Τι συμβαίνει στα σχολεία;

Δεν ξέρω από πρώτο χέρι. Προσπαθώ πάντως να πληροφορηθώ. Μάλλον συμβαίνει ό τι συνέβαινε πάντα. Διείσδυση εξωσχολικών στοιχείων, κομματική στρατολόγηση, εκμετάλλευση του νεανικού θυμικού μέσα από μίαν συνθηματολογία συχνά εμπρηστική. Επειδή δεν είναι σύνθημα η προβοκάτσια η Δημοκρατία πουλάει την Μακεδονία. Ντροπή!

 Ας συμφωνήσουμε σε κάτι: Η κατάληψη γυμνασίων, λυκείων, πανεπιστημίων είναι μια άχρηστη, επαναστατική γυμναστική που 99 φορές είναι άλλοθι για κοπάνα ή και πλιάτσικο και μια μόνο έχει σοβαρή αιτιολογία. Όχι ότι δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα τα σχολεία αλλά η απώλεια των μαθημάτων και οι καταστροφές των κτιρίων δεν είναι η λύση. Το είδαμε το έργο, το ξανείδαμε, μπουχτίσαμε που θα έλεγε κι ο Μπουχάριν. Αυτή η "δημοκρατική" ασυδοσία εξάλλου γέννησε στρατιές αγραμμάτων. Ακόμη χειρότερα, γενιές "δικαιωματιστών" σαν τον Τσίπρα που αγνοούν τι σημαίνει πειθαρχία μαθητείας, καθήκοντα, υποχρεώσεις, συνείδηση αριστείας κλπ. 

Από την άλλη όποιος αποκαλεί τα παιδιά μας φασίστες, όποιος στραβώνει όταν βλέπει μαθητές να κρατούν την ελληνική σημαία και να αναφέρονται στον Παύλο Μελά, είναι επικίνδυνος λόγω εθελοτυφλίας. Σε μια εποχή διάλυσης των πάντων οι νέοι θέλουν σε κάτι να πιστέψουν. Ας όψονται λοιπόν  όποιοι δαιμονοποίησαν τις έννοιες της πατρίδας και της φιλοπατρίας κι όσοι, μεθοδικά και με μένος, με πρόθεση αποσυναισθηματοποίησαν τα κρίσιμα μαθήματα ταυτότητας, δηλαδή την ιστορία, την γεωγραφία, την γλώσσα, τα θρησκευτικά διδάσκοντας τα σαν να ήταν λογιστικά ή στατιστική. Ιδιαίτερα όταν η πατρίδα μας βρίσκεται ανάμεσα σε λογής επιθετικούς εθνικισμούς. Ας όψονται οι Ελμέδες, οι διεθνιστές της καρπαζιάς, οι μονόφθαλμοι, οι ποιούντες ετέρους τυφλούς. 

Υπάρχει διείσδυση της Χρυσής Αυγής και στρατολόγηση νέων στελεχών στα σχολεία; Υπάρχει! Όπως υπάρχει ακραία εκμετάλλευση και του πατριωτισμού του ποντιακού στοιχείου, ώστε να εκπλαγούν οδυνηρά  κάποιοι άφρονες στις προσεχείς εκλογές. Όλα τα στοιχεία συγκλίνουν σε αυτή την διαπίστωση. Και μάλιστα υπάρχει εδώ και καιρό. Όπως υπάρχει σχέση μεταξύ ποντιακών σωματείων και μαθητικών κινητοποιήσεων στη βόρεια Ελλάδα.

Τί έκαναν οι αρμόδιοι φορείς, τι κάνει η πολιτεία, το Υπουργείο, οι δάσκαλοι; Δώστε εσείς την απάντηση. Ό τι έκαναν όταν και άλλα κόμματα ή πολιτικές ομάδες έκαναν παιχνίδι μέσα στις σχολικές μονάδες. Όταν οργάνωναν καταλήψεις, εφόδους, προπηλακισμούς, δηώσεις κρατικής περιουσίας, απώλειας διδακτικών ωρών. Ο ΣΥΡΙΖΑ εισπράττει σήμερα τους σπόρους που έσπειρε σε μίαν εθιστική, μιμητική και ευάλωτη λόγω χρόνιας απαιδευσίας κοινωνία. Στο κάτω κάτω κάποιοι βαρέθηκαν τον τόνο της εξέγερσης να τον δίνουν οι εμπρηστές των Εξαρχείων και οι Ρουβίκωνες. Αποκλειστικά. Δείτε τώρα και την "δεξιά", την πατριωτική απάντηση!

