Fraternas acies alternaque regna profanis
decertata odiis sontesque evolvere Thebas,
Pierius menti calor incidit, unde iubetis
ire, deae? gentisne canam primordia dirae,
5Sidonios raptus et inexorabile pactum
legis Agenoreae scrutantemque aequora Cadmum?
longa retro series, trepidum si Martis operti
agricolam infandis condentem proelia sulcis
expediam penitusque sequar, quo carmine muris
10iusserit Amphion Tyrios accedere montes,
unde graves irae cognata in moenia Baccho,
quod saevae Iunonis opus, cui sumpserit arcus
infelix Athamas, cur non expaverit ingens
Ionium socio casura Palaemone mater,
15atque adeo iam nunc gemitus et prospera Cadmi
praeteriisse sinam: limes mihi carminis esto
Oedipodae confusa domus, quando Itala nondum [p. 342]
signa nec Arctoos ausim spirare 1 triumphos
bisque iugo Rhenum, bis adactum legibus Histrum
20et coniurato deiectos vertice Dacos
aut defensa prius vix pubescentibus annis
bella Iovis teque, o 2 Latiae decus addite famae,
quem nova mature 3 subeuntem exorsa parentis
aeternum sibi Roma cupit, licet artior omnis
25limes agat stellas et te plaga lucida caeli,
Pleiadum Boreaeque et hiulci fulminis expers,
sollicitet, licet ignipedum frenator equorum
ipse tuis alte radiantem crinibus arcum
imprimat aut magni cedat tibi Iuppiter aequa
30parte poli, maneas hominum contentus habenis,
undarum terraeque potens, et sidera dones.
tempus erit, cum Pierio 4 tua fortior oestro
facta canam: nunc tendo chelyn satis arma referre
Aonia et geminis sceptrum exitiale tyrannis
35nec furiis post fata modum flammasque rebelles
seditione rogi tumulisque carentia regum
funera et egestas alternis mortibus urbes,
caerula cum rubuit Lernaeo sanguine Dirce
et Thetis arentes adsuetum stringere ripas
40horruit ingenti venientem Ismenon acervo.
quem prius heroum, Clio, dabis? immodicum irae 5 6 7 8 [p. 344]
Tydea? laurigeri subitos an vatis hiatus?
urget et hostilem propellens caedibus amnem
turbidus Hippomedon, plorandaque bella protervi
45Arcados atque alio Capaneus horrore canendus.
Impia iam merita scrutatus lumina dextra
merserat aeterna damnatum nocte pudorem
Oedipodes longaque animam sub morte 9 tenebat,
illum indulgentem tenebris imaeque recessu
50sedis inaspectos caelo radiisque penates
servantem tamen adsiduis circumvolat alis
saeva dies animi, scelerumque in pectore Dirae,
tunc vacuos orbes, crudum ac miserabile vitae
supplicium, ostentat caelo manibusque cruentis
55pulsat inane solum saevaque ita voce precatur:
‘di, sontes animas angustaque Tartara poenis
qui regitis, tuque umbrifero Styx livida fundo,
quam video, multumque mihi consueta vocari
adnue. Tisiphone, perversaque vota secunda:
60si bene quid merui, si me de matre cadentem
fovisti gremio et traiectum vulnere plantas
firmasti, si stagna peti Cirrhaea bicorni
interfusa iugo, possem cum degere falso
contentus Polybo, trifidaeque in Phocidos arto
65longaevum implicui regem secuique frementis 10 [p. 346]
ora senis, dum quaero patrem, si Sphingos iniquae
callidus ambages te praemonstrante resolvi,
si dulces furias et lamentabile matris
conubium gavisus ini noctemque nefandam
70saepe tuli natosque tibi, seis ipsa, paravi,
mox avidus poenae digitis eaedentibus ultro
incubui miseraque oculos in matre reliqui:
exaudi, si digna precor quaeque ipsa furenti
subiceres. orbum visu regnisque carentem 11
75non regere aut dictis maerentem flectere adorti,
quos genui quocumque toro; quin ecce superbi
—pro dolor!—et nostro iamdudum in funere reges
insultant tenebris gemitusque odere paternos,
hisne etiam funestus ego? et videt ista deorum
80ignavus genitor? tu saltem debita vindex
huc ades et totos in poenam ordire nepotes.12
indue quod madidum tabo diadema cruentis
unguibus abripui, votisque instincta paternis
i media in fratres, generis consortia ferro
85dissiliant. da, Tartarei regina barathri,
quod cupiam vidisse nefas, nec tarda sequetur
mens iuvenum; modo digna veni,13 mea pignora nosces.’
