Κυριακή 29 Απριλίου 2012

Here be dragons

Οι χαρτογράφοι του μεσαίωνα είχανε τη χαριτωμένη συνήθεια να ζωγραφίζουνε διάφορα τέρατα στα κενά του χάρτη ή κοντά στα όριά του. Λιοντάρια, θαλάσσια τέρατα, βασιλίσκοι, κένταυροι και κάθε λογής δημιουργήματα της φαντασίας κοσμούσαν τις παρυφές του χάρτη και τις ανεξερεύνητες εκτάσεις. Για την ακρίβεια, όσο περισσότερο απομακρύνεται από τον γνωστό κόσμο, τόσο πιο παράξενα πράγματα απεικονίζονται στον χάρτη (δείτε επί παραδείγματι εδώ). Το νόημα αυτής της επιλογής ήτανε βαθύτερο από ένα απλό μεσαιωνικό mis en garde του τύπου "Ο χαρτογράφος σας έχει προειδοποιήσει και δεν φέρει ευθύνη εάν ταξιδέψετε ως την άκρη του ωκεανού και πέσετε στο κενό ή σας καταβροχθίσει το εικονιζόμενο Κράκεν".
Εξηγούμαι: εάν διακτινιζόμουν στον μεσαίωνα και είχα την ατυχή έμπνευση να χρησιμοποιήσω έναν από τους υπάρχοντες χάρτες προκειμένου να προσανατολιστώ θα χρειαζόμουν τύχη που νικά τους νόμους των πιθανοτήτων. Αν δηλαδή κατάφερνα να φτάσω στην άκρη του ωκεανού χαλάλι κι ας με καταβρόχθιζε το Κράκεν. Το πιο πιθανό όμως είναι να χανόμουν αρκετά νωρίς γιατί είναι αδύνατο να προσανατολιστείς (ειδικά αν έχεις καλομάθει στους χάρτες της OS και της ανάβασης) με έναν χάρτη που είναι ταυτόχρονα και ιστορικός άτλαντας (ή μάλλον μυθολογικός), στου οποίου το κέντρο βρίσκεται η Ιερουσαλήμ και η Ανατολή βρίσκεται στην επάνω πλευρά! Όπως πολύ ωραία μας εξηγεί το BBC (σε τρεις συνέχειες) ο μεσαιωνικός χάρτης δεν έχει σκοπό να πάει αυτόν που τον διαβάζει από το σημείο Α στο σημείο Β, μα να δώσει μια πλήρη εικόνα της αντίληψης του μεσαιωνικού νου για τον κόσμο του.
Όπως κάθε εγκυκλοπαίδεια που σέβεται τον εαυτό της, ο μεσαιωνικός χάρτης λοιπόν  περιλαμβάνει και μια λίστα από διάφορα κτηνάκια που εφόσον βρισκότανε στη βιβλιογραφία της εποχής, δεν υπήρχε λόγος να μην θεωρηθούνε υπαρκτά. Εφόσον λοιπόν ο μεσαιωνικός χαρτογράφος θεωρεί δεδομένη την ύπαρξη κυνοκέφαλων, αλλά δεν τους έχει αντικρίσει κιόλας, τι πιο λογικό από το να τους εξορίσει στις παρυφές του χάρτη του; Σχετικά με τους τελευταίους ο Robert Bartelett μας διηγείται μια νόστιμη ιστοριούλα. Όταν οι πρώτοι δυτικοί ταξιδιώτες κατάφεραν να φτάσουν στα βάθη της Ασίας μέσω της Μογγολικής αυτοκρατορίας ρώτησαν τους κατοίκους των περιοχών που επισκέπτονταν που μπορούσανε να βρούνε τους κυνοκέφαλους για να εισπράξουνε την απάντηση "μα εμείς νομίζαμε πως είναι σε εσάς" (48:50-51:38). Καθώς ο κόσμος απομαγικοποιούνταν και ο δυτικός κόσμος ερχότανε σε επαφή με ολοένα και μακρινότερους πολιτισμούς, τα πλάσματα του μύθου εξορίζονταν ολοένα και πιο μακριά (κάτι σαν τη σκηνή στους Πειρατές της Καραϊβικής που ο Μπέκετ συμπληρώνει σταδιακά τις λεπτομέρειες σε έναν μεγάλο χάρτη που καλύπτει τον τοίχο).
Αναφορικά τώρα με τους δράκους που αναφέρονται στον τίτλο, η παρουσία τους στους χάρτες σαν εικόνες ακολουθούσε την ίδια πορεία με τα λοιπά μυθικά πλάσματα, η παρουσία όμως της ίδια της φράσης δεν είναι παρά ένας όμορφος μύθος. Πράγματι, απ' ό,τι φαίνεται η φράση hic sunt dracones έχει εντοπιστεί σε έναν μόνο χάρτη του 16ου αιώνα και μάλιστα με καλές πιθανότητες να αναφέρεται στους υπαρκτούς δράκους του Κομόντο. Παρ' όλ' αυτά η φράση χρησιμοποιείται πλέον προκειμένου να δηλωθεί μεταφορικά η ανεξερεύνητη περιοχή ή η μη δοκιμασμένη ενέργεια. Όλος αυτός ο πρόλογος έγινε για να σας συστήσω σε έναν δράκο που δεν έχει εξοριστεί στις παρυφές του γνωστού κόσμου ή σε κάποια σπηλιά ή κάποια άπατη λίμνη αλλά τον βρήκα να σουλατσέρνει ξεδιάντροπα στο κέντρο της Αμβέρσας. Κι έτσι ολοκληρώθηκε η προεκλογική μου ανάρτηση, σας εύχομαι καλημέρα και καλή ψήφο για την επόμενη Κυριακή και ελπίζω η κάλπη σας να μην βγάλει τέρατα.