«Αλητεία ή θάνατος»

Το ανωτέρω ανατριχιαστικό «φιλοσόφημα» γράφτηκε στους τοίχους του καθημαγμένου, για μιαν ακόμα φορά, Πολυτεχνείου κατά τις ταραχές του περασμένου μήνα. Τα ΑΕΙ έγιναν πάλι άντρα κουκουλοφόρων και εξωακαδημαϊκών στοιχείων που λεηλατούν και ισοπεδώνουν κάθε έννοια δικαίου, ελευθερίας, ιδεών ή ασύλου, αλλά οι πρυτάνεις τους επιμένουν να μην εφαρμόζουν το νόμο, να μην προστατεύουν τα ιδρύματα από τους εισβολείς. Και εν τέλει να είναι ηθικοί αυτουργοί του κατάφωρου γεγονότος πως το άσυλο έχει καταστεί ρεντίκολο και σκαλάθυρμα στα παιχνίδια αδίστακτων μειοψηφιών. Αυτή η ξετσίπωτη βία που αυτοαποκαλείται «πρόοδος» ή «επανάσταση» έχει πλέον διαποτίσει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας σε βαθμό ώστε οι πάντες να πιστεύουν πως νομιμοποιούνται να καταφεύγουν σε αυτή όταν πλήττονται τα «δίκαια» αιτήματά τους. Ετσι, εδώ και χρόνια, με πρωτοστατούντα τον κρατικό-επαγγελματικό συνδικαλισμό των ΓΣΕΕ και ΑΔΕΔΥ αλλά και των ποικίλων ΔΕΚΟ με τα προκλητικά προνόμια, ο καθένας «αγανακτισμένος» πολίτης, η κάθε μία διαμαρτυρόμενη συντεχνία μπορούσαν –επαναστατικώ δικαίω και de facto– να εκβιάζουν το κοινωνικό σύνολο αποκλείοντας το εμπορικό κέντρο, καταλαμβάνοντας εθνικές οδούς, κατεβάζοντας διακόπτες και εμποδίζοντας με τα πιο ευφάνταστα βασανιστήρια την ομαλή ζωή στη χώρα. Η σουηδική γυμναστική των αλλεπάλληλων απεργιών, διαδηλώσεων, συλλαλητηρίων και λοιπών δημοκρατικών επιτευγμάτων βρίσκεται επί δεκαετίες στην ημερήσια διάταξη. Στην Ελλάδα το να πας το πρωί στη δουλειά σου και να διασχίσεις μια εχθρική πόλη που ασφυκτιά από την παράνοια του κυκλοφοριακού και την οχληρή κυκλοφορία της παράνοιας (υπό το ένδυμα των «αγωνιστικών κινητοποιήσεων») μοιάζει σχεδόν με επίτευγμα. Αν ο αδικοχαμένος Αλέξης, το απτό δείγμα ενός εκφασισμού της καθημερινότητας που δεν ελέγχεται, είναι ο Ρήγας Φεραίος κατά Αλαβάνο –επειδή και η γλώσσα ασκεί τη δική της συμβολική βία– τότε ο απλός πολίτης του Ελλαδιστάν είναι ο ελεύθερος πολιορκημένος του σύγχρονου Μεσολογγίου. Ο τσαμπουκάς και ο εκβιασμός στα μπλόκα των αγροτών πιστοποιούν αυτήν την ενδημούσα βία. Μια απειλητική ιεροτελεστία της μη ανοίξεως (των δρόμων) που επαναλαμβάνεται σε τακτά διαστήματα. Βλέπεις, κανένα ουσιαστικό πρόβλημα δεν επιλύεται αλλά τα πάντα διευθετούνται προσωρινά έως την επόμενη έκρηξη. Κι αυτή η πολιτική τού «ας το ξεπεράσουμε όπως όπως» είναι η θρυαλλίδα που εγκαθιστά τη βία στο κέντρο των πολιτικών μας εξελίξεων. Φαίνεται πως η αλητεία βολεύει πολύ περισσότερους από τους αυτοχαρακτηριζόμενους «αλήτες έως θανάτου».

