η εισηγηση του Πετρου Θεοδωριδη για την ταινια Ridicule (Patrice Leconte) στην εκδήλωση προβολής της ταινίας στο πνευματικο κέντρο Ιωανναιτων

Για την ταινία Ridicule ,1996,σκηνοθεσια Patrice Leconte , πτωταγωνιστουν Charles Berling, Jean Rochefort, Fanny Ardant ,Judith Godrèche ,ελληνικός τίτλος ο Περίγελως της Αυλής) Η ταινία Ridicule αναφέρεται στην γαλλική αυλή των Βερσαλλιών λίγο πριν την πτώση του παλιού καθεστώτος. Σε ένα κόσμο χαιρεκακίας και επιθυμίας για εκδίκηση. Αλλά και ένα κόσμο υπό την επιρροή του Διαφωτισμού, του Ρουσσώ του Βολτέρου και της επιθυμίας για έναν καλύτερο κόσμο. Θυμίζω ότι ο Λουδοβίκος ο 14ος , ο λεγόμενος βασιλιάς Ήλιος ,έχτισε τις Βερσαλλίες και συγκέντρωσε εκεί τους αριστοκράτες της υπαίθρου ,δωροδοκώντας τους ,ακριβώς για να τους γελοιοποιήσει και να τους ευνουχίσει. Το αριστοκρατικό ήθος κατέληξε να σημαίνει ήθος κολάκων και κακεντρεχών , που επιζητούσαν πάση θυσία την εύνοια του βασιλιά. Ο ήρωας μας, είναι από τους εναπομείναντες στην Ύπαιθρο, ένας προικισμένος νεαρός αριστοκράτης ευαίσθητος ,πονόψυχος αλλά και έξυπνος και πνευματώδης. Πάει με το άλογο του να συναντήσει τον πολιτισμό, αυτόν που κατήγγειλε ο Ρουσσώ ότι‘’διαφθείρει ‘’ στις Βερσαλλίες . Φέρνει μαζί του το αυθεντικό σχέδιο του Διαφωτισμού το σχέδιο για έναν καλύτερο κόσμο . Έχει ένα σχέδιο , είναι μηχανικός,το σχέδιο του είναι να αποξηράνει τους βάλτους του φέουδου του,ώστε να μη πεθαίνουν οι υποτελείς του από την ελονοσία. Υπόσχεται στον μικρό Λέοναρντ, ένα παιδί δουλοπαροίκων άρρωστο από ελονοσία : «θα απαλλαγούμε από αυτόν τον κακό βάλτο, χωρίς την θεία λειτουργία, ,θα φτιάξουμε τάφρους, θα αποξηράνουμε , θα φυτέψουμε δέντρα και τότε αυτή η γη θα γίνει όμορφη» Τάχει όλα , εξυπνάδα και καλοσύνη και σχέδιο εκτός από ένα :Την εύνοια του Βασιλιά, απαραίτητη για να χρηματοδοτηθεί το σχέδιο.Και πως θα την αποκτήσει; Υπάρχουν δυο τρόποι : Ο ένας είναι να αποδείξει ότι έχει παλιούς ισχυρούς τίτλους ευγενείας που δεν έχει. Ο Δεύτερος . Να δείξει ότι διαθέτει δηκτικό πνεύμα , δηλαδή ότι είναι ικανός για εξυπνάδες ,ετοιμόλογος,έτοιμος να ειρωνευτεί . Στους σαπισμένους κύκλους των Βερσαλλιών ο μονός τρόπος να φτάσει κάτι στο αυτί του βασιλιά είναι να πεις κάτι το ενδιαφέρον,… Αρχίζει λοιπόν μια αντιφατική προσπάθεια που θυμίζει κάπως τον Πύργο του Κάφκα. Θυμάστε τον Χωροθέτη Κ που προσπαθούσε να βρει την θέση του στον Πύργο ψάχνοντας στα τυφλά αναμεσά σε γελοίους υπηρέτες της εξουσίας; Ε κάπως έτσι προσπαθεί και ο φτωχός μας αριστοκράτης να δείξει επιφανειακός εξυπνάκιας προσπαθώντας να πέτυχει το καλό, να δείξει μοχθηρός και κενόδοξος ώστε ευοδωθεί το πονόψυχο σχέδιο του . Η ταινία είναι, ανάμεσα στα άλλα και μια αλληγορία για την εξουσία και την ουσία . Για να πλησιάσεις την κεντρική εξουσία ,τον ανώτατο άρχοντα, πρέπει να χάσεις την ουσία , να αλλοτριωθείς να γίνεις άλλος. Στους κύκλους της Γαλλικής αυλής αναρωτιούνται τι είναι το Αγγλικό Χιούμορ , δεν το καταλαβαίνουν , αυτοί διαθέτουν Πνεύμα,χαιρεκακία και μοχθηρία, η ζωή τους είναι ανούσια παιχνίδια και ίντριγκα , ο πολιτισμός τους σαν εκείνα τα σοκολατένια αυγά Κίντερ-έκπληξη η σαν εκείνα τα γλυκά του παλιού καθεστώτος τα εντελώς κενά από μέσα . Ο νεαρός μας αριστοκράτης τάχει όλα τα προσόντα ,εξυπνάδα, γοητεία ,καλοσύνη εκτός από ένα: Δεν είναι Κενός ,είναι γεμάτος έχει περιεχόμενο και αυτά δεν το συγχωρούν οι κύκλοι της εξουσίας . Του βάζουν τρικλοποδιές κυριολεκτικά Είναι μια ταινία πέρα για το Παλιό γαλλικό καθεστώς ,για τη ντροπή, το κωμικό το γελοίο και το αστείο , το χιούμορ και το γαλλικό πνεύμα, το esprit 1ο Η ταινία αφορά την ντροπή. Ο Νόρμπερτ Ελιας υπενθυμίζει ότι στην (δυτική)αυλική κοινωνία, η ντροπή, συνδεδεμένη με τη γύμνωση ορισμένων μερών του σώματος, περιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από ταξικούς ή ιεραρχικούς παράγοντες. Η γύμνωση κοινωνικά ανώτερων μπροστά σε κοινωνικά κατώτερους- για παράδειγμα του βασιλιά μπροστά στον υπουργό του-δεν υπόκειται ακόμα σε πολύ αυστηρή κοινωνική απαγόρευση, δεν προκαλεί ακόμα κάποιο συναίσθημα κατωτερότητας η αιδούς. Στην Ταινία βλέπουμε ότι στο παλιό καθεστώς να επιβεβαιώνεται η διαπίστωση του Ελίας, η ντροπή αφορά τους ανωτέρους και όχι τους κατωτέρους και η Φανή Αρταν δεν αισθάνεται καμμιά ντροπή με το να εμφανιστεί ολόγυμνη μπροστά στις υπηρέτριες που την πουδράρουν ενώ ο ικέτης αριστοκράτης, ο Βαρόνος ντε Γκερε που αυτοκτονεί, αισθάνεται ως υπέρτατη ταπείνωση το να εμφανισθεί χωρίς παπούτσι στο βλέμμα του βασιλιά. 2ον η ταινία αφορά επίσης και στην βαρεμάρα ,την πλήξη,την ανία και το ενδιαφέρον . Ο βασιλιάς επιλεγεί τους αυλικούς που θα δεχτεί κοντά του με ένα μόνο κριτήριο. Αν έχουν ενδιαφέρον. Η βασίλισσα επίσης . Σύμφωνα με τον Νορβηγό φιλόσοφο Lars Svendsen για πολύ καιρό η βαρεμάρα ήταν σύμβολο της κοινωνικής θέσης, αποτελούσε δηλαδή προνόμιο των ανώτερων στρωμάτων της κοινωνίας αφότου αυτά ήταν τα μόνα τα οποία είχαν την υλική βάση που απαιτείται για την βαρεμάρα Η βαρεμάρα μπορεί να περιγράφει ως ακυρωμενο νόημα . Για τον Καντ η βαρεμάρα συνδέεται με την πολιτιστική εξέλιξη ως καλλιεργημένα άτομα οδηγούμαστε στη βαρεμάρα μέσω της επιθυμίας να δοκιμάζουμε συνεχώς νέες μορφές απόλαυσης . Στη βαρεμάρα ο άνθρωπος αισθάνεται μια αποστροφή ή μια αηδία για την ιδιά του την ύπαρξη . Στην ταινία βλέπουμε ότι βασιλιάς επιλέγει τους αυλικούς που θα δεχτεί κοντά του με ένα μόνο κριτήριο. Αν έχουν ενδιαφέρον . Η βασίλισσα επίσης. Και ποια είναι η πηγή του ενδιαφέροντος; το να είναι κάποιος διασκεδαστικά κακεντρεχής . [2] Αντίθετα οι δυο θετικοί ήρωες της ταινίας ,ο νεαρός αριστοκράτης ο ντε Ποσνυλντόν και η κόρη του Μαρκησίου ντε Μπελγκάρντ του γιατρού,η Ματίλντ βρίσκουν ένα Νόημα στο βάθος και στην πράξη : η η Ματίλντ φοραει ένα αυτοσχεδιο σκάφανδρο και κατεβαίνει σε ένα πηγάδι, κανοντας επιστημονικά πειράματα ,ενώ Ποσνυλντόν την αποξήρανση του έλους στο φέουδο του για την προστασίας των χωρικών του . 