Δερματοστιξία ή Απελπισία, η ευφρόσυνη!

Δερματοστιξία ή, Ευφρόσυνη Απελπισία

"...Είναι παράξενο το πως και το πόσο μάς κρατούν ζωντανούς οι πεθαμένοι έρωτες. Η ενεργή τους ανάμνηση. Όπως εξάλλου μάς συντροφεύουν σταθερά οι αγαπημένοι νεκροί. Και παρηγορητικά. Σε κάθε βήμα..."

Ευχαριστώ πολύ για τις γλυκύτατες, χριστουγεννιάτικες ευχές σας. Του Αγίου Μανώλη, γαρ, σήμερα! Η ονομαστική μου εορτή. Εμμανουήλ, ό εστί μεθερμηνευόμενον μεθ' ημών ο Θεός, Μανουήλης (ή, Μανούλης για τις μερακλούδες), Μανώλης (ή, Μανόλης κατά Τριανταφυλλίδη), τελικό Μάνος. Ως αντίδωρο ιδού δύο εικόνες που έχουν μιαν αδιόρατα τρυφερή σχέση.Επειδή σε αμφότερες καταδεικνύεται πόσο σπαραχτικά εφήμερο είναι το γέλιο, τα χαμόγελα (εύκολα ή δύσκολα) η ευτυχία των ανθρώπων:

Στην πρώτη φωτογραφία μία αυτοβιογραφική σύνθεση του Κυριάκου Κατζουράκη, του πρόσφατα παραιτηθέντος ζωγράφου από το Δ.Σ του Μουσείου της Ακρόπολης μ' ένα εξαιρετικό κείμενο διαμαρτυρίας. Ο πίνακας ανήκει στην ενότητα "Ξαναβρίσκοντας τη Γκουέρνικα" που εκτέθηκε πρόπερσι στην Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας και μετά στον εκθεσιακό χώρο του ΜΙΕΤ σε δική μου επιμέλεια...

 Εν προκειμένω η σχολική χορωδία καλαντίζει αμέριμνη γελώντας λίγο μετά τον Εμφύλιο με τον ζωγράφο, τότε ευτυχισμένο παιδί, εν χρω κεκαρμένο. Και την αντηλιά στα μάτια... Σκιές τώρα μιας πρόσκαιρης, αναίτιας πια, ευτυχίας.

Η παλιά φωτογραφία - μνήμη καθιστάμενη εδώ, μετά από χρόνια, ζωγραφική, υπερβαίνει το συναισθηματικό υπέρ του αισθητικού. Έτσι το συγκεκριμένο, προσωπικό ντοκουμέντο γίνεται τώρα διαχρονικό σύμβολο της χαμένης αθωότητας όλων.

Στην δεύτερη φωτογραφία, σαφώς πιο ανώδυνη, τρεις σωματοφύλακες, οι καλοί μου φίλοι ο Άγγελος Παπαδημητρίου, ο Γιώργος Αριστηνός και ο Νάσος Βαγενάς πριν πέντε χρόνια παραστέκουν χαμογελώντας παρηγορητικά στη γιορτή μου, ανήμερα Χριστούγεννα.  Με τη Βερονίκ τότε σε ρόλο Ντ'Αρτανιάν. Το τόσο μακρινό πια 2015. 

Πόσο έχουν αλλάξει πολλά ή και όλα φέτος. Πόσο πιο μοναχικοί έχουμε γίνει όλοι μας είτε είμαστε μόνοι είτε όχι. Τελικά ό,τι κάνουμε κι ό,τι λέμε, είναι σπουδές - χαρακιές στο σώμα του χρόνου. Δηλαδή στο δέρμα μας το ίδιο...Δερματοστιξία. 

Γιατί γιορτάζουμε, τελικά, οι άνθρωποι; Τί γιορτάζουμε; Από τί νομίζουμε ότι ξεφεύγουμε γιορτάζοντας; Ίσως από την αδυναμία μας να είμαστε αληθινά - δηλαδή συνεχώς - ευτυχισμένοι. Σαν να είναι η ευτυχία μια κατάσταση που δεν αξίζουμε, που δεν δικαιούμαστε. Και η γιορτή - διασκέδαση ένα υποκατάστατο ευτυχίας. Οι άλλοι το άλλοθι μας. Αφού δεν αντέχουμε το "εμείς".

Κι ο εγκλεισμός μια οδυνηρή υποχρέωση ώστε να βρεθούμε μόνοι, κατάμονοι με τον εαυτό μας. Το πιο δύσκολο. Εκείνο τον εαυτό μας που κρύβουμε μέσα σε παρέες, συνάφειες του κόσμου, γιορτές και πανηγύρια...

Άρα κατά βάθος γιορτάζουμε το πένθος μας. Αποκλειστικά. Με ευφρόσυνη απελπισία.

ΥΓ.  Έτη πολλά και ηγιασμένα παρά Κυρίω ευχόμεθα! Υπέρ πάντων και πασών. Όθεν ευτυχείτε έως της επανόδου της ομαλότητος. Που θα είναι - η ομαλότης - αρκετά...ανώμαλος. Επίσης ζητούμε συγγνώμην από τους αιτούντας την φιλίαν μας επειδή δεν δυνάμεθα να τούς εγγράψομεν, έχοντες ήδη συμπληρώσει τον αριθμόν του Εωσφόρου, το 666, (εννοώ ότι έχω φτάσει στους 5000 φίλους).

Όμως ο τοίχος μας παραμένει ανοικτός εις πάντα ενδιαφερόμενον και αι γραφαί μας τυγχάνουσιν κοιναί και δημόσιαι. Επίσης υπάρχει και το manosstefanidis.blogspot (αχρείαστο να 'ναι!) δια τους εξ ημών μερακλήδες.

Τέλος το είχα απωθημένο να κολυμπήσω χριστουγεννιάτικα. Ώρα δέκα το πρωί στην παραλία του Παλαιού Φαλήρου. Η αρμόδια φωτογραφία για τους δύσπιστους θωμάδες. Έρρωσθε φίλτατοι! Αγάπη μόνον κι αν αντέχετε φιλιά με αγκαλιές παράνομες!

Σας θυμίζει κάτι;

Από το 1930 στο 2020

Στην Ελένη Ανδρέου

Σας θυμίζει κάτι οικείο αυτή η ατμόσφαιρα ;

Πρόκειται για ακουαρέλα με πενάκι του  George Grosz (1893 - 1959) που εικονίζει σκηνή από το Βερολίνο του 1930. Δύο καλοντυμένοι αστοί φλερτάρουν στη κεντρική λεωφόρο  ενώ ένας άλλος - νεόπτωχος πια - επαιτεί με στανικό χαμόγελο. Προσέξτε πως κλείνει με σημασία το μάτι ο άνδρας και πως ανταποκρίνεται η γυναίκα. Ο καθείς και ο ρόλος του σε μια κοινωνία με τακτοποιημένες και τις τάξεις και τις αταξίες της. Προσέξτε την "ομιλητική" γούνα της κυρίας αλλά και την γραβάτα του ζητιάνου. 

Συνθήκες κρίσης, φιλοτομαρισμός, επίδειξη, ψευδοπατριωτισμός, υποκρισία και παρακμή. Ο  Grosz που αγγλικοποίησε το όνομα του από αντίδραση, πρωταγωνιστεί στο βερολινέζικο Νταντά συνδυάζοντας την βιτριολική, πολιτική καρικατούρα με τις ζωγραφικές ποιότητες της Νέας Αντικειμενικότητας (Neue Sachlichkeit). Ως τέτοιος, συνοδοιπορεί με τον Otto Dix, τον Max Beckmann αλλά και τον Piscator ή τον Brecht. Λεπτομέρεια : Ο κομμουνιστής δημιουργός θα αυτοεξοριστεί μετά από λίγο στις ΗΠΑ. Εκεί θα τον έχει δάσκαλο από το 1946 και για δύο χρόνια ο δικός μας πολυκαλλιτέχνης Αλέξης Σολομός (Σκηνοθέτης, ηθοποιός, σκηνογράφος, ενδυματολόγος, μεταφραστής, συγγραφέας).

Στην Ελλάδα νομίζω πως το οξύ, σχεδιαστικό  ύφος του Grosz έχει επηρεάσει ιδιαζόντως τον αυτοδίδακτο Μίνω Αργυράκη, ιδιαίτερα ως προς στην γελοιοποίηση των νεόπλουτων επαρχιωτών και της ανάλογης πόζας τους, αμέσως μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο... Πάντως αμφότεροι παραμένουν επίκαιροι, αν δούμε πιο διεισδυτικά την Ελλάδα του 2020. Επιδεικτικοί όσο και αμόρφωτοι νεόπλουτοι που κυριαρχούν παντού και απελπισμένοι νεόφτωχοι που παρασιτούν. Με τον εγκλεισμό και την κοινωνική "απόσταση" να επιτείνουν το κλίμα της παρακμής. Με τους "επιτυχημένους" και τους "αποτυχημένους" του σύμπαντος κόσμου να τους εξισώνει μόνο η αμείλικτη δημοκρατία του κορωνοϊού...

ΥΓ. 1 Κριτική στάση. Ενδοσκόπηση. Ενσυναίσθηση. Ό τι δηλαδή λείπει δραματικά από τον τόπο μας. Όχι μόνο σε επίπεδο κοινωνίας αλλά και τέχνης και διανοουμένων. Κύρια φροντίδα να μην σπάσουν τα αυγά. Ακόμη! Παρ' όσα έχουν γίνει. Παρ' όσα έχουμε υποστεί. Δείτε τι συμβαίνει στο Παιδείας και στο Πολιτισμού. Πόσο ανέμπνευστοι και διεκπεραιωτικοί είναι οι ιθύνοντες των. Ναι, αλλά έτσι δεν θα φιάξουμε ποτέ ομελέτα. 

ΥΓ. 2  Ανυπαρξία κριτικής και στα εικαστικά. Πλην των συμπεφωνημένων δελτίων τύπου και των δημοσιογραφικών σινδονιάδων. Και παρά την ύπαρξη πολυπληθούς Εταιρείας Τεχνοκριτών. Δεν ήρθε, φαίνεται, ακόμα η εποχή για αισθητικές συγκρούσεις ή διαφωνίες. Για σάτιρα και για κριτική. Ο καθένας βολεύεται με τους επαίνους του μικροκύκλου του και οι καλλιτέχνες σιγά - σιγά κατάφεραν να εξαφανίσουν τους κριτικούς. Αν αυτό  τους ωφελήσει μακροπρόθεσμα, θα το δείξει η ιστορία. 

Ευτυχώς πάντως που δεν ζουν πια ούτε ο Αργυράκης, ούτε ο  Grosz. Γιατί θα έπλητταν θανάσιμα...

Αντίδωρο στις ευχές σας

ΑΝΤΙΔΩΡΟ ΣΤΙΣ ΕΥΧΕΣ ΣΑΣ! 

( Δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων )

Του κόσμου ήρθε η συντέλεια

μα εμείς περνάμε τέλεια!

Στην παλαιολόγεια περίοδο έχουν αποκρυσταλλωθεί όλα τα βασικά μοτίβα της Βυζαντινής Γέννησης. Η επικοινωνία γης και ουρανού μέσω των μελωδούντων αγγέλων, οι μάγοι και ο Αστέρας, οι αγραυλούντες ποιμένες, ο διαπορών Ιωσήφ, το λουτρό του Βρέφους κλπ. Κυρίως όμως στις εικόνες αυτές παρά τα πλείστα αφηγηματικά τους στοιχεία και τον θεατρικό χαρακτήρα, υπογραμμίζεται ο δογματικός και μη ηθογραφικός χαρακτήρας της όλης σύνθεσης. 

Προσέξτε για παράδειγμα την εξής ενδεικτική λεπτομέρεια:

 Ο Χριστός δεν τοποθετείται σε φάτνη αλλά συμβολικά σε σαρκοφάγο, σε μαρμάρινο τάφο. Ώστε κατ' οικονομίαν να λειτουργήσει από την πρώτη στιγμή της ενανθρώπισης Του η υπενθύμιση (!) της σωτηριολογικής αποστολής που οφείλει να διεκπεραιώσει. Δηλαδή να σταυρωθεί, να πεθάνει, να αναστηθεί. Αυτό το οδυνηρό μέλλον του Υιού της συλλογίζεται η μελαγχολική Παναγία έξω από το Σπήλαιο, στην πρωινή δροσιά. Απομονωμένη!

 Έτσι είναι. Κάθε γιορτή και η κρυμμένη της πίκρα κάθε γέννηση και το προοίμιο ενός θανάτου. 

Η εικόνα αυτή, ούτως ή άλλως, αποτελεί εξαίρετο δείγμα του πρώιμου βυζαντινού ανθρωπισμού μακριά από την εκκοσμίκευση που θα υποστεί το θέμα κατά το φλωρεντινό Κουατροτσέντο. Στην δεύτερη φωτογραφία προσέξτε μία λεπτομέρεια από κρητική Γέννηση του 17ου αι.( Αγία Αικατερίνη των Σιναϊτών Ηρακλείου ): 

Οι βοσκοί κρατούν εμπροσθογεμή, πυροβόλα όπλα με κρεμασμένο κυνήγι σ'αυτά. Συνήθειες της νέας εποχής και ηθογραφικές λεπτομέρειες εισχωρούν στην κλασική αφήγηση ανανεώνοντας την. Επίσης σε χωνίο κάτω από τον τρούλο της Μονής Δαφνίου έχουμε αυτό το αδιατίμητο ψηφιδωτό αυτοκρατορικής, κομνήνειας μεγαλοπρέπειας. Φιλοτεχνήθηκε λίγο πριν την πρώτη Άλωση (1204) και λάμπει από κλασικίζον κάλλος. Ένα κάλλος σχεδόν αλεξανδρινό. Μεγάλη, ευρωπαϊκή ζωγραφική της Ανατολής Ανατολών! Χρόνια πολλά και ανανεωτικά από το χθεσινό, κορωνοβριθές Σύνταγμα!

Η Γέννηση ως υπερφυές θέατρο

"Παράδοξον μυστήριον οικονομείται σήμερον. Κοινοποιούνται φύσεις και Θεός άνθρωπος γίγνεται."

‌

Εορτές και πανηγύρεις

Από την πρώτη στιγμή της Γεννήσεως προοικονομείται για τον πιστό η Σταύρωση, η Ταφή και βέβαια η Ανάσταση, δηλαδή όλος ο Σωτηριολογικός κύκλος που δικαιολογεί την ενσάρκωση του Θεού. Για αυτό ο Χριστός εικονίζεται - σε όλες τις βυζαντινές παραστάσεις - μέσα σε σαρκοφάγο, σε τάφο. Εδώ δηλαδή δεν έχουμε ένα ηθογραφικό, κοσμικό γεγονός όπως αποδίδεται το γεγονός στην Αναγέννηση αλλά δόγμα και μυστήριον μέγα. Ο θεατής προτού συγκινηθεί, πρέπει να θαυμάσει και να φρίξει.

Άλλη λεπτομέρεια: Τα ζώα η φάτνη δεν αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη αλλά στα απόκρυφα Ευαγγέλια, ένδειξη πόσο η δύναμη της αφήγησης υπερβαίνει το ιστορικό γεγονός.

Η γέννηση του Χριστού αρχικά εορταζόταν την 6η Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνια. Από τα μέσα του τέταρτου αιώνα όμως καθορίστηκε πρώτα από την εκκλησία της Ρώμης και μετά από την Κωνσταντινούπολη να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου. Σήμερα μόνο οι Αρμένιοι ακολουθούν την αρχαία παράδοση και γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου. Η Εκκλησία της Παλαιστίνης έμεινε πιστή στο αρχαίο έθιμο έως και την βασιλεία του Ιουστινιανού. Στα χρόνια της λατινικής κυριαρχίας στην Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς Λουδοβίκος Θ αγόρασε από το ναό του ιερού παλατίου σταγόνες (!) από το γάλα της Παναγίας που φυλάσσονταν εκεί. Αυτές μαζί με το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού μεταφέρθηκαν στο σκευοφυλάκιο της Sainte-Chapelle. Έκτοτε και κάθε 30 Σεπτεμβρίου εορταζόταν στο Παρίσι η μεταφορά αυτών των λειψάνων για τα οποία γράφτηκαν  ειδικοί, λειτουργικοί ύμνοι. Γιατί λοιπόν να μην υποθέσουμε ότι οργανώθηκε παράλληλα και ολόκληρο, θεατρικό δρώμενο που θα παρασταινόταν είτε εντός είτε έξω από το ναό; Πρόκειται για μία συνήθεια, αυτή των ιερών αναπαραστάσεων, της λεγόμενης sacra rappresentazione, άκρως διαδεδομένη σε όλο το μεσαίωνα αλλά και την Αναγέννηση. Λεπτομέρεια: Γάλα της Παναγίας φυλασσόταν και στο σκευοφυλάκιο του ναού το Προδρόμου της Πέτρας στη βασιλεύουσα. Όπως και τα σπάργανα του Βρέφους - που παραπέμπουν στα ιουδαϊκά σάβανα της ταφής - στην Αγία του Θεού Σοφία. Αυτά τα πολύτιμα αποκτήματα γίνονταν αντικείμενο πανάκριβων όσο και άθλιων, οικονομικών συναλλαγών ανάμεσα στο πτωχευμένο Βυζάντιο και τη Δύση. Στο παλάτι του Μωάμεθ του Πορθητή θα επιδεικνύονται έκτοτε ως λάφυρα, μετά την Άλωση, τα δώρα των τριών Μάγων πως ως τότε λατρεύονταν στα άδυτα της Μεγάλης Εκκλησίας. Αντιλαμβάνεται κανείς και τις προθέσεις εκ μέρους των κατακτητών ώστε να συνεχιστεί η παράδοση και κυρίως να διαφημιστεί η συνέχεια της εξουσίας μέσω αυτών των θρησκευτικών συμβόλων. Οι Βενετσιάνοι, τέλος, έδιναν 30.000 δουκάτα για ν' αποκτήσουν από τον Πορθητή την πέτρα πάνω στην οποία γεννήθηκε ο Χριστός ενώ άξιζε, όπως πίστευαν, περισσότερα από 100.000! Πίστη, εμπόριο και τράπεζες. Αυτό που θα λέγαμε σήμερα "τραπεζική πίστη"!