Την Πέμπτη 29/1 και 9 μμ. θα ξεναγήσω πάλι στο Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1 και Βασ. Σοφίας στην έκθεση "Γενέθλιον. Τα ογδοντάχρονα του Βλάση Κανιάρη".

Ο Σαμαράς και άλλες ιστορίες

Δεν στέγνωσε το μελάνι από το προηγούμενό μας σημείωμα σχετικά με την τεράστια αδικία που έχει διαπράξει το ΥΠΠΟ προς τον Λουκά Σαμαρά, και ο νέος υπουργός, ο συνονόματός του, παρακάμπτοντας συμβούλους και επιτροπές, τον στέλνει αριστίνδην στη φετινή Biennale Βενετίας. Δικαιώνοντάς μας έστω και με καθυστέρηση αρκετών χρόνων. Υπενθυμίζω ότι στην πρώτη απόρριψή του -επί Μικρούτσικου- τα κείμενα του καταλόγου θα υπέγραφαν η Jan Avgikos και εγώ. Σκέφτομαι τώρα μήπως χρειάζεται και νέα συνέντευξη Βουλγαράκη και νέα συγγνώμη για την απαράδεκτη ενέργειά του να παρακάμψει την προπέρσινη πρότασή μου με τον Λ. Σαμαρά υπέρ της ανεκδιήγητης επι-ντροπής του. Εχει όμως ο καιρός γυρίσματα που επιτρέπουν στην ελληνική Τέχνη να ξεφεύγει από τον αυτισμό και την ίντριγκα των εμπλεκόμενων «παραγόντων» και να ανασαίνει ελεύθερα αξιοποιώντας και τη δυναμική της Διασποράς. Πληροφορήθηκα επίσης ότι ο κ. Λιάπης, λίγο πριν φύγει, ενέκρινε έκθεση ελληνικής Τέχνης στην Αγγλία οργανωμένη από τη συμπαθή Μαρίζα Καλογεροπούλου, γκαλερίστα και σύζυγο Φασιανού. Διάνα ο τ. υπουργός, και εγώ που ισχυριζόμουν ότι δεν έκανε τίποτα. Δεν επιχαίρω που δικαιώνομαι, αλλά μάλλον θλίβομαι για την τόση καθυστέρηση, για τις τόσες χαμένες ευκαιρίες. Στην πολιτική μας βιοποικιλότητα ισχύει απολύτως η tabula rasa. Ηδη η θητεία του ΠΑΣΟΚ έπρεπε να είναι σχολείο αποφυγής πολιτικών λαθών. Με την αξιοποίηση ειδημόνων ή όσων, τέλος πάντων, γνωρίζουν επαρκώς τα ζητήματα. Στην ελληνική πραγματικότητα όμως, πολιτικός τείνει να σημαίνει «αυτός που αποφασίζει για θέματα που αγνοεί». Η έλλειψη παιδείας, φίλτατοι, είναι η λοιμική που κατατρώγει το σώμα της νεοελληνικής κοινωνίας. Οι καταλήψεις σχολείων ή πανεπιστημίων είναι μια ακόμη απόδειξη της συλλογικής μας αποτυχίας. Ποιοι όμως αληθινά επωφελούνται από το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η κάθε νέα γενιά βγαίνει πιο αστοιχείωτη από την προηγούμενη; Οι πολιτικοί σχεδιάζουν μεταρρυθμίσεις και οι εργοδότες αναμένουν, τρίβοντας τα χέρια, το αδαές και άρα ευχειραγώγητο δυναμικό.

Ένας επαναστάτης με αιτία

Μία μέρα πριν από τη συνάντησή μας με τον Νάκη Παναγιωτίδη στις 07/12/08, στην περίφημη γκαλερί Henze-Ketterer στο Wichtrach, εγκαινιάστηκε η έκθεση του διεθνούς καλλιτέχνη της ελληνικής διασποράς με τίτλο: «Lightmemory» (Φως της Μνήμης). Επιμελητής της είναι ο Bruno Corra, διευθυντής των Μουσείων του Λουγκάνο και διαπρεπής φιλέλληνας. Στο σπίτι του Νάκη και της Ελβετίδας γυναίκας του, Agnès, κάτω από το Ομοσπονδιακό Κοινοβούλιο και δίπλα στο ποτάμι, η συζήτηση ρέει αβίαστα. Ιδιαίτερα όταν θερμαίνεται με ένα ποτήρι Kirsch.