3ον Η ταινία αφορά επίσης τον ερωτα και την αυλική ερωτοτροπία Υπήρχαν χονδρικά μιλώντας δυο αντιλήψεις για τον έρωτα στην Γαλλία της προεπαναστατικής εποχής η «Ιουλία ή Νέα Ελοΐζα» (1761), του Ρουσσώ και το μοναδικό μυθιστόρημα του Πιερ Σοντερλό ντε Λακλό,, «Επικίνδυνες σχέσεις». Ο Ρουσσώ μας προσφέρει μια αντίληψη του έρωτα ως λατρεία της ειλικρίνειας ,της φύσης και της αλήθειας ,ο Λακλό της ανειλικρίνειας και του πολιτισμού ως διαφθοράς. Ο έρωτας μεταξύ της Ματιλντ και του Πονσυλντον, (τύπου Νέας Ελοίζας του Ρουσσώ) ενείχε έντονο ήθος Η σχέση ανάμεσα στην Κόμισα Ντε Μπλαγιακ (που θυμίζει λίγο την διεφθαρμένη μαρκησία ντε Μερτειγ και τον ήρωα μας θύμιζε τον έρωτα που περιγράφει ο Λακλό στις επικίνδυνες σχέσεις. Συνδέεται με ανταλλάγματα και κυρίως με την εξουσία, το σεξ, τα ευφυολογήματα to ‘’esprit’’ως αντάλλαγμα για την εύνοια του Βασιλιά ,ως κοινωνικό χρήμα 4ον Η Ταινία αφορά την εσωτερίκευση των συναισθημάτων και την επίδειξη καλών τρόπων Επίσης είναι μια ταινία για το κωμικό ,το γελοίο και το αστείο , το χιούμορ και την αντίθεση του προς το γαλλικό πνεύμα ,το esprit. Ο Ν Ελίας δείχνει στο βιβλίο του Η εξέλιξή του Πολιτισμού το πως ο δυτικός Πολιτισμός συνδέθηκε με την απώθηση και την εσωτερίκευση:από τα μεσαιωνικά ήθη και τον τεμαχισμό του κρέατος δημόσια στα συμπόσια των αριστοκρατών του Μεσαίωνα ,στο κρύψιμο της κουζίνας και την εσωτερίκευση των συναισθημάτων στην περιοδο της Απολυταρχίας. Θυμηθείτε την σκηνή όπου ο Πονσλυντόν γελάει με ανοιχτό το στόμα και ο δάσκαλος του για τα ήθη της αυλής αριστοκράτης γιατρός , τον μαλώνει : είναι πολύ αγενές. Και ο Πονσυλντόν ,γελάει πια με κλειστό το στόμα και τα αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο γελοίο για μας που έχουμε διαφορετική αντίληψη για το γέλιο. Για τον Henri Bergson :«Τρία είναι τα χαρακτηριστικά του γέλιου : «1ον Το γέλιο είναι ανθρώπινο. αφορά ανθρώπους ,δεν θα γελάσουμε ποτέ με ένα τοπίο , θα γελάσουμε με ένα ζώο , αλλά επειδή θα το συλλάβουμε με ανθρώπινη έκφραση η σε ανθρώπινη στάση 2ο. Το γέλιό δεν έχει εχθρό μεγαλύτερο από τη συγκίνηση. Δεν εννοώ ότι θα μας ήταν αδύνατον να γελάσουμε μ’ ένα πρόσωπο που μας εμπνέει ,λογού χάρη ,οίκτο η στοργή : μόνο ότι τότε , για μερικές στιγμές θα πρέπει να λησμονήσουμε σκύτη την στοργή , να σιγάσουμε τον οίκτο [και ας θυμηθούμε εδώ τις δυο σκηνές με τον αριστοκράτη Ικέτη που αργεί να απαντήσει στην ειρωνεία και γελοιοποιείται αλλά και στη σκήνη με το παπούτσι που του το βγαζει ο αββας όπου γελοιοποιείται άσπλαχνα] 3ο Δεν θα απολαμβάναμε το κωμικο αν νιώθαμε απομονωμένοι …. Το γέλιό μας είναι πάντα το γέλιό μιας ομάδας παράδειγμα αφηγήσεις κωμικών ιστοριών στο τρένο ..αν είσαι απομονωμένος και τις ακούς δεν έχετε καμμιά επιθυμία να γελάσετε Οδό ειλικρινές και αν υποθέσουμε πως είναι, το γέλιό κρύβει μια υστερόβουλη συνεννόηση , σχεδόν συνενοχή θα έλεγε με άλλους πραγματικούς η κατά φαντασία γελωντες Φαίνεται ότι το κωμικό θα γεννηθεί όταν άνθρωποι ενωμένοι σε μια ομάδα θα κατευθύνουν την προσοχή τους στον έναν τους , θα σιγάσουν την ευαισθησία τους και θα ασκήσουν μόνο τη νόηση τους : Τι λογής είναι τώρα το ιδιαίτερο σημείο με το οποίο θα ασχοληθεί η νόηση; Ένας άνθρωπος που έτρεχε στον δρόμο σκοντάφτει και πέφτει κάτω : οι περαστικοί γελούν. Νομίζω ότι δεν θα γελούσαν μαζί του αν του ερχόταν η λοξά να καθίσει ξαφνικά κάτω, Γελούν γιατί σωριάστηκε άθελα του , είναι το αθέλητο που προκαλεί το γέλιό στην αλλαγή στάσης,είναι η αδεξιότητα» Και θυμηθείτε την σκηνή της τρικλοποδιάς που κάνουν κύκλο γύρω από τον πεσμένο Πονσλυντόν κοροϊδεύοντας τον με το παρατσούκλι ‘Μαρκήσιος του Αντίποδα’’ Αντίστοιχα ο Baudelaire βλέπει πίσω από το γέλιό στο πέσιμο κάποιου μια κρυφή αλαζονεία . Γραφει ο Baudelaire ’’ Για να πάρουμε ένα από τα πιο αγοραία παραδείγματα της ζωής , τι τόσο διασκεδαστικό υπάρχει στο θέαμα ενός ανθρώπου που πέφτει στον πάγο η στον δρόμο , που παραπατάει στην άκρη του πεζοδρόμιου.Πάρα ταύτα το γέλιό ξεκίνησε , ακατανίκητο και αιφνίδιο Είναι βέβαια ότι αν θελήσουμε να σταθμίσουμε την κατάσταση αυτή,θα βρούμε στο βένθος της σκέψης του γελώντος ,κάποια ασυνείδητη αλαζονεία . Εκεί είναι το σημείο αφετηρίας : «εγώ δεν πέφτω .εγώ βαδίζω ίσια .εγώ έχω πόδι σταθερό και σίγουρο. εγώ δεν θα έκανα τη βλακεία να μη δω που τελειώνει τι πεζοδρόμιο η το κοτρόνι στη μέση του δρόμου.» [4] Και θυμηθείτε εδώ τρεις σκηνές της ταινίας Η πρώτη ,η φάρσα του δήθεν τουρνουά εξυπνάδας με σκοπό να απομακρυνθεί ο ήρωας μας. «Είμαστε 13 στο Τραπέζι , Να φωνάζουμε έναν υπηρέτη» Αυτό όμως θεωρείται ταπεινωτικό. Η κομησα διεγείρει τον Πονσυλντόν ,που μπερδεύεται όταν ήρθε η σειρά για την ‘’πνευματώδη» ατάκα του και εμφανίζεται όχι αρκετά επιδέξιος Επιπλέον η ατάκα του δεν συμβαδίζει με το ‘’πνεύμα΄΄ της παρέας καθώς είναι απαξιωτικη για την εξυπνάδα ‘’ όσο πιο λίγη έχουμε τόσο το καλύτερο ‘’ Η δεύτερη είναι η σκηνή της επίδειξης των εκπαιδευμένων κωφάλαλων Είναι χαρακτηριστική η αλαζονεία με την οποία οι αυλικοί αντιμετωπίζουν τους κωφάλαλους θεωρώντας τους ‘’ηλίθιους‘’ Μέχρι οι κωφάλαλοι αντιστρέφουν την παράσταση και κάνουν μια πνευματώδη χειρονομία κοροϊδεύοντας με τη σειρά τους τους αλαζόνες αριστοκράτες. Η τρίτη είναι η σκηνή της τρικλοποδιάς στον χορό όπου η πτώση του Πονσυλντον προκαλεί το γέλιο που τον μηχανισμό του ανέλυσε ο Charles Baudelaire 4ο Ας δούμε τώρα την κεντρική απορία που διατρέχει εξαρχής τον κύκλο των αυλικών; ‘’ Οι αυλικοί αντιλαμβάνονται τις ταξινομήσεις όπως αυτές του Γιατρού τα αστεία ευφυολογήματα,λογοπαίγνια , ανταπαντήσεις ,παράδοξα .