Jazz της Toni Morrison

                                     

 

Ένα μυθιστόρημα που γοητεύει τα μάτια και τα αυτιά. Που το διαβάζεις και το ακούς ταυτόχρονα.

 

Η Toni Morrison εμπνέεται από μία φωτογραφία και γράφει το μυθιστόρημα Jazz, βασισμένη, όσον αφορά την δομή της αφήγησης, τον ρυθμό και τις παραλλαγές της ιστορίας, στην Jazz μουσική, χρησιμοποιώντας τα χαρακτηριστικά της, δηλ. το σύντομο εισαγωγικό βασικό θέμα-μελωδία και τους αυτοσχεδιασμούς-παραλλαγές.

 

Η Morrison τοποθετεί την ιστορία της στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μιας δεκαετίας που οι Αφρο-αμερικανοί αρχίζουν να βρίσκουν τα βήματα τους στον κοινωνικό ιστό, κυρίως στις πόλεις. Και μια δεκαετία όπου η Jazz, ως η νέα μουσική, ενσωμάτωσε και εξέφρασε μια νέα αίσθηση ατομικής ελευθερίας και έγινε συνώνυμη με την κουλτούρα από την οποία ξεπήδησε.

 

Έτσι η Morrison, ακολουθώντας την δομή της Jazz μουσικής, εισάγει μέσω του αφηγητή το βασικό θέμα-μελωδία: την ιστορία του Τζο και της Βάιολετ, ενός 50χρονου έγχρωμου ζευγαριού που μετανάστευσε στην Πόλη (Ν. Υόρκη – Χάρλεμ) από τις νότιες πολιτείες, τον έρωτα του Τζο για τη 18χρονη Ντόρκας και τη δολοφονία της νεαρής ερωμένης του "ένας από εκείνους του ολέθριους, τρομακτικούς έρωτες που τον έκανε να νιώθει τέτοια θλίψη και ευτυχία ώστε την σκότωσε μόνο κα μόνο για να κρατήσει ζωντανό τούτο το αίσθημα", καθώς και τη βίαιη επίθεση της Βάιολετ με μαχαίρι στο πρόσωπο της νεκρής Ντόρκας, στην κηδεία της. Μια παράγραφος όλη η ιστορία.

 Αυτή η ιστορία είναι η "βασική μελωδία"του μυθιστορήματος. Στην συνέχεια παρουσιάζονται ένας-ένας οι χαρακτήρες, δίνοντας την δική τους περιγραφή στην ιστορία, ξανα διηγώντας την και επιτρέποντας στον αναγνώστη να την ξαναζήσει μέσω της δική τους προοπτικής. Και όπως ένας σολίστ της τζαζ που αυτοσχεδιάζει σε ένα βασικό θέμα και στην πορεία του αυτοσχεδιασμού συνεχώς επινοεί, επεξεργάζεται, παρεκκλίνει και εξερευνά, έτσι και ο αφηγητής κάνει το ίδιο πράγμα με αυτήν τη "μελωδία", την ιστορία έρωτα-πάθους που περιγράφεται στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος.

 Η φωνή του αφηγητή και των χαρακτήρων-σολίστ, αυτοσχεδιάζει μια ιστορία, ή και πολλές, προσθέτοντας συνεχώς, αναθεωρώντας, επινοώντας, με συνεχόμενα μπρος-πίσω ανάμεσα στους διάφορους χαρακτήρες. Η ίδια η Morrison λέει στον πρόλογο "δεν ήθελα απλώς ένα μουσικό υπόβαθρο. Ήθελα η δουλειά μου να είναι μία εκδήλωση της ευφυίας, του αισθησιασμού, της αναρχίας της μουσικής· της ιστορίας της, του φάσματός της, της νεωτερικότητάς της".

 

Και η Morrison μέσα από αυτή την απλή ιστορία μιλάει για ρατσισμό, επιμειξία, ισότητα φύλων, κοινωνική ισότητα, έρωτα, πάθος, αποπλάνηση, απόγνωση, συγχώρεση, εξιλέωση, χωρίς ποτέ να γίνεται μελόδραμα.

