Τρεις δυστοπίες κι εμείς

 

Ας θυμηθούμε τρεις δυστοπίες του περασμένου  αιώνα : Τον θαυμαστό καινούριο κόσμο ,το 1984 ,και την ταινία  Brazil. Και στις τρεις το σκοτεινό καθεστώς απειλείται όχι από κάποιον εχθρό του , μια πολιτική δύναμη απ’ έξω αλλά από κάποιο υποκείμενο από μέσα : κάποιον που επιμένει να σκέφτεται και να αισθάνεται με τον παλιό η λάθος τρόπο , κάποιον που ερωτεύεται παλιομοδίτικα .. Από   ένα δυσλειτουργικό γρανάζι του συστήματος ,από έναν  αλλοτριωμένο υπήκοο που ανακαλύπτει ότι όντως είναι αλλοτριωμένος. Σκεφτείτε ότι οι ολοκληρωτισμοί είναι αόρατοι και όσοι τους υφίστανται , κοινωνίες ολόκληρες ,ήπειροι ολόκληροι θεωρούν ότι ο ολοκληρωτισμος αφορά τους άλλους . Σκεφτείτε δηλαδή ότι ίσως είμαστε σαν τους  πολίτες της Γερμανίας του Χίτλερ , που ,ναι υποψιάζονταν ότι κάτι άσχημο συνέβαινε με τους Εβραίους και τους Τσιγγάνους αλλά προτιμούσαν να απωθούν από το μυαλό τους  την φρικτή αλήθεια « Δεν μπορεί να συμβαίνουν αυτά» ….Σκεφτείτε ότι καποιοι συνάνθρωποι μας βιώνουν την αδιαφορία μας ως εφιάλτη τους.  

Χρειαζόμαστε όσο ποτέ την Ουτοπία μιας Παγκόσμιας κοινωνίας ισότητας

 

Από την Ουτοπία στη Νοσταλγία λεγόταν το βιβλιαράκι που έβγαλα πριν 5 χρονιά περίπου.. 

Η Ουτοπία αφορά στην Ελπίδα η Νοσταλγία στον εξωραϊσμό του παρελθόντος. 

Η εποχή μας , από το 1990 και μετά έχει εξορίσει την Ουτοπία . Ζούμε την δικτατορία της Tin : "Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. " Η εξορία της ουτοπίας μας βαραίνει σα βραχνάς : αν δεν μπορώ να ελπίζω καν σε μια Λύτρωση πως να αντέξω αυτόν τον αβάσταχτο εφιάλτη που έχει καταντήσει ο Νεοφιλελεύθερος Καπιταλιστικός κόσμος;

  Κάθε απόπειρα διαφυγής σφραγίζεται προσεκτικά , κάθε μα κάθε εκδήλωση δυσφορίας προς το υπάρχον ψυχολογικοποιειται και θεωρείται ένδειξη δυσλειτουργίας: " Δεν πας καλά , δεν είσαι κανονικός " .. Πρέπει να θεωρήσεις ως κάτι το φυσικό την εργασία χωρίς ωράριο , την πτώση των μισθών, την μισθωτή σκλαβιά. 

Ξέρετε κάποτε θεωρούσαν ως κακό την αλλοτρίωση τώρα θεωρείται κάτι το φυσικό: " Αλλοτριωθείτε γιατί χανόμαστε !!! " 

Σε έναν ρομπτοποιημενο κοσμο γίνε και συ ρομπότ για να τον αντέξεις: 

Μόνωσε τα συναισθήματα σου, αποστειρώσου , σκέψου θετικά, διώξε τις αρνητικές σκέψεις: Χαμογέλα ρε τί σου ζητάνε ;

 Όμως πως να χαμογελάσω στεγνός και κρύος στην Έρημο του πραγματικού; Ναι , πρέπει να επιστρέψουμε στην Ουτοπία και στην αρχή της Ελπίδας. 

Δεν μπορούμε παρά να είμαστε δυστυχισμένοι , μόνοι. Δεν μπορούμε να ζούμε σε νησίδες ευμάρειας όταν γύρω μας τριγυρίζει η θάλασσα της κοινωνικής δυστυχίας. 

Ούτε μπορούμε μόνοι μας ως Έθνος - κράτος να επιζητούμε , ο κόσμος μας γίνεται όλο και πιο πορώδης , η κάθε χώρα διαπερνάτε από το παγκόσμιο λες και είναι σουρωτήρι.

. Χρειαζόμαστε όσο ποτέ την Ουτοπία μιας Παγκόσμιας κοινωνίας ισότητας

πετρος Θεοδ

Πέτρος Θεοδωρίδης : Από την Ουτοπία στη Νοσταλγία . Μπορειτε να το κατεβάσετε ( η να το διαβάσετε )ελεύθερα και δωρεάν από το διαδίκτυο

https://tovivlio.net/%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BF%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%B3%CE%AF%CE%B1/

η  εδω:https://issuu.com/68224/docs/____________________________________ec23659cd58849

από την Ουτοπία στη Νοσταλγία | τοβιβλίο.net - Tovivlio.net

"Από την Ουτοπία στη Νοσταλγία" - Άρης Στυλιανού & Πέτρος Θεοδωρίδης

  "Από την Ουτοπία στη Νοσταλγία" - Άρης Στυλιανού & Πέτρος Θεοδωρίδης

o θαυμαστος καινουριος κοσμος του Χαξλευ(1932) ειναι - οπως ο δικος μας- αφοσιωμένος στην συλλογική ευτυχια και στην Θετικοτητα

o θαυμαστος καινουριος κοσμος του Χαξλευ(1932) ειναι - οπως ο δικος μας- αφοσιωμένος στην συλλογική ευτυχια και στην Θετικοτητα .Μια κοινωνια του σφριγους και της αιωνιοτητας 'θνητης παλιμπαιδιζουσας αιωνιοτητας σαν μια μονοπωλυ : αιωνιας ανακυκλωσης του ίδιου , του σεξ , της αρυτιδωτης ομορφιας της καταναλωσης , της χαρουμενης βεββαιοτητας: στον Θαυμαστο καινουριο κοσμο την βεβαιοτητα την αποκτας με την Υπνοπαιδεια και το ναρκωτικό την Σομα , στον θαυμαστο κοσμο του σημερα με το Ιντερνετ, το Facebook και την κουλτουρα των κινητων και των selfies.
O θαυμαστος καινουριος κοσμος ειναι ο Παραδεισος του τουριστα οπου ολοι(σχεδον) πανε οπουδηποτε με πυραυλους οπως σημερα με φθηνες αεροπορικές εταιρειες , οπου ειναι καλυτερο να πετας και να αγοραζεις παρα να επιδιορθωνεις πραγματα ,οπου η σεξουαλική ελευθεριοτητα εχει αντικαταστησει τον ερωτα και οπου καθε ιχνος Πενθους και συναισθημα προσκολησης σε αλλα προσωπα θεωρειται αντικοινωνική ενεργεια : ακριβως οπως στις σχεσεις της εποχής μας, στην ρευστη αγαπη οπως την αποκαλει ο Μπαουμαν .

Ο Χαξλευ βεβαια μιλουσε και για μια Δημοσια ευγονική με ..φιαλες επωασης μωρων - ομως μηπως αυτο δεν εινα δυνατο πια στις μερες μας με την κλωνοποιηση ;.
..Εκεινο που φαινομενικά διαφερει απο το κοσμο του Χαξλευ η εποχή μας ειναι η τωρινη εξατομικευση ' ομως εναι πραγματι εξατομικευση , πραγματι υπάρχει διαφορά στις μερες μας; ή ειναι η εξατομικευση μια ψευδής διαφορά που εχει να κανει με την Μοδα και την κοινωνια -Σμηνος που περιεγραφε παλι ο Μπαουμαν , την κοινωνια δηλαδη που ακολουθει εκεινον που εκαστοτε προπορευται αλλάζοντας καθε φορα κατευθυνση.;
Απο τον θαυμαστο καινουριο κοσμο απωθειται ο ερωτας ( οχι το σεξ ουτε η προρνογραφια), ο πονος και ο θανατος ' ακριβως οπως και σημερα ..
Και . γιατι επιστρεφει ο ερωτας , η λυπη , ο πονος και ο θανατος; μα ,γιατι , απλουστατα , το Απωθημενο παντα επιστρεφει .

Πέτρος Θεοδωρίδης .

"Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος", Άλντους Χάξλεϋ /αναδημοσιευση απο το ιστολογιο http://neaanagnosi.blogspot.gr

H δική μου ανάγνωση

Το ιστολόγιο της Αγγελικής Π. Σούλη

Η καταγραφή των αναγνώσεων αυτών ξεκίνησε από την επιθυμία μου να μην ξεχασθούν ιδέες και συναισθήματα που κάποτε με είχαν συγκινήσει.
Γράφοντας συνειδητοποίησα ότι ο χρόνος που αφιέρωνα στην ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση του έργου, μου χάριζε ένα αίσθημα δημιουργίας.
Η επαγγελματική μου απασχόληση (φιλόλογος) μου έδωσε τα κίνητρα και τα μέσα για αυτές τις αναγνώσεις. Κι έτσι με συνεπήρε το ταξίδι της ανάγνωσης και της γραφής!
Κι ανοίχτηκε μπροστά μου ένας ολόκληρος κόσμος, σχεδόν ανεξερεύνητος,της δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής.
"Η ανάγνωση δεν μπορεί να είναι ούτε μία ούτε άπειρες" όπως τονίζει ο Ουμπέρτο Έκο, αφού η υποκειμενική ερμηνεία του γράφοντος πρέπει να δένει με τους περιορισμούς που θέτει το κείμενο.

Και μια διευκρίνιση:
Καμμιά ανάγνωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει το ίδιο το βιβλίο αλλά μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο ανάμεσα στον αναγνώστη και στο βιβλίο φωτίζοντας το, κάνοντας το πιο κατανοητό και καλλιεργώντας συγχρόνως τη φιλαναγνωσία.

Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2013

"Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος", Άλντους Χάξλεϋ

Η επιστήμη κι ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου -καθώς αυτή περνούσε από τη θεωρία στις εφαρμογές κατά τον 19^ον αιώνα- ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς έργων επιστημονικής φαντασίας. Οι πρώτοι συγγραφείς τέτοιων έργων έγραψαν άλλοι για να εξοικειώσουν το κοινό με τα νέα επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής που βελτίωναν την καθημερινή ζωή δίνοντας αισιόδοξα σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας π.χ Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες του Ιούλιου Βερν κι άλλοι θέλησαν να τονίσουν τους κινδύνους από την κακή χρήση της π.χ Φρανκεστάιν της Μάιρης Σέλλευ παρουσιάζοντας απαισιόδοξα σενάρια για το μέλλον. Η κάθε περίπτωση εκφράζει βέβαια τη δική της αλήθεια, αφού η επιστήμη μπορεί να αποβεί ωφέλιμη ή καταστρεπτική για την ανθρωπότητα ανάλογα τη χρήση της. Τελικά όλα εξαρτώνται από τον άνθρωπο, αφού «με το μαχαίρι μπορεί να κόψει ψωμί ή να σκοτώσει»! Έκτοτε γράφτηκαν πάρα πολλά έργα, αρκετά από τα οποία ξέφυγαν του αρχικού σκοπού θέλοντας πιο πολύ να εντυπωσιάσουν με τα παράδοξα και τον τρόμο που παρουσίαζαν.

 Στο βιβλίο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, έκδοση 1932, του Άγγλου συγγραφέα Άλντους Χάξλεϋ (1894-1963) παρουσιάζεται ένα εφιαλτικό λοιπόν σενάριο για το μέλλον της ανθρωπότητας από την κακή χρήση της επιστήμης και δη τη Βιολογίας από μια ολοκληρωτική εξουσία που θέλει να ελέγχει όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου. Ο συγγραφέας καταγόμενος από οικογένεια διάσημων βιολόγων –θείος του πήρε βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας κι Ιατρικής το 1965- και λογοτεχνών, εστιάζει το θέμα του στις βιολογικές-σωματικές και πνευματικές αλλαγές που απειλούν τον άνθρωπο, αρκετές δεκαετίες πριν εμφανιστούν οι όροι γενετική, κλωνοποίηση, μεταλλαγμένα, παγκοσμιοποίηση στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Ζώντας τις ανατρεπτικές αλλαγές που έφερνε η νέα βιομηχανική εποχή και τον κίνδυνο των ολοκληρωτικών καθεστώτων που απειλούσαν την Ευρώπη και τη νεοεμφανιζόμενη τότε Σοβιετική Ένωση με το βιβλίο αυτό κρούει τον κώδωνα κινδύνου.

