In the House of the Muses

Το μουσείο της Ακρόπολης αποτελεί μια ολοφάνερη προσπάθεια να εναχθεί η Αθήνα στο χάρτη των μεγάλων μοντέρνων αρχιτεκτονημάτων, όπου το ίδιο το κτίσμα μετρά εξίσου ή και περισσότερο από τα εκθέματα. Ο επηρεασμένος από τον Foucault Bernard Tschumi, more than just bon pour l' Orient, δεν πρέπει να έχασε πολύ χρόνο σχεδιάζοντας το εσωτερικό - και η γενικότερη τοποθέτηση των εκθεμάτων στο χώρο δεν θα ενθουσιάσει και ιδιαίτερα τον επισκέπτη. Έτσι κι αλλιώς όμως στο Μουσείο της Ακρόπολης ο επισκέπτης προσέρχεται εκ των ων ουκ άνευ και για μαζική κατανάλωση. Επομένως, η επιτυχία του για μένα είναι το άνοιγμα στον περιβάλλοντα χώρο με την ελευθεριάζουσα χρήση του plexiglass όπου μπορεί αυτο να χρησιμοποιηθεί. Ο δεύτερος όροφος είναι το προφανές παράδειγμα για όσους θέλουν μια καθαρότερη από την πραγματικότητα πανοραμική άποψη της Αθήνας. Ωστόσο, η γοητεία βρίσκεται στη λετομέρεια του τραπεζιού της μικρής γωνίας του επάνω café που βλέπει ένα κάδρο με τις κλιτύες της Ακρόπολης, τους κισσούς μιας ταράτσας, ένα μικρό στριμωγμένο σπίτι με κεραμίδια και την πράσινη θέα του κήπου του ισογείου. Κάποιοι ενδεχομένως θα σταθούν στην αξία της ισοπέδωσης, αλλά αν υποτίθεται ότι η επίσκεψη σε ένα μουσείο διατηρεί την έννοια της επανατοποθέτησής μας στο συνεχές της ανθρώπινης κοινότητας, η περίφημη πολυκατοικία βρίσκεται στην κατάλληλη θέση και στο σωστό οπτικά επίπεδο για να συνδέσει νοητά το μνημείο με τη στέγη των θραυσμάτων του. Στο τέλος της ημέρας η περιήγηση σε αφήνει με ένα ερωτηματικό και μια διαπίστωση. Τι νόημα έχει η απαγόρευση των φωτογραφιών (έστω και χωρίς flash) εντός του μουσείου όταν έχει αποδειχθεί πλέον επιστημονικά ότι τα μηχανήματα αυτά δεν κλέβουν τις ψυχές των εκθεμάτων; Ισως για να μην αποκαλυφθεί ότι τα μάρμαρα, Ελγίνεια και μη, θα είχαν νόημα μόνο πάνω στον Παρθενώνα - χωρισμένα από το σώμα του, διάσπαρτα στο χώρο ,δεν προσφέρουν στον επισκέπτη ούτε καν μια αποσπασματική εικόνα του όλου: είναι παντελώς ακατανόητα.

Synth heaven (is a playground)

Δεν έχει σημασία αν η Elly Jackson έχει γεννηθεί το 1988. Στην πραγματικότητα αποτελεί το μεγαλύτερο breakthrough του 1984 - και όλοι είμαστε ακόμη δωδεκάχρονα.