Νάκη, πότε έφυγες από την Ελλάδα και γιατί;

Πριν από 40 χρόνια, στις 2 Νοεμβρίου 1966. Ήμουν μόλις 18 χρόνων και η δικαιολογία μου ήταν οι σπουδές. Είχα δουλέψει τότε μέχρι και σε πλοία ως φορτοεκφορτωτής. Στην πραγματικότητα, ήθελα να ξεφύγω από τον κυρίαρχο βυζαντινισμό της εποχής. Την πατριαρχία και τη μητριαρχία. Τον παντοκράτορα στον τρούλο, που έβλεπα παντού να με δείχνει με το δάκτυλο. Συμβολικά, βέβαια, μιλώντας.

Και πήγες στην Ιταλία με τον Πάπα και τον υπερσυντηρητικό καθολικισμό;

Όταν πήγα στην Ιταλία της Αναγέννησης, αναζήτησα την ευρωπαϊκή ουτοπία, την ελευθερία. ;Eπειτα κατέληξα στην Ελβετία. Και, όπως θα έλεγε και ο Μπουνιουέλ, «με τη βοήθεια του Θεού είμαι άθεος». Εγώ, βέβαια, αν ήμουν σίγουρος ότι υπάρχει Θεός, δεν θα εξοργιζόμουν τόσο με τον Μπους!

Παρότι αδικείς το Βυζάντιο και την υψηλή όσο και συκοφαντημένη από τη δυτική προπαγάνδα τέχνη του, δεν μπορώ παρά να σε ρωτήσω αν θεωρείς πιο συντηρητική την Ιταλία του Μπερλουσκόνι ή την Ελλάδα του Καραμανλή.

Μα εγώ έφυγα και από την Ιταλία! Ο Μπερλουσκόνι είναι φολκλόρ καρικατούρα αλλά και αυτοδημιούργητος μεγιστάνας. Δηλαδή, το πρότυπο του φιγουρατζή μέσου Ιταλού. Ο Καραμανλής είναι απλώς πρότυπο για τους καλοφαγάδες.

Στα εγκαίνια της έκθεσής σου ο Bruno Corra είπε πως η ζωγραφική είναι ο τόπος όπου η μνήμη διεγείρεται. Είναι ένας σεισμογράφος της μνήμης. Συμφωνείς;

Η μνήμη είναι μια απανταχού παρουσία και τα μάτια του ζωγράφου χορεύουν κοιτώντας γύρω, όπως τα δάχτυλα του πιανίστα πάνω στο κλαβιέ.

Πόσο Έλληνας αισθάνεσαι;

Γεννήθηκα στην Αθήνα και κατάγομαι από το Φανάρι και τη Σμύρνη. Έφυγα από την Ελλάδα για να την αγαπήσω περισσότερο και για να βρω την Κωνσταντινούπολη, δηλαδή τον κοσμοπολίτικο πολιτισμό της, όχι στην Ανατολή αλλά στη Δύση.

Είσαι, μαζί με τον Κουνέλλη και τον Τάκι, το πιο σημαντικό όνομα Έλληνα δημιουργού στην Ευρώπη. Αισθάνεσαι όντως ότι εκπροσωπείς μιαν άλλη Ελλάδα;

Εκπροσωπώ τον εαυτό μου και τα προβλήματα της εποχής μου. Είμαι όμως περήφανος για την καταγωγή μου και τα βιώματα της πατρίδας υπάρχουν στο έργο μου. Μαζί βέβαια με μνήμες από τη Νάντη, το Πιομπίνο, το Μιλάνο. Αναφέρομαι δηλαδή σε μια βιομηχανική αρχιτεκτονική του ’60, μια décadence (παρακμή) που δεν με ενδιαφέρει ρομαντικά αλλά κοινωνιολογικά. Μια εποχή σταματάει και αρχίζει μια άλλη. Με ενδιαφέρουν επίσης η εμφάνιση της βίας και η ερμηνεία της.