Οι Άγγλοι έχουν κάτι που το αποκαλούν χιούμορ; . Όλη την ταινία την διατρέχει η απορία «Τι είναι το αγγλικό χιούμορ;» Εδώ θα ήθελα να σας δώσω προκαταβολικά μια δική μου απάντηση:Σε τι διαφέρει το Χιούμορ από την επίδειξη πνεύματος ( esprit) ; Ενώ το Γαλλικό esprit αποφεύγει η μάλλον απωθεί το βάθος και την τραγική πολλές φορές αλήθεια της ζωής και του θανάτου , το αγγλικό χιούμορ αντίθετα το αντιμετωπίζει κοιτάζοντας το κατάματα. Με το χιούμορ αντικρίζουμε τον ιερό τρόμο της ύπαρξης χωρίς να κλεινόμαστε έντρομοι στον θλιβερό μικρόκοσμο της επίδειξης ΄΄πνεύματος». Το esprit μας κρατά στην επιφάνεια . το Χιούμορ μας επιτρέπει την κατάδυση στα βάθη του Είναι. Γι’ αυτό και στο Ridicule βλέπουμε εκείνη την παράδοξη στολή δύτη με τα πειράματα της νεαρής κόρης του γιατρού,της Ματιλντ .Το χιούμορ αφορά στην ειλικρίνεια και στην αλήθεια. Το esprit στην επιφάνεια και στο ψεύδος Το Χιουμορ αφορά σε μια κοινωνία εξατομικευμένη ,με χτισμένη εσωτερικότητα και εαυτό . Είναι βασικά Εσωστρεφές. Το γαλλικό esprit,τα ευφυολογήματα ,οι ατάκες συνδεονταν με το Γαλλικό σαλόνι οπού η προσοχή είναι στραμμένη στα τυχόν ατοπήματα και αδεξιότητες του αλλού.είναι εξωστρεφή. Ο αριστοκράτης γιατρός που καθοδηγεί τον νεαρό μας ήρωα για τον κόσμο των Βερσαλλιών τον συμβουλεύει : ‘’’τα σοβαρά θέματα προκαλούν δυσαρέσκεια .Να τα αποφεύγετε […] Αν είστε πνευματώδης επιδέξιος και κακεντρεχής θα κάνετε θραύση ‘’ Όχι λογοπαίγνια [..]και μη γελάτε ποτέ με τα αστεία σας ‘’ Όμως τελικά τι είναι το Χιούμορ; Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την δίνει το μέλλον που τους περίμενε όλους αυτούς τους αριστοκράτες, η ίδια η Ιστορία , η επανάσταση που ήταν να γίνει Στο τέλος της ταινίας μεταφερόμαστε στην μετά την επανάσταση εποχή και ο γιατρός των αριστοκρατών, ο ίδιος που αναρωτιόταν τι είναι το εγγλέζικο χιούμορ καταφεύγει στην Αγγλία και βλέπει αίφνης τον άνεμο να του παίρνει το καπέλο ‘’ Να είστε ευχαριστημένος κύριε - του λέει ο Άγγλος συνομιλητής του – που κρατήσατε το κεφάλι σας ‘‘ Ε αυτό είναι Χιούμορ!!» αναφωνεί ευχαριστημένος ο Γιατρός. Η ταινία ridicule μπορεί να ιδωθεί και ως μια κριτική του δικού μας παρόντος , του άδειου παρόντος του Παροντισμο;y μας. Γιατί πέραν των άλλων , ο σύγχρονος παροντισμός είναι και μια προέκταση και επέκταση της κενότητας των αριστοκρατικών κύκλων της Προεπαναστατικής Γαλλίας . Τότε η επίδειξη κενότητας ως «πνεύματος» αφορούσε έναν μικρό κύκλο αριστοκρατών τώρα πια αφορά την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του θεάματος και την Διασκέδαση μερί θανάτου της Infotainment των Μέσων Μαζικής Τηλεδιασκεδασης . Τότε ,βασικός κανόνας στις συζητήσεις της αυλής ,ήταν να απωθείται το βάθος και να παίζει κάνεις στην συζητήσεις με σπιρτόζικη διάθεση και ελαφράδα . τώρα , στα πρωινάδικα των Μέσων ,κάθε τι που απαιτεί σοβαρότητα μετατρέπεται σε αέρα με τον τρόπο που ο Μίδας μετέτρεπε ότι άγγιζε σε χρυσάφι.τότε η κακεντρέχεια και η δολοφονική ειρωνεία είχε μετατραπεί σε τέχνη ,σήμερα το τρολλάρισμα έχει εκτοπίσει κάθε ουσιώδη δημόσιο διάλογο . Τέλος θα ήθελα να σκεφτείτε και άλλη μια ανησυχητική ομοιότητα με την εποχή μας. Σκεφτείτε την περιρρέουσα, ανησυχητική ησυχία γύρω από τον στενό κύκλο των αριστοκρατών της Αυλής: αυτοί μεν γελάνε αλλά κάνεις άλλος δεν γελά , ή μάλλον ο λαός , οι αποκάτω , είναι κωφάλαλοι σαν τον μικρό Πωλ. Δεν ακούγονται καν. Σκεφτείτε όμως τι επακολούθησε όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1789 ,τον Τρόμο των Αυλικών όταν έβλεπαν το κεφάλι τους να πέφτει στην Λαιμητόμο . Ε και αυτό δεν είναι ένα Αστείο; Το Πικρό αστείο της Ιστορίας; Η τρομερή ειρωνεία της; Τελειώνοντας θα ήθελα να μου επιτρέψετε μια μικρή σημείωση για το Αστείο και το Χιούμορ. Σκεφτείτε ότι οι αυλικοί στην ταινία είναι γεμάτοι esprit , πνεύμα αλλά χωρίς καθόλου χιούμορ . Η κακεντρέχεια τους δεν τους επιτρέπει να δουν το μέλλον τους και τον εαυτό τους.Είναι χωρίς Χιούμορ και ο άνθρωπος χωρίς χιούμορ ζει τη ζωή του μεταξοσκώληκα κάτω από το περίβλημα του, βέβαιος για ένα μέλλον που δεν θα διαρκέσει, μισοαναίσθητος, ανίκανος για αλλαγή Το χιούμορ σπάζει το κουκούλι, για να οδηγήσει προς την ζωή και τους κινδύνους της ύπαρξης . Συνήθως βγαίνει απ’ αυτό ένα φτερωτό έντομο κοινό και ασήμαντο, καμιά φορά όμως ξεπετιέται η πολύχρωμη πεταλούδα που νομίζεις πως γελάει σαν τους θεούς ή μαντεύουμε μέσα στη σκιά το μυστηριώδες ξάνοιγμα των φτερών κάποιας γιγάντιας νυχτερίδας, μαύρης σαν την νύχτα. ________________________________________ [1] Lars Svendsen Η φιλοσοφία της βαρεμάρας , μτφ Παναγιώτης Καλαμαράς εκδ Σαββάλας,(1999)2006 σ 29 [2] lars svendsen Η φιλοσοφία της βαρεμάρας , μτφ Πναγιωτης Καλαμαράς εκδ Σαββάλας,(1999)2006 σς 79-΄80 [3] Henri Bergson Tο Γελιο , Εξαντας -Νηματα ,Μεταφραση Βασιλης Τομανας ,1998 (1899) σελιδες 11-17 [4] Charles Baudelaire Περί της ουσίας του Γέλιου και Γενικά περί του Κωμικού στις Πλαστικές Τέχνες (1868) Μετάφραση – σχόλια – επίμετρο . Λίζα Τσιριμώκου , Άγρα 2000, σ25