Υπάρχει θέμα για μαθητικές εξεγέρσεις; Πάντα υπάρχει θέμα για εξέγερση αλλά είναι αφελές να συσχετίζουμε το Μακεδονικό με τα συλλαλητήρια για την Κύπρο μισόν αιώνα πριν. Δεν έχουν καμία σχέση. Φευ δεν προσλαμβάνεται η επικαιρότητα με τον ίδιο τρόπο τότε και τώρα. Την άποψη μου για τις Πρέσπες την έχω διατυπώσει πολλές φορές. Η συμφωνία δεν είναι αποδεκτή ούτε από εδώ ούτε από εκεί. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Και αποδείχτηκε. Το Μακεδονικό, από την άλλη, πρέπει να λυθεί αλλά όχι σε βάρος και της πραγματικότητας και της ιστορίας. Η οποία ιστορία δεν γράφεται κατά παραγγελίαν ούτε σε πολιτικά γραφεία ή από κομματικά επιτελεία. Είχα προσωπική εμπειρία του πως κατασκευάζονται εθνική συνείδηση και ιστορία αλά Χόλιγουντ μεταβαίνοντας πρόσφατα στα Σκόπια για μιαν εικαστική εκδήλωση. Τα οποία, επαναλαμβάνω, Σκόπια οφείλουμε και μπορούμε να τα διαχειριστούμε πρωτίστως πολιτιστικά. Όταν οι πολιτικές χωρίζουν, η τέχνη ενώνει. Μακριά από σωβινιστικές κορώνες. Αφού σε ανθρώπινο επίπεδο δεν έχουμε τίποτε να χωρίσουμε. Ή μήπως όχι;

Οι μαθητές τί ρόλο παίζουν σε όλα αυτά; Όποιον ρόλο η συνείδηση τους και μόνο επιβάλλει. Αρκεί να μην μπερδεύουν το '21 με το '22 ή το '40 και τον Μεταξά με την Χούντα. Εξάλλου τόσα και τόσα ολέθρια λάθη έχουν διαπράξει οι "ώριμοι" ερήμην τους φαλκιδεύοντας όμως ένα μέλλον που δεν τους ανήκει. Το μέλλον των παιδιών τους των ίδιων. Εκείνων των παιδιών που με τόσην εγκληματική επιπολαιότητα αποκαλούν  σήμερα φασίστες. 

ΥΓ. Από την διπλωματία του Κοτζιά - που πάντως τον ξεφορτώθηκαν ως τον χρήσιμο ηλίθιο που έκανε την βρώμικη δουλειά - προτιμότερη και αποδοτικότερη η πολιτιστική διπλωματία. Το να προωθείς δηλαδή την ελληνική τέχνη στα Βαλκάνια. Τί διάβολο, άλλωστε, τα έχουμε τα μουσεία σύγχρονης τέχνης; Δεν νομίζετε;

Φωτογραφίες: 1.Πρωτοπόρο το 2ο Λύκειο Αθηνών, πρώην κατάληψη (!) Αμαλία. 2. Δίνοντας στον Ζάεφ, τον άνθρωπο που επιχειρεί να αλλάξει την άθλια, ανθελληνική πολιτική Γκρούεφσκι, ένα βιβλίο με την ελληνική street art σ' όλο τον κόσμο.

Το " Σ'αγαπώ " και πως κλίνεται

Όχι, ποτέ μη το κλίνεις αυτό το ρήμα με εύκολα χείλη. Ποτέ με τα κρύα χέρια του Αόριστου, ποτέ με τον παραλυτικό,τον απόμακρο Παρατατικό. Όσο άμαθος ή βιαστικός κι αν είσαι. "Σ ' αγάπησα" είναι μια κλίση που ακυρώνει έναν χρόνο, που φτηναίνει όποιον τη λέει και σκοτώνει όποιον την ακούει. Το Σ' αγαπούσα πάλι είναι το μαχαίρι των δειλών. Κόβει και χωρίς λάμα. 

Πάντα μα πάντα θα το κλίνεις σαν μία λέξη. Το εγώ και το εσύ ενωμένα σαν σε αιώνια αγκαλιά . Σαγαπώ λοιπόν κι όχι σ ' αγαπώ. Γιατί να μπουν ανάμεσα μας διαστήματα και αποστάσεις; Σε τί χρησιμεύουν οι απόστροφοι και τα σημεία στίξης που ορίζουν το κενό ; Σε θέλω τόσο δίπλα μου ώστε να μας χωρίζει μόνο μια επιδερμίδα. 

Ο γραφειοκράτης πάλι, ο δημόσιος υπάλληλος Παρακείμενος είναι εντελώς ακατάλληλος για να κλίνει τέτοιο ρήμα ενώ ανέκαθεν ο Υπερσυντέλικος μου έφερνε φόβο και μελαγχολία. Το παρελθόν, ένας βράχος να μας πλακώνει στο διηνεκές. 

Με τον γελαστό Ενεστώτα λοιπόν κλίνεται το σαγαπώ. Κλίνεται και κρίνεται και μας κρίνει όλους. Μικρούς, μεγάλους. Τις αντοχές ή τις αδυναμίες μας. Τους παραλυτικούς μας φόβους. Τους παρατατικούς. Προπάντων αυτούς. Και ο Μέλλων, αυτόν που λένε στιγμιαίο οι ανόητοι, ας μην σε ξεγελάσει. Επειδή είναι εγωιστής και αλαζών. Επειδή δεν αγαπάει, απλώς υπόσχεται. Σαν τον τελευταίο πολιτικάντη. Όχι δεν αξίζει τέτοια τύχη, τέτοιο ρήμα. Όσο για τους συντελεσμένους δεν θέλω ούτε να το συζητάω. Ό, τι υπήρξε δεν γίνεται να παύει να υπάρχει.  