Στην εισαγωγή του βιβλίου του, που προτάσσεται της έκδοσης του 1946 -ένα χρόνο μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα- αναφέρει ότι αποσιώπησε τον εφιάλτη των πυρηνικών διότι ήθελε να τονίσει πολύ τον κίνδυνο απ’ τις εφαρμογές της βιολογίας πάνω στον άνθρωπο. Στην ίδια εισαγωγή αναφέρει ότι αυτός ο πιθανός τρόμος για την ανθρωπότητα μπορεί να έλθει πολύ νωρίτερα απ’ όσο πίστευε όταν έγραφε το έργο δηλαδή μόνο έναν αιώνα μετά, παρόλο που μέσα στο βιβλίο του τον τοποθετεί έξι αιώνες αργότερα.

Ο τίτλος του έργου Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος, φράση παρμένη από στην Τρικυμία  του Σαίξπηρ, δεν δίνεται με το νόημα «πόση πανέμορφη είναι η ανθρωπότητα» που της έδινε η ηρωίδα Μιράντα, όταν την αναφωνούσε, αλλά χρησιμοποιείται ειρωνικά για να τονίσει ακριβώς το αντίθετο για το νέο κόσμο που έχει διαμορφωθεί το έτος 632 μ.Φ.
Η χρονολογία μετά Φορντ παραπέμπει στον Αμερικανό αυτοκινητοβιομήχανο Χένρυ Φορντ που έφερε επανάσταση στη βιομηχανία με τη μαζική παραγωγή προϊόντων. Η νέα κινητή γραμμή παραγωγής, όπως ονομάστηκε, αποτελείτο από μια ταινία μεταφοράς που κινιόταν με σταθερή ταχύτητα μπροστά από τους εργάτες, οι οποίοι εκτελούσαν επαναλαμβανόμενες εργασίες πάνω σ’ αυτήν. Με αυτή τη νέα μέθοδο οι εργάτες δεν περίμεναν να παράγουν πρώτα ένα έργο ολόκληρο και μετά ένα άλλο αλλά αφού κατάτμιζαν πολλά έργα μαζί στα επιμέρους τμήματα τους, μετά προσθέτοντας ένα-ένα τμήμα εργαζόμενοι πάνω στην κυλιόμενη ταινία τα συναρμολογούσαν κερδίζοντας έτσι χρόνο, χρήμα κι εισάγοντας έτσι την εξειδίκευση στη βιομηχανική παραγωγή.

Παρουσίαση του έργου.

Ενότητα Α!

Εν έτει λοιπόν 632 μ.Φ έχει εγκαθιδρυθεί το Παγκόσμιο Κράτος. Δέκα παντοδύναμα αφεντικά, οι Μεγάλοι Διαχειριστές βοηθούμενοι από τα στελέχη τους διευθύνουν ένα πληθυσμό σκλάβων που έχουν προκαθοριστεί από την επιστήμη της βιολογίας και την προπαγάνδα να αγαπούν την υποτέλεια. Με τη χρήση των λέξεων «διαχειριστές» και «διευθύνουν» ο συγγραφέας τονίζει την απουσία της πολιτικής απ’ αυτό το παγκόσμιο κράτος. Σκοπός αυτού του κράτους είναι η ευτυχία όλων των ανθρώπων, η οποία προϋποθέτει να μην υπάρχουν κοινωνικές συγκρούσεις και ψυχικά πάθη. Πώς θα γίνει πραγματικότητα λοιπόν αυτός ο ιερός σκοπός;

Όλο το παρελθόν της ανθρωπότητας της με τον πολιτισμό της τους είναι άχρηστα: οι παραδόσεις, η Ιστορία και τα μνημεία της που τα γκρεμίζουν, η οικογένεια, η Τέχνη, η θρησκεία…διότι έχουν καταφέρει να αντικαταστήσουν τη φυσική εξέλιξη του ανθρώπου από μια προκαθορισμένη με τη βοήθεια της επιστήμης βέβαια! Αυτός ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος, ισχυρίζεται, ότι έχει περάσει απ’ το στάδιο της δουλικής μίμησης της φύσης στον πολύ ενδιαφέροντα κόσμο της ανθρώπινης παρέμβασης χάρη στην ανάπτυξη της επιστήμης. Προκαθορίζουν λοιπόν τη βιολογική ταυτότητα  αυτών που θα γεννηθούν προγραμματίζοντας τη σωματική και πνευματική διάπλαση τους, χωρίζοντας τους σε πέντε τάξεις (Α,Β,Γ,Δ,Ε) για να μπορούν οι άνθρωποι ανάλογα την τάξη τους να υπομένουν αδιαμαρτύρητα τον αμετάκλητο κοινωνικό (ταξικό και επαγγελματικό) προορισμό τους για τον οποίο βιολογικά προκαθορίστηκαν! «Σταθερότης, Ταυτότης, Κοινότης» είναι το τρίπτυχο των αξιών του Παγκόσμιου κράτους, το οποίο δεν ανέχεται την αμφισβήτηση τους, διότι τότε θα απορυθμιστεί το σύστημα.

1^ο στάδιο προκαθορισμού:

Η φυσική γονιμοποίηση του ανθρώπου έχει αντικατασταθεί από τη μαζική, τεχνητή γονιμοποίηση που λαμβάνει χώρα στα κρατικά «Κέντρα Επωάσεως και Προκαθορισμού εξαρτημένων Αντανακλαστικών». Οι έννοιες μητέρα, πατέρας, οικογένεια, σπίτι δεν υπάρχουν πια, ντρέπονται γι αυτές αν κάποιος τις εκστομίσει και τις θεωρούν βρισιές! Το ζητούμενο είναι να παράγουν όσους περισσότερο μπορούν ομοιόμορφους ανθρώπους. «επιτέλους πανομοιότυποι δίδυμοι δουλεύουν πανομοιότυπες μηχανές» καυχώνται γιατί έτσι εκμηδενίζουν τις διαφορές των ανθρώπων που δυνητικά ωθούν σε συγκρούσεις τους εργαζόμενους και γενικότερα τους ανθρώπους. Υπερηφανεύονται ότι πέτυχαν βελτίωση των φυσικών νόμων! Αντί να περιμένουν την αργή φυσική ωρίμανση των ωαρίων πέτυχαν τη γρήγορη τεχνική ωρίμανση τους και στη συνέχεια τη διαίρεση τους παράγοντας εκατοντάδες διδύμους κι όχι 2 ή 3 που έδινε η φύση μέσα σε κάποια χρόνια. «η ίδια ωοθήκη με γαμέτες του ίδιου αρσενικού έδινε 96 διδύμους αλλά τώρα με τη μέθοδο Μπουκανόφσκι καταφέραμε μέσα σε δυο χρόνια να έχουμε 11.000 αγόρια και κορίτσια σε πανομοιότυπες ομάδες των 150 αυθεντικών διδύμων»!

2^ο στάδιο προκαθορισμού:

Τεχνητή κύηση μέσα σε φιάλες κι όχι σε μήτρες γυναικών, όπου τα φυσικά όργανα έχουν αντικατασταθεί από συνθετικούς πνεύμονες, φίλτρα καθαρισμού, υποκατάστατο αίματος … και το έμβρυο δέχεται δόσεις ορμονών κι οξυγόνου στον εγκέφαλο που προκαθορίζουν το ύψος, την ευφυία, την αντοχή στο κρύο ή στη ζέστη, την κινητικότητα σε συνδυασμό με την ισορροπία τους …κι όλα αυτά αποβλέπουν στην καλή απόδοση του μελλοντικού επαγγέλματος τους, για το οποίο προκαθορίζονται! Εφιαλτικές εικόνες και λεπτομέρειες που δημιουργούν αποτροπιασμό στον άνθρωπο με τις φιάλες να μετακινούνται πάνω σε στις κυλιόμενες κορδέλες -που παραπέμπουν στη νέα μαζική κινητή παραγωγή στη βιομηχανία των ΗΠΑ- κι εκεί να τους ενσταλάζουν τις ορμόνες και το οξυγόνο ακολουθώντας τις οδηγίες των ειδικών επιστημόνων=γονιμοποιητών. Αυτές δίνονται σε διαφορετικές ποσότητες και σε διαφορετικό χρόνο της τεχνικής κύησης –ο οποίος μετριέται σε μέτρα της κορδέλας που διανύονται ημερησίως- κι έτσι προκαθορίζουν τα χαρακτηριστικά των εμβρύων, ανάλογα με τι είδους άνθρωπο έχουν σκοπό να βγάλουν δηλαδή να παράγουν! Μόνο αρρωστημένα μυαλά μπορούν να συλλάβουν αυτό το «επιστημονικό θαύμα» που εκχυδαϊζει τη ζωή και την ίδια την ουσία του ανθρώπου.

 Κι ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην σκεφτεί τί επιφυλάσσεται στην ανθρωπότητα, αν δίπλα στις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες προστεθούν κι οι βιολογικές. Για τις βιολογικές ανισότητες μέχρι τώρα δεν ευθυνόταν ο άνθρωπος αλλά ο Θεός ή η φύση. Αλίμονο λοιπόν, αν οι βιολογικές ανισότητες με ευθύνη πια του ανθρώπου μονιμοποιηθούν με τρόπο αμετάκλητο κι οριστικό από τα κέντρα εξουσίας που ελέγχουν την επιστημονική έρευνα και τη χρήση των επιστημονικών επιτευγμάτων, αντί να τις περιορίσουν βιολογικά και να αμβλύνουν τις κοινωνικές τους συνέπειες.    Η ανάγκη ύπαρξης της Βιοηθικής, μιας ηθικής που θα θέτει τις αρχές εφαρμογής   των Βιοϊατρικών επιστημών καθίσταται αναγκαία κι επιτακτική. Ας θυμηθούμε τον Γκάντι που θεωρούσε την  «Επιστήμη χωρίς ηθική» ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα του ανθρώπου και το ρητό του Πλάτωνα «επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία ου σοφία φαίνεται»

      

3^ο στάδιο προκαθορισμού:

ο προκαθορισμός συνεχίζεται και μετά τη γέννηση-εκφιάλωση των εμβρύων. Με πειράματα ακόμα κι ηλεκτροσόκ –που θυμίζουν τα πειράματα Παβλόφ-  «εκπαιδεύουν» τα παιδιά για να αποκτήσουν εξαρτημένα αντανακλαστικά που θα προκαθορίζουν τη συμπεριφορά και τη στάση των παιδιών απέναντι σε κάθε τι στη ζωή. Τα παιδιά «εκπαιδεύονται» να μισούν τα λουλούδια και τα βιβλία, ενώ ενσταλάζουν μέσα τους την αγάπη για τα υπαίθρια αθλήματα που απαιτούν χρήση των μρταφορικών μέσων και ειδικών εξαρτημάτων εκγύμνασης. «Τι να καταναλώσεις διαβάζοντας ένα βιβλίο καθισμένος σε μια πολυθρόνα;» αναρωτιέται ο Μεγάλος Διαχειριστής και πιο κάτω «τι να την κάνεις τη φυσιολατρία αφού προσφέρεται δωρεάν» Ο ελεύθερος χρόνος πρέπει να δαπανάται έτσι ώστε το άτομο να καταναλώνει και να μην υπάρχει κίνδυνος απορύθμισης του βιομηχανικού και του ολοκληρωτικού συστήματος που έκτισαν, πιστοί στο τρίπτυχο «Σταθερότης, Ταυτότης, Κοινότης»

4^ο στάδιο προκαθορισμού:

Η διαδικασία του προκαθορισμού συνεχίζεται και κατά τη διάρκεια του ύπνου των ανθρώπων με τη λεγόμενη υπνοπαιδεία, η οποία είχε ανακαλυφθεί μόλις το 214μ.Φ. Στην αρχή την προόριζαν ως μέσον εκμάθησης αλλά τελικά τη χρησιμοποίησαν ως μέσον πλύσης εγκεφάλου και προπαγάνδας. Η υπνοπαιδεία προσφερόταν για την αποστήθιση των φράσεων-ρητών που άκουγε το άτομο να επαναλαμβάνονται 40-50φορές μέχρι να ξυπνήσει, 3 φορές την εβδομάδα επί 30 μήνες! «είμαι πολύ ευτυχισμένος που είμαι Β, διότι δεν χρειάζεται να δουλεύω τόσο πολύ. Τα παιδιά Ε είναι χαζά και δεν ξέρουν να διαβάζουν. Τα Δ φοράνε χακί (υπαινιγμός για την επιβολή ομοιομορφίας σ’ ένα μαζικό ντύσιμο), όχι δεν θέλω να παίξω με παιδιά Δ». Ο διευθυντής των Εξαρτημένων Αντανακλαστικών καυχιέται «χρειάζεται η διαμεσολάβηση των λέξεων, όχι και της λογικής» για να ελέγχεις τον κόσμο και συνεχίζει «το μυαλό κρίνει, επιθυμεί, αποφασίζει με βάση αυτές τις υποδείξεις, οι οποίες όμως είναι οι δικές μας υποδείξεις, οι κρατικές». Ο συγγραφέας αποκαλύπτει τη χειραγώγηση και στην προπαγάνδα που ασκούν οι εξουσίες, τους γελοίους τρόπους που αυτοί μεταχειρίζονται και δυστυχώς την αποτελεσματικότητα τους.