Talia dicenti crudelis diva severos
advertit vultus, inamoenum forte sedebat
90Coeyton iuxta, resolutaque vertice crines
lambere sulpureas permiserat anguibus undas,
ilicet igne Iovis lapsisque citatior astris
tristibus exsiluit ripis: discedit inane 14 15 16 [p. 348]
vulgus et occursus dominae pavet; illa per umbras
95et caligantes animarum examine campos
Taenariae limen petit inremeabile portae,
sensit adesse Dies, piceo Nox obvia nimbo
lucentes turbavit equos; procul arduus Atlas
horruit et dubia caelum cervice remisit,
100arripit extemplo M alea e de valle resurgens
notum iter ad Thebas: neque enim velocior ullas
itque reditque vias cognatave Tartara mavult,
centum illi stantes umbrabant ora cerastae,
turba minax 17 diri capitis; sedet intus abaetis
105ferrea lux oculis, qualis per nubila Phoebes
Atracia rubet arte labor; suffusa veneno
tenditur ac sanie gliscit cutis; igneus atro
ore vapor, quo longa sitis morbique famesque
et populis mors una venit; riget horrida tergo
110palla, et caerulei redeunt in pectora nodi:
Atropos hos atque ipsa novat Proserpina cultus,
tunc geminas quatit ira manus: haec igne rogali
fulgurat, haec vivo manus aera verberat hydro.
Ut stetit, abrupta qua plurimus arce Cithaeron
115occurrit caelo, fera sibila crine virenti
congeminat. signum terris, unde omnis Achaei
ora maris late Pelopeaque regna resultant,
audiit et medius caeli Parnassos et asper
Eurotas, dubiamque iugo fragor impulit Oeten 18 [p. 350]
120in latus, et geminis vix fluctibus obstitit Isthmos.
ipsa suum genetrix curvo delphine vagantem
abripuit frenis gremioque Palaemona pressit.
Atque ea Cadmeo praeceps ubi culmine primum
constitit adsuetaque infecit nube penates,
125protinus adtoniti fratrum sub pectore motus,
gentilesque animos subiit furor aegraque laetis
invidia atque parens odii metus, inde regendi
saevus amor, ruptaeque vices iurisque secundi
ambitus impatiens, et summo dulcius unum 19
130stare loco. sociisque comes discordia regnis.
sic ubi delectos per torva armenta iuvencos
agricola imposito sociare adfectat aratro,
illi indignantes, quis nondum vomere multo
ardua nodosos cervix descendit in armos,
135in diversa trahunt atque aequis vincula laxant
viribus et vario confundunt limite sulcos:
haud secus indomitos praeceps discordia fratres
asperat. alterni placuit sub legibus anni
exsilio mutare ducem, sic iure maligno
140fortunam transire iubent, ut sceptra tenentem
foedere praecipiti semper novus angeret heres,
haec inter fratres pietas erat, haec mora pugnae
sola nec in regem perduratura secundum,
et nondum crasso laquearia fulva 20 metallo,
145montibus aut alte Grais effulta nitebant
atria, congestos satis explicitura clientes:
non impacatis regum advigilantia somnis
pila, nec alterna ferri statione gementes
excubiae nec cura mero committere gemmas
150atque aurum violare cibis: sed nuda potestas 21 22 [p. 352]
armavit fratres, pugna est de paupere regno.
dumque uter angustae squalentia iugera Dirces
verteret aut Tyrii solio non altus ovaret
exsulis ambigitur, periit ius fasque bonumque
155et vitae mortisque pudor, quo tenditis iras,
a, miseri r quid si peteretur crimine tanto
limes uterque poli, quem Sol emissus Eoo
cardine, quem portu vergens prospectat Hibero,
quasque procul terras obliquo sidere tangit
160avius 23 aut borea gelidas madidive tepentes
igne noti? non si Phrygiae Tyriaeque sub unum
convertentur opes. loca dira arcesque nefandae
suffecere odio, furiisque immanibus emptum
Oedipodae sedisse loco.
165Iam sorte carebat 24 dilatus Polynieis honos, quis tunc tibi, saeve,
quis fuit ille dies, vacua cum solus in aula
respiceres ius omne tuum cunctosque minores,
et nusquam par stare caput? iam murmura serpunt
plebis Echioniae, tacitumque a principe vulgus
170dissidet, et, qui mos populis, venturus amatur.
atque aliquis, cui mens humili laesisse veneno
summa nec impositos umquam cervice volenti
ferre duces, ‘hancne Ogygiis,’ ait, ‘aspera rebus
fata tulere vicem, totiens mutare timendos
175alternoque iugo dubitantia subdere colla?