Ghetto Supastar

Οι μεγάλες πρωτεύουσες του Τρίτου Κόσμου, των πρώην «υπανάπτυκτων», πρώην «αναπτυσσόμενων χωρών» και νυν «αναδυόμενων αγορών» (και κάντε στάση στην εξέλιξη των όρων), είναι γκέτο διττού χαρακτήρα. Γκέτο νεολαίας και γκέτο φτώχειας. Στην έρημο που περιβάλλει την περιφέρεια του Καΐρου ολόκληρες πόλεις φτηνών πολυκατοικιών χτίζονται όπου μπορούν να χτιστούν για να στοιβάξουν όλο και πυκνότερα πλήθη ανέχειας σε μια ήδη απίστευτα κορεσμένη αστική κοινότητα. Σε μέρα αργίας τους βλέπεις στο κέντρο της πόλης, φτωχούς νέους, να περιπλανιούνται, άσκοπα κατά κανόνα, μια και δεν υπάρχει φτηνότερη διασκέδαση από το να κοιτάς γύρω σου. Αυτό που βλέπεις (μπάτσους, τουρίστες, άλλους μπατίρηδες σαν εσένα) πολύ δύσκολα σε χαροποιεί. Πόσο εύκολο είναι να φας πυραμίδες, να χορτάσεις αρχαίο μεγαλείο και να απολαύσεις μουμπαράκειο εκσυγχρονισμό, όταν τα καταναλωτικά αγαθά των ονείρων σου ξέρεις ότι βρίσκονται σε μια gated community μερικά χιλιόμετρα παραπέρα; Γι’ αυτό μια λύση είναι να ονειρεύεσαι να φας ισραηλινούς, να χορτάσεις αμερικανικό ρεζίλι στο Ιρακ και παράλληλα να απολαύσεις Ομπάμα. (Ο Μπαράκ έκανε τόση εντύπωση ώστε πρόλαβε και χάρισε το όνομά του στην καμηλοβόλτα στις πυραμίδες: οι ταξιτζήδες σου υπόσχονται πλέον, ανάμεσα σε όλα τα υπόλοιπα, να σου οργανώσουν και «The Obama Tour».) Αν απορεί κανείς γιατί η νεολαία της ανέχειας δεν έχει εξεγερθεί ακόμη να κάνει θεσμούς, προεδρικά ανάκτορα και ένα από τα μεγαλύτερα mall της Μέσης Ανατολής μπάχαλο, οι δυνητικές απαντήσεις είναι διάφορες. Γιατί ένας μπάτσος σε κάθε γωνία σε αποθαρρύνει, όπως και να το κάνεις. Γιατί η δημοκρατία εδώ λειτουργεί με έναν μοναρχικό τρόπο. Γιατί οι εξωτερικοί από βορρά κίνδυνοι μετρούν 2-0 στους τελευταίους πολέμους – και τώρα που τους έχουν αναγνωρίσει είναι κομματάκι δύσκολο να τους την ξαναπέσουν, οπότε η ρητορεία είναι η συνετή διέξοδος. Γιατί η παραδοσιοκρατία δεν ευνοεί τις επαναστάσεις. Γιατί την τελευταία επανάσταση, το 1952, την έκαναν οι στρατιωτικοί – μην κοιτάτε που ο Νάσερ διέφερε κάπως από τον Παπαδόπουλο. Γιατί η κουλτούρα είναι προσανατολισμένη περισσότερο προς τη λειτουργία εντός του συστήματος παρά προς την ανατροπή του. Με μικροδουλειές, με μικροκομπίνες, με μικροαπάτες σε βάρος του τυχαίου τουρίστα επιβιώνεις μέχρι αύριο – και αύριο πάλι, έχει ο Θεός. Ινσαλάχ, νομίζω.

Unreal City

Εξωπραγματική πόλη, μια από αυτές του T.S. Elliott. Ψηλά από τη βίγλα του κάστρου του Σαλαδίνου (ο οποίος δεν ήταν Αιγύπτιος, όπως δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει ο ανεπαρκής μας ξεναγός), στηναυλή του τζαμιού του Μοχάμετ Άλι (όχι του Cassius Clay, του μπαμπά του Ιμπραήμ - αγαλματώδους έφιππου ωσάν Κολοκοτρώνη σε μια κεντρική πλατεία, btw) το Κάιρο δεν χωράει στην ψηφιακή και υποπτεύομαι ότι δεν χωράει καν στη λειτουργία των συνεχόμενων στάσεων. Πέρα από τους μιναρέδες, τα τζαμιά, τα νεκροταφεία στα οποία ζουν χιλιάδες εν είδει αφρικανικής εκδοχής της φαβέλας, πέρα από το Παλιό, το νέο, το Κοπτικό και το Ισλαμικό Κάιρο, πέρα από την αιθαλομίχλη της ρύπανσης 20 εκατομμυρίων κατοίκων, αχνοφαίνονται οι Πυραμίδες, πραγματική επιβεβαίωση της unreality του τόπου. Αλλά πάλι, κάπως έτσι ενδέχεται να μοιάζει για πολλούς άλλους η γειτνίαση της Αθήνας με τον Παρθενώνα. Η σύγκριση των πολιτισμών, πρώην και νυν, και στις δυο περιπτώσεις μοιάζει αναπόφευκτη, αν και δεν έχει φυσικά και πολύ νόημα. Το ίδιο συμβαίνει με τη σύγκριση μέρας και νύχτας στον αραβικό κόσμο. H Talat Harb φαίνεται πολύ διαφορετική υπό τα neon lights από ό,τι το ανακατεμένο και ημιεγκαταλελειμμένο χωροταξικό χάος που δείχνει το μεσημέρι μιας αργίας. Και ίσως εδώ να οφείλονται και οι μονίμως διφορούμενες εντυπώσεις που μεταδίδουν οι επισκέπτες του Καΐρου: για όσους τουρίστες αποφεύγουν τη μέρα, τη ζέστη, την πολυκοσμία, τις οδούς της πόλης και αρκούνται στο ξενοδοχειακό air-conditioning, την πισίνα, τα spa, τις κρουαζιέρες με τα καραβάκια και τα παρά θιν' αλός εστιατόρια, ο τόπος είναι μια θαυμάσια εικόνα της Μέσης Ανατολής. Για όσους ταξιδιώτες τύχει να περάσουν από παρόδους με κακοντυμένους αργόσχολους, νεαρούς που καθαρίζουν καταστήματα, φτωχοδιαβόλους που ζητιανεύουν, μικροπωλητές που τρέχουν και πλήθος γάτες που λιμοκτονούν παρά τους όγκους σκουπιδιών η γραφικότητα του Καΐρου είναι μια απλή façade μιας πόλης όπου εσύ έρχεσαι να διασκεδάσεις την δυτική σου πλήξη ανάμεσα σε εκατομμύρια που διαγκωνίζονται για την επιβίωσή τους.