Σε Ενεστώτα λοιπόν κλίνεται αυτό το ρήμα. Κα ακόμα καλύτερα με τον φωτεινόν  εκείνο Μέλλοντα διαρκείας που σε παίρνει στα χέρια του μόνο και μόνο για να σε ανεβάσει ψηλά. Κι ας ζαλιστείς. Έτσι που σε κρατάει, δεν πέφτεις. Αφού δεν τελειώνουν στην αγάπη οι συντελεσμένοι χρόνοι  αλλά μόνο στο συντακτικό. Αντίθετα,  πολλαπλασιάζονται και συνεχίζουν σε άλλα επίπεδα, άλλες εγκλίσεις. Σε σκοτοδίνες ηδονής άφατης. 

Και αν έγραψες ποτέ τον έρωτα με ο μικρόν, μικρό το κακό. Όσοι ξέρουν, καταλαβαίνουν πως το έκανες για να τον προστατεύσεις, τον μικρούλη θεό, από την ίδια του την αλαζονεία. Την μεγαλοστομία και την κομπορρημοσύνη. Όσο πιο ταπεινός, πιο ταπεινωμένος ο έρωτας, τόσο πιο μεγάλος. Μέλλων διαρκείας. Και διαρκείας! 

Δεν υπάρχει ω μέγα χωρίς ο μικρά. Μάθε το. Και βέβαια ποτέ μην γράψεις την αγάπη με ήττα. Γίνε όσο πιο ανορθόγραφος γίνεται με την αγάπη σου και δεν θα σου βρει ούτε το παραμικρό λάθος η γραμματική της καρδιάς. Το συντακτικό των άναρχων, των άναρθρων αισθημάτων. 

Όλο θα παίρνεις άριστα αγαπώντας.

ΥΓ. Και μην διαβάσεις ποτέ τον κόσμο του σήμερα με τα γράμματα του χτες. Αγάπα και το αύριο θα αρχίζει πάντα από το τώρα.

Επίλογος

"... Στον έρωτα ερωτευόμαστε την αδυναμία μας. Το ωχρό μας είδωλο στον καθρέφτη.

Δηλαδή τα μάτια του άλλου, που βλέπει, συνήθως, ό,τι δεν είμαστε. Και που βολεύεται έτσι γιατί κατ’ ουσίαν, αυτό που θέλει είναι να μην αποκαλυφθεί το προσωπικό, εσωτερικό του έλλειμμα. Ο έρωτας είναι το πιο πρόσφορο μέσο της εφηβείας για να γνωρίσει τον κόσμο και η πιο ανασφαλής επένδυση. Στον έρωτα δεν προσελκυόμαστε τόσο από ένα σώμα όσο από το

φάντασμά του. Γι' αυτό και είμαστε ικανοποιημένοι περισσότερο με τα μάτια κλειστά παρά ανοιχτά. Προδοσία, η τελευταία φάση του έρωτα.

Στην αγάπη όμως ξοδεύουν δύναμη ακόμη κι οι αδύναμοι. Οι αισθήσεις πληθύνονται σαν τους ιχθύες του Ευαγγελίου και οι τυφλοί αναβλέπουν, ενώ η ένδειά τους αποδεικνύεται πλούτος. Ο,τι πονάει είναι το ίδιο στο τέλος που γιατρεύει. Στην αγάπη, η δυσκολία γίνεται συνήθεια και η ομορφιά ηθική, δηλαδή τρόπος να ζούμε την καθημερινότητά μας ποιητικά. Άρα η αγάπη είναι ο κατ' εξοχήν εχθρός της σημερινής κοινωνίας της αγοράς και των αποστειρωμένων αισθημάτων. Είναι αυτός ο τρόπος που αντιβαίνει ολοκληρωτικά τον κυρίαρχο τρόπο. Οι άνθρωποι του σήμερα για να επιβιώσουν και για να θεωρούνται επιτυχημένοι οφείλουν να είναι σκληροί επαγγελματίες των αισθημάτων. Εξ ου και η τεράστια μοναξιά γύρω.

Έτσι, ο έρωτας εξισώνεται με το σεξ. Από απελπισία. Η κοινή παρουσία δύο σωμάτων είναι περιστασιακή και αδέξια. Αμέσως μετά θα ακολουθηθούν διαφορετικοί δρόμοι. Τι αστείο! Στην εποχή της ερωτικής υπερπροσφοράς και του εύκολα εξαγοράσιμου ερωτισμού ο έρωτας λείπει..."

Απόσπασμα από το κείμενο  «Ο Έρωτας τον Σεπτέμβριο» από τον κατάλογο της ομαδικής έκθεσης «Το Σώμα. Ο Έρωτας»   που εγκαινιάστηκε πέρσι 5 Δεκεμβρίου στην γκαλερί ena contemporary, πάροδος Βαλαωρίτου 9γ.

Συμμετείχαν : Μαρία Μαραγκουδάκη, Αλεξάνδρα Νάκου και Ντίνος Πετράτος. 

Επιμέλεια : Μάνος Στεφανίδης. 

Κείμενα του ομότιτλου καταλόγου Κική Δημουλά, Μάνος Στεφανίδης.