partiti versant populorum fata manuque 25 26 [p. 354]
fortunam fecere levem, semperne vicissim
exsulibus servire dabor? tibi. summe deorum
terrarumque sator, sociis hanc addere mentem
180sedit? an inde vetus Thebis extenditur omen,
ex quo Sidonii nequiquam blanda iuvenci
pondera Carpathio iussus sale quaerere Cadmus
exsul Hyanteos invenit regna per agros,
fraternasque acies fetae telluris hiatu
185augurium seros dimisit ad usque nepotes ':
cernis, ut erectum torva sub fronte 27 minetur
saevior adsurgens dempto consorte potestas,
quas gerit ore minas, quanto premit omnia fastu!
hicne umquam privatus erit? tamen ille precanti
190mitis et adfatu bonus et patientior aequi.
quid mirum? non solus erat. nos vilis in omnis
prompta manus casus, domino cuicumque parati,
qualiter hinc gelidus Boreas, hinc nubifer Eurus
vela trahunt, nutat mediae fortuna carinae,
195—heu dubio suspensa metu tolerandaque nullis
aspera sors populis!—hic imperat, ille minatur.’
At Iovis imperio rapidi super atria caeli
lectus concilio divum convenerat ordo
interiore polo. spatiis hinc omnia iuxta,
200primaeque occiduaeque domus et fusa sub omni
terra atque unda die. mediis sese arduus infert
ipse deis, placido quatiens tamen omnia vultu,
stellantique locat solio: nec protinus ausi
caelicolae, veniam donec pater ipse sedendi 28 [p. 356]
205tranquilla iubet esse manu. mox turba vagorum
semideum et summis cognati nubibus Amnes
et compressa metu servantes murmura Venti
aurea tecta replent, mixta convexa deorum
maiestate tremunt, radiant maiore sereno
210culmina et arcano florentes lumine postes.
postquam iussa quies siluitque exterritus orbis,
incipit ex alto—grave et immutabile sanctis
pondus adest verbis, et vocem fata sequuntur—:
‘terrarum delicta nec exsaturabile 29 Diris
215ingenium mortale queror, quonam usque nocentum
exigar in poenas? taedet saevire corusco
fulmine, iam pridem Cyclopum operosa fatiscunt
bracchia et Aeoliis desunt incudibus ignes,
atque adeo tuleram falso rectore solutos
220Solis equos, caelumque rotis errantibus uri.
et Phaethontea mundum squalere favilla,
nil actum, neque tu valida quod cuspide late
ire per inlicitum pelago, germane, dedisti,
nunc geminas punire domos, quis sanguinis auctor
225ipse ego, descendo. Perseos alter in Argos
scinditur, Aonias fluit hic ab origine Thebas.
mens cunctis imposta manet 2: quis funera Cadmi
nesciat et totiens excitam a sedibus imis
Eumenidum bellasse aciem, mala gaudia matrum
230erroresque feros nemorum et reticenda deorum
crimina? vix lucis spatio, vix noctis abactae 30 31 [p. 358]
enumerare queam mores gentemque profanam.
scandere quin etiam thalamos hic impius heres
patris et immeritae gremium incestare parentis
235appetiit, proprios—monstrum 1!—revolutus in ortus,
ille tamen superis aeterna piacula solvit
proiecitque diem, nec iam amplius aethere nostro
vescitur; at nati—facinus sine more!—cadentes
calcavere oculos, iam, iam rata vota tulisti,
240dire senex! meruere tuae, meruere tenebrae
ultorem sperare Iovem, nova sontibus arma
iniciam regnis, totumque a stirpe revellam
exitiale genus, belli mihi semina sunto
Adrastus socer et superis adiuncta sinistris
245conubia, hanc etiam poenis incessere gentem
decretum; neque enim arcano de pectore fallax
Tantalus et saevae periit iniuria mensae.’
Sic pater omnipotens, ast illi saucia dictis
flammato versans inopinum corde dolorem
250talia Iuno refert: ‘mene, o iustissime divum,
me bello certare iubes? scis, semper ut arces
Cyclopum magnique Phoroneos inclyta fama
sceptra viris opibusque iuveni, licet improbus illic
custodem Phariae somno letoque iuvencae
255exstinguas, saeptis et turribus aureus intres.
mentitis ignosco toris: illam odimus urbem. 32 [p. 360]
quam vultu confessus adis, ubi conscia magni
signa tori tonitrus agis et mea fulmina torques,
facta luant Thebae: cur hostes eligis Argos?
260quin age. si tanta est thalami discordia sancti,
et Samon et veteres armis exscinde Mycenas.
verte solo Sparten, cur usquam sanguine festo
coniugis ara tuae, cumulo cur turis Eoi
laeta calet? melius votis Mareotica fumant
265Coptos et acrisoni lugentia flumina Nili.
quod si prisca luunt auctorum crimina gentes
subvenitque tuis sera haec sententia curis,
percensere aevi senium, quo tempore tandem
terrarum furias abolere et saecula retro
270emendare sat est: iamdudum ab sedibus illis
incipe, fluctivaga qua praeterlabitur unda
Sicanios longe relegens Alpheos amores.