Βλέποντας πως έχεις κοινές αναφορές με τον Κουνέλλη στον ευρωπαϊκό 19ο αιώνα και τη βιομηχανική επανάσταση, παρατηρώ την εμμονή σου για τη μυθοποίηση μιας συγκεκριμένης εποχής.

Η ανάμνηση, η μνήμη, η ερμηνεία μιας ιστορικής περιόδου περιέχουν διαλεκτικά και τη μυθολογία της. Εγώ είμαι καλλιτέχνης και όχι ιστορικός. Όπλα μου είναι το ένστικτο και το συναίσθημα. Και όπως γράφω και στον πρόσφατο κατάλογό μου «Lightmemory»: «Και μόνο να απεικονίσει λανθασμένα ένας δημιουργός μιαν εικόνα βάζοντας σε αυτήν όλο του το θάρρος και την προσωπικότητα, έχει ήδη κερδίσει και προσφέρει πάρα πολλά». Εξάλλου, εγώ χρησιμοποιώ στα έργα μου πλάι στο παραδοσιακό σχέδιο τη φωτογραφία, το φωτισμό νέον, τα μεταλλικά συμπληρώματα, εν είδει assemblage (συσσώρευσης) στη σύνθεση. Χρησιμοποιώ, δηλαδή, την τεχνολογία επειδή είμαι μοντερνιστής.

Εστω κι αν καλπάζουν στην εποχή μας ο συμβιβασμός του μεταμοντέρνου και η κυριαρχία της αγοράς;

Εγώ επιμένω στην κρίση. Οι εποχές κρίσης υπήρξαν ανέκαθεν οι πιο παραγωγικές για την καλλιτεχνική έκφραση. Και περιμένω την υπέρβασή της. Χρησιμοποιώ το νέον όχι ως μνήμη αλλά ως επιλογή, επειδή είναι ένα στοιχείο της εποχής. Με ενδιαφέρουν η εποχή μου και η ιδιαιτερότητά της.

Αν με γοητεύει κάτι στη δουλειά σου είναι αυτή η μίξη διαφορετικών υλικών και η συνειδητή δυσκολία των έργων, τα οποία φέρουν την εννοιολογική ή την arte povera παράδοση της ευρωπαϊκής avant garde. Δεν υπάρχει εδώ όμως μια αντίφαση; Πρόκειται μεν για αντισυμβατικά έργα, που τα αγοράζουν όμως οι πολύ πλούσιοι και διάσημοι. Εξάλλου, ανάμεσα στους φίλους σου είναι η οικογένεια Εμπειρίκου και ο Κλοντ Πικάσο.

Κάποτε είχα πει αστεϊζόμενος ότι από τον καπιταλισμό πρέπει να αφαιρέσουμε τα κεφάλαιά του. Ελπίζω πάντως ότι διαπαιδαγωγώ τους πλουσίους μέσα από το έργο μου. Στην Ιταλία ο Bonti, υπουργός Πολιτισμού, θέλησε να περικόψει τα έξοδα για την Όπερα της Νάπολης με το λαϊκίστικο επιχείρημα ότι ο αστός απολαμβάνει κάτι που χορηγεί το κράτος. Ενώ ο προλετάριος που βλέπει ποδόσφαιρο, πληρώνει εξ ολοκλήρου το εισιτήριό του. Βέβαια, πίσω από αυτή τη σχηματική ταξινόμηση κρύβονται πολύς ρατσισμός και πολλή υποκρισία. Δεν είναι εξ ορισμού οι πλούσιοι οι κακοί και οι φτωχοί οι καλοί.

Είναι όμως οι μεν πιο δυνατοί και άρα, εξ ορισμού, πιο επιρρεπείς στην αυθαιρεσία.

Εμένα μου δίνει ικανοποίηση ότι το έργο μου κυκλοφορεί και άρα λειτουργεί σαν κρυμμένη ωρολογιακή βόμβα. Σαν χειροβομβίδα σε σαλόνια ή αποθήκες συλλεκτών.

Μάνος Στεφανίδης, Bruno Cora και Νάκης Παναγιωτίδης σε ώρα εργασίας.