Η Τυραννία του Σεξ ως Τυραννία της στιγμής ..

 Η Τυραννία του σεξ και η Τυραννία της Στιγμής : Ζούμε σε εποχές  όπου, υφίσταται η δυνατότητα άμεσης σεξουαλικής ικανοποίησης , οπτικής απόλαυσης ( γύμνια ), πορνογραφία ,  "απελευθέρωση της σεξουαλικότητας" .                Για αιώνες  η σεξουαλική απόλαυση ( η ..ολοκλήρωση που λέγαμε κάποτε ) , ήταν κάτι που μετατίθονταν για ταργότερα , που απωθείται , που καταπιέζεται , που κρύβεται )                             Η Μετάθεση για αργότερα της ικανοποίησης ήταν και η αιτία του πολιτισμού έγραφε ο Φρόυντ  στην  Δυσφορία στον Πολιτισμό " Όχι άμεση ικανοποίηση -  η ικανοποίηση θα έρθει αργότερα " και αυτό το αργότερα  ήταν αυτό που επέτρεπε  και τον παραγωγικό Χρόνο , τον χρόνο της Μετουσίωσης  , της αναβολής της ικανοποίησης , τον Χρόνο ως αφήγηση ,ως Οδύσσεια ,ταξίδι προς την Ιθάκη.                                                                          Ο χρόνος  ως αφήγηση , συνδέονταν και με την γραφή , το γράμμα , την.ερωτικη επιστολή που ταξιδεύει και φτάνει αργά , σε χρόνους αναμονής ,καθυστέρησης  ...Επιπλέον το γράμμα , η επιστολή εμπεριέχει και την μετουσίωση της απόλαυσης σε λέξεις , όχι εικόνες , λέξεις,σύμβολα : Η γραφή επέτρεπε την οικοδόμηση ενός φραγμού στον χρόνο ,ο χρόνος γινόταν παρελθόν και μέλλον , αφήγηση και υπόσχεση  και προσδοκια...                                     Στην εποχή μας , που ( αυθαίρετα το λέω , ξεκινά από την δεκαετία του 60 , καταναλωτική κοινωνία )  ο Χρόνος , μαζί με το σεξ  σπάει τα δεσμά του , απελευθερώνεται , ξεχύνεται , και η απόσταση ανάμεσα στην σεξουαλική και άλλη επιθυμία και στην εκπλήρωση της μικραίνει ολοταχώς..                                                                 Λέω και άλλη γιατί,  η σεξουαλική επιθυμία μεταφέρεται μετωνυμία και σε άλλες καταναλωτικές επιθυμίες : Ένα αυτοκίνητο  δεν είναι πια μόνο όχημα αλλά και γαλλικό σύμβολο κλπ...Τα ρούχα , το ίδιο το σώμα ως επίδειξη - εμπόρευμα, το σμαρτφον  ).                                   Αυτό έχει ως  παρασυνεπεια την μειωση του χρόνου ζωής των εμπορευμάτων που εμπεριέχουν την απόλαυση .Διότι ο καπιταλισμός συμπυκνώνεται στη σχέση Χ - ε - Χ'  όπου χ' σημαίνει περισσότερο χρήμα  και αυτό επιτυγχάνεται όταν επιθυμούμε διαρκώς και ξανααγοραζουμε : Όμως αυτή η διαδικασία επιταχύνεται διαρκώς , τα εμπορεύματα διαρκούν λιγότερο και ο αντικειμενικός κόσμος γίνεται  όλο και λιγότερο αντικειμενικός , γίνεται Υποκειμενικός.                                                         Εναν αιώνα πριν  , ένα οικογενειακό τραπέζι υπήρχε ως στυλοβάτης της οικογενειακής ζωής για δυο τρεις γενιές , σήμερα  τα αντικείμενα αγοράζονται και πετιουνται γρήγορα  και αυτό οδηγεί σε μια αίσθηση ότι ελέγχουμε τον αντικειμενικό κόσμο με όρους ατομικής απόλαυσης  , όλο και πιο άμεσης όλο και πιο σύντομης . Από την μετάθεση της απόλαυσης για αργότερα ,( ας θυμηθούμε την Θρησκευτική αιώνια του Παραδείσου , της Αιώνιας απόλαυσης μετά θάνατον ) οδηγούμαστε στην εγκόσμια όλο και πιο σύντομη απόλαυση ...                                  Αυτό με την σειρά του οδηγεί στο κομματιασμα του χρόνου , στην κονιορτοποιηση του σε στιγμές  : στιγμές βαρετές  είτε στιγμές απόλαυσης , που οι μεν δεν έχουν με τις δε μια σχέση συνέχειας αλλά εμφανίζονται ως οι χάντρες ενός  σπάσιμο κολιε που κυλιούνται καταγής :  Ως μπίλιες του θρυμματισμένου χρόνου ....( Συνεχίζεται ). Πέτρος Θεοδωρίδης 

