sanie gravis hirtaque saetis
365ora cruentata deformis hiantia lana,
decedit stabulis huc illuc turbida versans
lumina, si duri comperta clade sequantur
pastores, magnique fugit non inscius ausi.
Adcumulat crebros turbatrix Fama pavores:
370hic iam dispersos errare Asopide ripa
Lernaeos equites; hic te, bacchate Cithaeron.
ille rapi Teumeson ait noctisque per umbras
nuntiat excubiis vigiles arsisse Plataeas.
nam Tyrios sudare lares et sanguine Dircen
375inriguam fetusque novos iterumque locutam
Sphinga petris, cui non et scire licentia passim
et vidisse fuit? novus his super anxia turbat
corda metus: sparsis subito correpta canistris
silvestris regina chori decurrit in aequum
380vertice ab Ogygio trifidamque huc tristis et illuc
lumine sanguineo pinum disiectat et ardens
erectam attonitis implet clamoribus urbem:
‘omnipotens Nysaee pater, cui gentis avitae
pridem lapsus amor. tu nunc horrente sub arcto
385bellica ferrato rapidus quatis Ismara thyrso
pampineumque iubes nemus inreptare Lycurgo,
aut tumidum Gangen aut claustra novissima Rubrae
Tethyos Eoasque domos flagrante triumpho
perfuris. aut Hermi de fontibus aureus exis: [p. 536]
390at tua progenies; positis gentilibus armis
quae tibi festa 34 litant, bellum lacrimasque metumque
cognatumque nefas, iniusti munera regni,
pendimus. aeternis potius me, Bacche, pruinis
trans et Amazoniis ululatum Caucason armis
395siste ferens,, quam monstra ducum stirpemque profanam
eloquar, en urges; alium tibi, Bacche, furorem
iuravi: similes video concurrere tauros;
idem ambobus honos unusque ab origine sanguis;
ardua conlatis obnixi cornua miscent
400frontibus alternaque truces moriuntur in ira.
tu peior, tu cede,35
nocens qui solus avita
gramina communemque petis defendere montem,
et saltum dux alter habet.’ sic fata gelatis
405vultibus et Baccho iam demigrante quievit.
At trepidus monstro et variis terroribus impar
longaevi rex vatis opem tenebrasque sagaces
Tiresiae, qui mos incerta paventibus, aeger
consulit, ille deos non larga caede iuvencum,
410non alacri pinna aut verum salientibus 36 extis,
nec tripode implicito numerisque sequentibus astra,
turea nec supra volitante altaria fumo
tam penitus, durae quam Mortis limite manes
elicitos patuisse refert, Lethaeaque sacra
415et mersum Ismeni subter confinia ponto 37 38 39 [p. 538]
miscentis parat ante ducem, circumque bidentum
visceribus laceris et odori sulpuris aura
graminibusque novis et longo murmure purgat.
Silva capax aevi validaque incurva senecta,
420aeternum intonsae frondis, stat pervia nullis
solibus; haud illam brumae minuere. Notusve
ius habet aut Getica Boreas impactus ab Ursa.