5^ο στάδιο προκαθορισμού:

Ακόμα έχουν καταφέρει κι άλλους μεγάλους επιστημονικούς θριάμβους! Η ηλικία δεν αφήνει ίχνη στο δέρμα αλλά μόνο στον εγκέφαλο και στην καρδιά και δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την ηλικία, αφού είσαι γέρος με παιδικό πρόσωπο. Μέχρι την ηλικία των 60 όλοι ζουν χωρίς αρρώστιες αλλά μετά εισέρχονται στο Νοσοκομείο Μελλοθανάτων που πεθαίνουν με όλες τους τις ανέσεις, μέσα σε καθαρά δωμάτια που παίζει μουσική κι αρώματα συνθετικά γεμίζουν την ατμόσφαιρα, ενώ  μεταδίδονται πολυθεάματα από οθόνες. Εκεί τους επισκέπτονται τα μικρά παιδιά για να συνηθίσουν στην ιδέα του θανάτου ως κάτι αυτονόητο. Ο προκαθορισμός της στάσης τους απέναντι στο θάνατο ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία για να μάθουν να μη στενοχωρούνται για την απώλεια των ανθρώπων και να μην ταυτίζουν το θάνατο με κάτι τρομερό που μπορεί αργότερα να τα οδηγήσει σε αντικοινωνικές συμπεριφορές..

Σ’ αυτόν τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο όλα είναι τέλεια τακτοποιημένα κι όλοι ζουν ευτυχισμένοι. Στην ενήλικη ζωή τους οι δυο ανώτερες τάξεις διασκεδάζουν με Αισθησιακά Θεάματα, όπως τα αποκαλεί ο συγγραφέας. Μόλις πέντε χρόνια μετά την ανακάλυψη της ιδέας της τηλεόρασης και της πρώτης υποτυπώδους συσκευής της κι αρκετές δεκαετίες πριν η λέξη θέαμα (show) μπει στη ζωή μας, ο συγγραφέας προφητεύει την εξέλιξη της ως μέσον διασκέδασης που επιβάλει στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στη ψυχαγωγία. Καθισμένοι οι άνθρωποι στις πνευματικές  πολυθρόνες, όπως τις αποκαλεί ειρωνευόμενος, και μασουλώντας συχνά τσίχλες με σεξουαλικές ορμόνες παρακολουθούν ταινίες σε μια οθόνη. Πατώντας τα ειδικά κουμπιά της πολυθρόνας, τους μεταφέρεται η αίσθηση των ηρώων της ταινίας, σαν να ζουν οι ίδιοι όσα διαδραματίζονται επί σκηνής. Για παράδειγμα η αίσθηση του φιλιού των ηρώων ή η αφή απ’ το άγγιγμα του δερμάτινου χαλιού της αρκούδας πάνω στο οποίο είναι ξαπλωμένοι. «το έργο περιλαμβάνει μια θαυμάσια ερωτική σκηνή πάνω σε δερμάτινο χαλί αρκούδας. Κάθε τρίχα της αρκούδας έχει ξαναπαραχθεί κι η αφή είναι θαυμάσια» συζητούν μεταξύ τους προτρέποντας ο ένας τον άλλον να δουν την ταινία. Ο συγγραφέας το 1932 συλλαμβάνει την ιδέα των αισθησιακών θεαμάτων, όταν σήμερα μιλάμε για την εικονική πραγματικότητα και γίνονται έρευνες για τη μετάδοση και των πέντε αισθήσεων από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και κρούει τον κώδωνα κινδύνου για την παθητικού τύπου διασκέδαση που δεν έχει καμιά σχέση με την αληθινή ψυχαγωγία. Εδώ ταιριάζουν τα λόγια  του εφευρέτη της οθόνης των υγρών κρυστάλλων «η πραγματική ζωή βρίσκεται εκτός οθόνης».

 Οι μετακινήσεις των ανθρώπων των ανώτερων τάξεων Α και Β σ’ αυτόν τον θαυμάσιο καινούργιο κόσμο γίνονται με ελικόπτερα ή ταξίπτερα που προσγειώνονται στις ταράτσες των πανύψηλων κτηρίων τους ενώ οι πολυπληθείς κατώτερες τάξεις στοιβάζονται στα τρένα. Η σεξουαλική ελευθερία είναι μια πραγματικότητα. «όλοι ανήκουν σε όλους» χωρίς αυτό να δημιουργεί εντάσεις και πάθη μεταξύ των εραστών. Ακόμα και τα μικρά παιδιά εκπαιδεύονται στα ερωτικά παιχνίδια, χωρίς αυτό να θεωρείται ανωμαλία ή ανήθικο. Αυτό επίσης που εντυπωσιάζει είναι η συχνότατη κατανάλωση «σόμα» ένα είδος μεταξύ ναρκωτικού και ηρεμιστικών χαπιών, τα οποία παίρνουν όλοι μόλις αισθανθούν κάποιο πόνο ή πέσει η ψυχική τους διάθεση. Υπερηφανεύεται ο Μεγάλος Διαχειριστής «η σόμα σε ηρεμεί, σβήνει το θυμό, σε συμφιλιώνει με τους εχθρούς σου…στο παρελθόν, όλα αυτά απαιτούσαν χρόνια ψυχικής εξάσκησης, τώρα με τη σόμα φθάνεις στο ίδιο αποτέλεσμα» για να του απαντήσει ο Άγριος, ο απολίτιστος που εισέβαλε στον κόσμο τους «ακριβώς ό,τι δυσάρεστο το εξολοθρεύετε, αντί να μάθετε να ζείτε μαζί του. Είναι πολύ εύκολο να εξολοθρεύετε αντί το πνεύμα να υπομένει τις ατυχίες ή να εξεγείρετε στα βάσανα και να τα ξεπερνά με την εναντίωση». Έχουν πανοπλιστεί λοιπόν με κάθε λογής χάπια, χάπια Υποκατάστατα του Πάθους, χάπια Υποκατάστατα της Εγκυμοσύνης, ώστε  τίποτα να μην χαλά την ευτυχία τους. Παρόλα αυτά όμως κυκλοφορούν άλλοτε χαζοχαρούμενα ανέμελοι, επίπλαστα εύθυμοι, άλλοτε με άδειο βλέμμα που αντανακλά την κενή, τυποποιημένη, χωρίς νόημα ζωή τους.

Ο συγγραφέας θίγει και το θέμα της ευτυχίας του ανθρώπου, την οποία επικαλούνται οι έχοντες την εξουσία για να χειραγωγήσουν τις μάζες. Εξάλλου δεν είναι η πρώτη φορά που στο όνομα των αξιών διαπράττονται τα μεγαλύτερα εγκλήματα! Πράγματι η ευτυχία του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί ως ο ανώτερος και τελικός στόχος όλων των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και το θέμα αυτό έχει απασχολήσει  τη φιλοσοφία και τις θρησκείες. Το ζητούμενο όμως είναι, τί περιεχόμενο δίνεται στην έννοια της ευτυχίας. Η αληθινή ευτυχία επί γης, -κι όχι η μετά θάνατον στον παράδεισο- ταυτίζεται με την ψυχική πλήρωση του ανθρώπου, εκείνη την εσωτερική ικανοποίηση που αισθάνεται από τις συνθήκες ζωής του κι από την πραγματοποίηση του προορισμού του ως άνθρωπος που του δίνει νόημα ζωής. Γι αυτό η ευτυχία συνδέεται με τη χαρά της δημιουργίας, την κοινωνική προσφορά, την πίστη σε ιδανικά που εμπνέουν σε αγώνες ώστε να  νικηθούν εκείνα τα εμπόδια που απειλούν τη ζωή και την ανάπτυξη της. Αντίθετα δεν θεωρείται  ευτυχία αυτή που ακρωτηριάζει τα συναισθήματα και την ελεύθερη ανάπτυξη του πνεύματος για να μην ανατραπεί το κατεστημένο ή που εκφυλίζεται σε εγωϊσμό αποβλέποντας αποκλειστικά στην προσωπική ευτυχία αδιαφορώντας και βλάπτοντας το κοινωνικό σύνολο ή αυτή με τη χρήση υποκατάστατων χαπιών ή… Μπορεί να λέγεται καλοπέραση, ευδαιμονισμός, νιρβάνα, δεν  μπορεί όμως να είναι γνήσια ευτυχία. 

 Ενότητα Β!

 Γι αυτό λοιπόν υπάρχουν ακόμα λίγοι άνθρωποι που αισθάνονται ανικανοποίητοι ψυχικά, δεν θέλουν να παίρνουν χάπια κι αναζητούν το κάτι άλλο που θα τους ταράξει και θα τους δώσει νόημα ζωής. Κάθε σύστημα ακόμα και το πιο ολοκληρωτικό έχει τα αδύνατα σημεία του, τα ρήγματα του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα προκαθορίσει όλα. Ζητούν λοιπόν ειδική άδεια να επισκεφθούν τον Καταυλισμό των Αγρίων, μια περιοχή κάπου μακριά στα βουνά, περιφραγμένη με καλώδια υψηλής ηλεκτρικής τάσεως, όπου κατοικούν απολίτιστοι, διότι το παγκόσμιο κράτος έκρινε ασύμφορο οικονομικά τον εκπολιτισμό τους Ο συγγραφέας πλάθει το μύθο του έτσι για να παρουσιάσει και το άλλο άκρο δηλαδή την απουσία του τεχνολογικού πολιτισμού και στέκεται κριτικά απέναντι και σ’ αυτόν τον πρωτόγονο πολιτισμό.

Οι επισκέπτες ο Μπέρναρντ Μαρξ και η Λένινα παθαίνουν πολιτιστικό σοκ όταν φθάνουν στο χωριό των Άγριων Ινδιάνων. Δεν είναι μόνο ο διαφορετικός τρόπος ενδυμασίας, ούτε τα χαμόσπιτα τους στην άκρη του γκρεμού, όσο οι βρώμικες εικόνες των σκουπιδιών με τις μυίγες και τα σκυλιά γύρω που αναδύουν μια αβάσταχτη δυσοσμία, οι γέροι χωρίς δόντια, γεμάτοι ρυτίδες ή με δερματικές παθήσεις κι αχτένιστα γκρίζα μαλλιά που αντικρίζουν, ακόμα η ακατανόητη εικόνα μιας γυναίκας που έχει αγκαλιά το μωρό της και το θηλάζει, και η ακατανόητη επίσης τελετή του μαστιγώματος ενός αγοριού, το οποίο ματώνει λέγοντας ακατανόητα πράγματα. Πρέπει να εξευμενιστούν οι θεότητες (ποιες είναι αυτές;) να ρθει η βροχή να ποτίσει τα σπαρτά τους κι  ότι υπομένει τον πόνο απ’ το μαστίγωμα για το καλό της κοινότητας! Μόνο στη μουσική και στα τραγούδια τους έβρισκαν κάτι κοινό με τους δικούς τους μουσικούς ρυθμούς. Ο συγγραφέας αποστασιοποιείται κι από τον πρωτόγονο τρόπο ζωής, ο οποίος, αν και βρίσκεται πολύ κοντά στη φυσικό τρόπο ζωής, δεν έχει καταφέρει όμως να καλύψει βασικές ανάγκες του ανθρώπου (τροφή, καταπολέμηση ασθενειών, καθαριότητα, εξάρτηση από μύθους…).  

