M. Annaeus Lucanus, Pharsalia
Carolus Hermannus Weise, Ed.

Hae ducibus caussae suberant: sed publica belli
Semina, quae populos semper mersere potentes.
160Namque ut opes mundo nimias fortuna subacto
Intulit, et rebus mores cessere secundis,
Praedaque et hostiles luxum suasere rapinae:
Non auro tectisque modus: mensasque priores
Aspernata fames: cultus, gestare decoros
165Vix nuribus, rapuere mares: foecunda virorum
Paupertas fugitur, totoque accersitur orbe,
Quo gens quaeque perit. Tum longos iungere fines
Agrorum, et quondam duro sulcata Camilli
Vomere, et antiquos Curiorum passa ligones
170Longa sub ignotis extendere rura colonis.
Non erat is populus, quem pax tranquilla iuvaret,
Quem sua libertas immotis pasceret armis.
Inde irae faciles; et, quod suasisset egestas,
Vile nefas; magnumque decus, ferroque petendum,
175Plus patria potuisse sua; mensuraque iuris
Vis erat: hinc leges et plebiscita coactae,
Et cum consulibus turbantes iura tribuni:
Hinc rapti fasces pretio, sectorque favoris
Ipse sui populus; letalisque ambitus urbi,
180Annua venali referens certamina Campo:
Hinc usura vorax, avidumque in tempora foenus,
Et concussa fides, et multis utile bellum.
Iam gelidas Caesar cursu superaverat Alpes,
Ingentesque animo motus, bellumque futurum
185Ceperat. Ut ventum est parvi Rubiconis ad undas,
Ingens visa duci Patriae trepidantis imago
Clara per obscuram vultu moestissima noctem,
Turrigero canos effundens vertice crines,
Caesarie lacera, nudisque adstare lacertis,
190Et gemitu permixta loqui: Quo tenditis ultra?
Quo fertis mea signa, viri? Si iure venitis,
Si cives, huc usque licet. Tum perculit horror
Membra ducis; riguere comae, gressusque coercens
Languor in extrema tenuit vestigia ripa.
195Mox ait: O magnae qui moenia prospicis urbis
Tarpeia de rupe, Tonans, Phrygiique penates
Gentis Iuleae, et rapti secreta Quirini,
Et residens celsa Latialis Iuppiter Alba,
Vestalesque foci, summique o numinis instar
200Roma, fave coeptis. Non te furialibus armis
Persequor. En, adsum, victor terraque marique
Caesar, ubique tuus, liceat modo, nunc quoque, miles.
Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hostem.
Inde moras solvit belli, tumidumque per amnem
205Signa tulit propere: sicut squalentibus arvis
Aestiferae Libyes viso leo comminus hoste
Subsedit dubius, totam dum colligit iram;
Mox ubi se saevae stimulavit verbere caudae
Erexitque iubas, vasto et grave murmur hiatu
210Infremuit: tum, torta levis si lancea Mauri
Haereat, aut latum subeant venabula pectus,
Per ferrum, tanti securus vulneris, exit.
Fonte cadit modico, parvisque impellitur undis
Puniceus Rubicon, cum fervida canduit aestas:
215Perque imas serpit valles, et Gallica certus
Limes ab Ausoniis disterminat arva colonis.
Tum vires praebebat hiems, atque auxerat undas
Tertia iam gravido pluvialis Cynthia cornu,
Et madidis Euri resolutae flatibus Alpes.
220Primus in oblicum sonipes opponitur amnem,
Excepturus aquas: molli tum cetera rumpit
Turba vado faciles iam fracti fluminis undas.
Caesar ut adversam, superato gurgite, ripam
Attigit, Hesperiae vetitis et constitit arvis:
225Hic, ait, hic pacem temerataque iura relinquo;
Te, Fortuna, sequor. Procul hinc iam foedera sunto.
Credidimus fatis. Utendum est iudice bello.
Sic fatus, noctis tenebris rapit agmina ductor
Impiger, et torto Balearis verbere fundae
230Ocior, et missa Parthi post terga sagitta;
Vicinumque minax invadit Ariminum. Ignes
Solis lucifero fugiebant astra relicto,
Iamque dies primos belli visura tumultus
Exoritur. Seu sponte deum, seu turbidus Auster
235Impulerit, moestam tenuerunt nubila lucem.
Constitit ut capto iussus deponere miles
Signa fore, stridor lituum clangorque tubarum
Non pia concinuit cum rauco classica cornu.
Rupta quies populi, stratisque excita iuventus
240Diripuit sacris adfixa penatibus arma,
Quae pax longa dabat: nuda iam crate fluentes
Invadunt clypeos, curvataque cuspide pile,
Et scabros nigrae morsu rubiginis enses.
Ut notae fulsere aquilae Romanaque signa,
245Et celsus medio conspectus in agmine Caesar,
Diriguere metu, gelidus pavor occupat artus,
Et tacito mutos volvunt in pectore questus:
O male vicinis haec moenia condita Gallis,
O tristi damnata loco! Pax alta per omnes
250Et tranquilla quies populos: nos praeda furentum
Primaque castra sumus. Melius, Fortuna, dedisses
Orbe sub Eoo sedem gelidaque sub Areto,
Errantesque domos, Latii quam claustra tueri.
Nos primi Senonum motus, Cimbrumque furentem
255Vidimus, et Martem Libyes, cursumque furoris
Teutonici. Quoties Romam Fortuna lacessit,
Hac iter est bellis. Gemitu sic quisque latenti,
Non ausus timuisse palam: vox nulla dolori
Credita: sed quantum, volucres cum bruma coercet,
260Rura silent, mediusque tacet sine murmure pontus,
Tanta quies. Noctis gelidas lux solverat umbras:
Ecce faces belli, dubiaeque in proelia menti
Urgentes addunt stimulos cunctasque pudoris
Rumpunt fata moras: iustos Fortuna laborat
265Esse ducis motus, et causas invenit armis.
Expulit ancipiti discordes urbe tribunos
Victo iure minax iactatis curia Gracchis.
Hos iam mota ducis vicinaque signa petentes
Audax venali comitatur Curio lingua:
270Vox quondam populi, libertatemque tueri
Ausus, et armatos plebi miscere potentes.
Utque ducem varias volventem pectore curas
Conspexit: Dum voce tuae potuere iuvari,
Caesar, ait, partes, quamvis nolente senatu,
275Traximus imperium tunc, cum mihi Rostra tenere
Ius erat, et dubios in te transferre Quirites.
Sed postquam leges bello siluere coactae,
Pellimur e patriis laribus, patimurque volentes
Exsilium: tua nos faciet victoria cives.
280Dum trepidant nullo firmatae robore partes,
Tolle moras. Semper nocuit differre paratis.
Par labor atque metus pretio maiore petuntur.
Bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,
Pars quota terrarum! Facili si proelia pauca
285Gesseris eventu, tibi Roma subegerit orbem.
Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi
Excipit, aut sacras poscunt Capitolia lauros.
Livor edax tibi cuncta negat: gentesque subactas
Vix impune feres. Socerum depellere regno
290Decretum genero est. Partiri non potes orbem:
Solus habere potes. Sic postquam fatus, et ipsi
In bellum prono tantum tamen addidit irae,
Accenditque ducem, quantum clamore iuvatur
Eleus sonipes, quamvis iam carcere clauso
295Immineat foribus, pronusque repagula laxet.