subter operta quies, vacuumque silentia servat
horror et exclusae pallet male lucis imago,
425nec caret umbra deo: nemori Latonia cultrix
additur; hanc piceae cedrique et robore in omni
effictam sanctis occubat silva tenebris,
huius inaspectae luco stridere sagittae
nocturnique canum gemitus, ubi limina patrui
430effugit inque novae melior redit ora Dianae;
aut ubi fessa iugis, dulcisque altissima somnos
lux movet, hic late iaculis circum undique fixis
effusam pharetra cervicem excepta quiescit,
extra immane patens tellus Mavortia campi,
435fetus ager Cadmo. durus qui vomere primo
post consanguineas acies sulcosque nocentes
ausus humum versare et mollia sanguine prata
eruit; ingentes infelix terra tumultus
lucis adhuc medio solaque in nocte per umbras
440exspirat, nigri cum vana in proelia surgunt
terrigenae; fugit incepto tremibundus ab arvo
agricola insanique domum rediere iuvene!. [p. 540]
Hic senior vates—Stygiis adcommoda quippe
terra sacris, vivoque placent sola pinguia tabo—
445velleris obscuri pecudes armentaque sisti
atra monet, quaecumque gregum pulcherrima cervix
ducitur; ingemuit Dirce maestusque Cithaeron,
et nova clamosae stupuere silentia valles,
tum fera caeruleis intexit cornua sertis
450ipse manu tractans, notaeque in limite silvae
principio largos noviens tellure cavata
inclinat Bacchi latices et munera verni
lactis et Actaeos imbres suadumque cruorem
manibus; adgeritur, quantum bibit arida tellus,
455trunca dehinc nemora advolvunt, maestusque sacerdos
tris Hecatae totidemque satis Acheronte nefasto
virginibus iubet esse focos; tibi, rector Averni,
quamquam infossus humo superat tamen agger in auras
pineus; hunc iuxta cumulo minor ara profundae
460erigitur Cereri; frontes atque omne cupressus
intexit plorata latus, iamque ardua ferro
signati capita et frugum libamine puro
in vulnus cecidere greges; tunc innuba Manto
exceptum pateris praelibat sanguen, et omnes
465ter circum acta pyras sancti de more parentis
semineces fibras et adhuc spirantia reddit
viscera, nec rapidas cunctatur frondibus atris
subiectare faces, atque ipse sonantia flammis
virgulta et tristes crepuisse ut sensit acervos
470Tiresias—illi nam plurimus ardor anhelat
ante genas impletque cavos vapor igneus orbes,—
exclamat—tremuere rogi et vox terruit 40 ignem:— 41 [p. 542]
‘Tartareae sedes et formidabile regnum
Mortis inexpletae, tuque, o saevissime fratrum,
475cui servire dati manes aeternaque sontum
supplicia atque imi famulatur regia mundi,
solvite pulsanti loca muta et inane severae
Persephones vulgusque cava sub nocte repostum
elicite. et plena redeat Styga portitor alno.
480ferte simul gressus, nec simplex manibus esto
in lucem remeare modus; tu separe coetu
Elysios, Persei.42 pios, virgaque potenti
nubilus Arcas agat; contra per crimina functis,
qui plures Erebo pluresque e sanguine Cadmi,
485angue ter excusso et flagranti praevia taxo,
Tisiphone, dux pande diem. nec lucis egentes
Cerberus occursu capitum detorqueat umbras.’
Dixerat, et pariter senior Phoebeaque virgo
erexere animos: illi formidine nulla,
490quippe in corde deus, solum timor obruit ingens
Oedipodioniden, vatisque horrenda canentis
nunc umeros nunc ille manus et vellera pressat
anxius inceptisque velit desistere sacris,
qualis Gaetulae stabulantem ad confraga silvae
495venator longo motum clamore leonem
exspectat firmans animum et sudantia nisu
tela premens; gelat ora pavor gressusque tremiscunt, 43 [p. 544]
quis veniat quantusque, sed horrida signa frementis
accipit et caeca metitur murmura cura.
500Atque hic Tiresias nondum adventantibus umbris:
‘testor " ait, " divae, quibus hunc saturavimus ignem
laevaque convulsae dedimus carchesia terrae,
iam nequeo tolerare moram, cassusne sacerdos
audior? an, rabido iubeat si Thessala cantu,
505ibitis et Scythicis quotiens medicata 44 venenis
Colchis aget, trepido pallebunt Tartara motu:
nostri cura minor, si non attollere bustis
corpora nec plenas antiquis ossibus urnas
egerere et mixtos caelique Erebique sub unum
510funestare deos libet aut exsanguia ferro
ora sequi atque aegras functorum carpere fibras?
ne tenues annos nubemque hanc frontis opacae
spernite, ne, moneo; et nobis saevire facultas,
novimus et quidquid dici noscique timetis,
515et turbare Hecaten, ni te, Thymbraee, vererer
et triplicis mundi summum, quem scire nefastum.
illum—sed taceo: prohibet tranquilla senectus,
iamque ego vos’ —avide subicit Phoebeia Manto:
‘audiris, genitor, vulgusque exsangue propinquat.
520panditur Elysium chaos, et telluris opertae
dissilit umbra capax, silvaeque et nigra patescunt
flumina, liventes Acheron eiectat harenas. 45 [p. 546]
fumidus atra vadis Phlegethon incendia volvit,
et Styx discretis interflua manibus obstat,
525ipsum pallentem solio circumque ministras
funestorum operum Eumenidas Stygiaeque severos
Iunonis thalamos et torva cubilia cerno,
in speculis Mors atra sedet dominoque silentes
adnumerat populos: maior superimminet ordo.