Στον Καταυλισμό οι δυο επισκέπτες συναντούν τον Τζον, παιδί δυο πολιτισμένων που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στους Άγριους, όταν οι γονείς του επισκέφτηκαν κάποτε τον καταυλισμό. Ο Τζον ξεχωρίζει από τους Ινδιάνους γιατί είναι λευκός, και η μητέρα του τον έμαθε να διαβάζει κι έτσι γνωρίζει απέξω τον Σαίξπηρ τον οποίο λατρεύει  κι έχει ακουστά για τον πολιτισμένο κόσμο. Φεύγοντας ο Μπέρναντ Μαρξ και η Λένινα τον πήραν μαζί τους ως φαινόμενο άξιο μελέτης κι επιστημονικού ενδιαφέροντος  Άξιο προσοχής είναι τα ονόματα που δίνει ο συγγραφέας στους ήρωες του, παρμένα από πολιτικούς, διανοούμενους κι επιχειρηματίες της εποχής του. (Λένιν, Μπέρναντ Σο, Μαρξ, Μουσταφά Κεμάλ, Άλφρεντ Μοντ…). Ταιριάζει με τον δικό του τρόπο τα κύρια με τα μικρά ονόματα των προσωπικοτήτων αυτών μπερδεύοντας τα. Μήπως έτσι θέλει να αναδείξει τους απόγονους αυτού του νέου πολιτισμού ως μίξη πολλών κι ετερόκλητων σκέψεων και πραγμάτων και ίσως σατιρίζοντας τα «αταίριαστα»;

Πολλά ευτράπελα διαδραματίζονται με τον ερχομό του Αγριου Τζον στον θαυμάσιο καινούργιο κόσμο μέσα από τη σύγκρουση των δυο πολιτισμών, του πνευματικού πολιτισμού ο οποίος εκφράζεται μέσα από τα έργα του Σαίξπηρ και στον πιστεύει ο Τζον, τον οποίο «οι πολιτισμένοι» του 632μΦ αποκαλούν Άγριο, και του  τεχνολογικού μαζικού πολιτισμού  που θέλει να προκαθορίζει και να ελέγχει τα πάντα στην κοινωνία. Αξιοσημείωτα τα επεισόδια Άγριου και Λένινας που αν κι ερωτευμένοι ο ένας με τον άλλον δεν καταφέρνουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να σμίξουν, διότι ο καθένας τους εννοεί διαφορετικά τον έρωτα. Για τον Τζον η αγάπη που ενώνει δυο ανθρώπους τους κάνει να δίνουν όρκους αιώνιας αγάπης και να θέλουν να ζήσουν μαζί για πάντα.. Ο στίχος «αιώνια πίστη ακριβή με όρκους τυλιγμένη» συνεπαίρνει τον Τζον. Αντίθετα η Λένινα θεωρεί απαίσια την ιδέα να ζήσουν για πάντα μαζί, βιάζεται να σμίξει ερωτικά με τον Τζον και δεν καταλαβαίνει γιατί αυτός αρνείται. Για τον Τζον ο έρωτας είναι κάτι παραπάνω απ’ το σεξ. Αντίθετα για τη Λένινα αυτά τα δυο ταυτίζονται.

Ο δραματικός διάλογος μεταξύ Άγριου και Μεγάλου Διαχειριστή Μουσταφά Μοντ μέσα στον οποίο συγκρούονται οι αξίες των δυο πολιτισμών, συμπυκνώνει την κεντρική ιδέα του έργου. Ο Διαχειριστής αποφαίνεται ότι «η ευτυχία που έχουν κατακτήσει έχει το τίμημα της […] Ο βιομηχανικός πολιτισμός απαιτεί πλήρη ικανοποίηση του ατόμου μέχρι εκεί που φθάνουν τα όρια της υγιεινής και της οικονομίας. Διαφορετικά ο μηχανισμός θα πάψει να λειτουργεί […]ο Θεός δεν συμβαδίζει με τη μηχανική, την επιστημονική ιατρική και την καθολική ευτυχία. Το θρησκευτικό συναίσθημα είναι υποκατάστατο, γιατί υπερκαλύπτει ό,τι χάθηκε (για τους ανθρώπους), και σ’ αυτό βρίσκουν παρηγοριά. Εξ άλλου για παρηγοριά εμείς έχουμε το σόμα. […] Θυσιάσαμε την υψηλή τέχνη και την αντικαταστήσαμε με θεάματα στα οποία το συναίσθημα είναι ανύπαρκτο αλλά μιλάνε όμως στις αισθήσεις! Η ευτυχία απαιτεί δύσκολους χειρισμούς, ειδικά η ευτυχία των άλλων για την οποία φροντίζουμε…έχουμε σταθερότητα, ζούμε ειρηνικά, ελέγχουμε την κοινωνία» Ο Άγριος του απαντά ότι σκοπός του ανθρώπου συνδέεται με τη συνειδησιακή του εξέλιξη, για το πώς αντιλαμβάνεται τον προορισμό του πάνω στη γη που του δίνει νόημα ζωής. Η αυταπάρνηση, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία…είναι αξίες που γεμίζουν ψυχικά τον άνθρωπο. Τον θεό τον έχει ανάγκη ο άνθρωπος γιατί αισθάνεται μικρός απέναντι στην απόλυτη αιώνια αλήθεια (του Σύμπαντος). […] Εγώ θέλω το θεό, την ποίηση, το θανάσιμο κίνδυνο, την ελευθερία, την καλοσύνη, την αμαρτία, δεν θέλω την ευκολία» «θέλετε να είστε δυστυχισμένος; Με γηρατειά, με αγιάτρευτες ασθένειες, με ασχήμια, με ανέχεια, με πείνα, με αβεβαιότητα για το αύριο, με πόνο;» ναι του απαντά ο Άγριος παρά με αυτό το άδειο βλέμμα και την άδεια ζωή.

Η συζήτηση συνεχίζεται γύρω από την επιστήμη και το ρόλο της. Ο Μεγάλος Διαχειριστής σε μια στιγμή ειλικρινούς εκμυστήρευσης του προς τον Άγριο Τζον που του είπε κατάμουτρα ότι δεν του αρέσει ο υψηλός πολιτισμός τους, του απαντά  «η επιστήμη είναι το άπαν» επαναλαμβάνοντας ένα υπνοπαιδειακό ρητό με το οποίο προπαγανδίζουν στο πλήθος την πίστη στην επιστήμη. «Η επιστήμη μας πρόσφερε την πιο σταθερή κοινωνία που γνώρισε η (ανθρώπινη) ιστορία…έχουμε χρέος στην επιστήμη» απ’ την άλλη όμως αναγνωρίζει ότι «η επιστήμη όσο είναι ωφέλιμη άλλο τόσο είναι κι επικίνδυνη ταυτόχρονα […] μια ανακάλυψη της μπορεί να ανατρέψει το κατεστημένο […] δεν μπορούμε τώρα να την αφήσουμε να μας πάει πίσω. Γι αυτό περιορίζουμε τόσο προσεκτικά το φάσμα των ερευνών της, στην υπηρεσία των πλέον άμεσων αναγκών μας» και συνεχίζει «είναι αστείο να διαβάζει κανείς τι έγραφαν οι άνθρωποι την εποχή του Μεγάλου μας Φορντ. Νόμιζαν ότι η πρόοδος θα ήταν απεριόριστη, ανεξάρτητα από τους άλλους παράγοντες. Η γνώση ήταν το υπέρτατο αγαθό και η αλήθεια η υπέρτατη αξία. Ο Μεγάλος Φορντ κατέβαλε τεράστια προσπάθεια να στρέψει την προσοχή απ’ την αλήθεια και την ομορφιά στην ευημερία και την ευτυχία. Η μαζική (βιομηχανική) παραγωγή απαιτούσε αυτόν τον αναπροσανατολισμό. Η καθολική ευτυχία διατηρεί την εύρυθμη λειτουργία των μηχανισμών, η αλήθεια κι η ομορφιά όμως όχι. Ο Ενναετής πόλεμος  που ακολούθησε έκανε τους ανθρώπους ν’ ανταλλάξουν τα πάντα για μια ήσυχη ζωή και ήταν διατεθειμένοι και η διατροφή τους να τεθεί υπό αυστηρό έλεγχο.

Τι να πούμε για τη διορατικότητα του συγγραφέα, πίσω από την οποία πρέπει να κρύβεται η βαθιά γνώση του για τις αλλαγές που έφερνε η νέα βιομηχανική εποχή. Διαβλέπει ότι η μαζική παραγωγή υλικών προϊόντων θα αλλάξει τον προσανατολισμό της κοινωνίας σε μαζική καταναλωτική και μαζί θα συμπαρασύρει και τις παλαιότερε γνήσιες αστικές αξίες. Η επίπλαστη ευδαιμονία της μαζικής καταναλωτικής κοινωνίας –που στις ΗΠΑ μόλις είχε εμφανιστεί προκαλώντας αμηχανία σε πολλούς διανοούμενους της Ευρώπης- γίνεται αντικείμενο σάτιρας για τον Ευρωπαίο Χάξλεϋ, ο οποίος στη συνέχεια προφητεύει ακόμα και την εμπορευματοποίηση του ελεύθερου χρόνου, όπως κι έγινε και προβλέπει επίσης και τον έλεγχο τροφίμων! Ακόμα ασκεί κριτική στην αισιόδοξη άποψη του Διαφωτισμού για την ευθύγραμμη πρόοδο της κοινωνίας κι αναγνωρίζει ότι το όραμα για μια επιστήμη ουδέτερη είναι δύσκολο να υπάρξει διότι επηρεάζεται από οικονομικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες όσον αφορά την έρευνα και τη χρήση της.

Τελικά ο Άγριος Τζον μη αντέχοντας τους πολιτισμένους φεύγει μακριά να ζήσει μόνος του ενώ οι δημοσιογράφοι κι ένα περίεργο πλήθος κόσμου που έχει εντυπωσιαστεί από την αλλόκοτη συμπεριφορά του τον ακολουθούν ζητώντας απαντήσεις γι αυτήν. Γιατί προτίμησε τη μοναξιά του απολαμβάνοντας την ομορφιά της φύσης και δεν έμεινε στο πολιτισμένο Λονδίνο; Γιατί δεν παίρνει σόμα να ηρεμήσει αλλά φωνάζει και νευριάζει κατά των δημοσιογράφων που τον ενοχλούν; Γιατί στενοχωριέται που πέθανε η μητέρα του; Γιατί ήθελε να ελευθερώσει τους νοσοκόμους από τη σόμα και την αποκαλούσε δηλητήριο; Τι είναι ελευθερία;  Γιατί αυτομαστιγώνεται για να εξαγνισθεί από το μίασμα του πολιτισμού τους; Ο ίδιος ο Τζον αισθάνεται όμως ότι δεν άντεχε να μένει στο Λονδίνο και να μην κάνει τίποτα αλλά όταν χρειαζόταν κάτι να γυρίζει ή να πατά κουμπιά. Επίσης ήθελε να μπορεί να καταπιάνεται με εργασίες που απαιτούν υπομονή κι επιδεξιότητα και θέλει να ξεχάσει τη Λένινα γιατί είναι μια πόρνη… Μέσα από τη σάτιρα και την υπερβολή βέβαια της αλληγορίας του μύθου του ο Χάξλεϋ φωτίζει τους κινδύνους στους οποίους μπορεί να διολισθήσει ο τεχνολογικός ο πολιτισμός όταν ελέγχεται από μια συγκεντρωτική εξουσία που αποφασίζει γι όλα. 

Ο επίλογος του βιβλίου είναι αινιγματικός, πολύ ευρηματικός και με ποικίλους συμβολισμούς κι εκφράζει την άποψη του συγγραφέα για τον ανθρώπινο πολιτισμό. «αργά, πολύ αργά, δυο πόδια ( του Άγριου  που έχει εξαφανιστεί, αιωρούμενα κάτω από την καμάρα της αψίδας του Φάρου που είχε καταφύγει για να γλιτώσει από τους πολιτισμένους) γύριζαν σαν δυο μαγνητικές βελόνες  προς τα δεξιά, από βόρεια, βορειανατολικά, ανατολικά, νοτιοανατολικά. Μετά σταμάτησαν για λίγο κι άρχισαν αργά να γυρίζουν αντίστροφα προς τ’ αριστερά. Νοτιοδυτικά, νότια, νοτιοανατολικά, ανατολικά…».Τι θέλει να πει ο συγγραφέας; αναρωτήθηκα γεμάτη απορία Πήρα χαρτί και μολύβι και σχεδίασα το σχήμα που περιγράφει κι άρχισαν σιγά-σιγά οι απορίες μου να βρίσκουν απαντήσεις. Στον κύκλο της ζωής ο άνθρωπος ή καλύτερα η ανθρωπότητα βαδίζει προς δυο αντίθετες κατευθύνσεις, πότε προς δεξιά, πότε προς αριστερά, που παραδόξως κάπου συναντώνται, χωρίς όμως ποτέ ο άνθρωπος να έχει κατορθώσει να ολοκληρώσει τον κύκλο του με πληρότητα.

Μήπως αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος βαδίζει από τον πρωτογονισμό προς τον πολιτισμό ή μήπως η (στρεβλή) ανάπτυξη του πολιτισμού μπορεί να τον οδηγήσει προς τον πρωτογονισμό; Και συμβαίνει επίσης αυτές οι δυο καταστάσεις να συνυπάρχουν στον κύκλο της ιστορίας της ανθρωπότητας.  Κι η πορεία προς τον πολιτισμό ή και το αντίστροφο γίνεται αργά πολύ αργά και ποτέ δεν κατάφερε να ολοκληρωθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός σε όλο το μεγαλείο του.