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ και εθνολαικισμος . Πέτρος Θεοδωρίδης

 ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ και εθνολαικισμος . Πέτρος Θεοδωρίδης

Στις μέρες μας η νοσταλγία αναδύεται και πάλι και μάλιστα περισσότερο έντονα: είτε θετικά ως ανάμνηση αξιών και αναζήτησης μιας θετικής ουτοπίας είτε, πιο συχνά αρνητικά,ως βίαιη, καταστροφική άρνηση του παρόντος.

«Ο,τι χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή είναι η αδυναμία να παραμείνεις στη θέση σου. «Δεν επιλέγεις να είσαι σε κίνηση, τίθεσαι σε κίνηση. Πρέπει να επιταχύνουμε, να γίνουμε "ευκίνητοι", "εύκαμπτοι", να δείξουμε περισσότερη “ευελιξία”, να "προσαρμοσθούμε"». Η σύγχρονη, μετανεωτερική κοινωνία που αποτελεί επιτάχυνση της νεωτερικότητας, σε βαθμό εξαΰλωσης, όπου κάθε τι το σταθερό -όπως έλεγε κάποτε ο Μαρξ- «εξαχνώνεται». Κι η νοσταλγία αναλαμβάνει διαρκώς να μετατρέπει σε νοσταλγικά αντικείμενα τις περασμένες δεκαετίες: Νοσταλγία της δεκαετίας ’70, του ’80 του ’90. Κάθε τι, πριν προλάβει να εξατμιστεί, περιβάλλεται στα γρήγορα από την εμπορευματοποιημένη αύρα της «Νοσταλγίας».

Όμως όπως είπαμε και πιο πάνω η Νοσταλγία δεν είναι μνήμη, αλλά συναίσθημα και επιθυμία. Και στις μέρες μας καταλήγει πολύ εύκολα σε κάθε λογής φονταμενταλισμούς: καθώς η ανοχή γίνεται σχεδόν αβάσταχτη στις συνθήκες της ύστερης νεωτερικότητας, της παγκοσμιοποίησης και των μεγάλων κρατικών μορφωμάτων. καθώς οι κοινότητες πολλαπλασιάζονται ,καθώς εγείρουν διαφορετικές και συχνά αντιφατικές απαιτήσεις πίστης το άτομο βρίσκεται διαρκώς σε μια κατάσταση αμφιθυμίας. Έτσι συχνά βρίσκει καταφύγιο στην ''κατασκευασμένη, ενεργητική, συνειδητή εγκατάλειψη της αμφιβολίας'' . Εγκαταλείπει την ανοχή, που σε συνθήκες διαρκούς αβεβαιότητας μοιάζει να μετατρέπεται σε κινούμενη άμμο, και βυθίζεται στη θαλπωρή είτε του εθνικισμού είτε του θρησκευτικού φανατισμού για να ανακουφισθεί κατά κάποιο τρόπο η ένταση των διλημμάτων που αντιμετωπίζει. Η σύγχρονη αναβίωση εθνικισμών και φονταμενταλιστών μοιάζει να σφραγίζεται από αυτή την -εκ των υστέρων- εγκατάλειψη.

Η μάταιη επιθυμία της εναρμόνισης του κόσμου και η Νοσταλγία μιας υποτιθεμένης παραδείσιας κατάστασης πλήρους ενότητας είναι και μια από τις αίτιες για τα περισσότερα δεινά του σύγχρονου κόσμου. Αν δεν αποδεχτούμε την καταστατική διαίρεση της κοινωνίας, το ενύπαρκτο σχίσμα που σημαδεύει πάντα το κοινωνικό και πολιτικό, θα θεωρούμε πάντα ανυπόφορη την κάθε ένταση, θα ψάχνουμε πάντα για αυτόν που υποτίθεται προκαλεί τον διχασμό: τον «Εβραίο, τον κομμουνιστή, τον ταραχοποιό, τη συνωμοσία». Όμως ο κόσμος μας βάδιζε πάντα σε τεντωμένο σχοινί και ήταν εξαρχής διχασμένος. Ποτέ δεν υπήρξε Παράδεισος, και η Νοσταλγία (που όπως είπαμε δεν είναι Μνήμη) οδηγεί σχεδόν πάντα στην επιλεκτική και επινοημένη μνήμη.

