Βασιλικός κι αρισμαρί
Νεραντζανθοί και γιούλια
Ελάτε να ξομπλιάσουμε
Του γάμου τα κουλούρια
Τα ψωμιά της γιορτής στην Κρήτη
Σε εποχές, όχι και πολύ μακρινές, που ο ηλεκτρισμός δεν είχε φτάσει παντού και πολύ πριν συνδέσουν οι συγκοινωνίες τα χωριά με τα αστικά
κέντρα του νησιού και φέρει ο «πολιτισμός» τις ευκολίες στα σπίτια, οι γυναίκες της Κρήτης ζύμωναν ψωμιά στο σπίτι από το αλεύρι που άλεθαν
οι ίδιες στο χειρόμυλο ή αν υπήρχε η δυνατότητα έπαιρναν από το μύλο αλεσμένο.
Καθημερινά και γιορτινά ψωμιά στην Κρήτη
Τις μέρες της ξεζυμωσιάς, όταν, δηλαδή, τελείωνε το ζυμωτό ψωμί έφτιαχναν σκέτες πίτες με το αλεύρι και τις έψηναν στο τηγάνι ή σε σιδερένια
πλάκα, που τοποθετούσαν πάνω στην πυροστιά, όπως ψήνουν ακόμα εκείνες τις πλατιές χορτόπιτες και μυζηθρόπιτες, που σήμερα γνωρίζουμε
ως νεράτες στο Λασίθι και σφακιανές στα Χανιά.
Τα παλιότερα χρόνια ζύμωναν, κάθε 10-15 μέρες δύο ειδών ψωμιά: τα κανονικά και τα παξιμαδερά, τα οποία φούρνιζαν δύο φορές για να
διατηρηθούν ως παξιμάδια. Το αλεύρι που χρησιμοποιούσαν ήταν από κριθάρι ή σιτάρι ή μιγαδερό (δικούκι, όταν γινόταν από αλεύρι μείγμα
αυτών των δύο καρπών και τρικούκι αν περιείχε και βρώμη (ταγή).
Σήμερα για το ζύμωμα χρησιμοποιούν έτοιμη μαγιά από μπίρα. Παλιότερα το μόνο μέσο που διέθεταν για να κάνουν το ψωμί να φουσκώσει ήταν
το προζύμι (ένας βώλος ζύμης που έχουν φυλάξει σε πήλινο δοχείο, με λίγο λάδι και ελάχιστο αλάτι). Για να «πιάσουν» την πρώτη φορά προζύμι
οι γυναίκες ανακάτευαν 1 ποτηράκι χλιαρό νερό (ιδανικά από το νερό στην εκκλησιά ο παπάς όπου βουτάει τον βασιλικό, την ημέρα του Σταυρού
ή στην πρώτη Ανάσταση για να ραντίσει τον κόσμο). Το «αγιασμένο» αυτό νερό έδινε, λόγω των ενζύμων του, υποθέτουμε, το καλύτερο προζύμι.
Με αυτό ζύμωναν τα ψωμιά τους και κράταγαν πάλι ένα βώλο ζύμης που θα έδινε το επόμενο ψωμί.
Τα γιορτινά ψωμιά
Εκτός από τα καθημερινά ψωμιά, που άλλοτε ζύμωναν από ανάγκη, οι γυναίκες για τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής τους (αρραβώνα, γάμο,
βάφτιση), έφτιαχναν και γιορτινά ψωμιά. Τα ψωμιά είχαν πάντοτε το σχήμα μιας κουλούρας με τρύπα στη μέση ή ενός στρογγυλού καρβελιού.
αυτά γίνονταν με πολύ πιο σκληρό ζυμάρι και έφεραν στην επιφάνεια τους ξόμπλια (πλουμίδια, κεντίδια, στολίδια).
Το καθένα τους είχε και ένα διαφορετικό παραλήπτη. Τον κουμπάρο, τον σύντεκνο (το νονό) και την παρέα του (τους σέρτες), που έπαιρναν ένα
λιγότερο στολισμένο ψωμί, αλλά και τους υπόλοιπους καλεσμένους στο γάμο και τη βάφτιση. Ειδικό πολύ γλυκό ψωμί «κένταγε» και η πεθερά για
τη μελλοντική της νύφη. Αυτό το ψωμί, όπως κι αυτό που έστελνε η νύφη στην πεθερά κόβονταν πάντα με το χέρι για να μην τσακωθούν ποτέ.
Γιορτινό ψωμί έψηναν και για τη λεχώνα τα μικρά παιδιά (συνήθως το Σάββατο του Λαζάρου).