Tangled Modernities

Το Κάιρο, όπως και οι υπόλοιπες μεγάλες μη ευρωπαϊκές πρωτεύουσες του κόσμου, προσφέρεται για μια σύγκριση της σχέσης παράδοσης - εκσυγχρονισμού. Μητέρες με μαντήλα και έφηβα αγόρια με jockey των Los Angeles Lakers συμβιβάζουν άνετα την αντίθεση εντός της οικογένειας, το ίδιο και οι νεαρές που φλυαρούν σε κινητά, έντονων κατά προτίμηση χρωματισμών, χωρίς να εγκαταλείπουν τον κεφαλόδεσμο. Όχι πως πρόκειται για κάτι πρωτοφανές, η παράδοση τελικά φροντίζει να ενσωματώνει και να ιδιοποιείται τεχνολογικές καινοτομίες όπου εξυπηρετείται η εσωτερική της συνοχή - και ο εκσυγχρονισμός αντίστοιχα ιδιοποιείται ιδεολογικές και πολιτισμικές της παραμέτρους για να καταστήσει πιο εύπεπτο το πρόγραμμά του. Το ενδιαφέρον βρίσκεται στη σύντηξη των αντιθέτων και στις αντιφάσεις των αμαλγαμάτων που προκύπτουν. Από αυτή την άποψη το Κάιρο διασαφηνίζει από μια άλλη σκοπιά ορισμένα πράγματα που μας κάνουν να αναρωτιόμαστε στην Αθήνα - αν και τα περισσότερα από δαύτα τα ξεκαθάρισε νωρίς η έλευση των Παπαροκάδων, το ΛΑ.Ο.Σ., ο Χριστόδουλος και το Βατοπαίδι ήταν απλές υποσημειώσεις. Ως πόλεις βέβαια, και όχι ως ευρύτερες πολιτισμικές εκφράσεις, το Κάιρο και η Αθήνα, εξίσου χαοτικές ίσως για τον δυτικό επισκέπτη, παρουσιάζουν εντελώς διαφορετική όψη.