Η απίστευτα μεγαλοπρεπής θεατρικότητα των τελετών για τη Γέννηση οπωσδήποτε επισφραγίζεται πρώτον με την εμφάνιση του ίδιου του αυτοκράτορα και της αυλής του στη λειτουργία της νύχτας των Χριστουγέννων εν πλήρει βασιλική εξαρτύσει, χλαμύδα  δηλαδή και στέμμα, αλλά και του Οικουμενικού Πατριάρχη ο οποίος τοποθετεί ιεροπρεπώς και με συγκεκριμένο τυπικό στον αποστολικό Θρόνο του, πίσω από την Αγία Τράπεζα και κάτω από την αψίδα του ιερού, το χρυσοποίκιλτο, ιερό Ευαγγέλιο.

Πάντα θυμάμαι την τρομερή εντύπωση που μου έκανε ο πίνακας " Η προσκύνηση των ποιμένων" του ιδιοφυή προγόνου του βαν Γκογκ, του Hugo van der Goes (1440 - 1482) όταν τον πρωτοείδα στην Gemäldegalerie του Βερολίνου. Επιβλητικό έργο ενός διαταραγμένου καλλιτέχνη που είχε ανάλογη πορεία με τον ερημίτη της Αρλ. Ο πίνακας φιλοτεχνείται γύρω στο 1480 όταν ήδη έχει εκδηλωθεί η παράνοια του ζωγράφου και λίγο πριν το οδυνηρό του τέλος (εικ. 1). Πιο συγκεκριμένα:

Στο πρώτο επίπεδο οι δύο προφήτες που μίλησαν για την Γέννηση, σύρουν με εκστατικά βλέμματα την αυλαία αυτού του υπερφυούς θεάτρου για να αποκαλυφθεί ενώπιον μας η ιερή σκηνή. Στο δεύτερο επίπεδο εμφανίζονται οι πρωταγωνιστές με το θείο βρέφος να δεσπόζει ως πηγή φωτός και ενέργειας. Ένας μικρός Διόνυσος σε φάτνη. Αριστερά, δεξιά και πίσω συμπληρώνουν το δράμα, σε σαφώς περίεργες εκφράσεις και διαταραγμένη κλίμακα, οι κομπάρσοι που πάντως είναι απαραίτητοι για να αποθεωθεί επαρκώς το μέγα γεγονό της Ενανθρώπισης. Δηλαδή οι τρεις ποιμένες, οι άγγελοι κλπ. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι πως στο επάνω μέρος της σύνθεσης εμφανίζεται τρισδιάστατη, όχι ζωγραφισμένη, η ξύλινη δοκός η οποία συγκρατεί την πράσινη αυλαία! Περίτρανη απόδειξη πως η σκηνή προέρχεται από ένα θρησκευτικό δρώμενο και ότι ο καλλιτέχνης επιμένει περισσότερο στο θέατρο που γεννά το θαύμα παρά στο Θαύμα το ίδιο. Ο Hans Belting, κορυφαίος Γερμανός ιστορικός τέχνης, έχει παρατηρήσει αυτή την τόσο χαρακτηριστική λεπτομέρεια, δεν την συνδέει όμως με την τόσο προφανή, θεατρολογική της διάσταση (Die Erfindung des Gemäldes, 1994).

Περισσότερο θέατρο...

Όταν η Εθνική Πινακοθήκη λειτουργούσε ως αληθινό μουσείο - σχολείο, ξεναγούσα πολύ συχνά ως επιμελητής της στη γνωστή εικόνα της "Προσκύνησης των Ποιμένων" του Στεφάνου Τζανκαρόλα, Κρητικού ζωγράφου και ιερέως που την φιλοτέχνησε γύρω στα 1700. Πρόκειται για ένα έργο που συνδυάζει, σε συγκρητιστικό πνεύμα, όλη την μπαρόκ αισθητική της εποχής αλλά και την ευρέως διαδεδομένη συνήθεια της "κλοπής" και αξιοποίησης στοιχείων από άλλους πίνακες εν είδει ζωγραφικού κολάζ (εικ. 2). Εν προκειμένω σε παλαιότερα ανθίβολα (σχεδιαστικά πρότυπα) στηρίχθηκαν οι μορφές των Ευαγγελιστών στα τέσσερα άκρα της εικόνας και των τεσσάρων, μειζόνων προφητών ενδιάμεσα: Επάνω ο Σολομών, κάτω ο Δαβίδ, αριστερά ο Μωυσής και δεξιά ο Ιερεμίας. Όλοι κρατούν τα κείμενα τους που αναφέρονται στην έλευση του Σωτήρος. Έτσι ενώνονται και οπτικά και δογματικά η Παλαιά με την Καινή Διαθήκη. 

Συνθετικά η εικόνα χωρίζεται σε τρία διάχωρα, τρεις ζώνες: Οι μεν δύο, η πάνω και η κάτω, γεμίζουν με τους προφήτες και τους ευαγγελιστές πάνω σε νέφη ενώ η τρίτη, η κεντρική, με το κυρίως θέμα της Προσκύνησης. Αυτή η τελευταία έχει οργανωθεί σαν τρίπτυχο και "παίζεται" εντός ενός αρχαιοπρεπούς ερειπιώνα με αναγεννησιακά τόξα, πεσσούς και αγγέλους αλά Ραφαήλ μελωδούντες το "Δόξα εν υψίστοις..."

Και το πιο εντυπωσιακό: Ο Τζαγκαρόλας "ντεκουπάρει", αντιγράφει ολόκληρες φιγούρες της βενετσιάνικης ζωγραφικής και τις μεταφέρει κάπως άγαρμπα στο δικό του έργο. Για παράδειγμα, η μορφή του γονατισμένου βοσκού και της γυναίκας με τις γυμνές πλάτες και το υψωμένο μωρό αριστερά αντιγράφουν τις αντίστοιχες από τον διάσημο πίνακα του Τιντορέτο " Το θαύμα του Αγίου Μάρκου με τον σκλάβο" (1548) στην Galleria dell' Accademia της Βενετίας (εικ. 3). Θεωρώ επίσης ότι ο βοσκός δεξιά με το μανιεριστικό καπέλο και τον μολοσσό παραπέμπει σαφώς σε άλλο πίνακα της εποχής. Μεταβατικό έργο μιας μεταβατικής εποχής που πάλι όμως παραπέμπει σε κάποιο θρησκευτικό δρώμενο. Θέατρο εν θεάτρω. Εντοπίζουμε, μ' άλλα λόγια, στους ανωτέρω πίνακες έναν άνισο όσο και ιδιότυπο διάλογο: Ο μικρός δημιουργός αντιγράφει το μεγάλο και η περιφέρεια το κέντρο. Ή, για να μιλήσουμε με μεταμοντέρνα ορολογία, η αποικία τη μητρόπολη. Πώς αλλιώς;

Ιησούν, Διόνυσον ή Μίθρα; 

‌Ποιά ήταν όμως η πρώτη αναπαράσταση της Γέννησης; Θα πρέπει να πάμε πίσω στον  3ο ή τον 4ο αιώνα π.Χ και τις κατακόμβες της Ρώμης . Εκεί εντοπίζονται τοιχογραφίες στις οποίες πρωταγωνιστεί μέσα σε μία πολύ λιτή σύνθεση το εσπαργανωμένο βρέφος, προοικονόμηση του σαβανώματος των Ιουδαίων με τις λεγόμενες "κηρείες". (Η η παράσταση της κατακόμβης του Αγίου Σεβαστιανού ανάγεται στο 343). Τα πολλά πρόσωπα και οι διαφορετικές σκηνές θα προστεθούν πολύ αργότερα. Λίγο μετά και στη Νάξο - η οποία αναδεικνύεται σε σπουδαίο, θρησκευτικό κέντρο για τον χριστιανισμό ως την Εικονομαχία, κάτι ανάλογο με την γειτονική Δήλο και τη λατρεία του Απόλλωνα - εντοπίζουμε μαρμάρινο ανάγλυφο στο οποίο εικονίζεται το θείο Βρέφος επί τραπέζης (αναφορά στη θεία ευχαριστία;) πίσω του δύο ζώα και αριστερά και δεξιά του τα δύο συμβολικά δέντρα της αιωνίου ζωής: Τον φοίνικα και την άμπελο (εικ. 4). Τίποτε άλλο... Χωρίς την Παρθένο, τον Ιωσήφ, τους βοσκούς, τους μάγους, τους αγγέλους, το σπήλαιο, τα ζώα ή το λουτρό του νεογέννητου. Μόνο τα απολύτως αναγκαία για την αφήγηση.

Χριστός γεννάται λοιπόν αλλά δοξάσατε και... Ερμήν τον Τρισμέγιστον, τον Θωθ των Αιγυπτίων, πατέρα κάθε ερμητικής  γνώσης και δοξάσατε Διονύσον, τον πυριγενή καιΔιώ-νυσον τον μηροτραφή που ανατράφηκε δηλαδή στον μηρό του Δία (Ζευς, ζωή, Δίας, Deus). 

Ανατολή ανατολών λοιπόν και θείον βρέφος  μηρορραφέν, ποιμήν και παιδίον νέον, ο προ αιώνων... και 25η Δεκεμβρίου, εορτή του Μίθρα, του ηλιοφόρου. Και χειμερινό ηλιοστάσιο και γέννηση όλων των θεοτήτων που σχετίζονται με το φως του ήλιου. Όπως και κατατεμαχισμός του διαρκώς νέου Διονύσου, του διγενούς και διθύραμβου, από τους Τιτάνας και θεοφαγία και Θεοφάνια και  ... Ο τρώγων Μου την Σάρκα και ... Της Δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ και ... Όλα, εν τέλει, μπερδεύονται γλυκά. 

Προσέξτε, τέλος, σε αυτό το ψηφιδωτό από την Πάφο - οικία Διονύσου, 2ος αι. μ.Χ - την προετοιμασία για το λουτρό του θείου βρέφους αριστερά της σύνθεσης (εικ. 5). Πρόκειται για μιαν εμφαντική λεπτομέρεια που συναντάμε κανονικά  τόσο στο Γενέσιον της Θεοτόκου όσο και στις αποδόσεις του Σπηλαίου των Χριστουγέννων. Μόνο που εν προκειμένω τον νεογέννητο Διόνυσον κρατεί ο Ερμής και τον σιτίζουν ο γέρων Τροφεύς και η Αμβρωσία (sic) .

Καλά λοιπόν - παγανιστικά ή ό,τι άλλο  - Χριστούγεννα σε όλους!

Μαντινάδα των Χριστουγέννων

(Στον Χρήστο Γεωργούδακη και τον Αντρέα Πατράκη* με ευχαριστίες για την χτεσινή βραδιά)

Θα πάρω στράτα και στρατί

 και δρόμο χιονισμένο

 μήπως και κάποτε σε βρω

 φάτνη των Χριστουγέννω!

Παπάδες δεν θα κάθονται

κι ούτε αρχόντων κώλοι

μόνο φτωχοί και ταπεινοί,

εργάτες και βουκόλοι.

Εκεί θα βρω την ζεστασιά,

στα ζώα την ευλογία,

θ' αφήσω έξω οριστικά

τ' ανθρώπινα θηρία

Κόντρα ρεφραίν:

Ο Χριστούλης μες τη φάτνη

κατουρούσε τα σανά του

Ωσαννά Του!

Κι όμως, έφτασε η ώρα

δήθεν μάγοι με τα δώρα

- άρματα δρεπανηφόρα -

δήθεν άγγελοι με γέλια

και φραγγέλια.

Ο Χριστούλης στ' όνειρο του

βλέπει τώρα τον Σταυρό Του.

Σε καλό του!

* Ο ζωγράφος Αντρέας Πατράκης έπαιξε χτες στη γιορτή του Χρήστου εξαιρετικό μπουζούκι και τραγουδήσαμε ρεμπέτικα. Σκέφτομαι πως στη μουσική αυτή πρώτα γεννιόταν η βαθιά ανάγκη κι έπειτα ως αδήριτη συνέπεια της το τραγούδι. Εξ ου και το απέριττο, το άμεσο του στοιχείο.

Αντίθετα δηλαδή από ό τι συμβαίνει σήμερα. Όπου το τραγούδι προηγείται μίας, συνήθως προκατασκευασμένης, ανάγκης.

Ζωγραφική σχετική του Γιάννη Τσαρούχη που διέσωσε ο Νίκος Γιώργος Παπουτσίδης.

Τσιμενδώνη να γίνει!

Σκέφτηκα πολύ πριν γράψω αυτό το κείμενο κυρίως γιατί με ενοχλούν οι αβασάνιστες μεμψιμοιρίες ιδιαίτερα όταν κάτι διαφορετικό επιχειρείται να γίνει σ′ αυτό τον τόπο. Προφανώςκαι υπήρχε εδώ και χρόνια ένας ελαφρύς, τσιμεντένιος διάδρομος περιδρομικά του Παρθενώνα ο οποίος και γλιστρούσε ή ήταν συχνά επικίνδυνος. Πολύ ορθά αποφασίστηκε η ανακατασκευή του διαδρόμου που θα βοηθούσε τους επισκέπτες και τους ΑΜΕΑ κατά την κυκλοφορία τους στον ιερό βράχο. Εξάλλου η Ακρόπολη είναι η βαριά μας - κυριολεκτικά - βιομηχανία και πρέπει να την προσέχουμε. Είναι τόσο επικερδής εξάλλου! Εύκολα και σίγουρα λεφτά. Αφού δεν διαθέτουμε πλέον καμία άλλη, σοβαρή βιομηχανία... Από τότε που πολιτικοί και συνδικαλιστές, χωρίς να παραγνωρίζω και την βουλιμία τον πρώην εργοστασιαρχών - έκλεισαν κάθε μεγάλη μονάδα παραγωγής στη χώρα. Όμως μέχρι εδώ τα θετικά. 

Αυτό που έγινε στην ανάβαση και στην κορυφή του ιερού βράχου είναι απλά βλασφημία. Κυρίως γιατί χωρίς φαντασία χρησιμοποιήθηκαν παχείς όγκοι μπετόν - τους είδα ιδίοις όμμασι - και δεν σκέφτηκε κανείς κάποια άλλη λιγότερο μόνιμη και όχι τόσο αποκρουστική λύση, μία πιο ανάλαφρη, ξύλινη κατασκευή όπως αυτή ας πούμε που χρησιμοποιείται στα κότερα. Κάτι δηλαδή που και ασφαλές θα είναι και θα μπορεί εύκολα τόσο να τοποθετηθεί όσο και να απομακρυνθεί.

Το να αντιμετωπίζουμε τον Βράχο σαν μία οποιαδήποτε άλλη δημόσια κατασκευή - του κωμικοτραγικού, μεγάλου Περιπάτου συμπεριλαμβανομένου - είναι αδιανόητο. Αν το ΚΑΣ πήρε τέτοια απόφαση είναι υπόλογο και αν η πολιτική ηγεσία την αποδέχτηκε, είναι δίπλα ένοχη. Όχι, η κυρία Μενδώνη δεν είναι μία ακούραστη εργάτρια του πολιτισμού που βάλλεται άδικα από τους ανεγκέφαλους ή τους...ζηλόφθονους. Είναι μία στυγνή γραφειοκράτις που εκτελεί διατεταγμένη υπηρεσία χωρίς ιδιαίτερες ευαισθησίες και, φοβάμαι, χωρίς βαθύτερη γνώση.

Θυμάμαι, εφτά χρόνια πριν, όταν ήμουν ακόμη αναπληρωματικό μέλος του Συμβουλίου Μουσείων - πριν με ξηλώσει ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Νίκος Ξυδάκης - τον αγώνα που είχα δώσει ώστε το εμβληματικό, παλιό μουσείο της Ακρόπολης, ευαίσθητα θαμμένο στον ιερό βράχο, άδειο πλέον, να μη γίνει αποθήκη όπως επέμενε η τότε γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ - κατά σύμπτωση λεγόταν και αυτή Μενδώνη! - αλλά να αξιοποιηθεί με μεγαλύτερη φαντασία και ουσία αυτός ο μοναδικός όσο και άριστα προστατευμένος χώρος. Να γίνει δηλαδή ένα σημείο αναφοράς του διαχρονικού, ελληνικού πολιτισμού σε σχέση με την παγκόσμια κοινότητα. Ένα μικρό, πολυμουσείο εναλλακτικών λύσεων. Με τεράστια, πολιτισμική αλλά και πολιτική σημασία για τη χώρα. Έχω επιχειρηματολογήσει πολλές φορές σχετικά και δεν χρειάζεται να επανέλθω. Έχω στείλει επιστολές σε πρωθυπουργούς και υπουργούς αλλά δυστυχώς σε ώτα μη ακουόντων. 

