(Εφημερίδα των συντακτών 3 Αυγούστου 2013)

Savoir écrire

Σαβουάρ εκρίρ (écrire= «γράφω»), κατά το σαβουάρ βιβρ, τους κανόνες καλής συμπεριφοράς στη ζωή μας. Έτσι, ένας ειδικότερος κανόνας τώρα, ένα ιδιαίτερα λεπτό θέμα, ήθους θα το ’λεγα –έτσι τουλάχιστον το νιώθω.

Παλιά πολύ, εποχή του Πολίτη, κάτι είχα γράψει για λάθη στις εφημερίδες, δεν θυμάμαι ακριβώς τι, θυμάμαι όμως πάντα μια παρατήρηση, που την κρατάω από τότε, μάθημα ακριβό. «Η συνέχεια στις εφημερίδες σας» τέλειωνα το σημείωμα εκείνο, και ο θυμόσοφος Σπύρος Δελέγκας, στα οικονομικά του περιοδικού, μια βασανισμένη, τραγική μορφή, που έφυγε χρόνια τώρα, μου είπε: «Γιατί “στις εφημερίδες σας”; “στις εφημερίδες μας!”»

Μάθημα, είπα, ακριβό, ότι δεν βγάζουμε τον εαυτό μας απέξω: εμείς και οι άλλοι, ο δικός μας, εκλεκτός κόσμος, και ο κόσμος των άλλων, ακόμα και όταν, στα πολιτικά αίφνης, μπορεί να μας χωρίζει άβυσσος! Λεπτό το θέμα κι ωστόσο απλό, κάθε φορά που το σκέφτομαι με κάποια αφορμή, και πάντα από το πρίσμα του Σπύρου. Έψαξα και βρήκα το επίμαχο δημοσίευμα, στον Δεκαπενθήμερο Πολίτη ήταν εντέλει, τεύχ. 2, Νοέμβριος 1983, παρά κάτι τριακονταετία δηλαδή! Με τίτλο «Μικρή Δαιμονολογία», έγραφα για τα έργα του λεγόμενου δαίμονα του τυπογραφείου –απ’ όπου χώρεσα ελάχιστα στη στήλη εδώ.

Στο θέμα μας όμως:

Διαβάζω, σ’ ένα εξαίρετο μάλιστα άρθρο: «Ιδού το στοίχημα, για εσάς του Σύριζα»… Κι όμως, δεν ήταν διόλου αντισυριζαϊκό το περιεχόμενο· απλώς δεν ήταν Σύριζα ο συντάκτης, και θαρρείς αγωνιούσε να το δηλώσει. Αλλά τάχα τι; αν έλεγε, σκέτα, «για τον Σύριζα», θα θεωρούνταν Συριζαίος;

Παρακολουθώ συχνά την «Ελληνοφρένεια». Μ’ όλη τους την εξοντωτικά φιλο-ΚΚΕ στάση, και κάποια υπέρβαση ορίων στις φάρσες που κάνουν, τη βρίσκω και χρήσιμη και απολαυστική. Με εξουθενώνει όμως η συνεχής αντιδιαστολή: «εσείς φταίτε, που τους ψηφίσατε», «ας όψεστε» κτλ. Τάχα γιατί; Αν δηλαδή έλεγαν: «φταίμε εμείς που τους ψηφίσαμε», θα νόμιζε ποτέ κανείς πως είναι και αυτοί ψηφοφόροι του Σαμαρά ή του Βενιζέλου;

Όταν δηλαδή γράφω συνέχεια εγώ, π.χ. ότι αλληθωρίζουμε όλο και λογιότερα στη γλώσσα, πιστεύει κανείς ότι μιλάω και για τον εαυτό μου; Σκεφτείτε όμως την εκδοχή: «όλοι εσείς που αλληθωρίζετε…» κτλ.!

Ακραία εκδοχή αυτού του «τρόπου», ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο του Κ. Βούλγαρη στην Αυγή (12/5), με αφορμή τις δηλώσεις Κικής Δημουλά για την κατειλημμένη από τους ξένους Κυψέλη. Η ιδέα του άρθρου, που με βρίσκει μάλιστα εν πολλοίς σύμφωνο, είναι ότι «η ποιήτρια δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να μεταφέρει, σε μια προφορική ομιλία και ανεπεξέργαστους, τους κοινούς τόπους της σκέψης της». «Για τον ίδιο ακριβώς λόγο που σας ενοχλούν τα λεγόμενά της, σας αρέσει η ποίησή της, αγαπητοί αναγνώστες», ήταν το κεντρικό μότο, κάτω από τον τίτλο. Ε, αυτό το β΄ πληθυντικό είναι η συνοριογραμμή, ήθους σημαντική: από δω εγώ, από κει εσείς, αναγνώστες, η μέρα εγώ, η νύχτα εσείς. Εσείς που δεν καταλαβαίνετε, «γιατί αυτή η ποίηση είναι συμβατή με την αισθητική σας», κι ας σας τα έγραφα εγώ από παλιά, χαμπάρι εσείς, «όπως δεν θα λειτουργήσει και τούτο εδώ το σχόλιο, και όσα άλλα παρόμοια κι αν γραφούν»! Διότι, λέει, «Η αισθητική παιδεία και καλλιέργεια δεν φτιάχνεται με ανάγνωση σχολίων» –«πτωχέ Παναγιωτάκη», θα συμπλήρωνε η Μαντάμ Σουσού.