 

Και όπως κάθε κομμάτι της Jazz βασίζεται πάνω στην rhythm section, μπάσο-ντραμς δηλαδή, που κρατάνε τον ρυθμό και γεμίζουν με ηχόχρωμα την μουσική, έτσι και η Morrison χρησιμοποιεί ως βάση την Πόλη (πάντα με κεφαλαίο Π). Αυτή προστατεύει, διδάσκει αλλά και τσακίζει. Εκεί που ζουν, περπατούν, διασκεδάζουν, ερωτεύονται, ονειρεύονται και πεθαίνουν οι ήρωές της.

"Τρελαίνομαι γι’ αυτή την Πόλη. Το φως της μέρας γέρνει σαν ξυράφι και κόβει τα κτίρια στη μέση. Στο πάνω μισό, βλέπω πρόσωπα να χαζεύουν τον δρόμο, αλλά δεν είναι εύκολο να ξεδιαλύνω ποια είναι τα ανθρώπινα και ποια τα λαξεμένα στην πέτρα. Κάτω, στη σκιά, συμβαίνουν τα συνηθισμένα: κλαρινέτα και ερωτικά αγκαλιάσματα, γρονθοκοπήματα και φωνές λυπημένων γυναικών. Μια πόλη σαν κι αυτή μου φέρνει όνειρα γεμάτα αυτοπεποίθηση, με κάνει να νιώθω μέσα στα πράγματα. Πάμε"

"Κάνε ότι σου αρέσει στην πόλη, αυτή είναι πάντα εκεί να σε προστατεύει και να σε τυλίγει, ότι και αν κάνεις"

"Κανείς δεν λέει πως είναι ωραία εδώ, ούτε και εύκολα, αλλά είναι ξεκάθαρα. Αν μάθεις καλά τους δρόμους που ξετυλίγονται μπροστά σου, η πόλη δεν μπορεί να σε βλάψει. Δεν μπορείς να ξεφύγεις από το δρομολόγιο που έχει χαράξει η πόλη για σένα"

"Ένα είναι σίγουρο: οι δρόμοι θα σε μπερδέψουν, θα σε διδάξουν ή θα σε τσακίσουν"

 

Μπορεί η Morrison να αναφέρεται στην Jazz της δεκαετίας του 1920, το Swing, πιστεύω όμως ότι όταν έγραφε την δική της Jazz, είχε στο μυαλό της την μετέπειτα εξέλιξή της μουσικής, που έζησε και η ίδια. Το μυθιστόρημα έχει τον θυμό και την οργή της Bebop του Charlie Parker, την νοσταλγία και την θλίψη του Sadness του Ornette Coleman, την εξιλέωση του A Love Supreme του John Coltrane, την rhythm section και το ηχόχρωμα του Charlie Mingus, την συγχώρεση του Don’t blame me του Thelonious Monk, την απόγνωση του Volunteered Slavery του Rahsaan Roland Kirk, τον έρωτα, την αγάπη και την ολοκλήρωση του Kind of Blue του Miles Davis.

 

Ένα μεγάλο μυθιστόρημα.

Εξαιρετική η μετάφραση της Κατερίνας Σχινά

 

Νομπέλ λογοτεχνίας 1993

Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ! του Γουίλιαμ Φώκνερ

Το Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ! είναι το 9ο μυθιστόρημα του νομπελίστα (1949) Αμερικανού συγγραφέα Γουίλιαμ Φώκνερ, που κυκλοφόρησε το 1939, και θεωρείται ως το καλύτερο του μυθιστόρημα (μαζί με την Βουή και την Μανία), καθώς και το καλύτερο μυθιστόρημα του 20ου αιώνα που γράφτηκε στην Αμερική. Υπάρχουν βέβαια και πολλοί που το θεωρούν ως το καλύτερο του 20ου αιώνα γενικά. Και μόνο που διεκδικεί αυτή την πρωτιά από έργα όπως τον Οδυσσέα του Τζόις, το Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο του Προυστ, την Δίκη του Κάφκα ή το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν, δείχνει την τεράστια αξία του.

To Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ! είναι η ιστορία ενός θρύλου και των ανθρώπων που την διηγούνται ξανά και ξανά. Τον Σεπτέμβριο του 1909, ο 20χρονος Κουέντιν Κόμπσον πηγαίνει να επισκεφθεί τη Ρόζα Κόλντφιλντ, μια ηλικιωμένη γυναίκα, στην πατρίδα του το Τζέφερσον του Μισισιπή. Η Μις Ρόζα τον κάλεσε για να του διηγηθεί την εκδοχή της για τον θρύλο του Τόμας Σάτπεν, τον διάβολο όπως αυτή τον αποκαλεί.  Εκείνη την ίδια νύχτα, ο Κουέντιν επαναλαμβάνει την ιστορία με τον πατέρα του, ο οποίος την διηγείται  από μία διαφορετική οπτική γωνία. Πέντε μήνες αργότερα, όταν ο Κουέντιν  πηγαίνει στο Χάρβαρντ, ανακαλύπτει ξανά την ιστορία με τον συγκάτοικο του, τον Καναδό Σρηβ, όταν ο τελευταίος τον ρωτάει ''τι γίνεται εκεί κάτω στον Νότο;''. Είναι η ιστορία του μυστηριώδους και φιλόδοξου νεαρού Τόμας Σάτπεν που εμφανίζεται στην επαρχία Γιοκναπατόφα του Μισισιπή, χωρίς παρελθόν, με σκοπό να φτιάξει ένα παλάτι και μιά φυτεία, να παντρευτεί και να δημιουργήσει μια οικογένεια με απογόνους φυλετικά καθαρούς, χωρίς ίχνος νέγρικου αίματος. Οι προσδοκίες του όμως δεν εκπληρώνονται, γιατί κάποια από τα παιδιά του δεν είναι φυλετικά καθαρά και αρνείται να αναγνωρίσει ως γιό του το πρώτο του παιδί, και όταν αυτός επιδιώκει να παντρευτεί την ετεροθαλή αδελφή του γίνεται απειλή για την οικογένεια λόγω της αιμομειξίας και επιμειξίας και δολοφονείται από τον ετεροθαλή αδελφό του. Τραγικά πρόσωπα σαν σε αρχαία ελληνική τραγωδία.

Οι δύο πρώτοι αφηγητές εξαφανίζονται και μετά τους κουβαλά μαζί του ο Κουέντιν, στην μνήμη του, ερμηνεύοντας το παρελθόν  πηγαίνοντας συνεχώς μπρος-πίσω.

''Ο Κουέντιν είχε μεγαλώσει με τέτοιες ιστορίες, ακόμα και τα ονόματα ήταν εναλλάξιμα και σχεδόν αναρίθμητα. Τα παιδικά του χρόνια ήταν γεμάτα απ' αυτά. Το ίδιο του το σώμα μια αδειανή αίθουσα όπου αντηχούσαν τα μεγάλα ηττημένα ονόματα. Δεν ήταν ένα πλάσμα, μια οντότητα, ήταν μια πολιτεία.''

''Είναι η ιστορία του Τόμας Σάτπεν, η ιστορία ενός άντρα που ήθελε έναν γιο κι απέκτησε πάρα πολλούς, τόσους πολλούς που τον κατέστρεψαν. Συμπωματικά είναι και η ιστορία του μίσους του Κουέντιν Κόμπσον για τα ελαττώματα της χώρας που αγαπάει... Είναι η ιστορία της εκδίκησης του Σάτπεν για την προσβολή που υπέστη ως παιδί και της εκδίκησης του Τσαρλς Μπον, του μη αναγνωρισμένου γιού του από προηγούμενο γάμο του,  για την προσβολή που υπέστησαν αυτός και η μητέρα του από τον Σάτπεν που προσπαθούσε να εκδικηθεί..." είχε πει ο ίδιος ο Φώκνερ.       

Το Αβεσσαλώμ Αβεσσαλώμ! δεν αφηγείται όμως απλώς την ιστορία του Σάτπεν, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο δύο νέοι, ο Κουέντιν και ο Σρηβ, πασχίζουν μετά από πολλά χρόνια να ανασκευάσουν τον χαρακτήρα του Σάτπεν, γοητευμένοι από ελάχιστα γνωστά γεγονότα της ζωής του. Προσπαθούν ακόμα και μέσω πολλών εικασιών, συχνά αστήρικτων, να δουν τι είδους άνθρωπος υπήρξε, αλλά και να δικαιολογήσει, ο Κουέντιν, την ήττα των Νοτίων στον Εμφύλιο.