Απλώς σκεφτείτε στο παλιό μουσείο της Ακρόπολης να υπάρχει ένας χώρος όπου τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου θα έστελναν τα πιο σημαντικά τους εκθέματα για να στεγαστούν για ένα διάστημα δίπλα σε ένα κούρο ή μία παλαιολόγεια εικόνα. Για να φέρω μία τάξη μεγέθους ακόμη και την Τζοκόντα θα δάνειζε το Λούβρο αν ήταν να εκτεθεί στο βράχο της Ακροπόλεως. Εν προκειμένω ποιος θα ήταν ο ιδανικότερος χώρος για να εκτεθεί, στους εορτασμούς του 2021, η Καταστροφή της Χίου του Ντελακρουά παρά το παλιό μουσείο της Ακρόπολης; Αλλά εμείς σκεφτόμαστε μόνο τα τσιμέντα. 

Πρόκειται, υπογραμμίζω, για έναν στεγασμένο χώρο όπου οι τουρίστες θα μπορούσαν να ξεκουράζονται πίνοντας ένα ποτήρι νερό και που θα είχαν λόγο για να παραμείνουν λίγο περισσότερο στον ιερό βράχο. Ένα μέρος όπου επίσης θα παρουσιαζόταν με εύληπτο τρόπο, μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας, η τεράστια ιστορία του μνημείου. 

Αντί όλων αυτών πού και θα αξιοποιούσαν περισσότερο την Ακρόπολη χωρίς να την προσβάλλουν ή να την πληγώνουν, οι ... υπεύθυνοι επιλέγουν πρακτικές λύσεις, αποθήκες, μεταλλικές κατασκευές, τσιμεντώσεις, καλοσχεδιασμένα αναβατόρια κλπ. λες και ο Παρθενώνας με το Ερεχθείο είναι ο πύργος του Άιφελ ή κάποιος από τους εκατοντάδες μεσαιωνικούς πύργους της κεντρικής Ευρώπης. Καμία διαφορετική σκέψη εκτός της πεπατημένης. Αυτής της δηλαδή που θα φέρνει εύκολα λεφτά και ακόμη πιο ”εύκολη” δόξα ενώ δεν θα προβληματίζει ιδιαίτερα τους υπεύθυνους. 

Αν ζούσαν ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο Γιώργος Δεσπίνης, ο Μανόλης Χατζηδάκης, ο Δημήτρης Κωνστάντιος, ο Άγγελος Δεληβορριάς θα αντιδρούσαν οπωσδήποτε. Σήμερα, ευτυχώς, υπάρχει ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, ο κορυφαίος αρχαιολόγος μας, τον οποίο θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν περισσότερο.

Όμως ο ίδιος δεν είναι επισκέπτης υπουργικών προθαλάμων αλλά ζει απομονωμένος στο μεγαλόπνοο έργο που έχει επιτύχει στη Μεσσήνη. Μία καινούργια μαγική Πομπηία. Έναν καινούργιο Μυστρά, με αρχαιοελληνικό πρόσημο τώρα. Φοβάμαι, τέλος, ότι η τεχνοκρατική αντιμετώπιση του Παρθενώνα αντανακλά τη γενικότερη νοοτροπία όχι μόνο της κυβέρνησης αλλά και της εποχής σχετικά με το τι είναι έργα και ακόμα περισσότερο τι είναι έργα πολιτισμού. Το τσιμέντο σαν αισθητική, σαν πανάκεια, σαν σημαία προόδου. Και βέβαια η ιδιωτική πρωτοβουλία πάνω από όλα! Τι ανακούφιση είναι για το κράτος που έχει χρήματα μόνο για τα ΜΜΕ. Έχω πάντως τη βεβαιότητα ότι ο πρωθυπουργός θα πληρώσει πολιτικά το τσιμέντωμα της Ακρόπολης ακόμη περισσότερο από όσο πληρώνει τον ανεκδιήγητο Μεγάλο Περίπατο. 

ΥΓ. Ανεκδιήγητη είναι και η απάντηση του γραφείου Τύπου της κ. Υπουργού απέναντι στις δικαιολογημένες αιτιάσεις των πολιτών. Γιατί απλοί πολίτες αντέδρασαν σχετικά και όχι οι λαλίστατοι συνήθως δημοσιογράφοι, ο πνευματικός κόσμος ή η Ακαδημία Αθηνών. Εξυπνακισμός, ακκισμός, ειρωνεία και υπεροψία χαρακτηρίζουν το κείμενο. Ή καλύτερα, υπεροψία και μέθη. Της εξουσίας προφανώς. Όμως, για πόσο;

Πόσο κόσμο χωράει ένας πίνακας;

(Η αναδρομική του Χαράλαμπου Κατσατσίδη στην Πινακοθήκη Βογιατζόγλου ξανάκλεισε λόγω των μέτρων. Ιδού ένα αντίδωρο για όσους δεν πρόλαβαν να την δουν. Προσωπικά την θεωρώ ως ένα από τα πιο σημαντικά εικαστικά γεγονότα της χρονιάς που διανύουμε και είμαι περήφανος που την επιμελήθηκα μαζί με την Μαρία Αλμπάνη. Παρ' ότι την αγνόησαν τα ΜΜΕ και οι "ειδικοί").

Για την ζωγραφική του Κατσατσίδη...

Επειδή πρωτίστως το θέμα είναι πως ο κόσμος - ή πόσος κόσμος - μπορεί να χωρέσει σ' έναν πίνακα

Δεν συμβαίνει κάθε μέρα ο κόσμος να χωράει σ' ένα ποίημα, γράφει στα Adagia του ο Steven Wallace*. Κι επίσης συνεχίζει ότι σκοπός όχι μόνο του ποιήματος αλλά και της ποίησης ολόκληρης είναι η αλήθεια. Και μάλιστα εκείνη η αλήθεια που περισσεύει από τις μετρήσεις και τη ζυγαριά της λογικής. Και που δεν φοβάται ούτε περιορίζει τη φαντασία, δηλαδή το πιο αδιαπραγμάτευτο και αναπαλλοτρίωτο κομμάτι του ανθρώπινου εγώ. Η λογική καταστρέφει κι ο ποιητής δημιουργεί.

Ακολουθώντας ανάλογο προβληματισμό θέλω κι εγώ να αναρωτηθώ πόσο ο κόσμος μπορεί να χωρέσει σ' έναν πίνακα - ή, καλύτερα πως ο κόσμος καθίσταται πίνακας -  κι επίσης αν μπορεί ένας πίνακας να αντέξει - που υπό περιπτώσεις είμαι βέβαιος ότι μπορεί - την όποιαν αλήθεια του κόσμου. Και ιδίως εκείνη την αλήθεια που δεν αποδεικνύει την ύπαρξη της μέσα από μιαν άλλη αλήθεια αλλά υφίσταται αυτόφωτη, αυτάρκης και μυστηριώδης. Σε τρόπον ώστε αλήθεια και τέχνη να γίνονται ένα κατά τους τρόπους που ήθελε και ο Νίτσε. Και το ζωτικό ψεύδος της τέχνης να κονιορτοποιεί την αλαζονεία οποιασδήποτε εργαλειοποιημένης αυθεντίας.

Αυτές τις σκέψεις μου δημιουργούν οι πίνακες της μικρής αναδρομικής του Μπάμπη Κατσατσίδη που εκτίθενται με τόσην επάρκεια στους φιλόξενους χώρους της Πινακοθήκης Βογιατζόγλου. Ζωγραφικές συνθέσεις οι οποίες επειδή φιλοδοξούν να μιλήσουν για την δυνατότητα της τέχνης να καλύψει μεταφυσικά ή υπαρξιακά ζητήματα, υπερβαίνουν την τρέχουσα καλαισθησία και καταθέτουν το άγριο και ηρωικό πρόσωπο τους με κύρος και εντυπωσιακή επιβολή. Εδώ το μέγεθος του έργου είναι ανάγκη και όχι αυτοσκοπός καθώς μόνο μέσα από μιαν μεγαλόστομη φόρμα και μια δραματική, "επική" χειρονομία μπορούν να υπηρετηθούν σωστά τα θέματα που επιλέγει ο καλλιτέχνης. Θέματα που σχετίζονται με τη μετάβαση όχι από την γη στον ουρανό αλλά σε μιαν παραισθητική κόλαση απωθημένων επιθυμιών ή παροπλισμένων πραγματικοτήτων. Ούτως ή άλλως και τα πρόσφατα και τα παλιότερα έργα του Κατσατσίδη διαβάζονται σε πολλαπλά επίπεδα και κρύβουν καλά τα μυστικά τους.

Εδώ και δεκαετίες ο προβληματισμός του Μπάμπη Κατσατσίδη αφορά στις σχέσεις ιστορίας και αναπαράστασης, στις στιβάδες του πολιτισμού που a priori υπάρχουν σαν εσωτερικός μηχανισμός πίσω από την επιδερμίδα κάθε καινούργιου, καλλιτεχνικού έργου αλλά και στους τρόπους με τους οποίους ένας δημιουργός από αυτήν εδώ την εσχατιά της βαλκανικής μπορεί να μιλήσει ισότιμα και με την εποχή του και με τους καλλιτέχνες του υπόλοιπου κόσμου. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Πώς δηλαδή μπορεί να γραφτεί η ιστορία - έστω και στα περιθώρια της επίσημης ιστορίας - ιδιαίτερα όταν ένας σύγχρονος ζωγράφος δεν ζει και δεν δημιουργεί στα μεγάλα κέντρα το πολιτικών και, μοιραία,  καλλιτεχνικών αποφάσεων.  Καλλιτεχνική ωριμότητα, πάλι, σημαίνει το να ζωγραφίζει κανείς χωρίς το προστατευτικό δίχτυ των παλιότερων του επιτυχιών, με τον φόβο του κενού αλλά και την ευλογία της ουσιαστικής δημιουργίας. Μιας δημιουργίας που θέλει να πάρει θέση σ' αυτό που συμβαίνει σήμερα στον κόσμο και μπορεί να απευθυνθεί τίμια στον σύγχρονο θεατή αυτού του κόσμου. Έτσι πρέπει. 

Η τέχνη δεν είναι δημοσιοϋπαλληλία ούτε κι η ζωγραφική είναι απλή διακόσμηση με δεδομένους, τους κανόνες. Ο όποιος κανόνας στην αληθινή δημιουργία προκύπτει μετά την ολοκλήρωση του έργου. Ποτέ πριν.Τί όμως πρωταγωνιστεί στην εικαστική έρευνα του Χαράλαμπου Κατσατσίδη;

Αφαίρεση και αναπαράσταση, ένας ιδιότυπος ραιγιονισμός - αναφορά στον Larionov και την Επανάσταση, τερατογονία και συναισθηματισμός, χρήση - κατάχρηση ιστορικών έργων εν είδει ready made και αυτοσχεδιασμός πάνω στην δεδομένη εικόνα, μίμηση και παρωδία, ανατροπή των προτύπων, προφάσεις τοπίων- χώρων που ασφυκτιούν, πρόσωπα ανθρώπων ή τεράστιων πουλιών που χαράζονται από εκρήξεις μυστικές, Μύθος και Ιστορία, ανατροπές και φιγούρες που, ανεπαισθήτως ίσως, υποδύονται τη μοίρα τους την ίδια. Όπως στο έργο "Επικοινωνία". Επίσης πλάσματα μοναχικά, ξεκομμένα από τον βιοπερίγυρό τους ή ζευγάρια αγριμιών πού έχουν αγκαλιαστεί για το πρώτο ή το τελευταίο φιλί τους. Επειδή πάντα είναι μόνο τα πράγματα που μπορούν να υποδύονται άλλα πράγματα, εκτεθειμένα είτε στο φως, είτε στο ζωοποιό σκοτάδι. Όπως στον πίνακα Seven Painters go to heaven. Κι αυτό κάποιο ρομαντικοί επιμένουν να το ονομάζουν ζωγραφική. Και επιδιώκουν να χωρέσουν σ' αυτή έναν κόσμο ολόκληρο.

* Εκδόσεις Νεφέλη, μετάφραση Χάρης Βλαβιανός, 1993.

Καθηγηταί και...Σία!

Επιστήμη και τηλεόραση,

 μία διασκεδαστική σχέση

Στην Ασπασία Ράικου

                                           Α

"Ουδείς μωρότερος των διδασκάλων εάν δεν υπήρχαν οι ιατροί" ισχυρίζεται σαρκάζουσα η λαϊκή σοφία. Από την άλλη όσο εξαπλώνεται πανίσχυρη η πανδημία αλλά τόσο κατακλυζόμαστε από αντιφατικές, επιστημονικές απόψεις, αλληλοσυγκρουόμενες θέσεις ή θεωρίες, προσωπικές αντιπαλότητες ειδικών ή ανίδεων και βέβαια συνειδητοποιούμε πόσο λίγο έχει προχωρήσει η ανθρωπότητα από την εποχή της προνεωτερικότητας και των αλχημιστών όσον αφορά στην πρόβλεψη και την αντιμετώπιση τέτοιων θεομηνιών. 

Η πανίσχυρη, η άτεγκτη επιστήμη, με την ασύγκριτη, ηλεκτρονική τεχνολογία στα χέρια της, την  βιοχημεία, την νανοϊατρική, την μοριακή γενετική, την φαρμακευτική έρευνα κλπ. εκφράζει σήμερα ντροπιασμένη την αδυναμία της εμπρός στον, πραγματικά παντοδύναμο, μονοκύτταρο ιό που σαρώνει τον πλανήτη.

Αυτή η κρίση, τελικά, αν δεν αποτελείτο από μίαν ατελείωτη αλυσίδα ανθρώπινων τραγωδιών, θα αποτελούσε τη μεγαλύτερη κωμωδία που ανέβηκε ποτέ στον πλανήτη.

 Ή, αν προτιμάτε, τη μεγαλύτερη διακωμώδηση της ανθρώπινης σοφίας και εκείνης της απροσπέλαστης θεάς των νεωτέρων χρόνων που λέγεται Επιστήμη, με το ε κεφαλαίο. 

Κι αν βέβαια φοβόμαστε να "ιχνηλατήσουμε"

- η λέξη πια της μόδας -  την επιστήμη και τη δυναμική της, λόγω απωθημένων, μεταφυσικών φόβων, αφού εν πολλοίς υποκατέστησε τη θρησκεία, τουλάχιστον ας γελάσουμε με τους θεράποντες της, τους αρχιερείς και επισκόπους της, με τα λάθη, τα πάθη αλλά και την ασύγγνωστη  έπαρση τους. Αναφέρομαι σε μίαν ελίτ ανθρώπων που κορδακίζονται ότι εκπροσωπούν την επιστήμη και την απόλυτη γνώση σαν σύγχρονοι μάγοι και σαμάνοι ενώ δεν είναι τίποτα άλλο παρά η χειροπιαστή απόδειξη - που κάθε βράδυ μάς διασκεδάζει στις ειδήσεις - του πόσο λίγα πράγματα τελικά γνωρίζουμε, μετά από τόσους αιώνες πολιτισμού, εξειδίκευσης, τεχνολογίας και επιστημολογικών αλμάτων σε σχέση και με τον εαυτό μας και με τη ζωή και με τον κόσμο. 

Δεν θέλω επουδενί με αυτά να μειώσω την πολύ μεγάλη προσφορά αλλά και τον αγώνα των απειράριθμων γιατρών και λοιπού ιατρικού προσωπικού που δίνουν αυτές τις ώρες την ηρωική μάχη τους στα νοσοκομεία της χώρας, στα νοσοκομεία όλου του κόσμου.  Άλλο πράγμα επιθυμώ να σαρκάσω.

Το ξέρουμε ήδη: Σε κάθε συμφορά που με μαθηματική ακρίβεια πλήττει όλο και πιο συχνά τον κόσμο μας, ας πούμε ένα σεισμός, λοιμός, τσουνάμι ή μία οικονομική και πολιτική κρίση, μια γεωπολιτική σύγκρουση, ένα κλιματολογικό φαινόμενο, μία έξαρση κοινωνικής βίας ή μια πανδημία όπως τώρα, έχουμε την ευκαιρία να διασκεδάσουμε με τη αλληλοαναιρούμενες απόψεις των εκάστοτε ειδικών που με στόμφο εκθέτουν πλημμυρηδόν εμπρός σε πρόθυμους δημοσιογράφους την παχυλή όσο και σπουδαιοφανή άγνοιά τους.

Έτσι και τώρα παρελαύνουν από πρωίας μέχρι νυκτός κελαϊδώντας κάτι αγουροξυπνημένες φάτσες, κάτι μίζερες φωνές ανδρογύνων - ευτυχείς κατά τα άλλα που "παίζουν" επιτέλους στο γυαλί - καθηγητές, ακαδημαϊκοί, διευθυντές κλινικών, νοσοκομείων, μεγαλογιατροί, ερευνητές κοκ. Όλοι αυτοί ζουν τώρα το όνειρο τους. Μετά τους οικονομολόγους, τους σεισμολόγους, τους στατιστικολόγους, τους αναλυτές δημοσκοπήσεων, τους διπλωμάτες, τους στρατηγούς, τους συμβούλους γεωστρατηγικής ή τους καθηγητές διεθνών σχέσεων, μετά τους αρχαιολόγους που στην εποχή του Τύμβου Καστά μονοπώλησαν τη συγκίνηση του μέσου τηλεθεατή, ως μετεξέλιξη της πεπερασμένης έννοιας "πολίτης"  ... τώρα ήρθε η σειρά των γιατρών και των φίλων τους να κάνουν... φύλλο! 