Decrepit, dilapidated city. Το κέντρο του Καΐρου (αν μπορεί να μιλήσει κανείς για ένα κέντρο σε μια πόλη 7 εκατομμυρίων κατοίκων μιας ευρύτερης μητροπολιτικής ζώνης 20 εκατομμυρίων), μεταξύ των στάσεων του μετρό Mubarak και Sadat, είναι ένας παράξενος τόπος, σε μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ πρώην μεγαλείου και τωρινής εγκατάλειψης. Τα φρέσκα μεγάλα έργα (ουρανοξύστες / ξενοδοχεία / εμπορικά κέντρα / gated communities) βρίσκονται στην περιφέρεια - το Downtown Cairo είναι ένα inner city με τεράστια άσχημα κτίρια, όπως το Mugamma, φιλόξενη στέγη δεκάδων κρατικών υπηρεσιών, χτεισμένων στην καλύτερη περίπτωση στη δεκαετία του '70: τα όνειρα του Nasser και του αραβικού εθνικισμού που κυλίστηκαν στη σκόνη του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι τυχαίο ότι ως και η μάλλον καθαρή ήττα στον πόλεμο του Γιόμ Κιπούρ το 1973 εορτάζεται κάθε χρόνο ως νίκη: στο μουσείο Πανοράματος Πολέμου Οκτωβρίου 1973. Γιατί όχι, άλλωστε; Οι λευκοφορεμένες αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας, παρούσες σε κάθε γωνία, με όπλα προτεταμένα, παίζοντας τους τροχονόμους, πίσω από θωρακισμένα ατομικά μεταλλικά ταμπούρια έξω από ευαίσθητα κτίρια, μοιάζουν να αποτελούν το μισό εργατικό δυναμικό της χώρας. Μαζί με το απαραίτητο γλύψιμο των ξεναγών στον εκσυγχρονιστή ισόβιο πρόεδρο Mubarak σου υπενθυμίζουν ότι η «Αραβική Δημοκρατία της Αιγύπτου», όπως και οι υπόλοιπες αραβικές, έχουν μια ιδιαίτερη αντίληψη για τη δημοκρατικότητά τους. Μέρος κι αυτό, υποθέτω, της φαντασιακής σύλληψης του ριζωμένου στην παράδοση εκσυγχρονισμού.

Becoming an Orientalist

«Η Ανατολή είναι μια σταδιοδρομία», ισχυριζόταν ο Disraeli, με την ευκολία στην παραγωγή αποφθεγμάτων που χαρακτηρίζει συντηρητικούς και οριενταλιστές - κι εκείνος υπήρξε ανατντίρρητα το πρώτο και κατά περίπτωση το δεύτερο. Τα 20 λεπτά μιας βόλτας γύρω από ένα οικοδομικό τετράγωνο στη Μέση Ανατολή, όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό, δεν αρκούν για την παραγωγή αποφθεγμάτων. Αρκούν πάντως για να σου υποδείξουν ορισμένες από τις σταθερές του Καΐρου. Το προάστειο της επιλογής της ανακτορικής κατοικίας του 81χρονου προέδρου Hosni Mubarak (το παλάτι σε απόσταση ενός τετάρτου της ώρας) είναι σαν το κέντρο της Αθήνας στο πιο καφέ και στο πιο πυκνοκτισμένο της. Έτσι ώστε οι φτηνές πολυκατοικίες της σου θυμίζουν νοσταλγικά '70s, όταν η Ελλάδα ήταν ο πτωχός πλην τίμιος συγγενής της Ευρώπης, και τα αδιάκοπα κορναρίσματα (βραχείας διάρκειας όμως, ποτέ μακράς) σε κάνουν να αναπολείς την αυτή ευρωπαϊκή ανεκτικότητα στους δρόμους. Στη δυτική Ευρώπη ωστόσο οι δρόμοι έχουν διαχωριστικές λωρίδες και στα προάστεια, εδώ αυτές είναι ανύπαρκτες. Ή ίσως και να υπήρχαν και να σβήστηκαν στην πορεία, αφού κανείς δεν μοιάζει να πηγαίνει ευθεία - εκτός αν το διαρκές ζιγκ-ζαγκ λογίζεται ως το νέο ευθεία. Είναι απλώς ένας διαφορετικός τρόπος να αντιλαμβάνεσαι την έννοια του δρόμου: χώνεσαι όπου χωράς, μέχρι τελευταίου εκατοστού, ώσπου ο προφυλακτήρας σου να ξύσει εκείνο του λεωφορείου που στρίβει. Επειδή χρειάζεται μιάμιση λωρίδα για να το κάνει αυτό δεν σημαίνει ότι θα του την παραχωρήσεις κιόλας - το πολύ πολύ να αναγκαστεί να αδειάσει στο δρόμο κάποιον από τους επιβάτες που κρέμονται από τος ανοικτές πόρτες. Ένα από τα μαύρα, αρχαία ταξί, μάρκας Skoda ίσως, τα οποία αποτελούν την κατώτερη πανίδα των εκατομμυρίων ταξί του Καΐρου (λευκά, κίτρινα και μαύρα χωρίς ενδεικτικά των ξενοδοχείων τη συμπληρώνουν), το θέτει με ευγλωττία, διαφημίζοντας παράλληλα την εταιρεία όπου ανήκει: «The Fast and the Turisus.com».