''Ούτε που φανταζόταν τότε ότι υπήρχε τέτοιος τρόπος να ζει ή να θέλει να ζει κανένας, ή πως υπήρχαν για να τα επιθυμήσει όλα τα πράγματα που υπήρχαν, ή πως όσοι είχαν τα πράγματα όχι μόνο μπορούσαν να περιφρονούν όσους δεν τα είχαν, αλλά και να ενισχύονται στην περιφρόνηση τους όχι μόνο από όσους άλλους είχαν κι εκείνοι πράγματα μα κι από εκείνους ακριβώς που αποτελούσαν τα αντικείμενα της περιφρόνησης που δεν είχαν πράγματα κι ήξεραν ότι ποτέ δε θα ´χαν.''

Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο η ιστορία του Σάτπεν φτάνει ως εμάς: μέσω αφηγήσεων - αποκαλύψεων, όπου ο κάθε αφηγητής την παρουσιάζει έτσι όπως την έχει καταλάβει, με χρονολογική ασυνέχεια, άλλοτε κρύβοντας ή ανασκευάζοντας διάφορα στοιχεία και πολλές φορές προσθέτοντας γεγονότα από την φαντασία του για να καλύψει κάποια κενά της ιστορίας, ενώ παράλληλα πολλά γεγονότα φιλτράρονται διαμέσου των εμμονών, κυρίως  των δύο νέων. Κάποιες φορές παρουσιάζουν τα πράγματα διαφορετικά, άλλες φορές λένε προφανώς ψέματα, γεγονότα που δεν ξέρουν προσπαθούν να τα κατασκευάσουν, γεγονότα που συνέβησαν τα χρόνια γύρω από τον Εμφύλιο.

                                   

Ο Φώκνερ μας δείχνει πως διαφορετικοί άνθρωποι, σε διαφορετικές εποχές, αλληλεπιδρούν με το παρελθόν, και πως ερμηνεύουν το παρελθόν διαφορετικά μέσα από την δικά τους ματιά, τα αισθήματα τους και τις δυνατότητες τους. Οι ερμηνείες τους δεν είναι αντικειμενικές αλλά είναι ανάλογες με τα βιώματα τους και την μνήμη τους. Όπως

''...εκείνη την ακοίμητη φροντίδα που πρέπει να 'ξερε  πως δεν μπορούσε να επιτρέψει στον εαυτό της ούτε ένα λάθος· εκείνη την ετοιμότητα να μετράει και να ζυγιάζει το γεγονός ενάντια στην πιθανότητα, τη σύμπτωση ενάντια στην ανθρώπινη φύση, τη δικιά του σφαλερή κρίση και θνητή ουσία ενάντια όχι μόνο στις ανθρώπινες μα και στις φυσικές δυνάμεις...''