οι

Για τον Ορο Εθνολαικισμο μερος Β/ Η διακριση απο τον εθνικισμο με βαση το κυριαρχο μεσο

 

 

α) με βάση  το  κυρίαρχο  μέσο

 Να πω  εξαρχής  πως το έθνος   και  εθνικισμος  με  ) μετασχηματισμό   των παραδοσιακών κρατών και αυτοκρατοριών της Ευρώπης σε   έναν  νεωτερικο κοσμο   εθνων- κρατων

 

-        Ο εθνικισμός  δεν είναι μόνο  μια   ιδεολογία    ; (  εδώ  υπάρχουν και  διάφοροι που ισχυρίζονται  ότι δεν είναι καν   ιδεολογία )  Είναι και ένα  ιστορικό επεισόδιο που  απόκτα  διαφορετικές εκφάνσεις   σε διαφορετικό χώρο καιχρόνο

-         

-         Ο Εθνικισμος και το εθνος     συνδέεται  με τον έντυπο  καπιταλισμό ( Αντερσον )Τυπογραφία, την  εφημερίδα και το νεωτερικο μυθιστόρημα

Ο  σύγχρονος εθνολαικισμος  με την γενικευμένη διάδοση  της τηλεόρασης   (ιδιωτικη)-και των μεσων  κοινωνικής δικτυωσης   - 

 

  ο όρος έθνος   με  εθνικισμό  αναδύεται  ταυτόχρονα

Με  άλλες ιδεολογίες     και  με τον  μετασχηματισμό   των παραδοσιακών κρατών και αυτοκρατοριών της Ευρώπης σε κατι  νεωτερικο  :Το έθνος – Κράτος

.

η φαντασιακή κοινότητα του έθνους είχε ως μια από  τις προϋποθέσεις της τον έντυπο λόγο ...

Την εφημερίδα το βιβλίο το μυθιστόρημα.. 

,Για τον Μπ  Αντερσον είναι ο έντυπος καπιταλισμός που οδηγεί στη συνάρθρωση των ποικίλων προφορικών γλωσσών και τη δημιουργία, μέσω αυτών, έντυπων γλωσσών, που χάρη στη μηχανική αναπαραγωγή τους, διαδίδονται ευρύτατα μέσω της αγοράς.^[1]

   Αυτές οι έντυπες γλώσσες θέτουν τώρα τα θεμέλια της εθνικής συνείδησης δημιουργούν ενιαία πεδία ανταλλαγής και επικοινωνίας

Δημιουργείται έτσι μια κοινότητα συναναγνωστών,το έμβρυο της κοινότητας που αυτό -κατανοείται φαντασιακά ως εθνική.

Ο έντυπος καπιταλισμός προσδίδει μια σταθερότητα στη γλώσσα, γεγονός που συμβάλλει αργότερα στη συγκρότηση της  ιδεας   ,μιας  αιώνιας και άφθαρτης οντότητας που είναι κεντρική στην υποκειμενική σύλληψη του έθνους.

Παράλληλα ο ‘Αντερσον τονίζει ότι η αστική τάξη είναι η πρώτη άρχουσα τάξη που δημιουργεί τη συνοχή της μέσα από την έντυπη γλώσσα σε αντίθεση με τις προ-αστικές άρχουσες τάξεις που θεμελίωναν τους δεσμούς αλληλεγγύης τους στη βάση της συγγενείας..

  Τώρα   η εθνική ταυτότητα  γίνεται  στην  νεωτερική εποχή   μια σταθερή     κεντρική ταυτότητα   που ενορχηστρώνει  ιεραρχικά τις άλλες – ταυτότητες  φύλου επαγγέλματος  θρησκεία κλπ. -  καΙσταθερά όπως το τυπογραφικό στοιχείο

  

υφίστανται  δυο  μορφές   εντύπου λογοΥ  σύμφωνα με τον Άντερσον  που    μορφοποιούν το έθνος 

 α) η Εφημερίδα  ως η  καθημερινή   προσευχή του μη θρησκευόμενου ατομου

 

  και  β)  το Μυθιστόρημα

ευρύτερα, η κινητικότητα, η ανωνυμία και η εξατομίκευση που γεννά ο καπιταλισμός επιβάλλουν έναν και μοναδικό, μεταδιδόμενο με τη γραφή και διαδιδόμενο μέσω της εκπαίδευσης κώδικα στον όποιο θα διεξάγεται η επικοινωνία στα πλαίσια της εκάστοτε κοινότητας.(βλ Έ. Γκελνερ ,Εθνικισμός. Πολιτισμός .πίστη και εξουσία  ,μτφ Λύδια Παπαδάκη, εκδ Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2002, σελ 52-53).)

 

  Ο εθνολαικισμος    από την άλλη  είναι  ένας  λόγος , μια  ρητορική που  συνδέεται  με από- ιεραρχημένες  ταυτότητες  με  Ξεκολλημένες  ταυτότητες   που διαμορφώνεται διάμεσο της τηλεόρασης και του Ιντερνέτ

Και όπως  επισημαίνει ο Νηλ  Ποστμαν στο κλασσικο εργο του  Διασκέδαση μέχρι θανάτου η Τηλεόραση οδηγεί στη Αποπλαισίωση του Κόσμου

χρησιμοποιείται  συνήθως στα δελτία ειδήσεων  του ραδιοφώνου  της τηλεόρασης  φράση « και τώρα …ας περάσουμε  σε άλλο θέμα» γιαν α δηλώσει ότι  αυτό που μόλις  ακούσαμε  η  είδαμε  δεν έχει καμμιά  σχέση με αυτό που πρόκειται να ακούσουμε η να  δούμε Η φράση  αυτή  είναι ένας τρόπος   γνωστοποίησης  του γεγονότος ότι ο κόσμος  όπως καταγράφεται από τα όλο και ταχύτερα  ηλεκτρονικά μέσα, δεν έχει αλληλουχία η νόημα και δεν πρέπει να λαμβάνεται  σοβάρα υπόψη

Στην τηλεόραση, σχεδόν κάθε μισή ώρα παρουσιάζεται ένα ξεχωριστό γεγονός, με διαφορετικό περιεχόμενο, πλαίσιο και συναισθηματική χροιά από εκείνο που προηγείται και έπεται

Τα προγράμματα είναι δομημένα με τέτοιον τρόπο  ώστε , σχεδόν  κάθε οκταλεπτο να μπορεί να σταθεί  αυτοτελώς.  Σπάνια απαιτείται  από τους τηλεθεατές να συνεχίσουν μια  σκέψη η ένα συναίσθημα  από μια  χρονική  στιγμή σε μίαν άλλη…

στην τηλεοπτική παρουσίαση των ‘’δελτίων ειδήσεων’’ ί δεν εμφανίζονται μόνο αποσπασματικές   ειδήσεις . αλλά ειδήσεις χωρίς πλαίσιο, χωρίς  αξία, κατά συνέπεια χωρίς ουσιαστική σοβαρότητα. Δηλαδή παρουσιάζονται   οι ειδήσεις  σαν είδος διασκέδασης

Έχουμε τώρα έναν πολιτισμό του οποίου  οι ιδέες  και η επιστημολογία  διαμορφώνεται από τις εικόνες της τηλεόρασης και όχι από τυπωμένες λέξεις (τα αποσπάσματα από το Διασκέδαση μέχρι θανάτου)

 

Παραδειγμα  η εργαλειακή χρήση του συναισθήματος-ως τηλεοπτικού μελό-που συνοδεύει τον σύγχρονο εθνολαικιστικο λόγο: το πάθος του Π Ψωμιαδη όταν ύψωνε τον τεράστιο μακεδονικό αετό του, το ευτυχισμένο χαμόγελο  του Καραζαφερη ,όταν λευκά περιστέρια του τσιμπολογούσαν τους κολλημενους στο στο κεφάλι του σπορους ,σε μια τελετή ρίψης του σταυρού. 