Arcades hic tua—nec pudor est—delubra nefastis
imposuere locis, illic Mavortius axis
275Oenomai Geticoque pecus stabulare sub Haemo
dignius, abruptis etiamnum inhumata procorum
reliquiis trunca ora rigent, tamen hic tibi templi
gratus honos, placet Ida nocens mentitaque manes
Creta tuos. me Tantaleis consistere terris,33 34 [p. 362]
280quae tandem invidia est? belli deflecte tumultus
et generis miseresce tui. sunt impia late
regna tibi, melius generos passura nocentes.’
Finierat precibus miscens convicia Iuno.
at non ille gravis dictis, quamquam aspera motu,
285reddidit haec: ‘equidem haud rebar te mente secunda
laturam, quodcumque tuos, licet aequus, in Argos
consulerem, neque me, si detur copia, fallit
multa super Thebis Bacchum ausuramque Dionen
dicere, sed nostri reverentia ponderis obstat,
290horrendos etenim latices, Stygia aequora fratris
obtestor, mansurum atque inrevocabile verbum.35
nil fore, quod dictis flectar! quare impiger alis 36
portantes praecede notos. Cyllenia proles,
aera per liquidum regnisque inlapsus opacis
295dic patruo: superas senior se adtollat ad auras
Laius, exstinctum nati quem vulnere nondum
ulterior Lethes accepit ripa profundi
lege Erebi; ferat hic diro mea iussa nepoti:
germanum exsilio fretum Argolicisque tumentem
300hospitiis, quod sponte cupit, procul impius aula
arceat, alternum regni infitiatus honorem,
hinc causae irarum, certo reliqua ordine ducam.’
Paret Atlantiades dictis genitoris et inde
summa pedum propere plantaribus inligat alis,
305obnubitque comas et temperat astra galero. 37 38 [p. 364]
tum dextrae virgam inseruit, qua pellere dulces
aut suadere iterum somnos, qua nigra subire
Tartara et exsanguis animare adsueverat umbras,
desiluit, tenuique exceptus inhorruit 39 aura.
310nec mora, sublimis raptim per inane volatus
carpit et ingenti designat nubila gyro.
Interea patriis olim vagus exsul ab oris
Oedipodionides furto deserta pererrat
Aoniae, iamiamque animi 40 male debita regna
315concipit, et longum signis cunctantibus annum
stare gemit, tenet una dies noctesque recursans
cura virum, si quando humilem decedere regno
germanum et semet Thebis opibusque potitum
cerneret; hac aevum cupiat pro luce 41 pacisci,
320nunc queritur ceu tarda fugae dispendia, sed mox
attollit flatus ducis et sedisse superbus
deiecto iam fratre putat: spes anxia mentem
extrahit et longo consumit gaudia voto.
tune sedet Inachias urbes Danaeiaque arva
325et caligantes abrupto sole Mycenas
ferre iter impavidum, seu praevia ducit Erinys,
seu fors illa viae. sive hae immota vocabat
Atropos. Ogygiis ululata furoribus antra
deserit et pingues Baccheo sanguine colles,
330inde plagam, qua molle sedens in plana Cithaeron
porrigitur lassumque inclinat ad aequora montem, 42 43 44 [p. 366]
praeterit, hinc arte scopuloso in limite pendens
infames Scirone petras Scyllaeaque rura
purpureo regnata seni mitemque Corinthon
335linquit et in mediis audit duo litora campis
Iamque per emeriti surgens confinia Phoebi
Titanis late, mundo subvecta silenti,
rorifera gelidum tenuaverat aera biga:
iam pecudes volucresque tacent, iam Somnus avaris
340inrepsit curis pronusque ex aethere nutat,
grata laboratae referens oblivia vitae,
sed nec puniceo rediturum nubila caelo
promisere iubar, nec rarescentibus umbris
longa repercusso nituere crepuscula Phoebo:
345densior a terris et nulli pervia flammae
subtexit nox atra polos, iam claustra rigentis
Aeoliae percussa sonant, venturaque rauco
ore minatur hiemps, venti transversa frementes
confligunt axemque emoto cardine vellunt,
350dum caelum sibi quisque rapit; sed plurimus Auster
inglomerat noctem, tenebrosa volumina torquens,
defunditque imbres, sicco quos asper hiatu
praesolidat Boreas; nec non abrupta tremiscunt
fulgura, et attritus subita face rumpitur aether,
355iam Nemea,45 iam Taenariis contermina lucis
Arcadiae capita alta madent; ruit agmine magno
Inachus et gelidas surgens Erasmus in undas.46 47 48 [p. 368]
pulverulenta prius ealeataque flumina nullae
aggeribus tenuere morae, stagnoque refusa est
360funditus et veteri spumavit Lerna veneno.