Οι γιατροί όμως ήρθαν για να μείνουν. Και θα μείνουν! Σαρώνοντας τον οποιοδήποτε άλλο ανταγωνισμό! 

Επιδημιολόγοι, λοιμωξιολόγοι, εντοσθιολόγοι- εργοδηγοί, μικροβιολόγοι, παθολογοχειρουργοί, γαστρεντερολόγοι, ψυχίατροι, ψυκτικοί ψυχών, ραδιοηλεκτρολόγοι ανατομίας, ειδικοί σκευασμάτων Novartis, ειδικοί σκευασμάτων Nutella, λεμφοκυτταρολόγοι, συμπιεστές αερολόγοι, ουρολόγοι, ουρολάγνοι, αναισθησιολόγοι στήσης, στητικοί κοκ. 

Όλοι είναι εδώ, πρόθυμοι να μας διαφωτίσουν. Με τα περιορισμένα ελληνικά τους, την έμφυτη πλεονεξία του κλάδου, την κομπορρημοσύνη των κομπογιαννιτών αλλά και αυτή την μαγική αύρα  που έχουν κληρονομήσει απευθείας από τους ιατρούς Αγίους Αναργύρους και Αγία Παρασκευή.

 Εξ ου και η πινακοθήκη αγίων εικόνων, θυμιατών και ιερών λειψάνων που συνήθως "παίζει" πίσω από τον ομιλούντα ως φόντο. Ως συμβολική - βολική υπενθύμιση πως  "Καλή βέβαια η ιατρική αλλά ας βάλει κι ο θεούλης το χέρι του".

Είναι οι επιστήμονες που, αναμφισβήτητοι πρωταγωνιστές πλέον, απολαμβάνουν το δικό τους δεκάλεπτο διασημότητας όπως προέβλεψε ο θείος Άντι Γουόρχολ και μας βομβαρδίζουν εξακολουθητικά, από πρωίας μέχρι νυκτός, με τις καθόλου καθησυχαστικές κοινοτοπίες τους αλλά και τον ελεγχόμενο τρόμο που οφείλουν να προωθήσουν ως συνεπείς επαγγελματίες. Ως ουρανόπεμπτο άλλοθι για όλα όσα αγνοούν αλλά οφείλουν να υποδύονται ότι γνωρίζουν...

                                           Β

Ακολουθεί υποθετική αλλά όχι μακράν της πραγματικότητας συζήτηση ανάμεσα σ' έναν τέτοιον γιατρό - θεό και τον ευλαβή δημοσιογράφο που απλώς κάνει τη βρώμικη δουλειά της τηλεθέασης. Ξεχειλώνοντας τον τηλεοπτικό χρόνο - η τηλεόραση τώρα υποδύεται το λαϊκό πανεπιστήμιο - αλλά και τα νεύρα των τηλεθεατών. Αφού ο κάθε παππούς κι η κάθε γιαγιά της επικράτειας αν δεν πιεί το χαμομήλι του και δεν ακούσει τον γιατρό - θεούλη με τη Σία, δεν πάει για ύπνο.

 Δημοσιογράφος:  Έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε σήμερα τον καθηγητή κύριο Παπαρδέλογλου ...

Καθηγητής:  Έχετε ασφαλώς την τιμή αλλά και εγώ έχω εξίσου τη τιμή να ομιλώ μ' έναν αστέρα της δημοσιογραφίας (γλείψιμο). Μία ανάλογη θερμή καλησπέρα και στους τηλεθεατές μας.

Δημοσιογράφος: Κύριε καθηγητά, επειδή ο τηλεοπτικός χρόνος είναι πολύτιμος, σάς ερωτώ ευθέως.  Ακούγονται διάφορα, αντιφατικά πράγματα τον τελευταίο καιρό σχετικά με τις μάσκες και τη χρήση τους. Πρέπει να τις φοράμε ή όχι;

Καθηγητής: (μικρή, δραματική παύση, ξερόβηχας, βλέμμα αμηχανίας, ταχύτατη ανάκτηση αυτοκυριαρχίας). Ακούστε, ως προς το θέμα αυτό έχω να πω τα εξής...Μετά από ενδελεχή μελέτη των έως τώρα δεδομένων δεν σας κρύβω ότι η διεθνής επιστημονική κοινότητα έχει ως προς τούτο διχαστεί επειδή υπάρχουν πολυάριθμες, αξιόλογες μελέτες οι οποίες υπερασπίζονται πειστικά τόσο τη μία όσο και την άλλη άποψη. Έτσι λοιπόν μετά λόγου γνώσεως και προς ενημέρωση του ελληνικού κοινού έχω να πω ότι η μάσκα είναι επιβεβλημένη μεν σε κλειστούς χώρους εκτός εάν βεβαίως βεβαίως οι κλειστοί αυτοί χώροι αερίζονται επαρκώς και τα άτομα τηρούν ευλαβικώς τα απαραίτητα μέτρα υγειονομικού καθαρισμού αλλά και την απόσταση των δύο μέτρων. Επίσης, σε περίπτωση που υπάρχει έλλειψη μασκών μπορούν να χρησιμοποιούνται υποκατάστατα όπως είναι μαντίλια, κάλτσες, οι στηθόδεσμοι κομμένοι στα δύο για παράδειγμα είναι ιδανικοί, προσόψια, σκελέες, κράνη μοτοσυκλετών ακόμα και αναπνευστήρες και μάσκες κολύμβησης οι οποίες απομονώνουν τον φέρονται από το περιβάλλον του.

Δημοσιογράφος: Και σκελέες;

Καθηγητής: Βεβαίως, κομμένες εις τετραπλούν.

Δημοσιογράφος: Και στηθόδεσμοι;

Καθηγητής: Το απάντησα ήδη.

Δημοσιογράφος: Δηλαδή να φοράμε μάσκες όλοι;

Καθηγητής: Όλοι! Οι μάσκες σώζουν. Θυμηθείτε τον Ζορρό. Βεβαίως δεν είναι κάτι που θα το συνιστούσα προσωπικά με κατηγορηματικό τρόπο όμως δεν θα ήτο και λάθος και μάλιστα μοιραίο, αν κάποιος ΔΕΝ τις φορούσε συστηματικά. Ιδιαίτερα όταν  έρχεται σε επαφή με άλλα άτομα. 

Δημοσιογράφος: Δηλαδή, εννοείτε, είναι στην κρίση του καθενός;

Καθηγητής: Όχι κύριε! Είναι στη κρίση και την προαίρεση της επιστήμης!

Δημοσιογράφος: Τελικά πού μεταδίδεται ο ιός ευκολότερα, μέσα ή έξω; Σε κλειστό χώρο ή σε ανοιχτό, στο ύπαιθρο για παράδειγμα;

Καθηγητής; Ασφαλώς μέσα γι' αυτό και επιμένουμε στη χρήση μάσκας.

Δημοσιογράφος: Τότε γιατί μάς απαγορεύεται να κυκλοφορούμε έξω;

Καθηγητής: Είναι απλό. Έξω ο ιός μεταδίδεται ευκολότερα δια των σταγονιδίων άτινα αιωρούνται εις την ατμόσφαιρα. Άρα, μέσα. Μέσα για μέσα!

Δημοσιογράφος: Μα προηγουμένως είπατε έξω.

Καθηγητής: Όχι, ήμουν σαφής. Είπα και μέσα και έξω. Αλλά με περίσκεψη και ατομική ευθύνη. Εξ άλλου εν προκειμένω οι επιστημονικές απόψεις διίστανται. Θέλω να είμαι ξεκάθαρος!

Δημοσιογράφος: Πείτε μας τώρα κάτι και για τα εμβόλια. Έχουν προχωρήσει οι έρευνες; Υπάρχει κάτι πιο χειροπιαστό; Πολλοί λένε ότι από το Δεκέμβριο θα μπορεί να γίνεται πιλοτική χρήση τους ενώ άλλοι από τον Απρίλιο του 2021. Ποιά είναι η άποψη σας;

Καθηγητής: Χαίρω πολύ που μού κάνετε αυτή την τόσο κρίσιμη για την αντιμετώπιση της κρίσης, ερώτηση. Θέλω να είμαι κάθετος. Ό τι κι αν πούμε αυτή την στιγμή, θα είναι πρόωρο και θα επιτείνει την ανησυχία του κοινού. Τα εμβόλια, οψέποτε παρασκευασθούν, θα είναι μια κάποια λύσις που θα έλεγε και ο Λυσίας. Ιδίως για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Αυτό δεν το λέει ο Λυσίας, το λέω εγώ. Άρα ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο που θα έλεγε και ο Τσώρτσιλ! (θαμποφαίνεται αχνό χαμόγελο αυταρέσκειας).

Δημοσιογράφος: Μάλιστα. Αντιληφθήκαμε.

Καθηγητής: Αυτό έλειπε.

Δημοσιογράφος: Και για την παρασκευή του φαρμάκου remdesivir τί έχετε να πείτε;

Καθηγητής: Είναι κοστοβόρα και προβληματική. Άλλοι υποστηρίζουν να προχωρήσουμε, άλλοι να μην προχωρήσουμε. Τείνω να υποστηρίξω την τρίτη απόψη.

Δημοσιογράφος: Και ποιάν είναι αυτή;

Καθηγητής: Δεν είμαι έτοιμος να σάς απαντήσω αυτή τη στιγμή. Ίσως αύριο!

Δημοσιογράφος: Και μία τελευταία λέξη σας κ. καθηγητά πριν κλείσουμε; Κρεμόμαστε απ'το στόμα σας!

Καθηγητής: Θνητότητα! Θνητότητα! Το επαναλαμβάνω. Αυτή φταίει για όλα!

Δημοσιογράφος: Ευχαριστούμε θερμά κύριε Καθηγητά για όσα κατατοπιστικά και άκρως χρήσιμα μάς είπατε στις δύσκολες μέρες που ζούμε. Ανανεώνουμε το τηλεοπτικό μας ραντεβού αύριο στο δελτίο των 8 την ίδια ώρα για να μάς διαφωτίσετε πάλι με την επιστημονική σας γνώση. Καλή σας νύχτα!

Καθηγητής: Καληνύχτα και σε εσάς και στους τηλεθεατάς μας. Επιστρέφω κι εγώ τώρα στο επώδυνα πλην σωτήρια καθήκοντα μου.

Φωτογραφία: Το τελευταίο, επαναστατικό σκεύασμα για την καταπολέμηση του κορωνοϊού και συναφών νοσημάτων. Ερευνητικό εργαστήριο του Stanford.

Το κεραμεούν, δηλαδή το φαύλον;

...κι όπως χιόνιζε, άνοιξα το ευαγγέλιο αλλά χιόνιζε κι εκεί. 

  Τάσος Λειβαδίτης

"Ολοκληρώθηκε αργά το βράδυ της Πέμπτης, στην Ολομέλεια της Βουλής, η συζήτηση και ψήφιση του νομοσχεδίου του υπουργείου Παιδείας για το Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης. Υπέρ της αρχής του νομοσχεδίου τάχθηκαν μόνο οι βουλευτές της Ν.Δ. ενώ η Ελληνική Λύση δήλωσε «παρών» και τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης καταψήφισαν. Την τελευταία στιγμή το ΥΠΑΙΘ κατέθεσε τροπολογία που αφορά στην αναγνώριση επαγγελματικών προσόντων και επαγγελματικής ισοδυναμίας των πτυχίων των Κολεγίων.

Με την τροπολογία αυτή, που ψηφίστηκε κατά πλειοψηφία, οι πτυχιούχοι Κολλεγίων θα έχουν τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα με αυτά των πτυχιούχων των ελληνικών Πανεπιστημίων..."

 ( Ρεπορτάζ από την Εφ. Συν.)

Η νεαρότατη υπουργός παιδείας, πληθωρικά λαμπερό στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας που δέσποζε προεκλογικά στις τηλεοπτικές κάμερες κατάγοντας εύκολες νίκες απέναντι στους ήδη ηττημένους εκπροσώπους του ΣΥΡΙΖΑ, μοιάζει πια σαν να προέρχεται από τα πιο γερασμένα λαγούμια της ακροδεξιάς συντήρησης. Η αρχικά εντυπωσιακή επιλογή του πρωθυπουργού - όπως εξάλλου και η ανάλογη στο υπουργείο Πολιτισμού - εξελίσσεται στην αχίλλειο πτέρνα της κυβέρνησης Μητσοτάκη. 

Αν ψέγαμε και ορθώς ψέγαμε τον υπουργό του Τσίπρα, καθηγητή κ. Γαβρόγλου επειδή εν μια νυκτί και χωρίς μελέτη, υποδομές ή προεργασία, βάφτισε τα ΤΕΙ σε ΑΕΙ, για  όμοιους λόγους ψέγουμε σήμερα την κυρία Κεραμέως γιατί συνεχίζει να εξισώνει, χρησιμοποιώντας πονηρή "ευρωπαϊκή" επιχειρηματολογία, τα ιδιωτικά κολλέγια με τα κρατικά πανεπιστήμια. Κι αυτή ανάλογα νομοθετώντας, κατά το έθος της εξουσίας, με τροπολογία επί τροπολογιών και μέσα στα άγρια μεσάνυχτα.

 Αν είχα, τέλος, κάτι βασικό να κατηγορήσω την υπουργό, αυτό θα ήταν έλλειψη ενσυναίσθησης. Η κ. Κεραμέως λειτουργεί ως Αντουανέτα της παιδείας, ως η κατέχουσα την απόλυτη αλήθεια και γι' αυτό αντιμετωπίζει τους δεκάδες χιλιάδες καθηγητές ως υπήκοους ταυτίζοντας τους - κάκιστα - με τους, όντως ανεπαρκείς, συνδικαλιστές της ΟΛΜΕ. Τεράστιο λάθος. Όπως επίσης συμπεριφέρεται στους εκατοντάδες χιλιάδες μαθητές και τους γονείς τους σαν ποίμνιο που χρειάζεται άνωθεν καθοδήγηση. Χωρίς να έχουν προηγηθεί διάλογος με την εκπαιδευτική κοινότητα, ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων και, κυρίως, συνειδητοποίηση ότι η φετινή σχολική περίοδος δεν μοιάζει με καμία άλλη - από την εποχή της μεταπολίτευσης - και άρα δεν επιτρέπονται βιαστικές και βεβιασμένες αποφάσεις, πειραματισμοί εκτός αντικειμένου και "καινοτομίες" κενές ουσιαστικού περιεχομένου. Επειδή είναι τόσο δύσκολη, τόσο ιδιαίτερη η εποχή, απαιτεί ανάλογα λεπτεπίλεπτους χειρισμούς. Χειρισμούς τους οποίους δεν διαθέτουν, φοβάμαι, οι σύμβουλοι αλλά και το ego, δηλαδή το σύμπλεγμα αυθεντίας, της κυρίας υπουργού.

Η εκ του πονηρού επαγγελματική αλλά και θεσμική εξίσωση των ιδιωτικών κολλεγίων μετά ΑΕΙ ακυρώνει την πολύ καλή κατά τα άλλα πρωτοβουλία της υπουργού ως προς την θέσπιση βάσης εισαγωγής στα πανεπιστήμια.  Αλλά και την άλλη ακόμα πιο επαινετέα πρόταση της ως προς την παραχώρηση του δικαιώματος στα τμήματα των άει να θέτουν μόνα τους τα κριτήρια και την βάση εισαγωγής των υποψηφίων φοιτητών τους. Κοσμογονία! Όμως η οποία "εντατικοποίηση" που λέγαμε παλιά οι φοιτητικές νεολαίες, των σπουδών στα δημόσια πανεπιστήμια καθιστά σχεδόν αναπόδραστη την καταφυγή των αποτυχόντων στην ιδιωτική εκπαίδευση. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν τα πτυχία της εξισούνται απόλυτα με τα κρατικά. Άρα για ποιον τελικά δουλεύει συγχρόνως "δουλεύοντας" όλους εμάς τους υπόλοιπους η κυρία υπουργός;

 Άλλο τεράστιο λάθος είναι το υπό ίδρυση σώμα αστυνόμευσης των πανεπιστημίων της χώρας. Λάθος και ως σύλληψη και ως διεκπεραίωση και ως επικοινωνιακή τακτική. Πως να το κάνουμε, δεν μιλάς τόσο πρόχειρα για αστυνομία και αστυνόμευση στα ΑΕΙ εν Ελλάδι! Για χίλιους και έναν λόγους.  Είναι λάθος και ως έκφραση και ως πολιτική. Μιλάς κυρίως για ασφάλεια και προστασία. Τόσο απλά.

 Ένα τέτοιο σώμα λοιπόν, σαφώς εκτός πραγματικότητας αλλά και αρμοδιοτήτων, θυμίζει τους αλήστου μνήμης αγροφύλακες του Πολύδωρα! 

Φαντάζεστε, μ' άλλα λόγια, κάποιους ένστολους να ελέγχουν στις εισόδους των σχολών τους εισερχόμενους κατά εκατοντάδες φοιτητές; Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να σκηνοθετήσει κανείς μία σύρραξη! Δεν μπορεί να είναι τόσο αφελείς και τόσο εκτός πραγματικότητας εκεί, στα υπουργικά έδρανα και στο Μαξίμου.