Βιβή Γαρδέλη, Η ζωγραφική σαν θέατρο του κόσμου

 Νομίζω πως η πρώτη μορφή τέχνης είναι ο έρωτας. Επειδή αυτός λειτουργεί και ως έμπνευση και ως απόδραση και ως ψηλάφηση ενός άλλου κόσμου. Ενός κόσμου γεμάτου εικόνες πρωτόγνωρες. Κι ότι οι ερωτευμένοι είναι οι πρώτοι καλλιτέχνες. Κι όταν ο έρωτας τελειώνει, η τέχνη τον αντικαθιστά. Η τέχνη έτσι γίνεται σταθερά ένα ερωτικό υποκατάστατο. Ένα παιχνίδι ανάμεσα στο χρόνο που θέλει να γίνει μορφή και να μιλήσει χωρίς λόγια για τους ανθρώπους, τις ιστορίες τους, τον πολιτισμό τους. Αυτή είναι και οι κυρίαρχες ιδέες της ζωγραφικής της Βιβής Γαρδέλη: Χιούμορ, αίνιγμα, κι ένα ερωτικό παιχνίδι με τις εικόνες κι ένας στοχασμός σχετικά με την περιπέτεια των μορφών. Το υψηλό και το κοινότοπο. Ο Τολστόι που θέλησε να ελευθερώσει τον καθημερινό άνθρωπο και ο σημερινός τυποποιημένος μαζάνθρωπος... Πώς μπορούμε να απελευθερωθούμε από την σύμβαση; Μέσα από την ατομική επανάσταση που λέγεται έρωτας. Ο χρόνος που διαρκεί ο έρωτας, είναι πάλι η μόνη, η αποκλειστική, η κάπως ιδιοτελής αθανασία που δικαιούμαστε οι θνητοί. Τότε που οι στιγμές διογκώνονται ασύμμετρα, το τώρα υποδύεται θεατρικά το πάντα και οι άνθρωποι, έστω για λίγο, ψιθυρίζουν τα μυστικά τους στο αυτί της αιωνιότητας. Ο έρωτας καθιστά τους ανθρώπους, άτρωτους, τους κάνει, προσωρινά, αθάνατους. Τους μεταμορφώνει σε καλλιτέχνες. Είναι τότε που ο φυσικός χρόνος διαστέλλεται ή παύει να ισχύει. Και που κυβερνά ο συμβολικός. Κι όταν αυτό τελειώσει, επειδή τα πάντα τελειώνουν, ο χρόνος αρχίζει πάλι να τρέχει σε βάρος των ανθρώπων κι εκείνοι γίνονται ξανά ευάλωτοι με παρόν το άγχος του θανάτου... Δηλαδή γίνονται πάλι θνητοί. Και τότε η τέχνη πάλι γίνεται η μόνη μας παρηγοριά. Επειδή υποστηρίζει πως πάντα υπάρχει ένας τρόπος για να βλέπουμε αλλιώς και τον εαυτό μας και τον κόσμο. Πιο υποψιασμένα, δηλαδή πιο ουσιαστικά. Τί είναι κατά βάθος η - κατά βάθος μελαγχολική - ζωγραφική της Βιβής Γαρδέλη; Οπτική φιλοσοφία; Όχι αναγκαστικά. Ποιητική της εικόνας; Οπωσδήποτε. Επειδή νομίζω πως η ζωγραφική ανέκαθεν υπηρετούσε αυτή την λοξή, την ιδιαίτερη ματιά σ' έναν κόσμο που οι πολλοί τον θεωρούν δεδομένο - ενώ δεν είναι! Αρκεί η ίδια να μην καταφάσκει στο προφανές αλλά να λειτουργεί συνειδητά ως μορφή οπτικής μύησης. Αυτό μόνο. Και τότε αρχίζει μια διαδικασία που οδηγεί από το εκτός στο εντός. Και από την επιφάνεια στο, όποιο, βάθος των πραγμάτων. Στην μέθεξη. 

 