frangitur omne nemus, rapiunt antiqua procellae
bracchia silvarum, nullisque aspecta per aevum
solibus umbrosi patuere aestiva Lycaei.
ille tamen, modo saxa iugis fugientia ruptis
365miratus, modo nubigenas e montibus amnes
aure 49 pavens passimque insano turbine raptas
pastorum pecorumque domos, non segnius amens
incertusque viae per nigra silentia vastum
haurit iter; pulsat metus undique et undique frater,
370ac velut hiberno deprensus navita ponto,
cui neque Temo piger neque amico sidere monstrat
Luna vias, medio caeli pelagique tumultu
stat rationis inops, iamiamque aut saxa malignis
exspectat submersa vadis aut vertice acuto
375spumantes scopulos erectae incurrere prorae:
talis opaca legens nemorum Cadmeius heros
adcelerat, vasto metuenda umbone ferarum
excutiens stabula, et prono virgulta refringit
pectore; dat stimulos animo vis maesta timoris,
380donec ab Inachiis victa caligine tectis
emicuit lucem devexa in moenia fundens
Larisaeus apex. illo spe concitus omni
evolat, hinc celsae Iunonia templa Prosymnae
laevus habens, hinc Herculeo signata vapore
385Lernaei stagna atra vadi, tandemque reclusis 50 [p. 370]
infertur portis, actutum regia cernit
vestibula: hic artus imbri ventoque rigentes
proicit ignotaeque adclinis postibus aulae
invitat tenues ad dura cubilia somnos.
390Rex ibi tranquille, medio de limite vitae
in senium vergens, populos Adrastus habebat,
dives avis et utroque Iovem de sanguine ducens,
hic sexus melioris inops, sed prole virebat
feminea, gemino natarum pignore fultus.
395cui Phoebus generos—monstrum exitiabile dictu!
mox adaperta fides—fato 51 ducente canebat
saetigerumque suem et fulvum adventare leonem,
id volvens non ipse pater, non docte futuri
Amphiarae vides, etenim vetat auctor Apollo,
400tantum in corde sedens aegrescit cura parenti.
Ecce autem antiquam fato Calydona relinquens
Olenius 52 Tydeus—fraterni sanguinis illum
conscius horror agit—eadem sub nocte sopora
lustra terit, similesque notos dequestus et imbres,
405infusam tergo glaciem et liquentia nimbis
ora comasque gerens subit uno tegmine, cuius
fusus humo gelida partem prior hospes habebat,
hic vero ambobus rabiem fortuna cruentam
adtulit: haud passi sociis defendere noctem
410culminibus, paulum alternis in verba minasque
cunctantur; mox ut iactis sermonibus irae
intumuere satis, tum vero erectus uterque
exsertare umeros undamque lacessere pugnam,
celsior ille gradu procera in membra simulque 53 54 [p. 372]
415integer annorum, sed 55 non et viribus infra
Tydea fert animus, totosque infusa per artus
maior in exiguo regnabat corpore virtus,
iam crebros ictus ora et cava tempora circum
obnixi ingeminant, telorum aut grandinis instar
420Riphaeae, flexoque genu vacua ilia fundunt.
non aliter quam Pisaeo sua lustra Tonanti
cum redeunt crudisque virum sudoribus ardet
pulvis; at hinc teneros caveae dissensus ephebos
concitat, exclusaeque exspectant praemia matres:
425sic alacres odio nullaque cupidine laudis
accensi incurrunt, scrutatur et intima vultus
unca manus penitusque oculis cedentibus intrat.56
forsan et accinctos lateri—sic ira ferebat—
nudassent enses, meliusque hostilibus armis
430lugendus fratri, iuvenis Thebane, iaceres,
ni rex, insolitum clamorem et pectore ab alto
stridentes gemitus noctis miratus in umbris,
movisset gressus, magnis cui sobria curis
pendebat somno iam deteriore senectus,
435isque ubi progrediens numerosa luce per alta
atria dimotis adverso limine claustris
terribilem dictu faciem, lacera ora putresque
sanguineo videt imbre genas: ‘quae causa furoris,
externi iuvenes—neque enim meus audeat istas
440civis in usque manus—, quisnam implacabilis ardor
exturbare odiis tranquilla silentia noctis?
usque adeone angusta dies et triste, parumper
pacem animo somnumque pati? sed prodite tandem,
unde orti, quo fertis iter, quae iurgia? nam vos 57 58 [p. 374]
445haud humiles tanta ira docet, generisque superbi
magna per effusum clarescunt signa cruorem.’