Πόσο μάλλον που τα ίδια τα πανεπιστήμια διαθέτουν και μέσα και τρόπους, θεσμικά κατοχυρωμένους για την φύλαξη τους. Αυτά τα μέσα και αυτοί οι τρόποι θα έπρεπε καταρχάς να βελτιωθούν και να επικαιροποιηθούν. Σχολάζοντες υπάλληλοι που υπηρετούν ήδη, θα έπρεπε να ευαισθητοποιηθούν και να εμπλακούν άμεσα στα ουσιαστικά τους καθήκοντα που είναι η φύλαξη και προστασία των ιδρυμάτων. Με περιπολίες, με αξιοποίηση των οχημάτων ασφαλείας, με φωτισμούς, με περιμετρικές κάμερες, με ενεργοποίηση των ακαδημαϊκών ταυτοτήτων κλπ.  Σε κάτι τέτοιο θα συναινούσαν και οι πρυτάνεις και όλη η ακαδημαϊκή κοινότητα και βέβαια οι ίδιοι οι φοιτητές. Αντίθετα τώρα, είτε από δικαιολογημένη ανησυχία είτε και από υστερόβουλο φόβο, οι πάντες θα στραφούν εναντίον τέτοιων αφελών όσο και επικίνδυνων πρωτοβουλιών. Έχουν ήδη στραφεί. Ενώ παράλληλα και η ίδια η κυβέρνηση δίνει ένα ανέλπιστο όπλο στην καταπτοημένη, μείζονα αντιπολίτευση. Βούτυρο στο ψωμί της επαγγελματικής αριστεράς που θα έχει πλέον λόγους, ενεργοποιώντας τα ιδεολογικά της φετίχ, να πυροδοτήσει συστηματικές και συνεχείς αναταραχές. Όχι μόνο στα πανεπιστήμια αλλά και στην κοινωνία ευρύτερα η οποία ενδιαφέρεται και νοιάζεται για ότι συμβαίνει στην ευρύτερη, ακαδημαϊκή κοινότητα.

 Άλλο μείζον λάθος του υπουργείου Παιδείας είναι η αφ' ψηλού και συγκεντρωτική - συνολική αντιμετώπιση των προβλημάτων, χωρίς να λαμβάνονται υπ' όψιν οι ιδιαιτερότητες αλλά και το αυτοδιοίκητο των δεκάδων πανεπιστημίων σε όλη τη χώρα. Επειδή άλλα προβλήματα ασφαλείας αντιμετωπίζει π.χ το Οικονομικό Πανεπιστήμιο ή το Μετσόβιο Πολυτεχνείο που βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα κι άλλα το Ιόνιο ή το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ή Αιγαίου. Άρα μία συγκεντρωτική λύση είναι απλά μία εκ περισσού, μία λάθος λύση. Καλύτερα, μία μη λύση. Αφήστε που ο περί Ασύλου νόμος επιβάλλει, χωρίς χρονοτριβή, την πάταξη οποιασδήποτε ποινικά κολάσιμης πράξης εντός των ΑΕΙ χωρίς περαιτέρω νομοθετικές πράξεις και ανώφελα όσο και ανωφελή σώματα δήθεν ασφαλείας...Το μόνο που χρειάζεται είναι απλώς ο νόμος να εφαρμοστεί από κάθε πλευρά. Και προφανώς να ισχύσει ο κοινός νους, η τεράστια έλλειψη των καιρών μας.

ΥΓ. Πριν τρία χρόνια και κάτι προέβην σε τεκμηριωμένες καταγγελίες για την ύπαρξη έντονα παραβατικών περιστατικών στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου. Οι καταγγελίες αυτές έτυχαν πολύ μεγάλης δημοσιότητας η οποία όντως βοήθησε στην περιστολή των κρουσμάτων βίας, τουλάχιστον στον δικό μου χώρο. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι σε σχετική συζήτηση στη Βουλή ο νυν πρωθυπουργός και τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης επιτιθέμενος στον κ. Τσίπρα αναφέρθηκε ονομαστικά τόσο σε μένα όσο και στον καθηγητή κ. Άγγελο Συρίγο. Χρησιμοποιώντας μας σαν μείζονα επιχειρήματα του. Σκέφτομαι πως αν τότε είχα δίκιο και ορθά με συμπεριέλαβε στην επιχειρηματολογία του ο κ. πρωθυπουργός, στοιχειώδης λογική επιβάλλει να δει με προσοχή κι όχι κομματικά και τις τωρινές μου ενστάσεις. Σώματα ασφαλείας εντός των πανεπιστημίων είναι η θρυαλλίδα που δεν χρειάζεται ούτε αυτή τη στιγμή ούτε στο μέλλον η κοινωνία μας. Εκτός κι αν μιλώντας για πολυφωνία, διάλογο ή αξιοκρατία εννοούμε απλώς συμπεφωνημένη σιωπή αποκλειστικά υπέρ μιας κομματικής "αριστοκρατίας".

 " Ο Πόλλοκ στην πισίνα Έλληνα, εφοπλιστή συλλέκτη", 2020, πίνακας του Βασίλη Σούλη.

Ο Ράφα στην Αθήνα!

‌Ο Ραφαήλ στην Αθήνα!
‌
‌( Ο Μίλο Μανάρα και ο Νίκος Ζήβας τιμούν μια μεγάλη επέτειο)
‌
‌Ο Ραφαήλ δεν υπήρξε ποτέ ούτε Michelangelo ούτε Leonardo. Ήταν ένας απλός επαρχιώτης από το Urbino που όμως - κατάφερε κατακτώντας με την τέχνη του μητροπολιτικά κέντρα όπως η Ρώμη ή η Φλωρεντία - να γοητεύσει, όσο ποτέ κανείς άλλος, την εξουσία να ταυτιστεί μαζί της και να την εκφράσει αισθητικά αλλά και ιδεολογικά. Παραμένοντας ο ιδιοφυέστερος και πιο ταλαντούχος "κλέφτης" στην ιστορία της τέχνης απέσπασε από τον δάσκαλό του Perugino την αινιγματική γλυκύτητα των προσώπων, από τον Leonardo το μυστηριώδες sfumato και από τον Michelangelo την teribilità των σωμάτων. Ο ίδιος υπήρξε ο εγκυρότερος εισηγητής της αισθητικής του κλασικού κόσμου στην νεότερη εποχή αλλά και το σημείο αναφοράς έκτοτε κάθε Ακαδημίας και κάθε ακαδημαϊκού δασκάλου. Ο Ραφαήλ επαναπρότεινε το σώμα ως το τελειότερο όπλο για την εκπόρθηση του Παραδείσου και της αθανασίας μοιράζοντας, μέσα από τα έργα του, το κάλλος με την απλοχεριά ενός θεού και τοποθετώντας εκ νέου την Ψυχή στον ίδιο θρόνο με τον Έρωτα. Δηλαδή αδελφώνοντας τον παγανισμό με τον χριστιανισμό. Κανένας νεοπλατωνικός φιλόσοφος δεν τα κατάφερε καλύτερα, ούτε καν κι αυτός ο ίδιος ο Marcilio Ficino ή ο μαθητής του, Pico della Mirandola...
‌Όταν όλοι οι άλλοι πάλευαν τις ιδέες με κορμιά στερημένα, εκείνος αγκάλιαζε τα σώματα, χάιδευε τα τρυφερά στήθη των κοριτσιών και κέρδιζε και στα νοήματα και στην ομορφιά! Ένας Mozart της ζωγραφικής, ένας αγαπημένος των θεών, ο γενάρχης της σχολής της Ρώμης, η ενσάρκωση του μέτρου και της ισορροπίας, ο εισηγητής των λαμπρών, βενετσιάνικων χρωμάτων (που πάντως τα υιοθετεί από τον Sebastiano del Piombo). Ο καλλιτέχνης που επιλέγει σαν τον Θεό Πατέρα απλά κορίτσια του λαού για να τις καταστήσει Μαντόνες!
‌ Η τέχνη του, τέλος, εικονοποιεί ένα αρμονικό σύμπαν θεμελιωμένο στερεά τόσο στην αρχαία φιλοσοφία όσο και στο καθολικό Δόγμα. Ίσως γι'αυτό διαδόθηκε σ' όλη την Ευρώπη χάρη στις χαλκογραφίες που φιλοτέχνησε ο βοηθός του Marcantonio Raimondi και οι οποίες έφτασαν μέχρι το Άγιον Όρος, τα Επτάνησα και την Κρήτη επηρεάζοντας τη μεταβυζαντινή ενετοκρητική σχολή της αγιογραφίας. Ο Ραφαήλ επιτυγχάνει τον απόλυτο συγκερασμό της pulchritudo (ομορφιά) και της similitudo (ομοιότητα), τη σχεδόν αρχετυπική εικόνα της ευταξίας και του ωραίου. Οι νωπογραφίες του στις stanze, τα παπικά δώματα του Ιουλίου Β! della Rovere, στον τρίτο όροφο του Βατικανού που ολοκληρώνονται ανάμεσα στα 1509 και 1511, φέρουν μεν στοιχεία από τη μιχαηλαγγελική αίσθηση του μνημειώδους αλλά οι μορφές, παρά την ένταση τους, εμφανίζονται ισορροπημένες, φωτισμένες από ένα υπερκόσμιο μεγαλείο. Στο εικονογραφικό πρόγραμμα της Stanza della Segnatura για παράδειγμα αντιλαμβανόμαστε ένα speculum doctrinale πλατωνοχριστιανικής έμπνευσης. Στην τόσο εμπνευσμένα γεωμετρημένη επίσης" Σχολή των Αθηνών" το στρογγυλό κτίσμα παραπέμπει στα πρώτα σχέδια του Bramante για τον Άγιο Πέτρο ενώ στο κέντρο της σύνθεσης ο Πλάτωνας - Ντα Βίντσι (ο δάσκαλος) και ο Αριστοτέλης - Μπραμάντε (ο φίλος) βαδίζουν δυναμικά προς τον θεατή σαν σε μιαν υπέργεια σκηνή ενός θαυμαστού θεάτρου. Ο ένας δείχνει τον ουρανό ο άλλος τη γη μεταφυσική και φυσικός κόσμος σε μίαν έξοχη, διαλεκτική ενότητα. Γύρω τους το Πάνθεον των Ελλήνων φιλοσόφων και κάτω αριστερά μόνος και βυθισμένος σε μελαγχολικές σκέψεις ο σκοτεινός Ηράκλειτος - Μιχαήλ Άγγελος. Ο αντίπαλος! Συμπάθειες και αντιπάθειες, καλλιτεχνικοί ανταγωνισμοί και bella maniera, ίντριγκες και συμφέροντα, φιλοσοφικές σχολές και ιδεολογικές διαμάχες μπορούν εδώ να συνυπάρχουν με τόσο ιδιοφυή και εντέλει καθαρτήριο τρόπο! Με τον Poussin και τον lngres να κατασκοπεύουν αυτόν τον ευνοημένο της Φύσης και ευνοούμενο της εξουσίας από το μέλλον. Η μαγεία αλλά και η τρομακτική δύναμη της ζωγραφισμένης εικόνας....
Η γκαλερί Ζήβας και ο ζωγράφος Νίκος Ζήβας τιμώντας τα 500 χρόνια από τον θάνατο του Ραφαήλ (1483 -  1520) φέρνουν τον μεγάλο δημιουργό στην Αθήνα οργανώνοντας μία πρωτότυπη, διαδικτυακή έκθεση. Μία έκθεση με επιβλητικά όσο και πολυεπίπεδα δύο έργα τα οποία μεταφέρουν στο σήμερα τους χώρους και τους χρόνους στους οποίους έζησε ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης.
Πρόκειται για την εντυπωσιακή ακουαρέλα του ανεξάντλητου εικονογράφου της ιστορίας Milo Manara "Fornarina" (από την σειρά έργων του από το 2002 " Il pittore e la modella") με διαστάσεις 40Χ50 εκ.
Το δεύτερο έργο του Νίκου Τζήβα ονομάζεται "Η άλλη Σχολή των Αθηνών" με διαστάσεις 47 Χ 34 εκ. και μεικτή τεχνική: ( σχέδιο με μολύβι και κολλάζ σε ψηφιακά επεξεργασμένη εικόνα σε χαρτί) 2020.
Ο Μανάρα από το 1969 ασχολείται με την εικονογράφηση ιστορικών θεμάτων  εμπνεόμενος κυρίως στην Αναγέννηση και το μπαρόκ. Και βέβαια από εκείνους τους δημιουργούς οι οποίοι συνδυάζουν ερωτισμό αλλά και ριζοσπαστική, καλλιτεχνική έκφραση όπως είναι ο Καραβάτζιο, ο Ραφαήλ, ο Πιρανέζι ή ο κύκλος των δημιουργών που κινούνται γύρω από τους Βοργίες. Οι αξεπέραστες ζωγραφικές του Μανάρα, σφιχταγκαλιασμένες με τα κείμενα, ερωτοτροπούν με πάθος ώστε να αναστήσουν μπροστά στα μάτια του, κακομαθημένου από την τηλεόραση και τον κινηματογράφο, θεατή όλον τον πολύχρωμο πλούτο αλλά και την υπόγεια γοητεία της ιστορίας. Την ιστορία που εικονογραφείται σαν το διαρκές δράμα σωμάτων, επιθυμιών, εξάρσεων και πτώσεων. Συχνά σε αυτό το ταξίδι τον συνοδεύουν δημιουργοί του επιπέδου ενός Federico Fellini,  ενός Pedro Almodóvar, ενός Hugo Pratt.
Με την συγκεκριμένη ακουαρέλα μεταφερόμαστε στο παπικό ανάκτορο όπου ανάμεσα σε γραμματείς και ερωμένες εικονίζεται να πρωταγωνιστεί η κόρη του φούρναρη, η Fornarina, η Margherita Luti, αλλιώς γνωστή και ως la Velata. Έχω θαυμάσει το ημίγυμνο κορίτσι, μόνο του στο κέντρο της μεγάλης σάλας του Palazzo Barberini, να φυλάσσεται από δύο αγριωπού φρουρούς.Είναι η ημίγυμνη έμπνευση που καθοδηγεί τον ζωγράφο, κρατημένο σκόπιμα στη σκιά όπως ο Γκόγια στο περίφημο πορτρέτο της οικογένειας του Καρόλου Δ. Στο βάθος ο Πάπας Λέων Ι των Μεδίκων στο θρόνο του ενώ στο πρώτο επίπεδο οι ανιψιοί του,  ο καρδινάλιος Guilio di Guiliano de' Medici, ο μετέπειτα καταστροφικός Πάπας Κλήμης Ζ και ο καρδινάλιος Luigi de' Rossi. Καμία, ενδελεχής, θεωρητική ανάλυση δεν θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα όχι το δέρμα αλλά το σώμα, όχι την πληροφορία αλλά την ατμόσφαιρα της ιστορίας...
Ο Νίκος Ζήβας επιστρέφει στη Σχολή των Αθηνών της Stanza della Segnatura, αποστερημένης όμως από τα διάσημα πρόσωπα της, με τους κίονες και τις ορθομαρμαρώσεις, με τα δάπεδα και τις κόγχες των γλυπτών, ερημωμένες, χορταριαριασμένες. Πρόκειται για ένα πνεύμα ρομαντισμού και της ρητορικής των ερειπίων όπως συμβαίνει λ.χ με τον Robert Hubert και τον Piranesi, ή μήπως αυτή η ερήμωση αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικότερο ή πιο σύγχρονο; Μήπως αφορά στην στερημένη ουμανιστικών ιδεωδών και ίσως γι'αυτό και μεγάλης τέχνης εποχή μας; Ως συνήθως η λύση των προβλημάτων βρίσκεται κάπου στο τέλος. Αν κοιτάξουμε το βάθος της συγκεκριμένης σύνθεσης θα δούμε να αχνοφαίνεται μία σύγχρονη μεγαλούπολη κι ένα αεροπλάνο να σκίζει τον αιθέρα. Δηλαδή βρισκόμαστε στο σήμερα με την τεχνολογία να κυριαρχεί και τις εφαρμογές της now έχουν καταλάβει τον πλανήτη. Για το καλό όμως για το κακό; Ποιός θα μπορούσε να απαντήσει με εγκυρότητα; Από τα βάθη του χρόνου οι καλλιτέχνες μάς προειδοποιούν: Όσο καθιστούμε την τέχνη μηχανική, αυτιστική και διακοσμητική, τόσο χάνουμε όχι μόνο πνευματικά αλλά και από πλευράς ποιότητας ζωής. Από πλευράς οράματος. Και χωρίς όραμα η ζωή καταντά καταδίκη. Εσείς τί λέτε;

Μάνος Στεφανίδης
Καθηγητής του ΕΚΠΑ

‌
‌

Τσιμενδώνη να γίνει

Τσιμενδώνη να γίνει!

Σκέφτηκα πολύ πριν γράψω αυτό το κείμενο κυρίως γιατί με ενοχλούν οι αβασάνιστες μεμψιμοιρίες ιδιαίτερα όταν κάτι διαφορετικό επιχειρείται να γίνει σ' αυτό τον τόπο. 

Προφανώς και υπήρχε εδώ και χρόνια ένας ελαφρύς, τσιμεντένιος διάδρομος περιδρομικά του Παρθενώνα ο οποίος και γλιστρούσε ή ήταν συχνά επικίνδυνος. Πολύ ορθά αποφασίστηκε η ανακατασκευή του διαδρόμου που θα βοηθούσε τους επισκέπτες και τους ΑΜΕΑ κατά την κυκλοφορία τους στον ιερό βράχο. Εξάλλου η Ακρόπολη είναι η βαριά μας - κυριολεκτικά - βιομηχανία και πρέπει να την προσέχουμε. Είναι τόσο επικερδής εξάλλου! Εύκολα και σίγουρα λεφτά. Αφού δεν διαθέτουμε πλέον καμία άλλη, σοβαρή βιομηχανία... Από τότε που πολιτικοί και συνδικαλιστές - χωρίς να παραγνωρίζω και την βουλιμία τον πρώην εργοστασιαρχών - έκλεισαν κάθε μεγάλη μονάδα παραγωγής στη χώρα. Όμως μέχρι εδώ τα θετικά.