Πετρος Θεοδωριδης

---

[1]

Για τον όρο Εθνολαικισμός .μερος Α. Του Πετρου Θεοδωρίδη

Η   ΕΠΙΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

 Ο Ορός εθνολαικισμος ήταν μια  πολεμική  επινόηση  Ένα  καινούριο  σημαίνον -που είχε μια πολιτικαενδιαφέρουσα  όσο και παράξενη  Περιπέτεια-

έχει -ως όρος - αριστερή καταγωγή  και Σαλονικια  καταγωγη  : Το 2005 είχαμε να αντιμετωπίσουμε 2 παράλληλα φαινόμενα που σήμερα έχουμε ξεχάσει .

Το πρώτο είχε να κάνει με την εισβολή της Εκκλησίας στη Πολιτική ζωή του τόπου . Ήταν η εποχή του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου και των περιβόητων Λαοσυνάξεων ( του 2000) αλλά και των τρομερών σκανδάλων της εκκλησίας που έσκαγαν το ενα μετά το άλλο ( το 2005)

2ον Ήταν η εποχή του Παναγιώτη Ψωμιάδη του ...Νομάρχη της καρδιας μας - και ατού της Τότε Νέας Δημοκρατίας .

Ο Ορός λοιπόν ΕΘΝΟΛΑΙΚΙΣΜΟΣ - που δεν ήταν απλώς μια λέξη αλλά συνοδευόταν από πολύ συγκεκριμένη ανάλυση και τεκμηρίωση - γεννήθηκε στη Σαλονικη  για να αναφερθεί στα συγκεκριμένα φαινόμενα που είχαν Οσμή Δεξιάς και ακροδεξιάς ... Έγιναν τρεις εισηγήσεις στα πλαίσια της τότε συνεργασίας Οικολόγων και τότε Συνασπισμού

Παρακάτω παραθέτω μια πρόσκληση από εκείνη την εποχή

.(:Σας προσκαλούμε την Τετάρτη 20.4.05 και ώρα 7.30 μ.μ. στην αίθουσα της ΕΔΟΘ (Προξ. Κορομηλά 51) στην εκδήλωση με θέμα «Εθνολαϊκισμός και Θεσσαλονίκη».
Εισηγητές θα είναι ο πολιτικός επιστήμονας Πέτρος Θεοδωρίδης, ο πανεπιστημιακός (Θεολογική Σχολή ΑΠΘ) Νίκος Μαγγιώρος, ο εκπαιδευτικός, πρόεδρος της Γ' ΕΛΜΕ Τριαντάφυλλος Μηταφίδης και ο νομαρχιακός σύμβουλος Μιχάλης Τρεμόπουλος.)

------------------------------

Κάπως αργότερα ο Καθηγητής του Α. Π. θ Αντρέας Πανταζοπουλος εισήγαγε τον ορο Εθνικολαικισμος (που αναφερόταν στον Σύριζα και θεωρήθηκε ως ορος που χρησιμοποιεί το λεγόμενο ακραιο κεντρο )..

Παρακάτω  παραθέτω  τμήματα  από την εισήγηση  μου για τον όρο Εθνολαικισμος  ( άρθρο στο περιοδικό Αντι τετράδια της Εκπαίδευσης – υπάρχει και στο διαδίκτυο-

 

Ο Εθνο-Λαϊκισμός, η Εκκλησία και η Θεσσαλονίκη

του Πέτρου Θεοδωρίδη

1 Διαλέξαμε τον όρο «εθνολαϊκισμός» ψάχνοντας στα σκοτεινά για να εξετάσουμε καινούρια και μάλλον ανείπωτα ακόμη ζητήματα.

Mε τον όρο αυτό προσπαθούμε να σημάνουμε την συνάντηση δυο ιδεολογιών.

O εθνικισμός, , κατέληξε να σημαίνει την υπερβατική σχεδόν λατρεία του έθνους ως φετίχ.

O λαϊκισμός, από την άλλη πλευρά, ως ιδεολογία ενέχει ως κεντρικό σημείο αναφοράς το λαό, όχι με τη νομική έννοια, αλλά μάλλον με μια συναισθηματική έννοια πού αφορά όσους αισθάνονται τον εαυτό τους ως μη προνομιούχοι και αδικημένοι.

Όπως βλέπουμε και οι δυο όροι κατέληξαν πια να σημαίνουν όχι κάτι που αναλύεται με πολιτική ορολογία αλλά κυρίως με συναισθήματα:Tο αίσθημα της υπέρμετρης αγάπης για την πατρίδα στον εθνικισμό, το αίσθημα της πικρίας και μνησικακίας στο λαϊκισμό.

Έτσι, με τον όρο εθνολαϊκισμός προσπαθούμε να δείξουμε την συνάντηση αυτών των δυο ιδεολογιών δυο ρητορικών.

Nομίζουμε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα πρωτότυπο φαινόμενο που συνθέτει νέου τύπου ταυτότητες: Συνθέτει την ιδέα της αγάπης του έθνους με τα λαϊκά στρωματά ως αναπλήρωσης αυτού που νομίζουν ότι τους έχουν στερήσει. Συνθέτει μια νέα ηθική όπου η επίδειξη μικροαστικής κακομοιριάς και παράπονου συμπλέει με την επίδειξη ενός καταναλωτικού νεοπλουτισμού. Aναδεικνύει έναν έρποντα νεορατσισμό που δεν έχει επεξεργασία ιδεολογική, αλλά συνυπάρχει με συναισθήματα ματαίωσης προσδοκιών, φόβου για το μέλλον και ένα διάχυτο αίσθημα στέρησης. Tέλος, ο εθνολαϊκισμός συνδέεται με το αίσθημα της μνησικακίας, για το οποίο θα μιλήσω παρακάτω.

Συναισθημα

Στον εθνολαϊκισμό, πιστεύω, ότι το κυρίαρχο συναίσθημα είναι μια ειδική στάση, αλλά αυτό που ο Mαξ Σέλλερ ορίζει ως μνησικακία. (   Νικος  Δεμερτζης) μόνιμη” βρισιά, που διαφεύγει από τη βούληση του υβριζόμενου,»

Ένα κύριο χαρακτηριστικό της μνησικακίας είναι η σχέση της με τη μνήμη. H μνησικακία μηρυκάζει, αναθυμάται και ανασυνθέτει άλλα πικρά συναισθήματα ο Mαξ Σέλλερ γράφει «ο κακεντρεχής εκδικείται(...) ο μισητής βλάπτει τον εχθρό του(...), ο φθονερός πασχίζει να αποκτήσει το αντικείμενο του φθόνου του(...) όλοι αυτοί αγνοούν τη μνησικακία. Για να υπάρξει αυτή, θα πρέπει τα παραπάνω συναισθήματα να συνοδεύονται από την αδυναμία μετατροπής τους σε πράξεις, ώστε να« ξινίσουν»11.

, θα ήθελα να θυμίσω μερικά χαρακτηριστικά της σχέσης του εθνολαϊκισμού με τη μνησικακία:

1. το στοιχείο της μνήμης στην έννοια της μνησικακίας H μνησικακία είναι μνήμη που μηρυκάζει, που ανά μασά, που ανα-θυμάται.