Vix ea, cum mixto clamore obliqua tuentes
incipiunt una: ‘rex o mitissime Achivum,
quid verbis opus? ipse undantis sanguine vultus
450aspicis?’ haec passim turbatis vocis amarae
confudere sonis: inde orsus in ordine Tydeus
continuat: ‘maesti cupiens solacia casus
monstriferae Calydonis opes Acheloiaque arva
deserui; vestris haec me ecce in finibus ingens
455nox operit, tecto caelum prohibere quis iste
arcuit? an quoniam prior haec ad limina forte
molitus gressus? pariter stabulare bimembres
Centauros unaque ferunt Cyclopas in Aetna
composites, sunt et rabidis iura insita monstris
460fasque suum: nobis sociare 59 cubilia terrae—
sed quid ego? aut hodie spoliis gavisus abibis,
quisquis es. his, aut me, si non effetus oborto
sanguis hebet luctu, magni de stirpe creatum
Oeneos et Marti non degenerare paterno
465accipies.’ " nec nos animi nec stirpis egentes—"
ille refert contra, sed mens sibi conscia fati
cunctatur proferre patrem, tunc mitis Adrastus:
‘immo agite, et positis, quas nox inopinaque suasit
aut virtus aut ira, minis succedite tecto,
470iam pariter coeant animorum in pignora dextrae.
non haec incassum divisque absentibus acta;
forsan et has venturus amor praemiserit iras, 60 [p. 376]
ut meminisse iuvet.’ nec vana voce locutus
fata senex, siquidem hanc perhibent per 61 vulnera iunctis
475isse 62 fidem, quanta partitum extrema protervo
Thesea Pirithoo, vel inanem mentis Oresten
opposito rabidam Pylade vitasse Megaeram.
tunc quoque mulcentem dictis corda aspera regem
iam faciles, ventis ut decertata residunt
480aequora, laxatisque diu tamen aura superstes
immoritur velis, passi subiere penates.
Hic primum lustrare oculis cultusque virorum
telaque magna vacat: tergo videt huius inanem
impexis utrimque iubis horrere leonem,
485illius in speciem, quem per Teumesia tempe
Amphitryoniades fractum iuvenalibus annis 63
ante Cleonaei vestitus proelia monstri,
terribiles contra saetis ac dente recurvo
Tydea per latos umeros ambire laborant
490exuviae, Calydonis honos, stupet omine tanto
defixus senior, divina oracula Phoebi
agnoscens monitusque datos vocalibus antris,
obtutu gelida ora premit, laetusque per artus
horror iit; sensit manifesto numine ductos
495adfore, quos nexis ambagibus augur Apollo
portendi generos, vultu fallente ferarum,
ediderat. tunc sic tendens ad sidera palmas:
‘nox, quae terrarum caelique amplexa labores
ignea multivago transmittis sidera lapsu, 64 65 66 [p. 378]
500indulgens reparare animum, dum proximus aegris
infundat Titan agiles animantibus ortus,
tu mihi perplexis quaesitam erroribus ultro
advehis alma fidem veterisque exordia fati
detegis: adsistas operi tuaque omina firmes.
505semper honoratam dimensis orbibus anni
te domus ista colet; nigri tibi, diva, litabunt
electa cervice greges, lustraliaque exta
lacte novo perfusus edet Vulcanius ignis.
salve prisca fides tripodum obscurique recessus!
510deprendi. Fortuna, deos!’ sic fatus, et ambos
innectens manibus tecta interioris 67 ad aulae
progreditur. canis etiamnum altaribus ignes
sopitum cinerem et tepidi libamina sacri
servabant; adolere focos epulasque recentes
515instaurare iubet, dictis parere ministri
certatim adcelerant; vario strepit icta tumultu
regia: pars ostro tenues auroque sonantes
emunire toros alteque inferre tapetas,
pars teretes levare manu ac disponere mensas.
520ast alii tenebras et opacam vincere noctem
adgressi tendunt auratis vincula lychnis.
his labor inserto torrere exsanguia ferro
viscera caesarum pecudum, his cumulare canistris
perdomitam saxo Cererem; laetatur Adrastus
525obsequio fervere domum. Iamque ipse superbis
fulgebat stratis solioque effultus eburno.
parte alia iuvenes siccati vulnera lymphis
discumbunt, simul ora notis foedata tuentur 68 [p. 380]
inque vicem ignoscunt. tunc rex longaevus Acasten—
530natarum haec altrix eadem et fidissima custos
lecta sacrum iustae Veneri occultare pudorem—
imperat acciri tacitaque immurmurat aure.69
Nec mora praeceptis, cum protinus utraque virgo
arcano egressae thalamo: mirabile visu,
535Pallados armisonae pharetrataeque ora Dianae
aequa ferunt, terrore minus, nova deinde pudori
visa virum facies: pariter pallorque ruborque
purpureas hausere genas, oculique verentes
ad sanctum rediere patrem, postquam ordine mensae
540victa fames, signis perfectam auroque nitentem
Iasides pateram famulos ex more poposcit,
qua Danaus libare deis seniorque Phoroncus
adsueti, tenet haec operum caelata figuras:
aureus 70 anguicomam praesecto Gorgona collo
545ales habet, iamiamque vagas—ita visus 3—in auras
exsilit; illa graves oculos languentiaque ora
paene movet vivoque etiam pallescit in auro.
