Του Θανάση Μαρκόπουλου
Μάκης Καραγιάννης, Ο καθρέφτης και το πρίσμα,
Διηγήματα, «Νεφέλη», Αθήνα 2007
Πρώτη πεζογραφική εμφάνιση του μαθηματικού Μάκη Καραγιάννη από τις Γούλες της Κοζάνης (1958), συνεκδότη της Παρέμβασης, συνδιευθυντή της για ένα διάστημα (1988-1993) και τακτικού συνεργάτη της πάντοτε, όπως και της «Αυγής». Στα Γράμματα όμως ο Καραγιάννης είχε ήδη παρουσιαστεί εκδοτικά το 2001 με την πολύ καλή μελέτη του Η αισθητική της ιθαγένειας. Λογοτεχνία και τόπος. Η περίπτωση της Κοζάνης («Παρέμβαση»). Η τωρινή έκδοση Ο καθρέφτης και το πρίσμα περιλαμβάνει δεκαπέντε διηγήματα και αντλεί τον τίτλο της από το τελευταίο ομώνυμο κείμενο, όπου, κοντά στ’ άλλα, γίνεται λόγος για τις αντικρουόμενες απόψεις ανάμεσα στους επιστήμονες: «Η κρυστάλλινη διαύγεια έδωσε τη θέση της στην απροσδιοριστία και στις θεωρίες του χάους. Από τον καθρέφτη με το καθαρό είδωλο στο πρίσμα όπου ο καθένας βλέπει ό,τι θέλει» (σ. 141).
Τα θέματα της συλλογής συνηθισμένα και ασυνήθιστα. Τα πρώτα: ο χωρισμός ενός ζευγαριού, η στερημένη ερωτική ζωή μιας χήρας κι ενός υπαλλήλου του ΤΕΒΕ, η επίσκεψη ενός συγγραφέα του κέντρου στην επαρχία, ο επαναστατημένος μαθητής κι ο νέος που πεθαίνουν αντίστοιχα από τοξικές ουσίες και AIDS, η απογοήτευση από την πολιτική, η εξέγερση ενός υποταγμένου επιστάτη σχολείου μια νύχτα πριν βγει στη σύνταξη, σκέψεις με αφορμή την εκδήλωση τιμής στο συντηρητή της ιστορικής μνήμης Κ. Σιαμπανόπουλο, οι παιδικές αναμνήσεις από τα Χριστούγεννα στο χωριό. Τα ύστερα: οι βιογραφίες των μαθηματικών Τζιρόλαμο Καρντάνο και Εβαρίστ Γκαλουά, που άνοιξαν καινούριους δρόμους στην επιστήμη, αλλά και του ρεμπέτη Στράτου Χατζηγεωργίου, καθώς και των Ελλήνων διανοουμένων Νεόφυτου Αδαμαντίδη από τη Σιάτιστα, λόγιου του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, και του Στέφανου Λογοθέτη από το Ξερολίβαδο του Βερμίου, ρομαντικού ποιητή.
Το πιο ενδιαφέρον μέρος της θεματολογίας αλλά και της συλλογής συνδέεται με τις βιβλιοθήκες, οι οποίες θυμίζουν Μπόρχες, έτσι ώστε θα μπορούσε να πει κανείς ότι το βιβλίο γράφεται με άλλα βιβλία. Λέει ένας από τους αφηγητές: «Προτιμώ τη μυρωδιά των τυπωμένων βιβλίων και την ιστορική βιβλιοθήκη από την αιθάλη των καφενείων. Μου αρέσουν τα ταξίδια μέσα από τις σελίδες. Και τα ελάχιστα που έκανα έξω από την πόλη μου ήταν σε μέρη με φημισμένες βιβλιοθήκες» («Περί Συστήματος του Παντός», σ. 32). Στις βιβλιοθήκες βρίσκει ο πεζογράφος τα στοιχεία που χρειάζεται, για να συνθέσει τις βιογραφίες των εξαίρετων μαθηματικών Καρντάνο και Γκαλουά με τις ακαδημαϊκές διαμάχες, τις μικροπρέπειες και τις απάτες, αλλά και των Μακεδόνων λογίων Νεόφυτου Αδαμαντίδη και Στέφανου Λογοθέτη, καθώς και του ησυχαστή Αγιορείτη μοναχού Αμφιλόχιου. Και δεν έχει καμιά σημασία αν τα βιογραφούμενα πρόσωπα είναι πραγματικά ή όχι, εφόσον στη λογοτεχνία αυτό που μετράει είναι μονάχα η πειστικότητα της αναπαράστασης. Σε όλες αυτές τις αναζητήσεις έπαιξε ασφαλώς το σημαντικό της ρόλο η ιστορική Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης με τα σημαντικά χειρόγραφα και το πλήθος των παλιών βιβλίων.
Ο Καραγιάννης ελέγχει εξαρχής την αφήγηση. Χωρίς πολύπλοκους μύθους και με στραμμένη την προσοχή στο ουσιώδες, καταφέρνει να αναδείξει τις εποχές των συμβάντων αλλά και τα εσωτερικά τοπία των ηρώων. Μικροπερίοδος λόγος, χιούμορ διακριτικό, λεπταίσθητη ειρωνεία, σχόλια για την ίδια τη γραφή, άνεση αφηγηματική, είναι τα χαρακτηριστικά της γραφής του. Οι αφηγητές του πάλι είναι συχνότερα άντρες κι ανώνυμοι, ενώ οι επαγγελματικές τους ιδιότητες συνδέονται συνηθέστερα με τα Γράμματα: ζωγράφος, καθηγητής, δημοσιογράφος, πανεπιστημιακός, διδάκτορας ή υποψήφιος διδάκτορας. Στις καλύτερες περιπτώσεις περιφέρονται στις βιβλιοθήκες κι εμπνέονται από τις αναγνώσεις. Είναι, με άλλα λόγια, αφηγητές-αναγνώστες, όπως έγραψε ο Δ.Ν. Μαρωνίτης (εφ. «Το Βήμα της Κυριακής», 1/8-7-2007). Ενίοτε μάλιστα ορισμένοι μιλούν με τόση εμβρίθεια για τα βιβλία, ώστε να αποκαλύπτουν και την άλλη όψη του συγγραφέα, την ενασχόληση με την κριτική βιβλίου («Περί Συστήματος του Παντός», «Το Ρόδον της Θλίψεως»), κι άλλοτε παραθέτουν αποσπάσματα από κατασκευασμένα ή μη κείμενα των βιογραφούμενων προσώπων, δίνοντας ένα χαρακτήρα ντοκουμέντου στα διηγήματα («Αυτοβιογραφία», «Ο καθρέφτης και το πρίσμα»), ενώ ένας μιμείται ενόλω το ύφος του Παπαδιαμάντη («Ο Νοσταλγός»). Τέλος, οι αφηγητές βρίσκονται κατά κανόνα εντός της ιστορίας είτε ως πρωταγωνιστές είτε ως παρατηρητές των τεκταινομένων κι αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος, για να είναι ιδιαίτερα πειστικοί.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2007