Εδώ, «αγαπητοί αναγνώστες», εγώ αλήθεια ανατριχιάζω.

Το σπασμένο τηλέφωνο

«Προ τριακονταετίας», θα μπορούσε να είναι ο τίτλος, και μεταφέρω, δροσιστικό κοκτέιλ για το καλοκαίρι, απολαυστικά δαιμονικά έργα. Νοέμβρης 1983, ό,τι είχε ανακοινωθεί το Νόμπελ λογοτεχνίας, που δόθηκε στον Γουίλλιαμ Γκόλντινγκ, συγγραφέα του Άρχοντα των μυγών, όπως κυκλοφορούσε στα ελληνικά από το 1981. Εποχή προκατακλυσμιαία τεχνολογικά, ίδρωναν οι δημοσιογράφοι πάνω από ’να σταθερό τηλέφωνο, μες στη βαβούρα της εφημερίδας –ας είμαστε λοιπόν και λίγο επιεικείς, όσο θα το διασκεδάζουμε απ’ την άλλη. «Ποιος είναι πάλι αυτός, τι στο καλό έχει γράψει;» φαντάζομαι την ερώτηση, «Τον Άρχοντα των μυγών» θα ήταν η απάντηση, σπασμένο το τηλέφωνο, και στα Νέα τυπώθηκε: «Ο άρχοντας Πον Μπιγιόν», ενώ στην Ελευθεροτυπία: «Ο άρχοντας του Μπιγιόν»!

Χριστούγεννα του ’80, στα «Βιβλία της χρονιάς» ο Γιώργος Λαζάνης προτείνει το «Αν βρω γης» της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη, όπως παραμορφώθηκε από τηλεφώνου το σωστό: Ανδρόγυς!

Ήταν όμως και ο κοινός δαίμων, που έγινε Μπόμπος στην Αυγή, και στη νεκρολογία του Ιταλού ελληνιστή Φίλιππο Μαρία Ποντάνι (1913-83), από τον τίτλο ως την τελευταία αράδα, Πουτάνι τον ανέβαζε, Πουτάνι τον κατέβαζε.

Η συνέχεια στις εφημερίδες μας!

ΥΓ, ή Παραλειπόμενα

Στην περίπτωση του Γ. Λαζάνη δεν μπορεί να ξέρει κανείς από ποια πλευρά λειτούργησε το σπασμένο τηλέφωνο. Είπε δηλαδή Ανδρόγυς ο Γ.Λ. και άκουσε ο δημοσιογράφος «Αν βρω γης»; Ή συνέβη το αρκετά συχνό, να ρώτησε δηλαδή ο Γ.Λ. τίποτα φίλους: «Πείτε, ρε παιδιά, κάνα καινούριο βιβλίο, που με ρωτάνε απ’ την τάδε εφημερίδα…», είπαν εκείνοι Ανδρόγυς, κτλ.

Ανάλογη είναι η περίπτωση, την ίδια χρονιά, στο Βήμα, της Μελίνας Μερκούρη και του Ιάκωβου Καμπανέλη, που δήλωσαν και οι δύο ότι μελετούν το βιβλίο «του αξέχαστου Στρατή Τσίρκα» (έτσι και στις δύο αναγραφές) Ο Ηράκλειτος και η Φιλοσοφία, εννοώντας (;) προφανώς το βιβλίο του Κ. Αξελού.

Ένα από τα καλύτερα, μιλώντας πάντα για σπασμένο τηλέφωνο, το αλίευσε παλιά στην Αυγή ο Παντελής Μπουκάλας. Κάποια εκδήλωση ήταν, μιλούσαν διάφοροι, μαζί και ο διευθυντής τότε του Βήματος Χάρης Μπουσμπουρέλης. Απ’ το τηλέφωνο, είπαμε, οι πληροφορίες, κάποιος είπε «και ο Χ. Μπουσμπουρέλης», και ο έρμος ο συντάκτης έγραψε το απαράμιλλο: «ο Χίμπους Μπουρέλης»!