hinc Phrygius fulvis venator tollitur alis,
Gargara desidunt surgenti et Troia recedit,
550stant maesti comites, frustraque sonantia lassant
ora canes umbramque petunt et nubila latrant.
hanc undante mero fundens vocat ordine cunctos
caelicolas, Phoebum ante alios, Phoebum omnis ad aram 71 72 73 [p. 382]
laude ciet comitum famulumque evineta pudica
555fronde manus, cui festa dies largoque refecti
ture vaporatis lucent altaribus ignes.
‘Forsitan, o iuvenes, quae sint ea sacra quibusque
praecipuum causis Phoebi obtestemur honorem’
rex ait, ‘exquirant animi, non inscia suasit
560relligio, magnis exercita cladibus olim
plebs Argiva litant; animos advertite, pandam.
postquam caerulei sinuosa volumina monstri,
terrigenam Pythona deus septem orbibus atris
amplexum Delphos squamisque annosa ferentem
565robora, Castaliis dum fontibus ore trisuleo
fusus hiat nigro sitiens alimenta veneno,
perculit, absumptis numerosa in vulnera telis,
Cirrhaeique dedit centum per iugera campi
vix tandem explieitum, nova deinde piacula caedis
570perquirens nostri tecta haud opulenta Crotopi
attigit, huic primis et pubem ineuntibus annis
mira decore pios 74 servabat nata penates
intemerata toris, felix, si Delia numquam
furta nec occultum Phoebo sociasset amorem!
575namque ut passa deum Nemeaei ad fluminis undam,
bis quinos plena eum fronte resumeret orbes
Cynthia, sidereum Latonae feta nepotem
edidit; ac poenae metuens—neque enim ille coactis
donasset thalamis veniam pater—avia rura
580eligit ae natum saepta inter ovilia furtim
montivago pecoris custodi mandat alendum.
non tibi digna, puer, generis cunabula tanti 75 [p. 384]
gramineos dedit herba toros et vimine querno
texta domus; clausa arbutei sub cortice libri
585membra tepent, suadetque leves cava fistula somnos,
et pecori commune solum, sed fata nec illum
concessere larem: viridi nam caespite terrae
proiectum temere et patulo caelum ore trahentem
dira canum rabies, morsu depasta cruento,
590dissicit. hic vero attonitas ut nuntius aures
matris adit, pulsi ex animo genitorque pudorque
et metus: ipsa ultro saevis plangoribus amens
tecta replet, vacuumque ferens velamine pectus
occurrit confessa patri; nec motus et atro
595imperat—infandum!—cupientem occumbere leto.
sero memor thalami maestae solacia morti,
Phoebe, paras monstrum infandis Acheronte sub imo
conceptum Eumenidum thalamis, cui virginis ora
pectoraque; aeternum stridens a veitice surgit
600et ferrugineam frontem discriminat anguis.
haec tum dira lues nocturno squalida passu
inlabi thalamis, animasque a stirpe recentes
abripere altricum gremiis morsuque cruento
devesei et multum patrio pinguescere luctu,
605haud tulit armorum praestans animique 76 Coroebus
seque ultro lectis iuvenum, qui robore primi
famam posthabita faciles extendere vita,
obtulit, illa novos ibat populata penates
portarum in bivio—lateri duo corpora parvum
610dependent, et iam unca manus vitalibus haeret
ferratique ungues tenero sub corde tepescunt—:
obvius huic, latus omne virum stipante corona, 77 [p. 386]
fit 78 iuvenis, ferrumque ingens sub pectore duro
condidit, atque imas animae mucrone corusco
615scrutatus latebras tandem sua monstra profundo
reddit habere Iovi. iuvat ire et visere iuxta
liventes in morte oculos uterique nefandam
proluviem et crasso squalentia pectora tabo,
qua nostrae cecidere animae, stupet Inacha pubes,
620magnaque post lacrimas etiamnum gaudia pallent.