Η ζωγραφική της Γαρδέλη εξελίσσεται πολυδιάστατα αφομοιώνοντας χωρίς συμπλέγματα μεγάλες στιγμές τόσο της εγχώριας όσο και της μοντερνιστικής, δυτικοευρωπαϊκής παράδοσης και μεταμορφώνοντας τις σε προσωπική πρόταση. Με χιούμορ, με γνώση, με μικρές ή μεγάλες ανατροπές στην ήδη κατακτημένη γλώσσα δημιουργών όπως ο Magritte, ο Γαΐτης, ο δάσκαλος της Δημήτρης Μυταράς. Όμως το τελικό αποτέλεσμα, συχνά πιο πολυδιάστατο και αινιγματικό από το αρχικό ερέθισμα, τής ανήκει ολοκληρωτικά. Ως ένα είδος μεταμοντέρνου σχολίου πάνω στην ιστορία του μοντέρνου. Ή ένα είδος δισδιάστατου θεάτρου μέσα στο τρισδιάστατο θέατρο του κόσμου. - Οι συνθέσεις της, εν είδει κατάδυσης στον βαθύτερο εαυτό και ασκήσεις μορφοπλαστικής μνήμης, επιχειρηματολογούν σχετικά με το πόσο ανυπόληπτο και έωλο είναι το προφανές και πόσο μαγικός δηλαδή ποιητικός και απογειωμένος, οφείλει να είναι κάθε ρεαλισμός αν φιλοδοξεί να καταστεί αληθινή τέχνη. Αυτό είναι. Η εικόνα να γίνεται το μέσον για να αποδοθεί το ανείδωτο. Και για σχολιαστεί η ανθρώπινη συνθήκη. Επειδή κάθε τέχνη, ηθελημένα ή αθέλητα είναι και πολιτική δήλωση. Σαν τη κατάβαση του Ορφέα στο βασίλειο της Περσεφόνης που φιλοδόξησε μέσα από την τέχνη, δηλαδή τη μουσική, να νικήσει τον θάνατο και ν' αναστήσει τον έρωτα. Ως την υψηλότερη εκδοχή της τέχνης. Και της επανάστασης! Ο υποψιασμένος θεατής παρακολουθεί με ενδιαφέρον αυτόν τον αγώνα της δημιουργού για να κατακτήσει όχι μόνο προσωπική γραφή αλλά και εκείνη τη φόρμα που θα αντανακλά το ανάλογο, στοχαστικό, εξομολογητικό περιεχόμενο. Εδώ, η κατακτημένη virtuosité, η αρχιτεκτονική της σχεδίασης, η ακρίβεια της γραμμής, ο δυναμισμός της χειρονομίας γίνονται τα μέσα και όχι ο στόχος. Γιατί ο στόχος παραμένει η δικαίωση της ζωγραφικής ως έκφρασης ισόκυρης με την ποίηση και τη μουσική. Αφού σε κάθε εποχή, η κάθε τέχνη - και ασφαλώς η ζωγραφική - καλείται να ορίσει ξανά τον εαυτό της. Να αναδυθεί εκ νέου στην εποχή της υπηρετώντας ανάλογες ανάγκες. Καινούργιες ιδιαιτερότητες. Παραμένοντας όμως η ίδια, η αυτάρκης, πανάρχαια μήτρα των εικόνων. Αυτό είναι το στοίχημα. Να ζεις στην εποχή σου αλλά και να αφουγκράζεσαι τη ζωή των προηγούμενων εποχών. Σε τρόπον ώστε αυτή η ζωή - κι όχι το φάντασμα της - να επιβιώνει σαν αποκάλυψη στο έργο σου. Και αυτή η συνύπαρξη, η coexistence, να λέγεται μέλλον. Και ότι τα πάντα ( πρέπει να ) ξεκινούν από το σχέδιο. Καλύτερα από ένα προκαθορισμένο στόχο. Τι θέλει να πει ο δημιουργός.Και τότε το σχέδιο, κάθε σχέδιο, διεκδικεί αυτάρκη γοητεία. Θυμάμαι τον παλιό τεχνοκριτικό Τώνη Σπητέρη να γυρεύει να δει πρώτα τα κροκί από τους καλλιτέχνες που επισκεπτόταν ώστε να αποκρυσταλλώσει γνώμη για το σύνολο έργο τους. Κι αυτό ήταν μάθημα για μένα. Ένα μάθημα για την αδιαμφισβήτητη σημασία του σχεδίου ως εμβρυουλκού κάθε εικαστικής ιδέας. Από τον κλασικισμό και το ρομαντισμό ως την εννοιολογική τέχνη. Επειδή το σχέδιο αποκαλύπτει την ιδεολογική στάση του καλλιτέχνη. Το ίδιο ισχύει ασφαλώς και για την Βιβή Γαρδέλη και τις δικές της εικονοποιητικές προτάσεις. Την δική της εικαστική "ειδωλολατρία" που την συσστρατεύει με ιστορικούς δημιουργούς του μαγικού ρεαλισμού όπως ο Δήμος Σκουλάκης, ο Βαγγέλης Φαεινός, ο Θόδωρος Πάντος, ο Αλέξανδρος Ίσαρης, ο Μιχάλης Μακρουλάκης κλπ. Στο πολύ γνωστό βιβλίο του Sebastian Mee για τον Lucian Freud υπάρχει ένα κεφάλαιο που επιγράφεται Realisme as Theatre. Εγώ θα συμπλήρωνα και την λέξη Μυθολογία. Αυτήν ακριβώς την προσωπική μυθολογία μοιράζεται η Βιβή Γαρδέλη τούτη την στιγμή μαζί μας. Ανοίγοντας μας ένα παράθυρο στο δικό της, προσωπικό Θεάτρο ιδεών που γίνονται εικόνες και εικόνων που μεταφέρουν ιδέες...

Το Πνεύμα της Θλίψεως

Το πνεύμα του Πολυτεχνείου όπως θα το απέδιδε σήμερα συμβολικά ο ρομαντισμός ενός Γύζη. Τόσο λίγοι, τόσα πολλά, τόσο ματαιωμένα. Μπήκα στην Φιλοσοφική το 1972, έζησα το 1973 και την ταράτσα της Νομικής και το Πολυτεχνείο. Ανήκω μοιραία στη γενιά του, ό τι κι αυτό σημαίνει πια ...

Ν. Γύζης, το Πνεύμα της Θλίψεως, 1896

 (Ενθύμιο Πάρι Χαβιάρα, αφιερωμένο σε Πάρι Στεφανίδη, τέσσερα χρόνια νεότερο μου).