530arbiter hos dura versat Cortynius urna
vera minis poscens adigitque expromere vitas
usque retro et tandem poenarum lucra fateri,
quid tibi monstra Erebi, Scyllas et inane furentes
Centauros solidoque intorta adamante Gigantum
535vincula et angustam centeni Aegaeonis umbram?’
‘Immo" ait. "o nostrae regimen viresque senectae,
ne volgata mihi. quis enim remeabile saxum
fallentesque lacus Tityonque alimenta volucrum
et caligantem longis lxiona gyris
540nesciat? ipse etiam, melior cum sanguis, opertas
inspexi sedes, Hecate ducente, priusquam
obruit ora deus totamque in pectora lucem
detulit. Argolicas magis huc adpelle precando
Thebanasque animas; alias avertere gressus
545lacte quater sparsas maestoque excedere luco,
nata, iube; tum qui vultus habitusque, quis ardor
sanguinis adfusi. gens utra superbior adsit.
dic agedum nostramque mone per singula noctem.’
Iussa facit carmenque serit, quo dissipat umbras,
550quo reciet sparsas: qualis. si crimina demas. [p. 548]
Colchis et Aeaeo simulatrix litore Circe,
tunc his sacrificum dictis adfata parentem:
‘primus sanguineo submittit inertia Cadmus
ora lacu. iuxtaque virum Cythereia proles
555insequitur, geminusque bibit 46 de vertice serpens.
terrigenae comites illos, gens Martia, cingunt,
quis 47 aevi mensura dies. manus omnis in armis,
omnis et in capulo; prohibent obstantque ruuntque
spirantum rabie, nec tristi incumbere fossae
560cura. sed alternum sitis exhaurire cruorem.
proxima natarum manus est fletique nepotes,
hic orbam Autonoen et anhelam cernimus Ino
respectantem arcus et ad ubera dulce prementem
pignus et oppositis Semelen a ventre lacertis.
565Penthea iam fractis genetrix Cadmeia thyrsis
iamque remissa deo pectusque adaperta 48 cruentum
insequitur planctu; fugit ille avia Lethes
et Stygios super usque lacus, ubi mitior 49 illum
fiet pater et lacerum componit corpus Echion.
570tristem nosco Lycum dextramque in terga reflexum
Aeoliden, umero iactantem funus onusto.
necdum ille aut habitus aut versae crimina formae
mutat Aristaeo genitus: frons aspera cornu,
tela manu, reicitque canes in vulnus hiantes. 50 51 52 53 [p. 550]
575ecce autem magna subit invidiosa caterva
Tantalis et tumido percenset funera luctu,
nil deiecta malis; iuvat effugisse deorum
numina et insanae plus iam permittere linguae.’
Talia dum patri canit intemerata sacerdos,
580illius elatis tremefacta adsurgere vittis
canities tenuesque impelli sanguine vultus,
nec iam firmanti baculo nec virgine fida
nititur, erectusque solo ‘desiste canendo.
nata’ ait, ‘externae satis est mihi lucis, inertes
585discedunt nebulae, et vultum niger exsilit 54 aer.
umbrisne an supero dimissus Apolline complet
spiritus? en video quaecumque audita, sed ecce
maerent Argolici deiecto lumine manes!
torvus Alias Proctusque nocens mitisque Phoroneus
590truncatusque Pelops et saevo pulvere sordens
Oenomaus largis umectant imbribus ora.
auguror hinc Thebis belli meliora. Quid autem
hi grege condenso, quantum arma et vulnera monstrant.
pugnaces animae, nobis in sanguine multo
595oraque pectoraque et falso clamore levatas
intendunt sine pace manus? rex, fallor, an hi sunt
quinquaginta illi? cernis Chthoniumque Chrominque
Phegeaque et nostra praesignem Maeona lauro,
ne saevite, duces, nihil hic mortalibus ausum,
600credite, consiliis: hos ferrea neverat annos 55 [p. 552]
Atropos. existis casus: bella horrida nobis,
atque iterum Tydeus.’ dicit, vittaque ligatis
frondibus instantes abigit monstratque cruorem.