Κι ακόμα θα πρόσθετα παίρνοντας υπόψη μου τα γραφόμενα του συγγραφέα στην εισαγωγή της έκδοσης του 1946: Μήπως η πνευματικότητα του ανθρώπου, αν και την αναζητούμε έχει εξαφανιστεί ψηλά στο Φάρο που με το φως που εκπέμπει, χλευάζει αφ’ υψηλού τις παράλογες συμπεριφορές του άφρονα, αλαζόνα ανθρώπου που «χωρίς μέτρο κι αιδώ» νόμισε ότι μπορεί να γίνει θεός; Είναι κι αυτή μια ερμηνεία, πολύ κοντά στην αναθεωρημένη άποψη του συγγραφέα για το έργο και τον επίλογο του που θα μπορούσε να γραφτεί κι αλλιώς, λέει, προβάλλοντας την πίστη του στην πνευματική υγεία ενός πολιτισμού ως φαινόμενο που υπάρχει, αν και σπάνιο.

Προσωπικά θεωρώ ότι ο επίλογος αυτός δίνει ένα καταπληκτικό φινάλε στην αλληγορία αυτή που στοχάζεται πάνω στην επιστήμη, πάνω στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, πάνω στον ανθρώπινο πολιτισμό!

Απαγορευμένο βιβλίο λοιπόν, όταν εκδόθηκε, στην Ιρλανδία, στην Αυστραλία, στην Ινδία, χώρες της αγγλικής Κοινοπολιτείας τότε, στα σχολεία των ΗΠΑ και γενικότερα στην καπιταλιστική Δύση και στη σοσιαλιστική Ανατολή. Άξιζε της λογοκρισίας που έτυχε;

Η αλήθεια είναι ότι το βιβλίο αυτό δεν διαβάζεται εύκολα και ειδικά από παιδιά που δεν είναι ώριμα να κατανοήσουν ακόμα την αλληγορία και τη δυστοπία -σε αντίθεση με την αισιόδοξη ουτοπία- που παρουσιάζεται στο βιβλίο. Οι σκηνές της τεχνητής γονιμοποίησης και κύησης, που εκχυδαϊζουν τη ζωή, δημιουργούν αποτροπιασμό στον αναγνώστη. Η σεξουαλική ελευθεριότητα και η χρήση ναρκωτικών ως ένα φυσιολογικό και σύνηθες μέσον φυγής από τα προβλήματα της ζωής, τα χαπάκια, τα αισθησιακά θεάματα μπορεί να εκληφθούν ως πρότυπα  ζωής. Η σύλληψη της λεπτής ειρωνείας του συγγραφέα για όλα αυτά όμως, κι ο σκεπτικισμός του για την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού απαιτούν ένα εξασκημένο μάτι στην ανάγνωση. Το βιβλίο δεν πρέπει να το φοβόμαστε αλλά σήμερα η μεγάλη εμπορευματοποίηση του θέτει και ζητήματα ποιότητας και χειραγώγησης του κοινού. Το θέμα λοιπόν είναι να εφοδιαστεί ο μαθητής και γενικότερα ο αναγνώστης με κείνα τα πνευματικά εφόδια αποκωδικοποίησης του γραπτού λόγου για να μπορεί μόνος του να αξιολογεί όσα διαβάζει. Η δημιουργική ανάγνωση που οδηγεί στην ερμηνευτική προσέγγιση του έργου είναι λοιπόν ένα αίτημα της εποχής μας.

                                                       

                                                        Σούλη Αγγελική,

                                                                    7 Μαρτίου 2013

Για το «Τελος των ιδεολογιων» και την ιδεα μιας «ηθικής » συναινετικης ... Alain Badiou. H Ηθική : Δοκίμιο για τη συνείδηση του Κακού. Μετάφραση Β Σκολίδης . Κ . Μπομπας Scipta (1993).1998

Alain Badiou. H Ηθική : Δοκίμιο για τη συνείδηση του Κακού. Μετάφραση Β Σκολίδης . Κ . Μπομπας Scipta (1993).1998

 Το περιφημο «Τελος των ιδεολογιων» που διατυμπανιζεται παντου σαν το χαρμοσυνο αγγελμα που προετοιμάζει την «επιστροφή της ηθικής» σημαινει εμπρακτως  την προσχωρηση στις συμπληγάδες της  αναγκαιοτητας  και την πρωτοφανή  εξασθενιση της ενεργητικής , αγωνιστικής αξιας των αρχών .

Η ιδια η ιδεα μιας «ηθικής » συναινετικης  η οποια απορρεει απο το γενικό αισθημα που προκαλει το θέαμα των φρικαλεοτητων και αντικαθιστα τις «παλιές  ιδεολογικές διαιρεσεις », αποτελει ισχυρο παραγοντα  υποκειμενικής ενδοτικοτητας και συγκατανευσης  προς ο,τι  υπάρχει .

Διοτι το γνωρισμα κάθε σχεδιου χειραφέτησης , καθε αναδυσης μιας πρωτογνωρης δυνατοτητας , ειναι να διαιρει τις συνειδησεις ....

 Επειδή ακριβώς μια αλήθεια , η επινοηση της ειναι το μόνο πραγμα που ισχυει για ολους , δεν υλοποιειται πραγματικά  παρά εναντια  στις κυριαρχες γωμες ,οι οποιες εργαζονται πάντα όχι για ολους αλλά για μερικους . Και αυτοι οι μερικοι διαθετουν την θεση τους , τα κεφαλαια τους , τα μέσα επικοινωνιας ... Μα Προπάντων , διαθετουν την αδρανή δυναμη της πραγματικοτητας  και του χρόνου εναντια σε κάτι που ,όπως κάθε αληθεια , είναι πάντα  ο παρατολμος και προκαιρος ερχομος  μιας δυνατοτητας του Αχρόνου

....

ο καταναγκασμός της Ευτυχίας

 Η ιδέα της ευτυχίας ως ύψιστος στόχος για την κοινωνία και το άτομο εμφανίζεται περί τον 18ο αιώνα .Το να θεωρούμε ότι σε θρησκείες η ιδέα του παραδείσου , της Νιρβάνας κλπ αντιστοιχεί στην νεωτερική ιδέα της ευτυχίας είναι απλούστατα ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΌΣ

Μπορούμε να διεκδικούμε ένα καλύτερο μέλλον χωρίς να πιστεύουμε ντε και καλά ότι θα επέλθει η εγκόσμια Ευτυχία( υπάρχει και ο καταναγκασμός της Ευτυχίας.....που κάνει την δυστυχία πιο ανυπόφορη) όπως και μπορούμε να πολεμούμε το -όποιο-κακό χωρίς να νοσταλγούμε έναν δήθεν Παράδεισο.. 

Από την Ουτοπία στη Μετανεωτερική Νοσταλγία Πέτρος Θεοδωρίδης. ΤVΧΣ

Από την Ουτοπία στη Μετανεωτερική Νοσταλγία

08:10 | 26 Σεπ. 2014

Πέτρος Θεοδωρίδης

Η Νεωτερικότητα ήταν μέχρι πρόσφατα η εποχή της ουτοπίας, η δε έννοια της ουτοπίας μετασχηματίζεται ιστορικά. Τις ουτοπίες τις τοποθετούσαν αρχικά όχι στο μέλλον, σε απόσταση χρόνου αλλά σε απόσταση χώρου από τον τόπο παραμονής του συγγραφέα, σε κάποια ουράνια πολιτεία ή σε φανταστικά νησιά. Η νεωτερική εκδοχή της ουτοπίας υπήρξε διαφορετική. Η ουτοπία δεν παραμένει τοποθετημένη σε έναν υποθετικό, φανταστικό [Ου]τόπο, αντίθετα ενσωματώνεται στη διαλεκτική της ιστορίας ως προέκταση του παρόντος, ως η ''εντελέχειά'' του.

Πλάι στις θετικές νεωτερικές ουτοπίες αυτού του είδους (π.χ. σοσιαλιστικές ουτοπίες του 19ου αιώνα) θα ανεύρουμε και τις επίσης νεωτερικές, αρνητικές, νοσταλγικές, ρομαντικές ουτοπίες. Εκείνο που χαρακτηρίζει έντονα τις τελευταίες, είναι η Νοσταλγία που κινεί την απατηλή φυγή προς την Ουτοπία, το παραμύθι, το φανταστικό και το μυστηριώδες[1]. Η νοσταλγία της "κοινότητας" τέμνει εγκάρσια και εξαρχής την νεωτερικότητα, ως επιθυμία της παραδοσιακής κοινότητας που δεν υφίσταται πια, αλλά και ως αντι-νεωτερική φαντασιακή ανάπλασή της. Η αντι-νεωτερική Νοσταλγία γεννιέται μαζί και αποτελεί αξεχώριστο κομμάτι της νεωτερικότητας. Η νεώτερη "βιομηχανική" κοινωνία συνιστά έτσι «μια αντιφατική ιστορική συμβίωση μεταξύ της νεωτερικότητας και αντινεωτερικότητας»[2]. Ο Μαξ Βέμπερ ανέλυσε ορθά τη νεωτερικότητα ως διαδικασία «αποσαγήνευσης», αποϊεροποίησης της κοινωνίας. Όμως ταυτόχρονα, όπως γράφει ο Ulrich Beck, «συντελείται και μια διαδικασία ιεροποίησης, φυσικοποίησης και αναγωγής των κοινωνικών σχέσεων σε ταμπού. Η απομυθοποίηση και η επαναμυθοποίηση πηγαίνουν χέρι με χέρι»[3].

Στην "νοσταλγία" δένονται μεν δυο ελληνικές λέξεις, λέξεις ομηρικές: ο νόστος [από το νοστέω, επιστρέφω στην πατρίδα, επανέρχομαι ασφαλώς] και το άλγος [ο διάχυτος στο σώμα πόνος] αλλά η λέξη αυτή δεν υπήρχε στα ελληνικά ούτε φυσικά σε καμιά άλλη γλώσσα: είναι δημιούργημα του 17ου αιώνα και άλλου τόπου. Τη λέξη νοσταλγία την κατασκεύασε το 1688 ο εικοσάχρονος γιατρός Jean Hofer (της Ελβετικής Βασιλείας), στο πλαίσιο μιας ολιγοσέλιδης μελέτης του[4]. Ο όρος που έπλασε δεν είναι παρά η διάγνωσή του σε δυο περιστατικά: ενός φοιτητή που σπούδαζε μακριά από τα σπίτι του και ανέπτυξε θλίψη, μυϊκή αδυναμία και πυρετό, τα οποία «απέδραμον» όταν μεταφέρθηκε στην πατρίδα του και μιας νεαρής αγρότισσας που παρουσίασε έντονη θλίψη, μυϊκή αδυναμία, άρνηση τροφής και κάθε θεραπείας ζητώντας μόνο, με εξασθενημένη φωνή, να επιστρέψει στον τόπο της. Τα συμπτώματα «υποχώρησαν» κι εδώ όταν μεταφέρθηκε σπίτι της[5]. Λίγο αργότερα έγινε παράδοση για τους Ελβετούς γιατρούς, η θεραπεία της νοσταλγίας των στρατιωτών: οι ορεσίβιοι Ελβετοί που τροφοδοτούσαν εκείνη την εποχή τις τάξεις των μισθοφόρων που πολεμούσαν στα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών συχνά κατέρρεαν ακόμα και στο άκουσμα ενός παλιού μουσικού σκοπού της Ελβετίας. Τέτοια ακούσματα απαγορευόταν επί ποινή θανάτου στις τάξεις των μισθοφορικών στρατευμάτων[6].

Εδώ να διευκρινίσουμε ότι η νοσταλγία είναι συναίσθημα και επιθυμία, μα όχι μνήμη. «Στα είκοσι χρόνια που έλλειψε ο Οδυσσέας -γράφει ο Μίλαν Κούντερα στην Άγνοια- «οι Ιθακήσιοι θυμόντουσαν πολλά από αυτόν, αλλά δεν τον νοσταλγούσαν, ενώ ο Οδυσσέας υπέφερε από νοσταλγία και δεν θυμόταν σχεδόν τίποτε[…] Όσο πιο έντονη είναι η νοσταλγία όσο πιο πολύ αδειάζει από αναμνήσεις. Όσο πιο πολύ αδημονούσε ο Οδυσσέας, τόσο πιο πολύ ξεχνούσε. Γιατί η νοσταλγία[…] αρκείται στον εαυτό της, στη δική της συγκίνηση, έτσι όπως είναι απορροφημένη από τον δικό της αποκλειστικό πόνο»[7]. «Η νοσταλγία -λέει ο Αντρέι Ταρκόφσκι, σκηνοθέτης της ομώνυμης ταινίας- είναι ένα ολοκληρωτικό απόλυτα συναίσθημα. Μπορεί κανείς να νιώθει νοσταλγία μένοντας στη χώρα του, δίπλα στους δικούς του[...] Ο άνθρωπος μπορεί να υποφέρει από νοσταλγία, απλά και μόνο επειδή νιώθει ότι η ψυχή του είναι περιορισμένη, ότι δεν μπορεί ν’ απλωθεί όπως θα το ήθελε»[8] .