 ΥΓ. Αυτή την ανάρτησή μου για την εξέγερση του Πολυτεχνείου το φουμπού την κατέβασε και με τιμώρησε με αποκλεισμό 7 ημερών! Σημειωτέον ότι δεν λειτουργεί ούτε το messenger! Α, ρε Zuckerberg φιλότεχνε!

Βλάσφημες εικόνες;

Υπάρχουν βλάσφημες εικόνες ;

Μπορεί η τέχνη να γίνεται ιερόσυλη και πώς;

“He is a blasphemer!"
Ο Καϊάφας για τον Ιησού

Από τη ροκ όπερα Jesus Christ Superstar 

Thierry de Cordier, Asperges me

Η κάθε εποχή διεκδικεί εκείνη τη βλασφημία που μπορεί να αντέξει. Μια βλασφημία δηλαδή η οποία έστω ex contrario δίδει κύρος στα ιδεολογικά της προτάγματα και τα κυρίαρχα πιστεύω της. Συχνά βέβαια οι βέβηλοι ή οι βλάσφημοι του σήμερα γίνονται με μια συγκινητική διαλεκτική συνέπεια οι άγιοι του αύριο. Από τον Dante, τον Boccaccio, τον François Villon και τον Bosch, ως τον Ροΐδη, τον Καζαντζάκη αλλά και τον πιο πρόσφατο εικονοκλάστη μας Μποστ!

Tο 2003, στην εποχή της ευφορίας και του Ολυμπιακού θαύματος, ένας βλάσφημος ήρθε να «κολάσει» το ιθαγενές κοινό που τότε παραληρούσε από ελληνοχριστιανική υπερηφάνεια. Ο Βέλγος Thierry de Cordier (1954) εξέθεσε στην διεθνή έκθεση OUTLOOK πίνακα που παρουσίαζε τον Εσταυρωμένο και εμπρός του ένα πέος να εκσπερματίζει. Εκ των υστέρων ο καλλιτέχνης δήλωσε πως κατήγγελλε έτσι την παιδοφιλία που και τότε ανθούσε στους κόλπους του καθολικού κλήρου. Δηλαδή, μια σκοτεινή εικόνα αποκάλυπτε συμβολικά μιαν ακόμα πιο σκοτεινή πραγματικότητα. Μάταιος κόπος. Η πρόκληση είχε συντελεστεί και η δημόσια αντίδραση υπήρξε άμεση. Ο τότε υπουργός πολιτισμού, ακαδημαϊκός δάσκαλος και λόγιος κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, ενισχυόμενος από τις υλακές του πολιτικού αρχηγού κ. Καρατζαφέρη, απαίτησε αυθωρεί και παραχρήμα την αποκαθήλωση του βλάσφημου έργου το οποίο ήταν εκτεθειμένο στα ενδότερα της Τεχνόπολης στο Γκάζι. Οποία αναπάντεχη δημοσιότητα και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο του κατά τα άλλα άγνωστου καλλιτέχνη. Αλλά και οποία αιφνίδια προσέλευση ενός κοινού που συνήθως αδιαφορεί παγερά για τη μοντέρνα τέχνη και τους προβληματισμούς της. Η βλασφημία υπό περιπτώσεις μπορεί να είναι άκρως επωφελής. 

Andres Serrano, Immersion

Λίγα χρόνια πριν, το 1987, ο Αμερικάνος  φωτογράφος Andres Serrano κατάφερε να σοκάρει το σαφώς πιο σκληροτράχηλο κοινό της Νέας Υόρκης αλλά και να ανεβάσει σε αστρονομικό επίπεδο τις οικονομικές του απολαβές παρουσιάζοντας το έργο Immersion (Piss Christ), δηλαδή Ούρα-Χριστός, όπου πάλι ένας Εσταυρωμένος κολυμπούσε σε ένα λεκανίδιο γεμάτο με το δυσώνυμο υγρό και αίμα. Υπέρβαση των ορίων ή η πρόκληση για την πρόκληση όπως συνήθως συμβαίνει με τους ποικίλους μεταμοντερνισμούς; Προσωπικά πάντως πιστεύω μετά την κορυφαία πρόκληση του Marcel Duchamp το 1917 με το Ουρητήριο-Κρήνη, κάθε πρόκληση, αν δεν είναι ύποπτη, είναι απλώς βαρετή ως déjà-vu. Και ασφαλώς η τέχνη μπορεί να είναι τα πάντα αλλά δεν επιτρέπεται να είναι βαρετή. Κάθε μορφή βλάσφημης τέχνης αποδίδει στη θρησκεία και τα παρεμπίπτοντά της κάτι που έχουν προ πολλού απολέσει: επικαιρότητα. Για την ιστορία, αναφέρω πως όταν τη μυθική πλέον φωτογραφία εξετέθη στη Fondation Lambert της Avignon το 2011,  σκανδαλισμένοι papistes την βανδάλισαν με φανατισμό. Πράγμα κατά τη γνώμη μου εξαιρετικά παρήγορο γιατί αποδεικνύει πως στην εποχή της παντοδυναμίας αλλά και της ακηδίας της εικόνας (δηλαδή της παντελούς απάθειας εμπρός στις εικόνες) υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που σοκάρονται απ’ αυτές. Λησμονώντας βέβαια τον βιβλικό λόγο που διατάσσει αυτούς τους φαρισαίους να «εκβάλουν τον σκανδαλίζοντα αυτούς οφθαλμόν».