 Αυτό που έγινε στην ανάβαση και στην κορυφή του ιερού βράχου είναι απλά βλασφημία. Κυρίως γιατί χωρίς φαντασία χρησιμοποιήθηκαν παχείς όγκοι μπετόν - τους είδα ιδίοις όμμασι - και δεν σκέφτηκε κανείς κάποια άλλη λιγότερο μόνιμη και όχι τόσο αποκρουστική λύση, μία πιο ανάλαφρη, ξύλινη κατασκευή όπως αυτή ας πούμε που χρησιμοποιείται στα κότερα. Κάτι δηλαδή που και ασφαλές θα είναι και θα μπορεί εύκολα τόσο να τοποθετηθεί όσο και να απομακρυνθεί. Το να αντιμετωπίζουμε τον Βράχο σαν μία οποιαδήποτε άλλη δημόσια κατασκευή - του κωμικοτραγικού, μεγάλου Περιπάτου συμπεριλαμβανομένου - είναι αδιανόητο. Αν το ΚΑΣ πήρε τέτοια απόφαση είναι υπόλογο και αν η πολιτική ηγεσία την αποδέχτηκε, είναι δίπλα ένοχη. Όχι, η κυρία Μενδώνη δεν είναι μία ακούραστη εργάτρια του πολιτισμού που βάλλεται άδικα από τους ανεγκέφαλους ή τους...ζηλόφθονους. Είναι μία στυγνή γραφειοκράτις που εκτελεί διατεταγμένη υπηρεσία χωρίς ιδιαίτερες ευαισθησίες και, φοβάμαι, χωρίς βαθύτερη γνώση.

Θυμάμαι, εφτά χρόνια πριν, όταν ήμουν ακόμη αναπληρωματικό μέλος του Συμβουλίου Μουσείων - πριν με ξηλώσει ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Νίκος Ξυδάκης - τον αγώνα που είχα δώσει ώστε το εμβληματικό, παλιό μουσείο της Ακρόπολης, ευαίσθητα θαμμένο στον ιερό βράχο, άδειο πλέον, να μη γίνει αποθήκη όπως επέμενε η τότε γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ - κατά σύμπτωση λεγόταν και αυτή Μενδώνη ! - αλλά να αξιοποιηθεί με μεγαλύτερη φαντασία και ουσία αυτός ο μοναδικός όσο και άριστα προστατευμένος χώρος. Να γίνει δηλαδή ένα σημείο αναφοράς του διαχρονικού, ελληνικού πολιτισμού σε σχέση με την παγκόσμια κοινότητα. Ένα μικρό, πολυμουσείο εναλλακτικών λύσεων. Με τεράστια, πολιτισμική αλλά και πολιτική σημασία για τη χώρα. Έχω επιχειρηματολογήσει πολλές φορές σχετικά και δεν χρειάζεται να επανέλθω. Έχω στείλει επιστολές σε πρωθυπουργούς και υπουργούς αλλά δυστυχώς σε ώτα μη ακουόντων. 

Απλώς σκεφτείτε στο παλιό μουσείο της Ακρόπολης να υπάρχει ένας χώρος όπου τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου θα έστελναν τα πιο σημαντικά τους εκθέματα για να στεγαστούν για ένα διάστημα δίπλα σε ένα κούρο ή μία παλαιολόγεια εικόνα. Για να φέρω μία τάξη μεγέθους ακόμη και την Τζοκόντα θα δάνειζε το Λούβρο αν ήταν να εκτεθεί στο βράχο της Ακροπόλεως. Εν προκειμένω ποιος θα ήταν ο ιδανικότερος χώρος για να εκτεθεί, στους εορτασμούς του 2021, η "Καταστροφή της Χίου" του Ντελακρουά παρά το παλιό μουσείο της Ακρόπολης; Φαντάζεστε τη δυναμική του συμβολισμού; Αλλά εμείς σκεφτόμαστε μόνο τα τσιμέντα.

Πρόκειται, υπογραμμίζω, για έναν στεγασμένο χώρο όπου οι τουρίστες θα μπορούσαν να ξεκουράζονται πίνοντας ένα ποτήρι νερό και που θα είχαν λόγο για να παραμείνουν λίγο περισσότερο στον ιερό βράχο. Ένα μέρος όπου επίσης θα παρουσιαζόταν με εύληπτο τρόπο, μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας, η τεράστια ιστορία του μνημείου. 

Αντί όλων αυτών που θα αξιοποιούσαν περισσότερο την Ακρόπολη χωρίς να την προσβάλλουν ή να την πληγώνουν, οι ... υπεύθυνοι επιλέγουν πρακτικές λύσεις, αποθήκες, μεταλλικές κατασκευές, τσιμεντώσεις, κακοσχεδιασμένα αναβατόρια κλπ. λες και ο Παρθενώνας με το Ερεχθείο είναι ο πύργος του Άιφελ ή κάποιος από τους εκατοντάδες μεσαιωνικούς πύργους της κεντρικής Ευρώπης. Καμία διαφορετική σκέψη εκτός της πεπατημένης. Αυτής της δηλαδή που θα φέρνει εύκολα λεφτά και ακόμη πιο "εύκολη" δόξα ενώ δεν θα προβληματίζει ιδιαίτερα τους υπεύθυνους. Αν ζούσαν ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο Γιώργος Δεσπίνης, ο Μανόλης Χατζηδάκης, ο Δημήτρης Κωνστάντιος, ο Άγγελος Δεληβορριάς θα αντιδρούσαν οπωσδήποτε. Σήμερα, ευτυχώς, υπάρχει ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, ο κορυφαίος αρχαιολόγος μας, τον οποίο θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν περισσότερο. Όμως ο ίδιος δεν είναι επισκέπτης υπουργικών προθαλάμων αλλά ζει απομονωμένος στο μεγαλόπνοο έργο που έχει επιτύχει στη Μεσσήνη. Μία καινούργια μαγική Πομπηία. Έναν καινούργιο Μυστρά, με αρχαιοελληνικό πρόσημο τώρα.  Φοβάμαι, τέλος, ότι η τεχνοκρατική αντιμετώπιση του Παρθενώνα αντανακλά τη γενικότερη νοοτροπία όχι μόνο της κυβέρνησης αλλά και της εποχής σχετικά με το τι είναι έργα και ακόμα περισσότερο τι είναι έργα πολιτισμού. Το τσιμέντο σαν αισθητική, σαν πανάκεια, σαν σημαία προόδου. Και βέβαια η ιδιωτική πρωτοβουλία πάνω από όλα! Η κόντρα Νιάρχου - Ωνάση που συνεχίζεται μέσω επιγόνων. Αφού έχει απομακρυνθεί τεχνηέντως η Αθηνά Ωνάση.Τι ανακούφιση είναι για το κράτος που βρίσκει χρήματα μόνο για τα ΜΜΕ. Έχω πάντως τη βεβαιότητα ότι ο πρωθυπουργός θα πληρώσει πολιτικά το τσιμέντωμα της Ακρόπολης ακόμη περισσότερο από όσο πληρώνει τον ανεκδιήγητο Μεγάλο Περίπατο. 

ΥΓ. Ανεκδιήγητη είναι και η απάντηση του γραφείου τύπου της κ. Υπουργού απέναντι στις δικαιολογημένες αιτιάσεις των πολιτών. Γιατί απλοί πολίτες αντέδρασαν σχετικά και όχι οι λαλίστατοι συνήθως δημοσιογράφοι, ο πνευματικός κόσμος ή η Ακαδημία Αθηνών. Εξυπνακισμός, ακκισμός, ειρωνία και υπεροψία χαρακτηρίζουν το κείμενο. Ή καλύτερα, υπεροψία και μέθη. Της εξουσίας προφανώς. Όμως, για πόσο;

Ανοιχτή επιστολή στον κ. Μητσοτάκη

Κύριε πρωθυπουργέ 

Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η εικαστική κοινότητα είδε με ευχάριστη έκπληξη την επίσκεψή σας στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αν δεν με απατάει η μνήμη μου, είναι η πρώτη φορά που πρόεδρος της κυβέρνησης επισκέπτεται το κακοπαθημένο και επί δεκαετίες υπολειτουργούν, άβολο κτίριο του πρώην Φιξ. Κι αυτό είναι παρήγορο. Ιδιαίτερα μάλιστα αυτή τη δύσκολη ώρα όπου και η τέχνη και οι άνθρωποι της χειμάζονται μαζί και δίπλα με την υπόλοιπη κοινωνία. Είμαστε, λοιπόν, ανακουφισμένοι που επιτέλους το μουσείο είναι ανοιχτό και σάς ευχαριστούμε γι' αυτό αλλά έχουμε σοβαρές ενστάσεις ως προς τη λειτουργία και, κυρίως, ως προς το περιεχόμενο του. 

Επειδή πρόκειται για ένα μουσείο που προσεγγίζει τη σύγχρονη τέχνη μ' έναν τρόπο άκρως ιδεολογικοποιημένο, "αφ' υψηλού" θα έλεγα, ως προς τον ενδεχόμενο χρήστη ο οποίος οφείλει να "μάθει" κάποιον άνωθεν επιλεγμένο "κανόνα" αλλά όχι και να συγκινηθεί ή να συμμετάσχει. Αντανακλά, φοβάμαι, τις δογματικές επιλογές της πρώτης του διευθύντριας την οποία διόρισε ο κ. Βενιζέλος το μακρινό '90 και οι μονομανίες της οποίας, π.χ η καλλιτέχνις Δανάη Στράτου, δεσπόζουν έως σήμερα. Εξοστρακίζοντας κυριολεκτικά καλλιτέχνες και τάσεις που άφησαν ανεξίτηλο ίχνος στη μικρή ιστορία της σύγχρονης τέχνης μας και που άνοιξαν γόνιμους διαλόγους με τα μεγάλα κινήματα και τους βασικούς εκπροσώπους της τέχνης του εικοστού αιώνα: Όπως ο Γεράσιμος Σκλάβος, ο Τάκις, ο Αχιλλέας Απέργης, η Βασιλική Τσεκούρα, ο Μάκης Θεοφυλακτόπουλος αλλά και ο πολυμήχανος Μποστ ή ο Αρκάς, μαζί με τους εκπρόσωπους του γκράφιτι οι οποίοι πρωταγωνιστούν τα τελευταία χρόνια στην καθημερινότητα μας και έχουν αναγνωριστεί διεθνώς όπως ο Στέλιος Φαϊτάκης ή ο Ίνο. Από την άλλη δημιουργοί όπως ο Τάσσος ή η Βάσω Κατράκη σνομπάρονται ως ελληνοκεντρικοί ενώ οι διεθνείς Prassinos, John Christoforou, Lekakis, Hatzi, ή Nonda παραγκωνίζονται ως... passé ! 

Αντιλαμβάνεστε κ. Πρωθυπουργέ ότι έχουμε ένα μουσείο ουσιαστικά "ανιστορικό" και μάλλον "δήθεν" το οποίο απλώς μιμείται την διεθνή του μοντέρνου χωρίς όμως να υπερασπίζεται είτε την αιτιακή σχέση της νεοελληνικής με τη διεθνή τέχνη και, πρωτίστως, να μην προβάλει τη νεοελληνική ιδιαιτερότητα. Αυτό που θα ονομάζαμε λίγο απλουστευτικά και συμβολικά "εθνική σχολή". Ό, τι δηλαδή ουσιαστικά ενδιαφέρει όχι μόνο τον ντόπιο αλλά πρωτίστως και κυρίως τον ξένο επισκέπτη του μουσείου. Αυτόν που δεν ενδιαφέρεται να δει μία ακόμα περιφερειακή και επαρχιώτικη εκδοχή των μουσείων που έχει στη χώρα του αλλά το τι συμβαίνει στην Ελλάδα, σήμερα. 

Και στην Ελλάδα υπάρχει μία μεγάλη παράδοση ζωγραφικής την οποία σ

το ΕΜΣΤ κυριολεκτικά όσο και αδικαιολόγητα αποσκορακίζει. Ενώ συγχρόνως απομειώνεται και ο πολιτικός ρόλος που εξ ορισμού οφείλει να έχει ένας τέτοιος θεσμός. Έχετε επισκεφθεί την καγκελάριο Μέρκελ στο ιδιαίτερο της γραφείο και έχετε δει πώς πίσω της υπάρχει κρεμασμένος ο εθνικός ζωγράφος της ενωμένης Γερμανίας, ο Gerhard Richter, γεννημένος στη Δρέσδη και μεγαλωμένος στο ανατολικό μπλοκ. Όπως επίσης έχετε δει το Μνημείο της Συμφιλίωσης, το Neue Wache, με το γλυπτό της Käte Kollwitz στο οποίο η ίδια αγκαλιάζει τον σκοτωμένο στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, γιό της. Τα αναφέρω αυτά για να δείξω τον τεράστιο πολιτικό συμβολικό ρόλο μπορεί να παίξει η τέχνη την οποία εδώ συχνά αντιμετωπίζουμε ως οχληρό προϊόν ή υπόθεση κοσμικής επίδειξης.  À propos η ελληνική γλυπτική, η πιο ελληνική τέχνη, ελλείπει δραματικά από το μουσείο. Ονειρεύομαι ως εκ τούτου ένα μουσείο που να δείχνει με απόλυτη ανεξιθρησκεία όλες τις τάσεις της Ελληνικής τέχνης, και τους εικονοκλάστες και τους εικονολάτρες, από τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο ως τον Απόστολο Γεωργίου και τον Σακαγιάν, από τον Κλέαρχο Λουκόπουλο ως τον Θόδωρο Παπαγιάννη ή τον Βασίλη Σκυλάκο και από τον Γιάννη Μπουτέα ως την Ευαγγελία Μπασδέκη και τον Γιάννη Αδαμάκο. Αλλά επίσης και τους νέους ζωγράφους μας που είναι πραγματικά μία έκπληξη και που οφείλει ένα μουσείο νέων όπως οφείλει να είναι το ΕΜΣΤ και να τους στηρίξει και να τους προβάλει.

Αυτό που θέλω από σας, τους πολιτικούς, είναι να δημιουργήσετε θεσμούς έτσι ώστε να βοηθηθούν και η τέχνη και εκπρόσωποι της χωρίς όμως κομματικές παρεμβάσεις ή φαβοριτισμούς. Επειδή είναι αδιανόητο το ΕΜΣΤ να μην έχει διευθυντή και να μεθοδεύεται πάλι ο διορισμός κάποιου, καθόλα άξιου, αλλά πού δεν θα επιλεγεί μέσα από ανοιχτές διαδικασίες. Θα θυμάστε ότι λίγο πριν την πτώση του ο ΣΥΡΙΖΑ προκήρυξε, με ανοικτή διαδικασία τη θέση του διευθυντή αλλά μετά απέρριψε όλες τις συμμετοχές για τυπικούς λόγους. Προφανώς δεν είχε συμμετάσχει ο κομματικός φίλος.  Έχουμε λοιπόν την παγκόσμια πρωτοτυπία κ. πρωθυπουργέ να διαθέτουμε μουσεία χωρίς διευθυντές - ένα τέτοιο είναι και το μουσείο της Ακρόπολης - αλλά και διευθυντές χωρίς μουσεία. Και εδώ βέβαια αναφέρομαι στην περίπτωση της Εθνικής Πινακοθήκης η οποία επίσης δεινοπαθεί για χρόνια. Φοβάμαι μάλιστα πως για τις εκδηλώσεις του 2021 θα μας ετοιμάσουν το ίδιο, ξαναζεσταμένο φαγητό του 1990 αφού ούτε οι συλλογές έχουν ανανεωθεί μέσω αγορών, ούτε έχουν προσελκυσθεί δωρεές από τους ιδιώτες εκείνους που διαθέτουν εξαιρετικά έργα. Και αφού, τέλος, δεν έχει αλλάξει καθόλου η παρακμιακή νοοτροπία που ίσχυε στην Εθνική Πινακοθήκη ως προς τις επιλογές της. Τα αναφέρω όλα αυτά με πικρία γιατί είμαι ένα παιδί της Εθνικής Πινακοθήκης και έχω δουλέψει εκεί περισσότερα από 20 χρόνια έχοντας στήσει, εκτός των άλλων, το πιο επιτυχημένο της παράρτημα, αυτό της Κέρκυρας.  Από τότε ζητούσα κύριε πρωθυπουργέ το παράρτημα αυτό να γίνει κέντρο της σύγχρονης βαλκανικής τέχνης, ένα αίτημα τόσο αισθητικό όσο και πολιτικό. Ένα αίτημα που μπορεί να αξιοποιηθεί και από το ΕΜΣΤ σήμερα. Η Αθήνα δεν μπορεί να γίνει Βερολίνο ή Νέα Υόρκη, μπορεί όμως να καταστεί η πολιτιστική πρωτεύουσα των Βαλκανίων και της ανατολικής Μεσογείου ανταλλάσσοντας εκθέσεις φερ'ειπείν με το  εξαιρετικό μουσείο του Τελ Αβίβ και προωθώντας τους Έλληνες δημιουργούς στο Βουκουρέστι, τη Σόφια ή τα Σκόπια. Εκεί, στα Σκόπια, υπάρχει ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης που φιλοξενεί Έλληνες δημιουργούς όπως είναι ο Γαΐτης, ο Κεσσανλής,  ο Ζογγολόπουλος, η Όπη Ζούνη κλπ. Δεν είναι εντυπωσιακό; Δεν είναι ένα μάθημα;

Τέλος θέλω να θίξω το θέμα των μαικήνων της σύγχρονης τέχνης οι οποίοι θέλουν να βοηθήσουν το ΕΜΣΤ. Μακάρι! Όμως είναι άλλο πράγμα να στηρίξουν τις επιλογές ενός εθνικού μουσείου που υποτάσσεται σε συγκεκριμένους θεσμούς και άλλο να επιβάλουν τα ιδιωτικά τους γούστα. Η απόσταση είναι τεράστια. Προσωπικά πιστεύω πως το ΕΜΣΤ μπορεί να επιβιώσει, χωρίς να χρειάζεται την οικονομική στήριξη των ιδιωτών, αρκεί να παίξει χωρίς ακροβατισμούς τον εθνικό, παιδευσιακό του ρόλο και να συνεργαστεί άμεσα με το όμορο μουσείο της Ακρόπολης έτσι ώστε οι επισκέπτες και των δύο να αποκομίζουν μία ολοκληρωμένη εικόνα ελληνικής τέχνης διαχρονικά.