Το Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ! είναι ένα πολύ δύσκολο ανάγνωσμα κυρίως λόγω του τρόπου που είναι γραμμένο. Ο Φώκνερ καταφέρνει να σε κάνει συμμέτοχο στην ακρόαση αλλά και στην αφήγηση. Το βιβλίο έχει ένα ωραίο ρυθμό που καλείσαι να τον ακολουθήσεις με ευλάβεια, αλλά έχει φροντίσει ο Φώκνερ ώστε να τον χάνεις συνεχώς. Και έτσι πας συνέχεια μπρος πίσω για να ξαναδιαβάσεις μία πρόταση, μία παράγραφο, μία σελίδα ή και ολόκληρο κεφάλαιο. Και τότε το κείμενο φωτίζεται. Και αναρωτιέσαι τι δεν καταλάβαινες.  Το καλά κρυμμένο νόημα ή μήπως είναι ο τρόπος που γράφει; Μαγική γραφή. Η χρήση των σημείων στίξης ή η σχεδόν απουσία τους, οι μεγάλες προτάσεις, η ενδιάμεση παράθεση σκέψεων (stream of consciousness), η πολυεπίπεδη αφήγηση με πολλούς αφηγητές της ίδιας ιστορίας που πολλές φορές δεν ξέρεις ποιος αφηγείται,  ο καθένας με το δικό του τρόπο προσθέτει ή αφαιρεί ή ανασκευάζει την ιστορία,  τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά αλλά υπάρχει μία συνεχής χρονική αλληλοκάλυψη, γεγονότα αναιρούνται και παρουσιάζονται με άλλο τρόπο, και το βασικότερο είναι ότι οι λεπτομέρειες σου φανερώνονται σαν φωκνερικό βασανιστήριο. Το βασανιστήριο της σταγόνας. Δεν καταλαβαίνεις πολλά, αλλά όσο προχωράς στο διάβασμα, μαθαίνεις ότι κάπου παρακάτω, ίσως μετά από πολλές σελίδες, στην ροή του λόγου, θα σου δώσει την απάντηση με ένα φυσικό τρόπο, σαν να μη τρέχει τίποτα, και θα φωτίσει κάτι από τα προηγούμενα, αλλά όχι όλα, έχει και παρακάτω. Έτσι και εσύ ως ακροατής της ιστορίας την φτιάχνεις και την ανασκευάζεις συνεχώς. Και αναρωτιέσαι τι είναι το σημαντικό, η ιστορία ή η γραφή; Περιμένεις την συνέχεια της ιστορίας ή τον τρόπο που θα την πει; Ο λόγος είναι χειμαρρώδης και ποιητικός! Είναι ένα μυθιστόρημα ποιητικό ή ένα ποίημα μυθιστορηματικό; Eίναι ένα ποίημα! Λογοτεχνία για την λογοτεχνία!

''...ανάρρωνε από τον πυρετό που 'χε γιατρέψει την ασθένεια, ξυπνώντας απ' τον πυρετό χωρίς να ξέρουν καν πως είχαν πολεμήσει τον πυρετό τον ίδιο κι όχι την αρρώστια, κοιτάζοντας μ' αθεράπευτη επιμονή προς τα πίσω πέρα απ' τον πυρετό και μέσα στην ασθένεια με θλίψη αληθινή, αδύναμα απ' τον πυρετό όμως λευτερωμένα απ' την ασθένεια και χωρίς καν να συνειδητοποιούν πως η ελευθερία τους ήταν εκείνη της αδυναμίας.''

Και όταν τελείωσεις την ανάγνωση όλου του βιβλίου, ήδη το έχεις διαβάσει δυό τρείς φορές.. Μετά γίνεται δικό σου. Είναι από τα έργα που και όλη την ιστορία να σου πουν, η λογοτεχνική απόλαυση δε μειώνεται στο ελάχιστο. Η γραφή του είναι μοναδική!

Το βιβλίο αυτό ήταν μια αποκάλυψη για μένα. ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΟ!

"...Πιστεύω ότι μια μέρα οι Τζιμ Μποντ θα κατακυριεύσουν το δυτικό ημισφαίριο. Φυσικά δε θα' ναι ακριβώς στην εποχή τη δική μας και φυσικά καθώς θ' απλώνονται κατά τους πόλους θα ξανασπρίσουν όπως γίνεται με τα κουνέλια και με τα πουλιά, για να μην κάνουν μεγάλη αντίθεση με το χιόνι. Μα δε θα πάψουν να' ναι Τζιμ Μποντ. Κι έτσι σε μερικές χιλιάδες χρόνια, εγώ που σε κοιτάζω θα' ‘χω ξεπεταχτεί απ' τα λαγόνια Αφρικανών βασιλιάδων...."

 

 

 

Κωστής Παπαγιώργης - Σιαμαία και Ετεροθαλή

      

Πάρε την ολόσωμη φωτογραφία ενός ανθρώπου και με τον αντίχειρα - αν έχεις - άρχιζε να καλύπτεις κάποια τμήματα του κορμιού του. Τα πόδια; Ο άνθρωπος εξακολουθεί να σου μιλάει. Τα χέρια; Τίποτα δεν αλλάζει. Την κοιλιά, το στέρνο, όλο το κορμί κάτω από το πηγούνι; Ό,τι κρύβεις μολονότι συμπληρώνει αυτό που απομένει, δεν έχει καμιά ισοδυναμία μαζί του. Μόνο αν με μια κίνηση ανεξήγητης βίας καλύψεις το πρόσωπο, ο άνθρωπος αφανίζεται.