Stabat inops comitum Cocyti in litore maesto
605Laius, immiti quem iam deus ales Averno
reddiderat. dirumque tuens obliqua nepotem—
noscit enim vultu—non ille aut sanguinis haustus,
cetera ceu plebes, aliumve accedit ad imbrem,
immortale odium spirans, sed prolicit ultro
610Annius vates: ‘Tyriae dux inelyte Thebes.
cuius ab interitu non ulla Amphionis arces
vidit amica dies. o iam satis ulte cruentum
exitium et multum placata minoribus umbra,
quos miseranda fugis: iacet ille in funere longo,
615quem fremis. et iunctae sentit confinia mortis.
obsitus exhaustos paedore et sanguine vultus
eiectusque die: sors leto durior omni,
crede mihi! quaenam immeritum vitare nepotem
causa tibi? confer vultum et satiare litanti
620sanguine venturasque vices et funera belli
pande vel infensus vel res miserate tuorum,
tunc ego te optata vetitam transmittere Lethen
puppe dabo placidumque pia tellure reponam
et Stygiis mandabo deis.’ mulcetur honoris
625muneribus fingitque genas, dein talia reddit:
‘cur tibi versanti manes, aequaeve sacerdos, [p. 554]
lectus ego augurio tantisque potissimum umbris,
qui ventura loquar: satis est meminisse priorum,
nostrane praeclari, pudeat, consulta nepotes
630poscitis? illum, illum sacris adhibete nefastis.
qui laeto fodit ense patrem, qui semet in ortus
vertit et indignae regerit sua pignora matri,
et nunc ille deos Furiarurnque atra fatigat
concilia et nostros rogat haec in proelia manes,
635quodsi adeo placui deflenda in tempora vates.
dicam equidem, quo me Lachesis, quo torva Megaera
usque sinunt: bellum, innumero venit undique bellum
agmine. Lernaeosque trahit fatalis alumnos
Gradivus stimulis; hos terrae monstra deumque
640tela manent pulchrique obitus et ab igne supremo
sontes lege morae, certa est victoria Thebis.
ne trepida, nec regna ferox germanus habebit,
sed Furiae geminumque nefas, numerosque per enses,
ei mihi! crudelis vincit pater.’ haec ubi fatum,
645labitur et flexa dubios ambage relinquit.
Interea gelidam Nemeen et conscia laudis
Herculeae dumeta vaga legione tenebant
Inaehidae; iam Sidonias avertere praedas,
sternere, ferre domos ardent instantque. quis iras
650flexerit, unde morae, medius quis euntibus error,
Phoebe, doce: nos rara manent exordia famae. [p. 556]
Marcidus edomito bellum referebat ab Haemo
Liber; ibi armiferos geminae 56 iam sidera 57 brumae
orgia ferre Getas canumque virescere dorso
655Othryn et Icaria Rhodopen adsueverat umbra,
et iam pampineos materna ad moenia currus
promovet; effrenae dextra laevaque secuntur
lynces, et uda mero lambunt retinacula tigres,
post exsultantes spolia armentalia portant
660seminecesque lupos scissasque Mimallones ursas.
nec comitatus iners: sunt illic Ira Furorque
et Metus et Virtus et numquam sobrius Ardor
succiduique gradus et castra simillima regi.
isque ubi pulverea Nemeen effervere nube
665conspicit et solem radiis ignescere ferri. 58
necdum compositas belli in certamina Thebas,
concussus visis, quamquam ore et pectore marcet,
aeraque tympanaque et biforem reticere tumultum
imperat, attonitas qui circum plurimus aures,
670atque ita: ‘me globus iste meamque exscindere gentem
apparat; ex longo recalet furor; hoc mihi saevum
Argos et indomitae bellum ciet ira novercae,
usque adeone parum cineri data mater iniquo
natalesque rogi quaeque ipse micantia sensi
675fulgura? relliquias etiam fusa eque sepulcrum
paelicis et residem ferro petit impia Theben. 59 60 61 [p. 558]
nectam fraude moras; illum, illum tendite campum,
tendite, io, comites.’ Hyrcanae ad signa iugales
intumuere iubas, dicto prius adstitit arvis.