Έγραψα "αποκομίζουν" και όχι... αποκοιμίζουν. Επειδή επιτυχημένα μουσεία είναι αυτά που χαρίζουν, πλάι στη γνώση και την απόλαυση. Όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας. Και που είναι σοβαρά αλλά όχι σοβαροφανή. Αυτό κυρίως ...

ΥΓ. Νομίζω πως πρωτοαγάπησα τη 

ζωγραφική όταν πολύ μικρός παρατηρούσα εκστατικός τα σχέδια που έφτιαχνε ο άνεμος στον ουρανό μαζεύοντας ή σκορπίζοντας τα σύννεφα. Αλλά και ό, τι ξέρω για την ζωγραφική, ο ουρανός με τις ατέρμονες εικόνες του μού το δίδαξε. Πάντα για μένα ο ουρανός είναι η οθόνη, το τεντωμένο πανί, ο πιο αρχέγονος καμβάς. Εκεί γράφονται και σβήνονται όλα. Συνεχώς. Όσο ατενίζουμε, όσο κοιτάμε αποσβολωμένοι όσο βλέπουμε, υπάρχουμε. Κι όταν κάποτε δεν θα βλέπουμε πια, τότε θα τελειώσει κι η ζωγραφική της ζωής μας. 

Μάνος Στεφανίδης

Καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο ΕΚΠΑ

Από τον Σκαλκώτα στον Φασιανό

Από τον Σκαλκώτα στον Φασιανό

μέσω Γαΐτη

Από την χθεσινή συνάντηση στον Καπετάν Μιχάλη τους εθιμικούς τσακωμούς της οποίας ήδη μνημόνευσε χιουμοριστικά ο Βαγγέλης Κούμπουλης, ιδού μερικά ακόμα στοιχεία - επιχειρήματα: 

Η διένεξη μου με τον μουσικοσυνθέτη Χάρη Βρόντο οφειλόταν στην εξής διαφωνία μας: Έχει υπάρξει ο Αλέκος Φασιανός εξπρεσιονιστής; Έχει ο εξπρεσιονισμός μια σαφή, ιστορικά προσδιορισμένη τεχνοτροπία ή μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα το χώρο ή την εποχή; Εγώ επέμενα, συνεπικουρούμενος από τον Πάρι Τσεβά, ότι ο Φασιανός ήταν και παραμένει εξπρεσιονιστής, έστω ενός προσωπικού, στρογγυλεμένου στυλ, ενώ ο Βρόντος άστραφτε και βροντούσε διαφωνώντας.

 Έστω κι αν τις τελευταίες δεκαετίες το ύφος του Φασιανού, σταθερά αναγνωρίσιμο ούτως ή άλλως, δεν έχει την ένταση ή τη δραματικότητα των νεανικών του έργων έχοντας καταστεί πιο διακοσμητικό, σχηματοποιημένο ή επίπεδο, παραμένει ωστόσο εξπρεσιονιστικό όσο και προσωπικό. Παρά την τεράστια παραγωγή και την αναπόφευκτη τυποποίηση - ευκολία.

Ο Φασιανός όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στην γκαλερί Ζυγός έκανε μεγάλη αίσθηση με το πρωτόγονο, άμεσο στυλ του και την απόρριψη του οποιουδήποτε ακαδημαϊσμού. Ήταν τότε που ο Ανδρέας Εμπειρίκος τού αφιέρωσε το ποίημα Ράγκα Παράγκα προσφωνώντας τον μάλιστα Αλέξη και ο, ούτως ή άλλως, φιλότεχνος Νίκος Καρούζος έγραφε για αυτόν θερμές κριτικές.

 Η γραφή του Φασιανού προσέγγιζε ασφαλώς τις ανάλογες του Διαμαντή Διαμαντοπούλου, του Γιάννη Τσαρούχη, του Γιώργου Μαυροΐδη με ευθεία αναφορά στην αττική αγγειογραφία αλλά και το Θέατρο Σκιών. Καλλιτεχνική έκφραση που ήταν και η μορφολογική εμμονή της γενιάς του Τριάντα. Και των διανοουμένων και των καλλιτεχνών. 

Συμπέρασμα: Πρόκειται εδώ για την ιθαγενή εκδοχή του γερμανικού, πρωτίστως, εξπρεσιονισμού τον οποίο συναντάμε από τον Κόντογλου ως τον Κάρολο Κουν και θα την ονόμαζα "λαϊκό εξπρεσιονισμό". Δηλαδή σύζευξη της εξπρεσιονιστικής, υπαρξιακής έντασης με την εγχώρια, λαϊκή παράδοση, την αμεσότητα και την χρωματική της δύναμη.

 Ο Φασιανός επιπλέον εισάγει αυτήν την έντεχνη παιδικότητα αλλά και την τόλμη στις χρωματικές αντιπαραθέσεις, στοιχεία που τον καθιστούν - παρά τα διάφορα σκαμπανεβάσματα της σταδιοδρομίας του - πολύ σημαντικό ζωγράφο, από τους σημαντικότερους του τόπου (όπως εξάλλου και τον Θεοφυλακτόπουλο). 

Το συγκεκριμένο έργο εκτέθηκε το 1967 στην γκαλερί Facchetti και είναι χαρακτηριστικό της naïveté που καλλιεργεί μεθοδικά ο καλλιτέχνης. προσέξτε για παράδειγμα στην άκρη αριστερά υπάρχει ένα πιάτο και από κάτω η επιγραφή φακές (το ιδιότυπο χιούμορ του Αλέκου: φακές - Φακέτι)! Ως συμπλήρωμα των απόψεών μου παρουσιάζω ένα έργο του Γιάννη Γαΐτη από τη σειρά Μικρόκοσμος επίσης εκτεθειμένο στο Παρίσι και φιλοτεχνημένο το 1963. Εδώ η εξπρεσιονιστική διάθεση συνταιριάζει απόλυτα με την γενικότερη τάση του informel που κυριαρχεί εκείνη την περίοδο στην κεντρική Ευρώπη.

ΥΓ. Στο φίλο μου τον Χάρη έταξα να ανεβάσω έναν δυσεύρετο πίνακα που ψάρεψα από μία παλιά δημοπρασία των Christie's στην Αθήνα, πριν πολλά χρόνια. Πρόκειται για την προσωπογραφία του αγαπημένου του και αγαπημένου μου Νίκου Σκαλκώτα που φιλοτέχνησε το 1927 ο ξεχασμένος σήμερα ζωγράφος Σπυρίδων Βανδώρος (1882 - 1940) με τον τίτλο "Σκαλκώτας, ο βιολιστής". Η ανάρτηση αφιερώνεται στη μνήμη του γιού του Σκαλκώτα που έφυγε αιφνίδια πριν από λίγες μέρες. Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε, ο Σκαλκώτας που χάθηκε επίσης αδόκητα το 1949, υπήρξε ένας πάρα πολύ ωραίος άντρας.

Τελευταίο επιχείρημα: Δύο ακόμη εξπρεσιονιστικά έργα του Φασιανού που αρέσουν στον γάτο της Αριάδνης Balls.

Ένας δήμαρχος που κατάντησε μηδενικό

Ένας δήμαρχος που κατάντησε μηδενικό

Συμπαθούσα το νέο δήμαρχο της Αθήνας, το έχω ξαναπεί, κυρίως λόγω της τραγικής δολοφονίας του πατέρα του, του δράματος δηλαδή που τον στιγμάτισε από την παιδική του ηλικία. Πίστευα πώς αυτός τουλάχιστον θα ξέφευγε από τον κανόνα της ασημαντότητας των πορφυρογένητων της πολιτικής μας σκηνής. Δηλαδή πώς εκτός από το βαρύ επώνυμο και την επικοινωνιακά προκατασκευασμένη επιτυχία θα διέθετε και στοιχειώδεις διαχειριστικές αρετές.

 Έφτασε όμως μόνο ο Μεγάλος Περίδρομος για να καταφανούν όχι μόνο η ανικανότητα αλλά και η αλαζονεία, το πείσμα και η απόλυτη άγνοια της πραγματικότητας που διακρίνουν δυστυχώς τον κύριο Μπακογιάννη. 

Και δεν είναι μόνο η εκτός τόπου και χρόνου και χωρίς σοβαρό σχεδιασμό - εν μέσω δε κορωνοϊού - συγκεκριμένη πρωτοβουλία, ούτε η άθλια επικοινωνιακή της διαχείριση και το δυσανάλογα τεράστιο κόστος της, είναι πρωτίστως ο τρόπος και το ήθος με το οποίο δήμαρχος αποδέχτηκε την αποτυχία του! Σαν να μην συνέβη τίποτε, να μην πληγώθηκε ανεπανόρθωτα το κέντρο της πόλης αλλά και οι πολυδοκιμαζόμενοι κάτοικοι της, ο ίδιος ηλίθια αθώος δήλωσε πάνω κάτω πως ό τι έγινε, έγινε πάμε για άλλα!

Φωτογράφησα χτες, Σάββατο απόγευμα, μ' έναν πολύ γλυκό καιρό και αρκετή δροσιά, την πεζοδρόμηση της λεωφόρου Όλγας. Μου έκανε εντύπωση η απόλυτη ερημιά του τοπίου, ούτε ένας περιπατητής, ούτε ένας ποδηλάτης αλλά και η φθορά του πρόσφατου έργου. Για να μη θίξω το γενικότερο κιτς της αστυνόμευσης του όλου εγχειρήματος από δύο βαριεστημένους, δημοτικούς υπαλλήλους. 

Δεν κουράζομαι να επαναλαμβάνω πως είναι αδιανόητη η οποιαδήποτε παρέμβαση στο ιστορικό κέντρο χωρίς να λυθεί πρώτα η τεράστια πληγή του τραμ το οποίο απέκτησε διπλό τερματικό σταθμό στο Σύνταγμα αλλά σταματάει, λόγω κακοτεχνιών, στην Κασομούλη, πριν το Φιξ, δημιουργώντας απίστευτο πρόβλημα σε όσους το χρησιμοποιούν. Ο Δήμαρχος αντί να ενεργοποιήσει τις νεκρές σιδηροτροχιές - οι οποίες καταλαμβάνουν επιπλέον και δύο ολόκληρες λωρίδες - φυτεύει ζαρντινιέρες και χουρμαδιές για να κάτσει μεν ο κανένας, να επωφεληθούν όμως οι συνήθεις εργολάβοι του δημοσίου. Με τις ενέργειες του αυτές πάντως ο δήμαρχος έθαψε για πάντα τις υπερβάλλουσες πολιτικές του φιλοδοξίες γιατί, όλα κι όλα, ο Έλληνας ψηφοφόρος μπορεί να είναι αφελής, μπορεί να ξεχνάει εύκολα αλλά όταν θυμώσει, γίνεται πολύ εκδικητικός. Αυτό το ξέρει καλά η μαμά του. Ήρθε η ώρα να το συνειδητοποιήσει και ο ίδιος...

ΥΓ. 1

Πέρσι, τέτοιο καιρό ο νεόκοπος δήμαρχος και ο τέως πρόεδρος της Δημοκρατίας πανευτυχείς επισκέφθηκαν την έκθεση Άρτ Αθήνα στο Ζάππειο. Εκεί στάθηκαν για πολλή ώρα στο περίπτερο του Εικαστικού Κύκλου και την γλυπτική κατασκευή "Φωτεινή Καρυάτιδα" του Χρήστου Αντωναρόπουλου. Ο κ. Μπακογιάννης έδειξε μεγάλο ενθουσιασμό  σχετικά, δήλωσε στους παριστάμενους δημοσιογράφους ότι το γλυπτό αυτό το θέλει για το δήμο και έδωσε το τηλέφωνο κάποιου παρατρεχάμενου του στον καλλιτέχνη για τα περαιτέρω. 

Ο καλλιτέχνης επικοινώνησε με τον "ιδιαίτερο" οι υποσχέσεις επανελήφθησαν αλλά το γλυπτό δεν στήθηκε ποτέ. Όπως και κανένα άλλο γλυπτό εξάλλου. Για έργα τέχνης είμαστε τώρα; Προέχουν οι χουρμαδιές και τσιμεντοβαφές.

Ο λόγος, επιτρέψτε μου βάσιμα να υποθέσω, ήταν κυνικά απλός: Βλέπετε, το κόστος του γλυπτού ήταν ελάχιστο, δεν ξεπερνούσε δύο ζαρντινιέρες ή έναν ευκάλυπτο. Δηλαδή δεν άφηνε περιθώρια - πώς να το πω κομψά; - για την αυτονόητη αμοιβή των μεσαζόντων, παρατρεχάμένων κλπ. Ό,τι δηλαδή σημαίνει εργολαβία για το δημόσιο. Γνωστά πράγματα για όσους παροικούν στην Ιερουσαλήμ.

 Και να σκεφτεί κανείς πως αντί του μεγαλεπήβολου άχρηστου Περίδρομου ο κ. Μπακογιάννης θα μπορούσε, σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο και την Σχολή Καλών Τεχνών να κάνει κάποιες στοχευμένες παρεμβάσεις ομορφαίνοντας την πόλη μέσα από την τέχνη, από το design και μέσα από τις προτάσεις των σύγχρονων δημιουργών. Λειτουργικές, καλαίσθητες και με ελάχιστη δαπάνη.

ΥΓ 2

Ξέρετε ποιό είναι το πλέον όμορφο σημείο του αθηναϊκού κέντρου; Εκείνο το οποίο δεν προσεγγίζουμε ποτέ. Αυτό που βρίσκεται ανάμεσα στην αρχή της Βουλιαγμένης και το τέλος της λεωφόρου Όλγας. Από τους στύλους του Ολυμπίου Διός στην παλιά κοίτη του Ιλισού και τη κομψή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, χτισμένης πάνω στα ερείπια του ναού της Εκάτης, το 1872. Ένα τεράστιο, αρχαιολογικό πάρκο, κλειστό και απρόσιτο σήμερα, το οποίο βαραίνουν ή μονοπωλούν κάποιες αθλητικές εγκαταστάσεις του περασμένου αιώνα, το tennis club (!) και ένα κολυμβητήριο που είναι πια ανενεργό. Θα ήταν σοφό όλες αυτές οι άχρηστες εγκαταστάσεις, τα πάρκινγκ, τα γήπεδα και οι βοηθητικοί χώροι τους να αποσυρθούν - θα μπορούσαν κάλλιστα να μεταφερθούν στο φαληρικό Δέλτα -  ο χώρος να απελευθερωθεί και να αποδοθεί σε δημόσια χρήση. Αθηναίοι και τουρίστες θα είχαν ένα μικρό αλλά πλούσιο σε εναλλαγές και αρχαιότητες φυσικό τοπίο με ήρεμη, πλούσια βλάστηση για να το περπατήσουν.  Ένα μικρό αλλά πολύτιμο central park στην καρδιά της Αθήνας και απέναντι από το αντίστοιχο της Ακρόπολης...

Επειδή είναι το Σκοτάδι που γεννάει το Φως

ΕΠΕΙΔΉ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΣΚΟΤΆΔΙ

 ΠΟΥ ΓΕΝΝΆΕΙ ΤΟ ΦΩΣ

Μια σύνοψη της σύγχρονης, ελληνικής τέχνης με 21+1 δημιουργούς. Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, εγκαίνια Παρασκευή 

31 Ιουλίου, στις 8.30 μ.μ.

"...Ο χρόνος έγινε για να κυλάει,

οι έρωτες για να τελειώνουν,

η ζωή για να πηγαίνει στο διάολο

κι εγώ για να διασχίζω το Άπειρο 

με το μεγάλο διασκελισμό 

ενός μαθηματικού υπολογισμού,

μονάχα όποιος τα διψάει όλα

μπορεί να με προφτάσει,

ό,τι ζήσαμε χάνεται, γκρεμίζεται 

μέσα στο σάπιο οισοφάγο του χρόνου

και μόνο καμμιά φορά, τις νύχτες,

θλιβερό γερασμένο μηρυκαστικό 

τ’αναμασάει η ξεδοντιασμένη μνήμη,

όσα δε ζήσαμε αυτά μας ανήκουν".