 Κατά το 19ο η νοσταλγία απέκτησε πολιτική–πολιτισμική σημασία. Αρχίζει να χάνει τη σύνδεσή της με τη φαντασία και τον τόπο και να συνδέεται με το Χρόνο και την ιστορία, καθώς οι κάτοικοι της Ευρώπης καλούνταν να "μετατρέψουν" την ενστικτώδη και φαναριωτική αγάπη για τον τόπο τους σε κάτι πιο αφηρημένο, σε πατριωτισμό που κατευθύνεται προς το έθνος[9]. Είναι πια η εποχή του λεγομένου "πολιτισμικού εθνικισμού" που αντιπαραβάλλεται στο πρότυπο του "πολιτικού εθνικισμού". Βασικές ιδέες του πρότυπου του "πολιτιστικού εθνικισμού" αποτελούσαν η συμπάθεια προς τον Μεσαίωνα, η αντίληψη της Ιστορίας σαν δύναμης όχι λιγότερο ισχυρής από τη φύση, η θεώρηση της γλώσσας ως την πιο ζωτική δύναμης της λαϊκής συλλογικής συνείδησης.

Ο "πολιτισμικός εθνικισμός" αποζητούσε και τη νοσταλγική ουτοπία του που έμοιαζε με τον τρόπο που ο Νοβάλις όριζε την νοσταλγία, σαν την «ορμή να είσαι παντού σαν στο σπίτι σου, σαν το όνειρο της πατρίδας εκείνης που βρίσκεται παντού και πουθενά. Όλα γίνονται ρομαντικά -λέει ο Νοβάλις- και ποιητικά αν τα βάλουμε σε μιαν απόσταση... αν δώσουμε μυστηριώδη όψη στο συνηθισμένο, την αξιοπρέπεια του αγνώστου στο οικείο και μιαν άπειρη σημασία στο πεπερασμένο»[10].

 Έτσι ο «πολιτισμικός» εθνικισμός ξαναβλέποντας τη χαμένη κοινότητα στη θέση της κοινωνίας, σχημάτιζε ένα εξωραϊσμένο φαντασιακό είδωλο του έθνους.

Στις μέρες μας η νοσταλγία αναδύεται και πάλι και μάλιστα περισσότερο έντονα: είτε θετικά ως ανάμνηση αξιών και αναζήτησης μιας θετικής ουτοπίας είτε, πιο συχνά αρνητικά, ως βίαιη καταστροφική άρνηση του παρόντος. Όπως γράψαμε σε προηγούμενο άρθρο «ό,τι χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή είναι η αδυναμία να παραμείνεις στη θέση σου. «Δεν επιλέγεις να είσαι σε κίνηση, τίθεσαι σε κίνηση. Πρέπει να επιταχύνουμε, να γίνουμε "ευκίνητοι", "εύκαμπτοι", να δείξουμε περισσότερη “ευελιξία”, να "προσαρμοσθούμε"». Η σύγχρονη, μετανεωτερική κοινωνία που αποτελεί επιτάχυνση της νεωτερικότητας, σε βαθμό εξαΰλωσης, όπου κάθε τι το σταθερό -όπως έλεγε κάποτε ο Μαρξ- «εξαχνώνεται». Κι η νοσταλγία αναλαμβάνει διαρκώς να μετατρέπει σε νοσταλγικά αντικείμενα τις περασμένες δεκαετίες: Νοσταλγία της δεκαετίας ’70, του ’80 του ’90. Κάθε τι, πριν προλάβει να εξατμιστεί, περιβάλλεται στα γρήγορα από την εμπορευματοποιημένη αύρα της «Νοσταλγίας».

 Όμως όπως είπαμε και πιο πάνω η Νοσταλγία δεν είναι μνήμη, αλλά συναίσθημα και επιθυμία. Και στις μέρες μας καταλήγει πολύ εύκολα σε κάθε λογής φονταμενταλισμούς: καθώς η ανοχή γίνεται σχεδόν αβάσταχτη στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας, της παγκοσμιοποίησης και των μεγάλων κρατικών μορφωμάτων. καθώς οι κοινότητες πολλαπλασιάζονται ,καθώς εγείρουν διαφορετικές και συχνά αντιφατικές απαιτήσεις πίστης το άτομο βρίσκεται διαρκώς σε μια κατάσταση αμφιθυμίας. Έτσι συχνά βρίσκει καταφύγιο στην ''κατασκευασμένη, ενεργητική, συνειδητή εγκατάλειψη της αμφιβολίας''[11]. Εγκαταλείπει την ανοχή, που σε συνθήκες διαρκούς αβεβαιότητας μοιάζει να μετατρέπεται σε κινούμενη άμμο, και βυθίζεται στη θαλπωρή είτε του εθνικισμού είτε του θρησκευτικού φανατισμού για να ανακουφισθεί κατά κάποιο τρόπο η ένταση των διλημμάτων που αντιμετωπίζει. Η σύγχρονη αναβίωση εθνικισμών και φονταμενταλιστών μοιάζει να σφραγίζεται από αυτή την -εκ των υστέρων- εγκατάλειψη.

Η μάταιη επιθυμία της εναρμόνισης του κόσμου και η Νοσταλγία μιας υποτιθεμένης παραδείσιας κατάστασης πλήρους ενότητας είναι και μια από τις αίτιες για τα περισσότερα δεινά του σύγχρονου κόσμου. Αν δεν αποδεχτούμε την καταστατική διαίρεση της κοινωνίας, το ενύπαρκτο σχίσμα που σημαδεύει πάντα το κοινωνικό και πολιτικό, θα θεωρούμε πάντα ανυπόφορη την κάθε ένταση, θα ψάχνουμε πάντα για αυτόν που υποτίθεται προκαλεί τον διχασμό: τον «Εβραίο, τον κομμουνιστή, τον ταραχοποιό, τη συνωμοσία». Όμως ο κόσμος μας βάδιζε πάντα σε τεντωμένο σχοινί και ήταν εξαρχής διχασμένος. Ποτέ δεν υπήρξε Παράδεισος, και η Νοσταλγία (που όπως είπαμε δεν είναι Μνήμη) οδηγεί σχεδόν πάντα στην επιλεκτική και επινοημένη μνήμη.

  Η Νοσταλγία μπορεί να είναι -κατά Ταρκόφσκι- κι ένα καταστροφικό για το παρόν συναίσθημα. Στην αρχή της ταινίας του «Νοσταλγία», η διερμηνέας (Δ) του ήρωα της ταινίας Γκορσακώφ (Κ) συζητά μαζί του για την νοσταλγία στο χολ ενός ξενοδοχείου:
 «Δ: Ήταν κάποτε μια υπηρέτρια στο Μιλάνο που έβαλε φωτιά στο σπίτι
 Κ: ποιο σπίτι;
 Δ: των αφεντικών της
 Κ: Γιατί;
 Δ: Από νοσταλγία για την οικογένεια της στο νότο. Έκαψε λοιπόν αυτό που την εμπόδιζε να γυρίσει πίσω»[12].

Ο Πέτρος Θεοδωρίδης είναι συγγραφέας των δοκιμίων «οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας» και «η απατηλή υπόσχεση της αγάπης» και της συλλογής «Ακόμα και η Αριάδνη ήταν ψέμα»
(κατεβάστε την ή διαβάστε την online)

[1] Για τη σχέση του χρόνου και του χώρου(γεωγραφικό και κοινωνικό) με την έννοια της ουτοπίας βλ. Habermas, J. Ο Φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1993, σ. 20 κ.ε

[2] Ulrich Beck, Η Επινόηση του Πολιτικού, μτφ. Κωνσταντίνος Καβουλάκος, Λιβάνης, Αθήνα 1996, σ. 137.

[3] Ulrich Beck, ό.π., σ. 147,148

[4] Θανάσης Καραβάτος, Έχει και η Νοσταλγία την ιστορία της, εκδ. Συνάψεις 13, Αθήνα 2013, σ. 20.

[5] Θανάσης Καραβάτος, ό.π, σ 22

[6] Θανάσης Καραβάτος, ό.π σ 23,24

[7] Κούντερα Μ., Η Άγνοια, μτφ. Γιάννης Χάρης, Εστία 2009, σελ. 34-36 αναφέρεται και στο Θανάσης Καραβάτος, ό.π., σ. 64-65.

[8] πηγή: Antoine de Baecque "ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ μια ξενάγηση στο έργο του", μτφ. Δώρα Δημητρούλια, εκδόσεις Γκοβόστης. Αθήνα 1991.

[9] Θανάσης Καραβάτος, ό.π, σ. 26.

[10] βλ. Α. Hauzer, Κοινωνική ιστορία της Τέχνης, εκδ. Κάλβος Αθηνα 1970 τομ. Γ΄, σ. 221-222.

[11] Beck, U, ό.π. σελ. 142.

[12] Αναφέρεται στο Θανάσης Καραβάτος, ό.π., σ. 33.

Κατηγορία άρθρου:

• Έγραψαν Είπαν

Περι Ουτοπίας και Νοσταλγίας

Άποψη μου είναι οτι η ουτοπική μάτια γεφυρώνει ,εξαφανίζει τή διαφορά. Και εννοώ εδώ ως διαφορά, όχι τόσο την εν γένει αλλότητα, όχι την εχθρότητα απέναντι στόν Αλλο-ατομικό ήεθνικό, αλλά εκείνες τις διαφορές πού ενυπάρχουν σε κάθε συλλόγικό ή αν θέλετε εθνικό εμείς. Διαφορές χρωματος ,καταγωγής, ταξικές και αλλές ‘διαφορές πού σημαδευουν την συλλογική πραγματικότητα με την ατέλεια, κηλίδες , τά χασματα και τις συγκρούσεις. Διαφορές πού παραπέμπουν σέ αντιστοιχες ελλείψεις ‘ και πού υπονοούν εν τέλει την απολυτη ελλειψη,τη γευση του φθαρτού των πραγματων, τον φοβο του θανατου.
· Αυτά τα χασματα,αυτή την ελλειψη η ουτοπική σκέψη προσπαθεί να καλύψει Σαν σκηνικό θεατρου η ουτοπία ντύνει την πραγματικότητα, της δίδει νόημα σκοπό,τελος Η την απλοποιει ,την φτωχαίνει , την διαστρεφει. Η ουτοπία γίνεται ονειρική σαν έργο τεχνης και ταυτόχρονα συνειδητή απιαστη και φευγαλέα αλλά και οικεία καθώς αποτελέι εκδήλωση του ναρκισσισμού μας. . Η ακομα σκηνοθετείται ως η ουτοπία του παρόντος: Εξωραισμένος πίνακας του εθνικού εαυτού μας, , πού συγκαλύπτει τα κενα, πού δειχνει την αιώνια ομορφιά και κρύβει την αρωστια, τον φοβο του θανατου, την ελλειψη.·
· Η ίδια η έννοια της ουτοπίας μετασχηματίζεται ιστορικάΣτήν αρχαιότητα και στην αναγέννηση χαρακτηρίζεται από την απουσία ιστορικότητας :Ηταν τοποθετημένη στόν χώρο. σε κάποια ουράνια πολιτεία ή σε φανταστικά νησιά· Η ιστορικότητα αντίθετα χαρακτηρίζει την νεωτερική εκδοχή της ουτοπίας.· Στόν 18 και 19ο αιωνα η Ιστορία εμφανίζεται ως νάχει ενα τέλος ,εντελέχεια. Η ουτοπία ενσωματτώνεται σε αυτήν την διαλεκτική της ιστορίας ως δυνατότητα,ως προεκταση του παρόντος . Στο κοινωνικό-ιστορικό παρόν ανευρίσκεται η ουτοπική δυνατότητα’ η αρνηση του παροντος δεν ειναι πληρης αρνηση: ειναι απάρνηση των ασχημων πλευρών και εντοπισμός των δυνατοτητων στον παρόν για την πραγματοπoίηση της .
· Πλαι στίς θετικές νεωτερικές ουτοπίες αυτου του ειδους (π.χ τίς σοσιαλιστικές ουτοπίες του 19ου αιώνα ) θα ανευρουμε επίσης και τίς , επίσης νεωτερικες, αρνητικές, νοσταλγικές ρομαντικές ουτοπίες. Εκείνο πού χαρακτηρίζει εντονα τίς τελευταίες εναι η Νοσταλγία, τό αισθημα της ελλειψης εστίας και της μοναξιάς. Νοσταλγία πού κινει την απατηλή φυγή πρός την Ουτοπία, τό παραμυθι , τό φανταστικό, τό αλλοκοτο και τό μυστηριώδες, λαχταρα για την παιδική ηλικία και τη φύση, τα ονειρα και τήν παραφροσύνη.