Νομίζω ότι ο Θεός, μέσα στην απεραντοσύνη της μοναξιάς Του, πρέπει να πλήττει με τις αενάως επαναλαμβανόμενες, ομοιόμορφες προσευχές των δισεκατομμυρίων πιστών Του. Ιδιαίτερα με εκείνες τις ξεδιάντροπα υμνητικές που Τον δοξάζουν δουλικά - ο Θεός δεν είναι ανασφαλής, ξέρει ποιος είναι. Ανασφαλής είναι ο άνθρωπος. Επειδή δεν ξέρει. Επίσης έχω την υποψία ότι ο Χριστός, ο Υιός του Θεού και μέλος της Τρισυπόστατου, θυμώνει θεανθρωπικά με τους κόλακες. Και παρακαλώ να μην εκληφθεί αυτό σαν μια ακόμη έμμεση βλασφημία. Αντίθετα, ο Χριστός πρέπει να διασκεδάζει αφάνταστα με τους βλάσφημους. Θα πρέπει να απολαμβάνει την αποκοτιά τους όπως ένας πατέρας που γελάει όταν ο μικρός γιός του τον απειλεί με τις ακίνδυνες γροθιές του. Να Τον προκαλούν, να Τον καθυβρίζουν ως ίσοι προς ίσον και να απευθύνουν ξεδιάντροπα υπονοούμενα προς τη Παναγία Μητέρα Του! Αυτός ο βέβηλος ερωτισμός των πληβείων του κόσμου τούτου, θα Τον κάνει να θυμάται με νοσταλγία τα επίγεια, ελάχιστα νιάτα Του. Τι θεολογική ειρωνεία! Αναστήθηκε τριάντα τριών χρόνων για να μην ξαναγίνει ποτέ πια νέος. Να καταστεί για πάντα ο Παλαιός των Ημερών. Άπαγε της βλασφημίας!

Άρα και η βλασφημία, σκέφτομαι, είναι είδος προσευχής από την ανάποδη. Μια επιμειξία του παγανισμού με τον Χριστιανισμό. Η βίαιη οικειοποίηση του θείου εκτός του τυπικού τελετουργικού. Η βλασφημία όθεν είναι προσωπική, ερωτική σχέση με το υπερβατικό. Μόνο ένας που θρησκεύεται, έστω και υποσυνείδητα, μπορεί να εκτονώνεται βλασφημώντας. Porco Dio! Μόνο κάποιος που έχει εμπειρία του ιερού, μπορεί να προκαλεί το ιερό, την ύπατη μορφή κοσμολογικής εξουσίας.

Προσωπικά πιστεύω ότι ο άνθρωπος έπλασε τους θεούς του κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν. Κι όχι το αντίθετο. Κι ότι η σύλληψη της έννοιας ενός όντος ανόλεθρου και αιωνίου και της συνακόλουθης θρησκείας που το περιέχει, αποτελεί το υψηλότερο μας πολιτιστικό επίτευγμα. Κι αυτό το λέει ένας άθεος ήρεμα. Άθεος μεν, χριστιανός Ορθόδοξος δε. Αφού αυτή είναι και η κουλτούρα και η παιδεία μου. Οι Χαιρετισμοί, η νεκρώσιμη ακολουθία και τα ρεμπέτικα. Νιώθω άρα και δέος και τρόμο για ό, τι αγνοώ αλλά δεν καταδέχομαι μεταφυσικές παρηγοριές. Ο θάνατος μου είναι ό, τι αιώνιο διαθέτω ως ύπαρξη αλλά και η ίδια η περιπέτεια της τέχνης ως γλώσσας, λεκτικής ή οπτικής αδιάφορο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συνεχής μετάβαση από το ιερό στο βέβηλο και αντίστροφο. Η πρώτη μορφή της τέχνης ως απορητική της ύπαρξης, ως εναγώνια επίκληση του υπερβατικού είναι μια προσευχή. Στη συνέχεια η θεολογία καθίσταται αμφισβήτηση ή ειρωνεία. Κι όταν ακόμα ο φόβος του Θεού είναι παρών, η «απιστία» ως οντολογική ελευθερία του υποκειμένου που δικαιούται να ερευνά και να αμφισβητεί, καραδοκεί. Είναι τότε που η τέχνη, κατεβαίνοντας από τον ουρανό στη γη,  εκκοσμικεύεται. Γίνεται secular, δηλαδή «βέβηλη», εξοστρακίζει τον Θεό από το κέντρο της και υιοθετεί τον άνθρωπο (αυτό κι αν είναι βλασφημία) κι ως τέτοια αποκτά κύρος μην ορρωδώντας εμπρός στους κανόνες. Ως τελευταία μορφή ελευθερίας και ύστατη μεταφυσική ανάγκη, η τέχνη γίνεται αφ’ εαυτής ιερή. Και είναι σαν να λέει προς τους πιστούς της: Ουκ έσονται θεοί έτεροι πλην εμού. Να μια ακόμα, η υπέρτατη, βλασφημία.