680Tempus erat,medii cum solem in culmina mundi
tollit anhela dies. Tibi tardus hiantibus arvis
stat vapor atque omnes admittunt aethera luci.
undarum vocat ille deas mediusque silentum
incipit: ‘agrestes fluviorum numina Nymphae
685et nostri pars magna gregis, perferte laborem,
quem damus. Argolicos paulum mihi fontibus amnes
stagnaque et errantes obducite pulvere rivos,
praecipuam Nemeen, qua nostra in moenia bellis
nunc iter. ex alto fugiat liquor; adiuvat ipse
690Phoebus adhuc summo, cesset ni vestra voluntas,
limite; vim coeptis indulgent astra, meaeque
aestifer Erigones spumat canis, ite volentes,
ite in operta soli; post vos ego gurgite pleno
eliciam, et quae dona meis amplissima sacris,
695vester habebit honos, nocturnaque furta licentum
cornipedum et cupidas Faunorum arcebo rapinas.’
dixerat: ast illis tenuis percurrere visus
ora situs, viridisque comis exhorruit umor.
protinus Inachios haurit sitis ignea campos:
700diffugere undae, squalent fontesque lacusque,
et cava ferventi durescunt flumina limo.
aegra solo macies, teucrique in origine culmi
inclinata seges, deceptum margine ripae [p. 560]
stat pecus, atque amnes quaerunt armenta natatos.
705sic ubi se magnis refluus suppressit in antris
Nilus et Eoae liquentia pabula brumae
ore premit, fumant desertae gurgite valles
et patris undosi sonitus exspectat hiulca
Aegyptus, donec Phariis alimenta rogatus
710donet agris magnumque inducat messibus annum.
Aret Lenia nocens, aret Lyrcius et ingens
Inachus advolvensque natantia saxa Charadrus
et numquam in ripis audax Erasinus et aequus
fluctibus Asterion, ille alta per avia notus
715audiri et longe pastorum rumpere somnos.62
una tamen tacitas sed iussu numinis undas
haec quoque secreta nutrit Langia sub umbra,
nondum illi raptus dederat lacrimabile nomen
Archemorus, nec fama deae; tamen avia servat
720et nemus et fluvium; manet ingens gloria Nympham,
cum tristem Hypsipylen ducibus sudatus Achaeis
ludus et atra sacrum recolet trieteris Ophelten.
Ergo nec ardentes clipeos vectare nec artos
thoracum nexus—tantum sitis horrida torret—
725sufficiunt: non ora modo angustisque perusti
faucibus, interior sed vis quatit, aspera pulsu
corda, gelant venae, et siccis cruor aeger adhaeret
visceribus: tunc sole putris, tunc pulvere tellus
exhalat calidam nubem, non spumeus imber 63 [p. 562]
730manat equum: siccis inlidunt ora lupatis,
ora catenatas procul exsertantia linguas;
nec legem dominosve pati, sed perfurit arvis
flammatum pecus, huc illuc impellit Adrastus
exploratores, si stagna Licymnia restent.
735si quis Amymones superet liquor: omnia caecis
ignibus hausta sedent, nec spes umentis Olympi.
ceu flavam Libyen desertaque pulveris Afri
conlustrent nullaque umbratam nube Syenen.
Tandem inter silvas—sic Euhius ipse pararat—
740errantes subitam pulchro in maerore tuentur
Hypsipyles; illi quamvis et ad ubera Opheltes
non suus. Inachii proles infausta Lycurgi.
dependet—neglecta comam nec dives amictu—
regales tamen ore notae, nec mersus acerbis
745exstat honos, tunc haec adeo stupefactus Adrastus:
‘diva potens nemorum—nam te vultusque pudorque
mortali de stirpe negant—. quae laeta sub isto
igne poli non quaeris aquas, succurre propinquis
gentibus: Arquitenens seu te Latonia casto
750de grege transmisit thalamis, seu lapsus ab astris
non humilis fecundat amor—neque enim ipse deorum
arbiter Argolidum thalamis novus—. aspice maesta
agmina. nos ferro meritas exscindere Thebas
mens tulit, imbelli sed nunc sitis aspera fato
755submittitque animos et inertia robora carpit
da fessis in rebus opem, seu turbidus amnis,
seu tibi foeda palus; nihil hae in sorte pudendum, [p. 564]
nil humile est: tu nunc Ventis pluvioque rogaris
pro Iove, tu refugas vires et pectora bellis
760exanimata reple: sic hoc tibi sidere dextro
crescat onus. tantum reduces det flectere gressus
Iuppiter, o quanta belli donabere praeda!