η απατηλή Υπόσχεση της αγάπης

Π. Θεοδωριδη : ''Η Αισθητική ουτοπία του Εθνους ,

Το πρόβλημα με το κακό...............

Το πρόβλημα με το κακό είναι πως είναι σχεδόν πάντα πολύ πιο ελκυστικό από το καλό ... Για αυτό και δε λέμε ποτέ με ειλικρινή θαυμασμό : ''Να ένας καλός άνθρωπος '' αλλά σχεδόν πάντα με μια δόση υποτίμησης η έστω συγκατάβασης .. Αντίθετα μιλάμε για τον Κακό - ακόμα και όταν δήθεν τον κατακρίνουμε με -πολλές φορές - υπόκωφο θαυμασμό: ''Για δες : ένας αυθεντικά Κακός ..ένα τερας''

Z. Bauman: Περί φόβου, ανασφάλειας και “αόρατων απειλών” ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ(ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ")

Z. Bauman: Περί φόβου, ανασφάλειας και “αόρατων απειλών”

23/10/2014

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ(ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ") 

Zygmunt Bauman, Παράπλευρες απώλειες: Κοινωνικές ανισότητες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης,μετάφραση: Εύα Παραδέλλη, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2012, ISBN 978-960-8219-84-7.

(…) Οι λόγοι να φοβάται κανείς είναι πολλοί∙και καθώς ο πραγματικός τους αριθμός και η σφοδρότητα τους είναι δύσκολο να υπολογιστούν από τη σκοπιά της περιορισμένης προσωπικής εμπειρίας, προστίθεται ένας ακόμη, ο σημαντικότερος ίσως, λόγος να φοβάται κανείς: κανένας δεν γνωρίζει που και πότε τα προειδοποιητικά λόγια θα γίνουν πραγματικότητα.

Οι σύγχρονες απειλές, κι ιδιαίτερα οι πλέον φρικιαστικές απ’ αυτές, εντοπίζονται κατά κανόνα μακριά, είναι συγκαλυμμένες, κρυφές, σπάνια βρίσκονται αρκετά κοντά ώστε να υπάρχει άμεση μαρτυρία και ακόμη σπανιότερα προσφέρονται για ενδελεχή προσωπικό έλεγχο - είναι απ’όλες τις απόψεις αόρατες. Οι περισσότεροι από μας δεν θα είχαμε μάθει ποτέ την ύπαρξη τους αν δεν ήταν ο τρόμος κι ο πανικός που προβάλλουν και διογκώνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι ανησυχητικές προγνώσεις που συντάσσονται από ειδικούς  κι αμέσως αρπάζονται, υιοθετούνται και ενισχύονται από τα μέλη των κυβερνητικών συμβουλίων και τις εμπορικές εταιρείες – που σπεύδουν, όπως πάντα, να μετατρέψουν όλη αυτή την αναστάτωση σε πολιτικό ή εμπορικό κέρδος. Καθώς εμείς οι “συνηθισμένοι άνθρωποι” που ασχολούμαστε με τις δικές μας μικρής κλίμακας καθημερινές προσωπικές υποθέσεις, εμμέσως μόνο γνωρίζουμε γι’ αυτούς τους φοβερούς αλλά μακρινούς κινδύνους, τους είναι εύκολο, πανεύκολο, να χειραγωγήσουν τη -δημόσια-στάση μας∙ να υποβαθμίζουν ή ν’ αποσιωπούν τους κινδύνους που δεν υπόσχονται κανένα πολιτικό ή οικονομικό όφελος, και ταυτόχρονα να διογκώνουν στο έπακρο, ή και να εφευρίσκουν, άλλους κινδύνους, καταλληλότερους για πολιτική ή εμπορική εκμετάλλευση. (…)

Zygmunt Bauman, Παράπλευρες απώλειες: Κοινωνικές ανισότητες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης,μετάφραση: Εύα Παραδέλλη, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2012,σελ.93-94 (αποσπάσματα).

Related

Zygmunt Bauman, Περί αγάπης (απόσπασμα από το νέο του βιβλίο "Πλούτος και ανισότητα") In "προτάσεις"

Zygmunt Bauman, Η κοινωνική ανισότητα ως perpetuum mobileIn "προτάσεις"

Ο Z. Bauman για την κατά E.Levinas "άνευ όρων ευθύνη για τον Άλλο"In "προτάσεις"

που χάθηκε ο Αη-Βασίλης;Ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι Αντώνης Λιάκος /αναδ. απο τον ΧΡΟΝΟ

που χάθηκε ο Αη-Βασίλης;

ΧΡΟΝΟΣ

online περιοδικό με αφετηρία την Ελλάδα

Ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι

Αντώνης Λιάκος

Έχουν σχέση τα παραμύθια με τις κρίσεις; Τον καιρό της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης του εικοστού αιώνα, το 1930 –μια χρονιά πραγματικά μεγάλης απελπισίας–, ο Τζον Μέυναρντ Κέυνς δημοσίευσε ένα κείμενο με τίτλο «Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας».¹ Στο κείμενο αυτό έλεγε πως η κρίση σχετιζόταν λιγότερο με τους γεροντικούς ρευματισμούς της παλιάς κοινωνίας και περισσότερο με τους σπασμούς γέννησης της καινούριας κοινωνίας. Κάνοντας μια αναδρομή στην ιστορική εξέλιξη της οικονομίας διαπίστωνε ότι από τη μακρινή αρχαιότητα έως τον 17ο αιώνα περίπου δεν υπήρχε ουσιώδης τεχνολογική εξέλιξη ούτε συσσώρευση πλούτου βασισμένη στον ανατοκισμό των κερδών. Έκτοτε όμως και ώς τις μέρες του, η εξέλιξη ήταν ραγδαία, η επιστήμη και η τεχνολογία έκαναν άλματα. Στη συνέχεια επιχειρούσε μια πρόβλεψη της πορείας του κόσμου για τα επόμενα εκατό χρόνια.

Ο Κέυνς ήταν μία από τις προσωπικότητες με τη μεγαλύτερη επιρροή τον 20ό αιώνα. Δεν μπορεί να γραφτεί ευρωπαϊκή ιστορία αυτού του αιώνα χωρίς αναφορά στην επιρροή του στις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, ιδίως στη μεταπολεμική εποχή.

Η βασική πρόβλεψη στο κείμενο αυτό είναι πως με μια μέτρια αύξηση του κεφαλαίου της τάξης του 2% ετησίως ο κεφαλαιακός εξοπλισμός θα αυξηθεί 7,5 φορές σε 100 χρόνια. Αυτό σημαίνει αντίστοιχη αύξηση του υλικού πλούτου σε σπίτια, υποδομές, μέσα μεταφοράς κ.λπ. Στο διάστημα της ζωής μας έλεγε (ο Κέυνς πέθανε το 1946, αλλά νομίζω ότι αναφερόταν στα επόμενα τριάντα χρόνια, έως το 1960 τουλάχιστον), η παραγωγή τροφίμων, η εξόρυξη και η βιομηχανία θα κρατούσαν σταθερή την τροφοδοσία του κόσμου με το ένα τέταρτο των απασχολουμένων. Βεβαίως υπάρχουν χώρες που είναι τεχνολογικά καθυστερημένες και πιθανόν αυτές θα υποφέρουν πρώτες από την τεχνολογική ανεργία. Αλλά θα είναι κάτι που θα ρυθμιστεί καθώς στο διάστημα αυτό της εκατονταετίας το επίπεδο ζωής στις προοδευμένες χώρες θα αυξηθεί τέσσερις με οκτώ φορές από το αντίστοιχο της εποχής του ’30.

Βέβαια, συνέχιζε, οι ανθρώπινες ανάγκες είναι απεριόριστες. Αλλά μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες. Στις πρωταρχικές, και σε εκείνες που ικανοποιούν το αίσθημα της διάκρισης και της ανωτερότητας από τους άλλους. Οι πρώτες μπορούν να ικανοποιηθούν, ενώ οι δεύτερες δεν έχουν ορίζοντα ικανοποίησης. Συμπέραινε όμως ότι στο διάστημα του επόμενου αιώνα το οικονομικό πρόβλημα της ανθρωπότητας θα λυνόταν. Με οκτώ φορές πλουσιότερο τον κόσμο, η ανεργία θα αντιμετωπιζόταν με τον περιορισμό της εργάσιμης μέρας σε 3 ώρες και της εργάσιμης εβδομάδας σε 15 ώρες. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Κέυνς πίστευε ότι αυτό θα ήταν ένας σταθμός στην ανθρώπινη ιστορία. Έγραφε:

Έως τώρα ο αγώνας για την επιβίωση ήταν το πρώτιστο μέλημα του ανθρώπινου είδους – και όχι μόνο, αλλά ολόκληρης της βιολογικής σφαίρας, από τις πρωταρχικές μορφές ζωής. […] Αν το οικονομικό πρόβλημα λυθεί, τότε το ανθρώπινο γένος θα απαλλαγεί από τους παραδοσιακούς του σκοπούς.

Ο τόνος, όχι λιγότερο από το περιεχόμενο, ξαφνιάζει. Μας φαίνεται παράξενο μια προσωπικότητα όπως ο Κέυνς να μιλά με ουτοπικούς, ακόμη και χιλιαστικούς, όρους περιγράφοντας αυτό το «τέλος της ιστορίας», όπου οι άνθρωποι θα απαλλαγούν από τις ανάγκες τους και θα εισέλθουν στο βασίλειο της ελευθερίας. Μια παρόμοια ιδέα θα μπορούσε κανείς να την περιμένει από τον Μαρξ στη Γερμανική ιδεολογία, όχι από τον Κέυνς. Στο κάτω κάτω, σε αντίθεση με τον Μαρξ, ο Κέυνς ήταν εναντίον της κοινοκτημοσύνης και της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας. Παρ’ όλα αυτά διαβάζοντας το κείμενό του «Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας» είναι δύσκολο να μη σκεφτούμε αυτόν τον κορυφαίο οικονομολόγο του 20ού αιώνα ως ουτοπικό στοχαστή.

Ας δούμε όμως το περιεχόμενο της πρόβλεψής του. Το πρόβλημα που τον απασχολούσε δεν ήταν η καταπολέμηση της ανεργίας, που αποτελεί τον γόρδιο δεσμό των σύγχρονων οικονομολόγων, αλλά κάτι που θεωρούσε απείρως σοβαρότερο για το μέλλον της ανθρωπότητας. Τι θα έκανε, πώς θα διευθετούσε τον ελεύθερο χρόνο της; Ο ελεύθερος χρόνος δεν θα ήταν πλέον προνόμιο των ανώτερων κοινωνικών τάξεων αλλά όλων. Πώς θα τον χρησιμοποιούσαν; Τι θα έκαναν οι άνθρωποι με την αφθονία του ελεύθερου χρόνου για να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους; Πίστευε ότι οι αλλαγές αυτές δεν θα άνοιγαν απλώς μια νέα ιστορική εποχή, αλλά ότι θα σημάδευαν μεταλλαγές στο ίδιο το ανθρώπινο είδος.

Για πρώτη φορά από τη δημιουργία του, ο άνθρωπος θα έρθει αντιμέτωπος με το πραγματικό, με το διαρκές του πρόβλημα – πώς δηλαδή θα χρησιμοποιήσει την απελευθέρωσή του από τις πιεστικές οικονομικές ανάγκες, πώς θα καταλάβει τον ελεύθερο χρόνο του, τον οποίον η επιστήμη και η ανακεφαλαίωση του πλούτου τον προμήθευσε, ώστε να ζήσει σοφότερα, και πιο ευχάριστα και καλά. 

Ο Κέυνς αναφερόταν στην επόμενη εκατονταετία, δηλαδή στο 2030. Βρισκόμαστε τώρα στις παραμονές του 2014, δεκαπέντε χρόνια πριν από τη χρονολογία αυτή, αλλά όχι μόνο τίποτε δεν προδικάζει την πορεία προς όσα προέλεγε, αλλά επιπλέον θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς με βεβαιότητα πως βρισκόμαστε στην αντίθετη πορεία. Η εργάσιμη μέρα έχασε την κανονικότητά της. Η περίφημη ελαστικοποίηση της εργασίας και η ανεργία έκανε το οκτάωρο όνειρο του παρελθόντος, και την εργάσιμη εβδομάδα ακανόνιστη και απρόβλεπτη για τις ανάγκες της οικογένειας. Τώρα το μεγάλο πρόβλημα είναι η ανεργία των νέων. Η εργατική νομοθεσία εξαρθρώθηκε και ο περισσότερος νέος κόσμος δουλεύει χωρίς ασφάλιση και σε καθεστώς προσωρινότητας και ανασφάλειας. Τώρα η πρόβλεψη του Κέυνς φαντάζει ουτοπική, με τη σημασία εκείνου που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί.