Όταν μια κοπέλα γνώριζε ένα νέο και τον ερωτευόταν «κένταγε» πάνω στο ψωμί ένα πουλί, συνήθως περιστέρι ή χελιδόνι. Αν φούσκωνε καλά το
ψωμί τότε ο έρωτας αυτός είχε ελπίδες να καταλήξει σε γάμο. Το πρώτο κομμάτι αυτού του ψωμιού προοριζόταν για τον καλό της. Και για τον
αρραβώνα έφτιαχναν ψωμιά. Άλλα για την τάβλα (το τραπέζι) κι άλλα για να στείλουν, τυλιγμένα με κεντητή πετσέτα στο σπίτι του γαμπρού. Τα
ψωμιά αυτά εκτός από τα σύμβολα της αφθονίας (ελιές, σταφύλια, στάχια) και τα σύμβολα της γονιμότητας (ρόδια, κουκουνάρια) έφεραν συχνά
και τα αρχικά του ζευγαριού. Παρεμφερή σύμβολα έφεραν και τα ψωμιά του γάμου, με τη μόνη διαφορά ότι συχνά έβλεπες επάνω τους μικρές
φωλιές πουλιών (σύμβολο του σπιτιού), άνθη λεμονιάς ή νεραντζιάς, βασιλικό ή τριαντάφυλλα.
Στην περιοχή του Ρεθύμνου ιδικό παξιμάδι έφτιαχναν λίγο πριν γεννηθεί ένα παιδί για το καλωσόρισμα του μωρού. Τα παξιμάδια αυτά, τα
καλοψύκια φτιάχνονταν με ένα αλεύρι από ξηρούς καρπούς, ανακατεμένο με ζάχαρη ή μέλι, λάδι, ρίγανη και πιπέρι. Τα υλικά που έπρεπε
οπωσδήποτε να περιέχουν αυτά τα μικρά παξιμαδάκια (ντακάκια) συμβόλιζαν τα δώρα που προσφέρουν οι Μοίρες στα νεογέννητα. Τα φύλαγαν
σε μια βούργια (βουργιάλι ή κρητικό ταγάρι), κρεμασμένη στην είσοδο του σπιτιού μέχρι τη στιγμή της γέννησης οπότε και τα κέρναγαν σε όσους
περνούσαν από το σπίτι να ευχηθούν για το μωρό.
Σήμερα τέτοια ψωμιά, πολύ πιο απλά, βέβαια, ζυμώνουν μόνο στους γάμους και τις βαφτίσεις και τα προσφέρουν σε πολύ λίγο κόσμο.
Ξομπλιαστά ψωμιά ( ή άρτους) πουλάνε κάποιοι φούρνοι ή βρίσκεις σε μικρογραφίες 9που δεν τρώγονται) στα καταστήματα τουριστικών ειδών ή
στα λαογραφικά μουσεία.
Το πιο πάνω κείμενο το ανακάλυψα στο ίντερνετ και το παρέθεσα σαν πρόλογο για να σας παρουσιάσω την νυφιάτικη κουλούρα που η γλυκιά μου Μάρσια, φίλη και συμμαθήτρια από τα χρόνια της σχολής Δοξιάδη, χάρισε στα παιδιά μου για τον γάμο τους! Με ρίζες Κρητικές από τον πατέρα της και έχουσα γνώσεις των εθίμων του γάμου την παρήγγειλε στ' Ανώγεια του Μυλοποτάμου στο Ρέθυμνο και μάλιστα την έφτιαξε η αδελφή του Νίκου Ξυλούρη!!
Είναι φτιαγμένη με αλατοζύμη τόσο αριστοτεχνικά στολισμένη!!!! Χάρμα οφθαλμών!! Χαίρεσαι να την βλέπεις.... Συνοδεύεται δε με δύο σακουλάκια που το ένα έχει μέσα ζάχαρη για να είναι η ζωή του ζευγαριού γλυκιά και ένα με αλάτι για να διώχνει μακριά τους εχθρούς τους, τοποθετημένα στο κενό στο κέντρο της κουλούρας....
Τι όμορφα έθιμα έχει η ελληνική παράδοση και τι κρίμα που μόνο στην επαρχία τηρούνται ακόμα.....
Μάρσια μου εγώ και τα παιδιά σ' ευχαριστούμε πολύ!!! Να έχεις υγεία, να χαμογελάς και είσαι γεμάτη ζωντάνια και κέφι όπως τότε που μοιραζόμασταν το ίδιο σχεδιαστήριο!!!!