Direaeos tibi, diva, greges numerumque rependam
sanguinis, et 64 magna lucus signabitur ara.’
765dixit, et orantis media inter anhelitus ardens
verba rapit, cursuque animae labat arida lingua;
idem omnes pallorque viros flatusque soluti
oris habet, reddit demisso Lemnia vultu:
‘diva quidem vobis, etsi caelestis origo est,
770unde ego? mortales utinam haud transgressa fuissem
luctibus! altricem mandati cernitis orbam
pignoris; at nostris an quis sinus uberaque ulla,
scit deus, et nobis regnum tamen et pater ingens—
sed quid ego haec, fessosque optatis demoror undis?
775mecum age nunc. si forte vado Langia perennes
servat aquas; solet et rabidi sub limite Caneri
semper, et Icarii quamvis iuba fulguret astri,
ire tamen.’ simul haerentem, ne tarda Pelasgis
dux foret, a! miserum vicino caespite alumnum—
780sic Parcae volvere—locat ponique negantis 65
floribus adgestis et amico murmure dulces
solatur lacrimas: qualis Berecyntia mater, 66 67 [p. 566]
dum parvum circa iubet exsultare Tonantem
Curetas trepidos; illi certantia plaudunt
785orgia, sed magnis resonat vagitibus Ide.
At puer in gremio veniae 68 telluris et alto
gramine nunc faciles sternit procursibus herbas
in vultum nitens, caram modo lactis egeno
nutricem plangore ciens iterumque renidens
790et teneris meditans verba inluetantia labris
miratur nemorum strepitus aut obvia carpit
aut patulo trahit ore diem nemorique malorum
inscius et vitae multum securus inerrat.
sic tener Odrysia Mavors nive, sic puer ales
795vertice Maenalio, talis per litora reptans
improbus Ortygiae latus inclinabat Apollo.
Illi per dumos et opaca virentibus umbris
devia; pars cingunt, pars arta plebe sequuntur
praecelerantque ducem, medium subit illa per agmen
800non humili festina modo; iamque amne propinquo
rauca sonat vallis, saxosumque impulit aures
murmur: ibi exsultans conclamat ab agmine primus,
sicut erat levibus tollens vexilla maniplis
Argus ‘aquae!’ longusque virum super ora cucurrit
805clamor ‘aquae!’ sic Ambracii per litora ponti
nauticus in remis iuvenum monstrante magistro
fit sonus inque vicem contra percussa reclamat
terra, salutatus cum Leucada pandit Apollo,
incubuere vadis passim discrimine nullo
810turba simul primique, nequit secernere mixtos 69 [p. 568]
aequa sitis, frenata suis in curribus intrant
armenta, et pleni dominis armisque feruntur
quadripedes; hos turbo rapax, hos lubrica fallunt
saxa, nec implicitos fluvio reverentia reges
815proterere aut mersisse vado clamantis amici
ora. fremunt undae, longusque a fontibus amnis
diripitur, modo lene virens et gurgite puro
perspicuus nunc sordet aquis egestus ab imis
alveus; inde tori 70 riparum et proruta turbant
820gramina; iam crassus caenoque et pulvere sordens,
quamquam expleta sitis, bibitur tamen, agmina bello
decertare putes iustumque in gurgite Martem
perfurere aut captam tolli victoribus urbem.
Atque aliquis regum medio circumfluus amni:
825‘silvarum, Nemea. longe regina virentum,
lecta Rivis sedes, quam tu non Herculis actis
dura magis, rabidi cum colla comantia monstri
augeret et tumidos animam angustaret in artus!
hac saevisse tenus populorum in coepta 71 tuorum
830sufficiat: tuque o cunctis insuete domari
solibus, aeternae largitor corniger undae,
laetus eas, quacumque domo gelida ora resolvis
immortale tumens; neque enim tibi cana repostas
Bruma nives raptasque alio de fonte refundit
835Arcus aquas gravidive indulgent nubila Cori.
sed tuus et nulli ruis expugnabilis astro. 72 73 [p. 570]
te nec Apollineus Ladon nec Xanthus uterque
Spercheusque minax Centaureusque Lycormas
praestiterint; tu pace mihi, tu nube sub ipsa
840armorum festisque super celebrabere mensas—
accipias fessisque libens iterum hospita pandas
flumina defensasque velis agnoscere turmas.’ [p. 572]