Εντούτοις ο Κέυνς δεν ήταν ο μοναδικός στοχαστής που πίστευε πώς μια κοινωνία της ευημερίας μπορούσε πράγματι να εγκαθιδρυθεί μεταπολεμικά, τουλάχιστον στην Ευρώπη και την Αμερική. Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, ο οποίος δίδασκε στην Καλιφόρνια κατά τη δεκαετία του ’60, είχε διακηρύξει το 1967 ότι οι ουτοπικές προσδοκίες και προβλέψεις μπορούσαν να πραγματοποιηθούν άμεσα. Το 1970, ο Ανρύ Λεφέβρ δημοσίευσε το βιβλίο Το τέλος της ιστορίας στο οποίο έγραφε ότι η σύγχρονη κοινωνία, η οποία ολοένα και περισσότερο κατευθύνεται από μια τεχνοκρατία, θα προκαλέσει το τέλος των ιδεολογιών που βασίζονται στην ιστορία, και πώς το τέλος αυτής της ιστορικότητας θα προκαλέσει το τέλος της ιστορίας. Πρόκειται για ένα βιβλίο του οποίου η προβληματική το φέρνει κοντά στο Τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος του Φράνσις Φουκουγιάμα. Βιβλίο βασισμένο στη διδασκαλία του Ρωσογάλλου φιλόσοφου Αλεξάντερ Κοζέβ, ο οποίος θεωρούσε τη μεταπολεμική ευημερία ως πραγματοποίηση της παλιάς ιστορίας που διηγείται ο Χέγκελ για τον Κύριο και τον Δούλο, μια ιστορία πρωταρχική για την ανάλυση των σχέσεων εξουσίας. Μετά από μια επίσκεψή του στη μεταπολεμική Αμερική, ο Κοζέβ διακήρυξε ότι το αμερικάνικο μοντέλο ευημερίας ήταν το μέλλον της Ευρώπης, αλλά και της Σοβιετικής Ένωσης και της Κίνας. Έτσι θα παγκοσμιοποιούνταν ο κόσμος, θα επικρατούσε η πολιτική και ιδεολογική ευημερία και η διακυβέρνηση θα αποτελούνταν πλέον από έναν μηχανισμό δημιουργίας κανόνων και τεχνικών λύσεων. Η μελλοντική Ευρωπαϊκή Ένωση, για την οποία ο Κοζέβ εργάστηκε, ήταν το ιδεώδες του. Το σημαντικό όμως ήταν πως αντίθετα με τον Κέυνς, η προσέγγιση του Κοζέβ και του Φουκουγιάμα στην κουλτούρα ήταν μάλλον απαισιόδοξη. Χωρίς μείζονες ιδεολογικές συγκρούσεις και δράματα, οι άνθρωποι θα οδηγούνταν σε ένα είδος ανέμελης ζωής που θα κατέληγε στην επιστροφή σε έναν παράδεισο με χαρούμενα ζώα, όπου οι άνθρωποι θα έχτιζαν τις φωλιές τους όπως οι μέλισσες, θα τιτίβιζαν σαν τα πουλιά, θα έπαιζαν και θα αγκαλιάζονταν όπως τα αρκουδάκια στο πράσινο χορτάρι. Αυτό σήμαινε πως όχι μόνο οι τέχνες θα εξαφανίζονταν αλλά ακόμη και η γλώσσα και ο πολιτισμός. Κι αν η ανθρωπότητα δεν θα έφτανε μια κι έξω σ’ αυτόν τον χαρούμενο παράδεισο, μερικά τμήματά της όπως η Βόρεια Αμερική είχαν πλησιάσει, τα άλλα θα ακολουθούσαν.

Η μεγάλη διαφορά του Κέυνς ως προς αυτές τις προβολές στο μέλλον ήταν πως άφηνε ανοιχτό το πρόβλημα της εξέλιξης της κουλτούρας, το αναδείκνυε μάλιστα σε μείζον πρόβλημα για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Αλλά και κάτι άλλο. Η δική του προβολή βασιζόταν σε μαθηματικούς υπολογισμούς.

Η κεϊνσιανή προοπτική δεν ήταν στον αέρα. Ήταν μια πολιτική πλήρους απασχόλησης η οποία βασιζόταν σε ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων. Επενδύσεων στην εκπαίδευση, με την επέκταση των δικτύων από τα νηπιαγωγεία έως τα πανεπιστήμια και τον πολλαπλασιασμό των φοιτητών, επενδύσεων στην υγεία (με τη δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων πρωτοβάθμιας και νοσοκομειακής περίθαλψης), με τη στήριξη της ενεργού ζήτησης (ενθάρρυνση της μαζικής κατανάλωσης μέσω των οικογενειακών κ.ά. επιδομάτων, την ελάττωση της έμμεσης φορολογίας και της διατήρησης σε χαμηλά επίπεδα των τιμών των βασικών ειδών και υπηρεσιών). Η αναγκαία χρηματοδότηση αυτού του προγράμματος θα εξασφαλιζόταν από την οικονομική ανάπτυξη, αλληλένδετη με μια σώφρονα διαχείριση της ενεργού ζήτησης. Αυτή ήταν η ραχοκοκαλιά του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κράτους πρόνοιας, παρά τις διαφορές και τις καθυστερήσεις από τη μια χώρα στην άλλη. Και πράγματι οι προβλέψεις του Κέυνς πραγματοποιούνταν. Ο εβδομαδιαίος χρόνος της εβδομάδας εργασίας περιοριζόταν σταδιακά από τις 48 στις 40 και (στη Γαλλία) στις 35 ώρες, η διάρκεια του εργασιακού βίου επίσης περιορίστηκε σταδιακά με την επέκταση του χρόνου σπουδών αφενός, την επέκταση των γονικών αδειών αλλά και των ετήσιων αδειών, καθώς και με τη συνταξιοδότηση νωρίτερα. Αυτός ήταν ο κόσμος που βιώσαμε, και αυτός ο κόσμος είχε ένα ουτοπικό αποτύπωμα. Το κράτος πρόνοιας ήταν μια ιστορική κατάκτηση για τον δυτικό κόσμο γιατί γεφύρωσε την ανισότητα με τη δικαιοσύνη και έκανε τους φτωχούς και περιφρονημένους ανθρώπους αξιοπρεπείς πολίτες. Η ασφάλιση υγείας, οι συντάξεις, η μαζική εκπαίδευση, δεν κατάργησαν βέβαια τις τάξεις, αλλά διευκόλυναν την κοινωνική κινητικότητα και σταθεροποίησαν τη δημοκρατία.

 Ο Κέυνς στο κείμενό του που συζητάμε έλεγε πως η πορεία αυτή θα μπορούσε να διατηρηθεί και να φτάσει στους στόχους που έθετε σε 100 χρόνια, αν δεν συνέβαιναν μεγάλοι και καταστροφικοί πόλεμοι και επίσης δραματικές αλλαγές στον παγκόσμιο πληθυσμό. Βέβαια από τη δημοσίευση του κειμένου αυτού το 1930 υπήρξαν πράγματι καταστροφικοί πόλεμοι, αλλά δεν επηρέασαν την ανάπτυξη στη μακρά πορεία. Ο Κέυνς προέβλεπε ότι αυτή η πορεία θα ήταν εφικτή με μια μέση ανάπτυξη 2%, η οποία αποδείχτηκε ότι μεσοσταθμικά για όλη την περίοδο ήταν μεγαλύτερη. Πράγματι, από το 1947 έως το 2011 ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν 3,3%. Ο πλούτος αναπτύχθηκε πέρα από τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις. Αναφορικά τώρα με την αύξηση του πληθυσμού, η ετήσια αύξηση έφτασε το υψηλότερο σημείο της στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960-70, όταν ήταν πάνω από 2%. Η τωρινή ανάπτυξη είναι 1,15% και υπάρχει η εκτίμηση ότι θα πέσει κάτω από το 1% μετά το 2020, και στο 0,5% από το 2050. Εντούτοις, ακόμη και με αυτά τα δεδομένα, ο πληθυσμός έφτασε από τα 2 δισ. το 1930, στα 7 δισ. το 2012 με εκτίμηση να φτάσει στα 8.3 δισ. το 2030, πριν αρχίσει να μειώνεται.²

Το ζήτημα είναι όμως ότι αυξήθηκε και η ανισότητα, και το χάσμα ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και τις υπανάπτυκτες χώρες έγινε όλο και μεγαλύτερο στον εικοστό αιώνα. Ήταν 9:1 στις αρχές του, έφτασε στο 19:1 στο τέλος του. Το 2011, ο παγκόσμιος πλούτος των νοικοκυριών ήταν περίπου 231 τρισ. δολάρια και ο αριθμός των ενηλίκων 4,5 δισ. Αυτό σήμαινε πως κάθε νοικοκυριό θα μπορούσε να διαθέτει εισόδημα 51.000 δολάρια τον χρόνο.³ Υπολογισμοί σε γενικές γραμμές αυτοί, αλλά δείχνουν κάτι. Ο Κέυνς δεν είχε εντελώς άδικο λέγοντας ότι υπάρχει η δυνατότητα όλος ο κόσμος να ζήσει σε συνθήκες μεσαίων τάξεων. Και πράγματι, 60 χρόνια από τότε το μέσο εισόδημα του παγκόσμιου πληθυσμού έφτασε το 1990 στα μέσα επίπεδα που απολάμβανε ο πληθυσμός της Βρετανίας πριν από τον πόλεμο. Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι ναι μεν οι δυνατότητες υπήρχαν, αλλά η απάντηση γιατί ο Αϊ-Βασίλης έχασε τον δρόμο κρύβεται στους μέσους όρους. Οι μέσοι όροι είναι ένα πυκνό και αδιαφανές δάσος μέσα στο οποίο κρύβονται θηριώδεις ανισότητες. Ανισότητες που μπορούν να σου αλλάξουν τον δρόμο.

Τώρα ζούμε την αντιστροφή της τάσης που προέβλεψε ο Κέυνς. Γιατί; Πράγματι, το 1930 περίμενε πως η οικονομική εξέλιξη θα προκαλούσε μια μεγάλη και βαθιά αλλαγή στη φιλοσοφία και στις νοοτροπίες. 

Όταν η συσσώρευση του πλούτου δεν θα έχει πλέον τόσο μεγάλη κοινωνική σημασία, τότε θα συμβούν μεγάλες αλλαγές στον ηθικό κώδικα που ρυθμίζει τις συμπεριφορές. Θα απελευθερωθούμε από πολλές από τις ψευδοηθικές αρχές που μας έχουν γίνει εφιάλτης εδώ και διακόσια χρόνια, με αποτέλεσμα να εξυψώνουμε μερικές από τις πιο απωθητικές ανθρώπινες ιδιότητες στη θέση των υψηλότερων αρετών. Έτσι θα τολμήσουμε να αποτιμήσουμε την αληθινή αξία των οικονομικών κινήτρων. Η αγάπη της αποθησαύρισης – μια αγάπη διαφορετική από την αγάπη του χρήματος ως μέσου απόλαυσης των πραγματικοτήτων της ζωής, θα αναγνωριστεί ως αυτό που είναι: σιχαμένη αδυναμία, από αυτές τις σχεδόν εγκληματικές, παθολογικές τάσεις τις οποίες παραδίδει κανείς με αποστροφή στους ειδικούς των ψυχικών ασθενειών.

Ο Αϊ-Βασίλης πράγματι έχασε τον δρόμο του. Στο χιονισμένο Νταβός, πάνω στις Άλπεις, όπου μαζεύονται κάθε χρόνο οι Σκρουτζ όλου του κόσμου, ο Τζόζεφ Στίγκλιτς είπε πέρσι ότι το πλουσιότερο 1% των Αμερικανών κατέχει το 25% του πλούτου της χώρας του και ότι ο πλούτος του διπλασιάστηκε από το 1980. Αντίθετα, από το 1990 το εισόδημα της μεγάλης μάζας των μεσαίων στρωμάτων δεν μεταβλήθηκε.⁴ Ο ίδιος, καθώς και άλλοι σπουδαίοι οικονομολόγοι, θεωρεί ότι αυτή η μετεωρική ανισότητα είναι αιτία της σημερινής κρίσης γιατί κάνει τη βάση της οικονομίας στενότερη, ενώ διογκώνει την κορυφή της, με αποτέλεσμα το οικοδόμημα να γίνεται όλο και πιο ασταθές και οι κραδασμοί του όλο και πιο μεγάλοι, σαν αυτούς που περνάμε τώρα.

Είναι όμως αυτός ο επίλογος του παραμυθιού; Θα κατατάξουμε τις κεϊνσιανές προβλέψεις στην αρχαιολογία των ουτοπικών σχεδιασμάτων ενός καλύτερου κόσμου που δεν ήρθε ποτέ;