Τάσος Λειβαδίτης, 

"25η ραψωδία της Οδύσσειας" 

Τέχνη αποκαλείται το σκοτεινό, εκείνο ορυχείο της  παγκόσμιας μελαγχολίας. Καμία εύκολη παρηγοριά. Όμως... Τύχη αγαθή μού επιτρέπει και φέτος, για τέταρτη, συνεχή χρονιά, να επιμελούμαι της κεντρικής, καλοκαιρινής έκθεσης που παρουσιάζει το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Τις προηγούμενες φορές ήταν ο "Σύλλογος Καλλιτεχνών" η κινητήριος δύναμη ενώ φέτος από κοινού με την επίσης παλιά γνώριμο της Τήνου, την  γκαλερίστα Μαρία Αλμπάνη, προσπαθήσαμε να συνθέσουμε ένα εικαστικό παζλ το οποίο φιλοδοξεί όχι βέβαια να συμπεριλάβει ολόκληρη τη σύγχρονη δημιουργία του τόπου μας αλλά, τουλάχιστον, να δείξει κάποιες, βασικές παραμέτρους της. Πιο συγκεκριμένα προτείνουμε 21+1εμβληματικούς δημιουργούς και συγχρόνως κάποια ιστορικά ονόματα πλάι στους καινούργιους! Στήνοντας, ελπίζουμε, ένα θέαμα εύληπτο, ισορροπημένο ανάμεσα σε σκοτάδι και σε φως αλλά και ανάλογο του χώρου στον οποίον φιλοξενείται. Δηλαδή στην πιο σημαντική, πολιτιστική μονάδα - κατά τη γνώμη μου - των Κυκλάδων και δίπλα στους θησαυρούς της μόνιμης έκθεσης του Γιαννούλη Χαλεπά.

Οφείλω να υπογραμμίσω εξαρχής πως πάντα μία ομαδική έκθεση είναι ένας συμβιβασμός, ένα αναγκαίο και συχνά αναγκαστικό compromis. Και αυτό ισχύει, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς ακόμη και για μεγάλες, για φιλόδοξες, μουσειακές εκθέσεις.

 Εν προκειμένω λοιπόν επιδιώξαμε να συμμετάσχουν είκοσι ένας αντιπροσωπευτικοί καλλιτέχνες που να εκπροσωπούν την πολυδιάστατη και εν πολλοίς αντιφατική εποχή μας επιμένοντας στην εξάντληση κατά το δυνατόν όλου του φάσματος. Κατά το δυνατόν, όλων των τεχνοτροπιών. Έπειτα επιμείναμε στην επιλογή των έργων ώστε να είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά και ενδιαφέροντα των συγκεκριμένων καλλιτεχνών. Αν το επιτύχαμε, θα το κρίνετε εσείς. Και βέβαια η αναφορά στις δυσκολίες του εγχειρήματος δεν έχει ως στόχο να απομειώσει τις δικές μας ευθύνες. Απεναντίας. 

Λίγα λόγια τώρα για τον τίτλο: Προσπαθήσαμε η έκθεση αυτή να σηματοδοτεί την αισιόδοξη πλευρά της δυσοίωνης περιόδου που ζήσαμε όλοι μας και εν μέρει ζούμε ακόμη. Το πραγματικό και το συμβολικό σκοτάδι που κυκλοφορεί απειλητικό και στη χώρα μας και τον κόσμο με την απειλή, τις αρρώστιες ή και τον θανάτο να κρύβεται ακόμη στις πιο αθώες και πιο ανθρώπινες χειρονομίες. Σ' ένα χάδι δηλαδή ή ένα φιλί, μία χειραψία ή μία αγκαλιά... Παράλληλα να υπενθυμίζουμε ότι αργά ή γρήγορα το φως ακολουθεί και ότι το σκοτάδι εκτός από απελπισία ή ζόφο - αυτά δηλαδή που δημιούργησε ο εγκλεισμός, ο φόβος και η απομόνωση - μπορεί να λειτουργήσει και ως εκκολαπτήριο, ως πυροκροτητής δημιουργίας. Αφού είναι πάντα απαραίτητη η δυσκολία ακόμα και η οδύνη για να κυοφορήσει το καινούργιο τον εαυτό του και να (ανα)γεννηθεί η τέχνη.

Λέω συχνά πως η πλειονότητα των καλλιτεχνών - ιδιαίτερα οι εικαστικοί καλλιτέχνες και οι συγγραφείς - έζησαν κατά την περίοδο της αναγκαστικής απομόνωσης μία εξαιρετικά, οικεία συνθήκη. Μια και οι ίδιοι έτσι ζουν ανέκαθεν, απομονωμένοι στα εργαστήρια ή τα γραφεία τους, μόνοι, κατάμονοι με τον εαυτό τους, με τα φαντάσματα ή τα οράματα τους, με τις δυσκολίες αλλά και τις υπερβάσεις των δυσκολιών. Με τα τεχνικά, τα αισθητικά ή τα ιδεολογικά ζητήματα που τους προκαλεί η δουλειά τους ίδια. Γιατί αυτό σημαίνει τέχνη. Τον τρόπο μας να ψιθυρίσουμε την απόλυτα προσωπική μας ιστορία στο αυτί της αιωνιότητας. Κι αν ακούσει!

Συνοπτικά ας πούμε εδώ ότι μεταπολεμικά η ζωγραφική μας αρδεύεται από δύο σχολές: εκείνη του Μπουζιάνη που θρηνεί το σώμα και την άλλη του Τσαρούχη που το αποθεώνει. Κάπου στη μέση ο Διαμαντόπουλος κι ο Σπυρόπουλος. Και κάπου μακριά ο Παπαλουκάς, συνεχιστής της έρευνας του Παρθένη, του Μαλέα, του Νικολάου Λύτρα και του Οικονόμου. 

Στην μπουζιανική παράδοση πιστώνω τον  Τριανταφυλλίδη, τον Μίμη Βιτσώρη, την Μαραγκοπούλου, την Λαγάνα αλλά και τον νεανικό Φασιανό, τον Μάιπα, τον Σταύρο Ιωάννου, τον Μυταρά, τον Πατρασκίδη, τον Θεοφυλακτόπουλο, τον Πολυμέρη, τον Μορταράκο, τον Ξένο, τον Κοντοβράκη, τον Μαντζαβίνο κλπ. Στην τσαρουχική πάλι ουκ έστιν αριθμός. Από τον Κυριάκο Κατζουράκη ως τον Παύλο Σάμιο, τον Αντωναρόπουλο, τον Ρόρρη ή τον Δασκαλάκη. Με τον Σακαγιάν σταθερά στο μεταίχμιο της αφήγησης περί το  σώμα αλλά και της αποδόμησης του προσώπου και της ιστορίας του. Χωρίς να παραβλέπω την προσωπική γλώσσα ή τα επιτεύγματα του καθενός ( όπου υπάρχουν ).

Οφείλω να επισημάνω ότι τα μουσεία της σύγχρονης τέχνης ξεχωρίζουν για την προβληματική σχέση τους με τον εξπρεσιονισμό. Υπενθυμίζω ότι έχουν αγνοήσει συστηματικά ζωγράφους του μέγεθος ενός Τζον Χριστοφόρου, ενός Nonda, ενός Prassinos, του αγνώστου Γιάννη Μαλτέζου, του πληθωρικού Μηνά αλλά επίσης και την εξπρεσιονιστική περίοδο του Κανιάρη, του Κεσσανλή, του Δεκουλάκου, του Σαχίνη κλπ. Εκεί δηλαδή που η εξπρεσιονιστική φόρμα συναντούσε την αφηρημένη γραφή και η χειρονομία τον ψυχισμό.

Πού καταλήγουμε; Ότι ιστορία είναι εκείνο το κείμενο που σταθερά πρέπει να ξαναγράφεται.

... Επειδή το σκοτάδι που γεννάει το φως. Κι όχι αλλιώς ... Κάτω από τον γενικό όσο και συμβολικό τίτλο όπως προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε, συστεγάζονται ετερόκλητοι καλλιτέχνες, παλαιότεροι και νεότεροι, ιστορικά πρόσωπα και πρωτοεμφανιζόμενοι δημιουργοί σε τρόπον ώστε η όποια σύνθεση της ομαδικής έκθεσης να προκύπτει μέσα από τις αντιθέσεις ή τις αντιπαραθέσεις των επιμέρους.

Και εδώ, και στην έκθεση αυτή, υποστηρίζω την εδραία μου πεποίθηση: Ότι δηλαδή η τρομερή προμάμη που λέγεται ζωγραφική - κάτι σαν την φοβερή γιαγιά της ωραίας, μικρής Ερέντιρα του Γκαμπριέλ Μάρκες - η αρχέγονη μήτρα δηλαδή που εκκόλαψε κάθε νεότερη μορφή εικόνας από τη φωτογραφία ως τη video art, παραμένει η κυρίαρχη, εικαστική έκφραση στη χώρα μας. Όσους  εννοιολογισμούς κι αν υποστηρίξουν θεωρητικοί ή δημιουργοί που μπερδεύουν την πραγματικότητα με την ιδεοληψία. Έτσι λοιπόν η έμφαση μας δίνεται στην ζωγραφική, είτε αυτή είναι αφηγηματική, είτε κινείται στα όρια της αφαίρεσης, της ποιητικής υποβολής και των κρυμμένων, συμβολικών μηνυμάτων. Της ψυχολογικής αναπαράστασης μιας πραγματικότητας που a priori δεν αναπαριστάται, που "κρύπτεσθαι φιλεί". Επειδή πάντα ακόμα και στην πιο αφελή, εξωτερικά, εικόνα κρύβεται ένα αίνιγμα το οποίο αποκαλύπτεται μόνο στους μυημένους. Σ' εκείνους δηλαδή που είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν χρόνο εμπρός στο έργο τέχνης και να του αφιερωθούν συναισθηματικά. Και τότε αυτό θα ανταποκριθεί. Το κέρδος από αυτήν την κοινωνία - επικοινωνία είναι τεράστιο για τον θεατή αλλά και για το ίδιο το δημιούργημα. Το οποίο ζει μία καινούργια ζωή και αποκτά καινούργιο περιεχόμενο ανάλογα με τα μάτια που το κοιτάζουν. Ανάλογα με τα ήθη και τους τρόπους.

Έτσι, ανάμεσα στον στοχαστικό μινιμαλισμό του Μορταράκου και τον μπαρόκ εξπρεσιονισμό του Κυριάκου Κατζουράκη όπως και στη φαντασμαγορία των εικόνων του Αδαμάκη, του Μισούρα ή του Μανουσάκη, υπάρχει μία λεπτή, κόκκινη κλωστή που συνδέει ανεπαίσθητα μεν αλλά ουσιαστικά τις δύο διαφορετικές αφηγήσεις. Το ίδιο θα ισχυριζόμουν για τα δραματικά προσωπογραφήματα της Γωγώς Ιερομονάχου και του Βασίλη Σούλη σε σχέση με την ευαίσθητη σήμανση των υλικών στη φεμινιστικό οπτική της Σπυριδούλας Πολίτη ή το αναρχικό χιούμορ του Κώστα Λάβδα. Θα μπορούσα να επεκταθώ επίσης στον διάλογο ανάμεσα στον Βασίλη Σελιμά, τη Μανταλίνα Ψωμά από την μια και τον Αντρέα Βούσουρα με τον Άρη Κατσιλάκη από την άλλη, ιδιαίτερα όταν τα αντικείμενα που απεικονίζονται στους πίνακες των μεν αποκτούν υλική υπόσταση, σάρκα και οστά, στην κατασκευή ή τα γλυπτά των δε. Ή, πάλι το "μουσικό" μοίρασμα ανάμεσα στην αφαίρεση και την αφηγηματικότητα που συναντάμε στα έργα τόσο της Κατερίνας Μερτζάνη όσο και του Παναγιώτη Δανιηλόπουλου (Θράφια). Ανάλογα ο Τζουλιάνο Καγκλής και ο  Αχιλλέας Πιστώνης στις πολυεπίπεδες συνθέσεις των κρύβουν μια δεύτερη ιστορία πίσω από την αυτονόητη πρώτη... Επίσης μ' ενδιαφέρει πολύ το πολιτικό στοιχείο που εντοπίζεται άμεσα ή έμμεσα και σε εξόφθαλμα, πολιτικά έργα (Κωνσταντίνος Πάτσιος) αλλά και σ' εκείνα που επιμένουν σε αισθητικά, κατεδαφιστικά σχόλια (Γιώργος Καζάζης). Τέλος επιδίωξα να υπάρχει ζωντανός ο διάλογος ανάμεσα ζωγραφική, τη γλυπτική ή τις κατασκευές. Ο Νεκτάριος Κοντοβράκης με τη διττή του έρευνα εκπροσωπεί εν προκειμένω τόσο τη ζωγραφική όσο και τη γλυπτική. Όπως εξάλλου κι ο Νίκος Καλαφάτης με τον χαριτωμένο ναϊβισμό των κατασκευών του ισορροπούν ανάμεσα στην επιφάνεια και τον χώρο.

Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά ακόμη παραδείγματα αλλά προτιμώ να σας αφήσω να τα ανακαλύψετε μόνοι σας. Θα με ρωτήσετε ίσως εύλογα: Μήπως είναι λίγο αυθαίρετοι όλοι αυτοί συνδυασμοί; Και θα σας απαντούσα λίγο αξιωματικά ως εξής: Στην τέχνη δεν υπάρχει υψηλότερος νόμος από εκείνον της αυθαιρεσίας. Αρκεί αυτή η τελευταία να είναι δημιουργική. Να οδηγεί από το ανοργάνωτο χάος στο οργανωμένο.

Τέλος υπογραμμίζω πως η έκθεση αυτή των είκοσι δύο (21+1) δημιουργών αφιερώνεται στη μνήμη ενός καλλιτέχνη που σημάδεψε την ελληνική πρωτοπορία που αγάπησε την Τήνο ζώντας εκεί τα περισσότερα καλοκαίρια της ζωής του και που μετά θάνατον το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού τού αφιέρωσε έκθεση - ντοκουμέντο το 2016, οργανωμένη από τον συνάδελφο Χριστόφορο Μαρίνο. Όπως ίσως οι περισσότεροι ξέρουν, με τον Βλάση Κανάρη (1928 - 2011) μας συνέδεε αδελφική φιλία αλλά και σχέση δασκάλου μαθητή. Μόνο που συχνά οι ρόλοι εναλλάσσονταν. Γιατί ο σοφός Βλάσης ήξερε να γίνεται μαθητής όταν το απαιτούσε η ανάγκη. Του οφείλουμε όλοι, τού οφείλω προσωπικά πάρα πολλά. Έστω λοιπόν ως επιστέγασμα αυτής της έκθεσης ο διάλογος που προκύπτει  ανάμεσα στο έργο ενός μεγάλου καλλιτέχνη που ενώ έχει φύγει, είναι σταθερά παρών αλλά και των νεότερων δημιουργών που διαπνέονται από την ίδια ευαισθησία, την ίδια πολιτική εγρήγορση. Την ίδια, εντέλει, φιλοδοξία ως προς το να ειπωθούν με τρόπο απλό και πράγματα δύσκολα και επώδυνα.

ΥΓ 1. Άσχετο: Τα σύννεφα της δύσης  δημιουργήθηκαν για να δοξάζουν την αθανασία του Tiepolo . Όπως και ορισμένες βροχερές θάλασσες για να υπερασπίζονται την φήμη του Turner. Τελικά ο Θεός φιάχνοντας τον κόσμο, τον έπλασε με πηλό σαν γλύπτης και τον έντυσε με χρώματα σαν ζωγράφος. Ο Θεός, φαίνεται πως  δημιούργησε κατ' αρχάς τους καλλιτέχνες και έπειτα  ξεκουράστηκε. Οι καλλιτέχνες ανέλαβαν όλα τα υπόλοιπα. 

Σημείωση : Φοβού εκείνη την ζωγραφική που ακυρώνει το βλέμμα. Συχνά επίσης, οι καλλιτέχνες οι ίδιοι, από ανασφάλεια ή υπεροψία, ακυρώνουν με τα καυστικά τους σχόλια το έργο των συναδέλφων τους. Ανθρώπινο πολύ ανθρώπινο που θα έλεγε και ο Νίτσε, ίσως όμως και αναγκαίο. Χωρίς συγκρούσεις δεν υπάρχει προχώρημα. Σκέφτομαι, τέλος, πως η τέχνη μοιάζει με ένα τεράστιο, πήλινο γλυπτό που για να κατασκευαστεί χρειάζεται τόσο τη φωτιά όσο και τη λάσπη.

ΥΓ 2. Οφείλω και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω θερμά όλους όσοι συνέβαλαν σε Αθήνα και Τήνο για την πραγ

ματοποίηση αυτής της έκθεσης. Ευχαριστώ επίσης τον πρόεδρο του ΙΤΗΠ κ. Ευάγγελο Γκίνη, τα μέλη του Δ.Σ, τον καλλιτεχνικό διευθυντή κ. Μάριο Βιδάλη και τον τεχνικό διευθυντή κ. Γιώργο Φωτόπουλο για την σταθερή βοήθεια τους. Τη Μαρία Αλμπάνη με την οποία κάνουμε πολλά κι ελπίζω να κάνουμε περισσότερα στο μέλλον. Και βέβαια τους είκοσι έναν καλλιτέχνες που μού εμπιστεύτηκαν χωρίς μεμψιμοιρίες το έργο τους. Τέλος τον Αλέξη Κανιάρη, σταθερό φίλο μου και φυσική συνέχεια στα μάτια μου του Βλάση. "Όσα δεν ζήσαμε, αυτά μάς ανήκουν".