Παραδόξως κι ενώ, έστω και έμμεσα, η βλασφημία καταδικάζεται από το μωσαϊκό νόμο, δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στα οχτώ ούτε στα επτά θανάσιμα αμαρτήματα, όπως τουλάχιστον τα κωδικοποίησε φραστικά και οπτικά ο Δυτικός κανόνας του Πάπα Γρηγορίου από τον 6^ο αιώνα μ.Χ. Όμως η βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος η οποία συντελείται συν τοις άλλοις και με την αυτοχειρία, θεωρείται το ύψιστο των αμαρτημάτων. Αυτό που ούτε ο Θεός ο ίδιος δεν μπορεί να συγχωρέσει. Ενδεχομένως, η βλασφημία ως υπέρβαση ορίων να περιλαμβάνεται στο τρομερό αμάρτημα της αλαζονείας, το οποίο και συχνά προτίθεται στον ανωτέρω κανόνα. Είναι ενδεικτικό ότι στον αρχαίο κόσμο υπάρχει μεν ιεροσυλία αλλά όχι βλασφημία. Η τελευταία ως έργω και λόγω προσβολή θρησκευτικών συμβόλων αλλά  και της Πίστεως της ίδιας  είναι συνέπεια της χριστιανικής εμμονής ως προς την απόλυτη διάσταση του καλού και του κακού. Ο βλάσφημος διώκεται κυρίων διότι αμφισβητεί την εξουσία. Είναι ο Don Giovanni, ένας λιμπερτίνος της γαλλικής Επανάστασης, που δεν υποχωρεί εμπρός στο πατρικό αρχέτυπο του Commendatore  παρότι συνειδητοποιεί πως τον περιμένει φρικτή τιμωρία.

Τελικά στις μέρες μας για να διαπιστωθεί εικαστική βλασφημία, πρέπει να συνεργαστούν δυο τουλάχιστον φιλόπονοι επαγγελματίες: εκείνοι της τέχνης και εκείνοι της θρησκείας. Ως προς εμέ εξαιρώ τους κάθε λογής φανατικούς, όχι λόγω βλακείας αλλά λόγω ανυπόκριτης αφέλειας. Για να μην πω ότι τους ζηλεύω κιόλας!

Μανόλης Αναστασάκος, Θεάτρο Σκιών

ΥΓ. Ιδού δυο ελληνικά παραδείγματα: Το 2010 συντόνισα στο Μουσείο Μπενάκη την ομαδική παρέμβαση 24 καλλιτεχνών υπό τον γενικό τίτλο «Ο χρόνος. Οι άνθρωποι. Οι ιστορίες τους.». Αφού λοιπόν είχα στήσει την βιντεοεγκατάσταση «Crucifixion» του Νίκου Καναρέλη, η οποία παρουσίαζε πολυπρισματικά μια σύγχρονη σταύρωση σε μια ταράτσα των Εξαρχείων, μου ζήτησε ο αείμνηστος Άγγελος Δεληβορριάς να αποσύρω το έργο γιατί φοβόταν βίαιες αντιδράσεις θρησκόληπτων. Αλλά δεν είναι μόνο οι Χριστιανοί. Το 2013 κάτι ανάλογο μου ζήτησε ο τότε αναπληρωτής διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου επειδή εκείνος φοβόταν αντιδράσεις των Δωδεκαθεϊστών! Η βλασφημία μου έγκειτο στο ότι είχα τοποθετήσει έναν σταυρωμένο σκελετό δίπλα στον θνήσκοντα Γαλάτη!

Νίκος Καναρέλης, άτιτλο

Πολύ πρόσφατα πληροφορήθηκα από το διαδίκτυο ότι το πιο βλάσφημο έργο του κόσμου είναι «Ο Προφήτης» του νεαρού καλλιτέχνη Cedric Chambers το οποίο παρουσιάζει μια ιδιότυπη Pieta, δηλαδή τον Darth Vador να μεταφέρει τον Χριστό. Ο πίνακας, παρότι καλλιτεχνικά είναι ασήμαντος και πρωτόγονος, κατάφερε να δημιουργήσει παγκόσμιο σάλο. Πουλήθηκε όμως μόλις 800$! Κρίμα τη βλάσφημη έμπνευση! Τι παρατηρούμε εδώ; Οι θρησκευτικές εικόνες διατηρούν ακόμη την αρχέγονη, μεταφυσική τους ικανότητα να προκαλούν και έκσταση και φόβο, σ’ ένα κοινό που υποκύπτει ακόμα στη μαγγανεία τους.

Cedric Chambers, The Prophet

Σημείωση: το κείμενο αυτό αποτελεί τη συμμετοχή μου στο διήμερο συνέδριο "Βλασφημία και Πολυπολιτισμικότητα" που θα γίνει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 23-24 Νοεμβρίου (Αμφιθέατρο Σάκκης Καράγιωργας). Διοργανωτής ο καθηγητής κ. Παπαρρίζος τον οποίο ευχαριστώ θερμά για την τιμητική πρόσκληση.