hi trabibus duris, solacia vana dolori,
proterere exanimos artus asprosque molares
deculcare genis: nequit iram explere potestas,
illam et nocturno circum stridore volantes
625impastae fugistis aves, rabidamque canum vim
oraque sicca ferunt trepidorum inhiasse luporum,
saevior in miseros, fatis ultricis ademptae
Delius insurgit, summaque biverticis umbra
Parnassi residens arcu crudelis iniquo
630pestifera arma iacit, camposque et celsa Cyclopum
tecta superiecto nebularum incendit amictu,
labuntur dulces animae, Mors fila Sororum
ense metit captamque tenens fert manibus urbem,
quaerenti, quae causa, duci, quis ab aethere laevus
635ignis et in totum regnaret Sirius annum,
idem auctor Paean rursus iubet ire cruento
inferias monstro iuvenes, qui caede potiti,
fortunate animi longumque in saecula digne
promeriture diem! non tu pia degener arma
640occulis aut certae trepidas occurrere morti. 79 [p. 388]
comminus ora ferens Cirrhaei in limine templi
constitit et sacras ita vocibus asperat iras:
‘non missus, Thymbraee, tuos supplexve penates
advenio: mea me pietas et conscia virtus
645has egere vias. ego sum, qui caede subegi,
Phoebe, tuum mortale nefas, quem nubibus atris
et squalente die, nigra quem tabe sinistri
quaeris, inique, poli. quodsi monstra effera magnis
cara adeo superis, iacturaque vilior orbi
650mors hominum et saevo tanta inclementia caelo est,
quid meruere Argi? me, me, divum optime, solum
obiecisse caput fatis praestabat, an illud
lene 80 magis cordi, quod desolata domorum
tecta vides, ignique datis cultoribus omnis
655lucet 81 ager? sed quid fando tua tela manusque
demoror? exspectant matres, supremaque fiunt
vota mihi. satis est: merui, ne parcere velles.
proinde move pharetras arcusque intende sonoros
insignemque animam leto demitte; sed illum,
660pallidus Inachiis qui desuper imminet Argis,
dum morior, dispelle globum.’ Sors aequa merentes
respicit, ardentem tenuit reverentia caedis
Letoiden, tristemque viro submissus honorem
largitur vitae; nostro mala nubila caelo
665diffugiunt, at tu stupefacti a limine Phoebi
exoratus abis. inde haec stata sacra quotannis
sollemnes recolunt epulae, Phoebeaque placat 82 83 [p. 390]
templa novatus honos, has forte invisitis aras
vos quae progenies? quamquam Calydonius Oeneus
670et Parthaoniae, si dudum certus ad aures
clamor iit, tibi iura domus, tu pande, quis Argos
advenias, quando hae variis sermonibus horae.’
Deiecit maestos extemplo Ismenius heros
in terram vultus, taciteque ad Tydea laesum
675obliquare oculos; tum longa silentia movit:
‘non super hos divum tibi sum quaerendus honores,
unde genus, quae terra mihi, quis defluat ordo
sanguinis antiqui: piget inter sacra fateri,
sed si praecipiant miserum cognoscere curae,
680Cadmus origo patrum, tellus Mavortia Thebe,
est genetrix Iocasta mihi.’ tum motus Adrastus
hospitiis—agnovit enim:—‘quid nota recondis?
scimus’ ait, ‘nec sic aversum fama Mycenis
volvit iter. regnum et furias oculosque pudentes
685novit et Arctois si quis de solibus horret
quique bibit Gangen aut nigrum occasibus intrat
Oceanum, et si quos incerto litore Syrtes
destituunt. ne perge queri casusque priorum
adnumerare tibi: nostro quoque sanguine multum
690erravit pietas, nec culpa nepotibus obstat.
tu modo dissimilis rebus mereare secundis
excusare tuos. et iam temone supino
languet Hyperboreae glacialis portitor Ursae.
fundite vina focis, servatoremque parentum
695Letoiden votis iterumque iterumque canamus. [p. 392]
Phoebe parens, seu te Lyciae Patarea nivosis
exercent dumeta iugis, seu rore pudico
Castaliae flavos amor est tibi mergere crines,
seu Troiam Thymbraeus habes, ubi fama volentem
700ingratis Phrygios umeris subiisse molares,
seu iuvat Aegaeum feriens Latonius umbra
Cynthus et adsiduam pelago non quaerere Delon:
tela tibi longeque feros lentandus in hostes
arcus, et aetherii dono cessere parentes
705aeternum florere genas, tu doctus iniquas
Parcarum praenosse manus fatumque quod ultrast
et summo placitura Iovi, quis letifer annus,
bella quibus populis, quae mutent sceptra cometae,
tu Phryga submittis citharae, tu matris honori
710terrigenam Tityon Stygiis extendis harenis;
te viridis Python Thebanaque mater ovantem
horruit in pharetris, ultrix tibi torva Megaera
iciunum Phlegyan subter cava saxa iacentem
aeterno premit accubitu dapibusque profanis
715instimulat, sed mixta famem fastidia vincunt:
adsis, o memor hospitii, Iunoniaque arva
dexter ames, seu te roseum Titana vocari
gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirin
frugiferum, seu Persei sub rupibus antri
720indignata sequi torquentem cornua Mithram.’