2. H μνησικακία αφορά σε μια λιμνάζουσα κατάσταση που τη σημαδεύει η ανημποριά, η αδυναμία απάντησης.

3. Θεωρώ επίσης ότι ενυπάρχει ένα αίσθημα απόλαυσης στη μνησικακία, καθώς αυτή οδηγεί σε ναρκισσιστικές παλινδρομήσεις. Έτσι, η εικόνα του έθνους μεταφράζεται σε μια φαντασιακή αγκαλιά, σε μια φάτνη, όπου ο πληγωμένος ναρκισσισμός βρίσκει καταφύγιο.

4. Aκόμη η μνησικακία συνδέεται με την αδυναμία εκφορτισης,.

Kαθώς το σημερινό διεθνές περιβάλλον(2005) δεν επιτρέπει την ανάδυση ενός φανερού εθνικιστικού, ρατσιστικού λόγου, ο σύγχρονος (και ελληνικός) εθνικισμός ξεδιπλώνεται ως μνησίκακος λόγος. Γίνεται ένας υπόκωφος, μη εκδραματισμένος λόγος, που δηλητηριάζει το πολιτικό σκηνικό, που όμως το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι υποβόσκει και δεν εκδηλώνεται ανοιχτά. .

 

 

4. O τηλελαϊκισμός της Eκκλησίας

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να πω δυο λόγια για την πρόσφατη κρίση στην εκκλησία και τη σχέση

Στην Eλλάδα, το θρησκευτικό φρόνημα κατά τη δεκαετία του ’90 και τις αρχές του 2000, αναβίωσε μέσω της τηλεόρασης..

Tη συνταγή του αμερικάνικου τηλεευαγγελισμού ακολούθησε και ο αρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος. Aπλουστεύσεις, διχοτομικά σχήματα, χρήση άτυπου λεξιλογίου της αργκό, ανέκδοτα επιδεικτική αδιαφορία για την αντίφαση όπου αλλά λέγονται τη μια φορά και αλλά την άλλη, «επικοινωνιακό» Xριστόδουλο. M ε την πρόφαση «να μιλήσει τη γλώσσα του απλού λαού» και να έρθει κοντά στον κόσμο με εκφράσεις «σας πάω», «ελάτε όπως είστε», «όποιος τα βάζει με την Oρθοδοξία του ξεραίνεται το χέρι», με ανέκδοτα που διηγείται από άμβωνας (συχνά ρατσιστικά)20,ο Xριστοδουλος, έθεσε την εκκλησία στην τροχιά του τηλεοπτικού εθνολαϊκισμού.

6. O εθνολαϊκισμός της εκκλησίας στη Θεσσαλονίκη

H Θεσσαλονίκη, είναι η πόλη και των θρησκευτικών οργανώσεων,( Η Πολη Των προσφυγων – Ιωαννου ) η πόλη όπου ο Aρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος απηύθυνε την περίφημη ομιλία κατά τη μεγάλη λαοσύναξη της Θεσσαλονίκης το έτος 2000, που κατά τη γνώμη μου μπορεί να θεωρηθεί ως ο πανηγυρικός ελόγος του εθνολαϊκισμού.

Θυμίζω ότι πρόκειται για ένα λόγο εν μέσω της διαμάχης για την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Σε αυτήν ο εκκλησιαστικός λόγος ξεδίπλωσε τις πτυχές του ως εθνολαϊκό λόγος ( λαος   ¨εκκλησιαστική ): Στο μεταφορικό εκκλησιαστικό λόγο η δήλωση της ιδιότητας του πιστού στην αστυνομική ταυτότητα γίνεται ταυτόχρονα και ομολογία πίστης διότι  σύμφωνα με ένα σύγχρονο απολογητή της εκκλησίας, «οποίος ομολογεί πίστη χωρίς να πιστεύει είναι υποκριτής, οποίος πιστεύει χωρίς να ομολογεί είναι δειλός»25.

. Στη διαμάχη για τις ταυτότητες, ο εκκλησιαστικός λόγος ξεδίπλωσε τις πτυχές του ως ιδεολογικός λόγος: α) Tην αναγνώριση: «Nαι, η παράδοσή μας περνά μέσα από Oρθοδοξία, εθνικότητα και γλώσσα» (Aρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος 2000)11, διαπίστωση που μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μόνο αναφωνώντας: είναι προφανές! βεβαίως! αυτό είναι! πράγματι26! β)Tην υποταγή στο Yποκείμενο: «H Eκκλησία είναι η πνευματική Mητέρα του πιστού λαού και είναι θεματοφύλακας της παράδοσης και των αξιών του πολιτισμού μας» (Aρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος 2000:16). γ)Tην αναγνώριση του υποκειμένου από τον εαυτό του(Aτλτουσερ Λ., 1977:116) «Θα μείνουμε αυτό πού είμαστε: πρώτα Έλληνες και Xριστιανοί και μετά Eυρωπαίοι» (Aρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος 2000:11).

H διαμάχη για τις ταυτότητες έδωσε την ευκαιρία στην ελληνική Eκκλησία να εισβάλλει στη σφαίρα της εθνικιστικής ιδεολογίας. Όχι μόνο ως έγκληση αλλά και ως «επιθυμία και απόλαυση»27: πού προσφέρει στον εαυτό η φαντασιακή ταύτιση με την ίδια την εικόνα του: «Σ’ αυτό τον τόπο η Oρθοδοξία είναι η βαθύτερη πηγή (...) Eλλάδα και Oρθοδοξία είναι δίδυμο αδιάσπαστο. Όλους τους αγαπάμε και για όλους προσευχόμαστε. Aς ψάλλουμε τώρα όλοι μαζί το, “Tη Yπερμάχω”28 (Aρχιεπίσκοπος Xριστόδουλος 2000:21,22).

Καμμιά φορά., Ξυπνάω.

 Καμμιά φορά , ξυπνάω / στις 5 η ώρα το πρωί / ανησυχώντας / όχι πια για την ζωή που έρχεται / αλλά για τη ζωή μας που πέρασε / για το πόσο μάταιες ήταν οι ελπίδες / ότι θα βρούμε την άκρη , θα γυρίσει ο τροχός , / ότι θα  καταλάβουμε το νόημα της ζωής ( αν όχι εμείς , τουλάχιστον τα παιδιά μας ) / ότι θα ζήσουμε ,για λίγο , ευτυχισμένοι / Όμως , παρόλα αυτά , / ξυπνάμε όλο και πιο , κάθε μέρα , θλιμμένοι , / Στο μαγγανοπηγαδο  της Ύπαρξης / γυρεύοντας μάταια αποδράσεις / ποτέ πέφτοντας στους εσωτερικούς γκρεμούς / ποτέ  ταξιδεύοντας στην αιώνια επανάληψη /ποτέ εντός , ποτέ εκτός / σ' αυτή την σπειροειδή ανακύκλωση  της ματαιότητας / στις άδειες μέρες / της επανάληψης του εαυτού μας / Καμμιά φορά ξυπνάω νωρίς / και ύστερα / ξανακοιμαμαι πάλι.