Οι ήρωες του κλασικού μυθιστορήματος είναι δοσίλογοι. Κάποιος έχει παραβιάσει μεγαλοπρεπώς το άβατο της ψυχής τους και διαβάζει ανεμπόδιστα τη σκέψη τους, ελέγχει τις μύχιες κινήσεις τους, τους εξαναγκάζει σε διαρκείς ομολογίες. [...]

Με άνεση μάγου ο μυθηστοριογράφος κυκλοφορεί ανάμεσα στα πρόσωπά του, τα περιγράφει, τα παρακολουθεί και όποτε το φέρνει η περίσταση -δηλαδή πολύ συχνά, σχεδόν πάντα- ξεκλειδώνει το νου τους και τη μνήμη τους, για να φέρει μια αλήθεια στο φως.

Η ζωή ανασαίνει μέσα από τα πνευμόνια του πολέμου. Και το παιχνίδι επίσης. Όλα τα παιχνίδια έχουν αντιπάλους, εχθρούς, ανταγωνιζόμενους και θεσμισμένος σκοπός τους είναι η άρνηση. Αγωνίζομαι για να αρνηθώ τον άλλο, να τον νικήσω καταφάσκοντας στον εαυτό μου. Μόνο που, ενώ στον αληθινό πόλεμο η άρνηση σημαίνει τον θάνατο του άλλου, στο παιχνίδι σημαίνει απλώς την ταπείνωση, τον υποβιβασμό του. [...] Η αναμέτρηση είναι μια μονομαχία μέχρι θανάτου ο οποίος επέρχεται, αλλά μένει στο συμβολικό επίπεδο. 

Μέσα στο γήπεδο οι γυναίκες είναι όσες και οι όμορφες γυναίκες έξω από το γήπεδο: δηλαδή μετρημένες. [...]

Αν διωχτεί η βία από τα γήπεδα, υπάρχει βάσιμος φόβος ότι θα φύγουν μαζί και τα γήπεδα. Όσοι θέλουν ειρηνικούς αγωνιστικούς χώρους είναι όσοι θέλουν τους ζωντανούς χωρίς τους νεκρούς, τη μέρα χωρίς τη νύχτα, τις τράπεζες χωρίς τους ληστές, το νερό χωρίς τη δίψα...Εντέλει όσοι ξεχνάνε ότι το ανθρώπινο πρόσωπο γελάει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κλάιει. [...]

Ο τενίστας και ο σκακιστής αποδείχνονται κρυψίνοες και υστερόβουλοι, σε αντίθεση με τον ταβλιστή και τον ποδοσφαιριστή που τα δείχνουν όλα. Πάντα οι ανώτερες τάξεις ήταν πιο κομψές, πιο ραφιναρισμένες, πιο ασκημένες στην εχεμύθεια και γι' αυτό πιο δυστυχισμένες. [...]

Αν ο κινηματογράφος έγινε τέχνη νοθεύοντας μια σειρά άλλων (ζωγραφική, θέατρο, μουσική, παντομίμα, μυθιστόρημα), το ποδόσφαιρο έκανε το ίδιο με πολλά αθλήματα: τους δρόμους, την πάλη, τα άλματα - εξ ού και η καταδίκη του από τους υποστηρικτές των καθαρόαιμων αθλημάτων ως νόθας παιδιάς. Γιατί, όμως, τα νόθα πράγματα πολύ συχνά είναι ασύγκριτα πιο νόστιμα από τα άχραντα? [...]

Ο αθλητής υπερβαίνει πάντα το στοιχείο του αγωνίσματός του προς τη νίκη. Έτσι, αν αναρωτηθούμε, για παράδειγμα, τι σκέφτεται ο κολυμβητής για το νερό, η απάντηση είναι απλή: τίποτα. 

Αντίκρυ στον πρωτοφανή σφετερισμό των προβλημάτων της από τις επιστήμες του ανθρώπου: ψυχανάλυση, γλωσσολογία, σημειολογία, επιστήμες των δομών κτλ. η σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη δεν μπορεί παρά να αναγνωρίζει την κρίση της.