Ο Παναγόπουλος, οι ορδές και τα αβγά

Καταιγισμός γεγονότων, ποια τα σημαντικά, ποια τα ασήμαντα; Η δραματική ύφεση της ευρωζώνης ή το αίσιον πέρας της περιπέτειας του Περικλή Παναγόπουλου; Αν κρίνουμε από την τηλε-φλυαρία των ημερών, το πρώτο και οι δυσβάσταχτες συνέπειές του για εκατομμύρια εργαζομένους περνούν μάλλον απαρατήρητα, ενώ το δεύτερο, λόγω και του αστυνομικού σασπένς, μονοπωλεί τα δελτία και τις καρδιές των τηλε-εκφωνητών. Δεν «λέω» δημοσιογράφων, γιατί όλος αυτός ο συρφετός που έχει καταλάβει τα ΜΜΕ του τόπου ακκιζόμενος πως ασκεί λειτούργημα και ενημερώνει δεν έχει καμία σχέση ούτε με την πληροφορία ούτε με την ερμηνεία της. Πρόκειται για ορδές αγραμμάτων, χειρότερες από εκείνες που έκαψαν πριν από ένα μήνα την πρωτεύουσα, οι οποίες επί δεκαετίες εκμαυλίζουν συστηματικά την κοινή γνώμη εθίζοντάς τη στη σκανδαλοθηρία, στο ασήμαντο και το χυδαίο. Ομως, όπως λέει και ο Νάσος Βαγενάς, με ορδές δεν βάφονται αβγά. Μόλις χθες στην κρατική τηλεόραση οι παρουσιαστές της «Πρωινής γραμμής» πέρασαν συνοπτικά όλα τα σημαντικά πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και εστίασαν εμβριθώς στις μέσα σελίδες και τις κοσμικές φωτογραφίες γνωστής κιτρινο-ροζ φυλλάδας. Πρόκειται για την ίδια που διέγνωσε «ασέβεια» προ μηνός σε σχέδιο του Βλάση Κανιάρη στο Μουσείο Μπενάκη και το κατήγγειλε με περισπούδαστο άρθρο. Αυτού του είδους η δημοσιογραφία περιέλαβε και την ομηρία του εφοπλιστή, ξετινάζοντας –κυριολεκτικά– τις ζωές των οικείων του και καθιστώντας την απαγωγή σίριαλ. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε προσδοκούσες πως το όποιο τέλος αυτής της εγκληματικής ενέργειας θα συνέβαινε εμπρός στις κάμερες. Αυτό το άπλετο τηλε-φως αφενός εκμηδένισε τις κινήσεις της Αστυνομίας και αφετέρου καθυστέρησε υπερβολικά, διακινδυνεύοντας τα χειρότερα, την παράδοση του ομήρου. Ψιλά γράμματα όμως αυτά για τις βεντέτες της μικρής –ή μάλλον μικρομέγαλης– οθόνης. Στην τηλε-δημοκρατία όπου ζούμε όλα πρέπει να εκφράζονται με τους όρους της στρατηγικής και της αισθητικής των καναλιών. Συμπεράσματα: Το κοινό ποινικό έγκλημα έχει γιγαντωθεί στον τόπο, με δολοφονίες, απαγωγές, ληστείες και ξεκαθαρίσματα νονών στην ημερήσια διάταξη. Η Αστυνομία, δημοσιοϋπαλληλοποιημένη και ουδέτερη, χάνει όλο και περισσότερο σε κύρος και αποτελεσματικότητα. Ολα τα ανωτέρω έχουν αναπόφευκτα πολιτικές διαστάσεις. Σε ανθρώπινο τώρα επίπεδο, ο αυτοδημιούργητος Παναγόπουλος, ο πορθητής της Αδριατικής και εκπρόσωπος της μεγάλης ναυτικής παράδοσης της χώρας, μετέχει του εφοπλιστικού μύθου της ως συνέχεια του Ωνάση ή του Νιάρχου. Και ως μύθος είναι φυσικό να είναι ευάλωτος. Η περίπτωση –και τελικά η πτώση– του ατυχούς Π. Σφηνιά είναι απολύτως ενδεικτική.

Ξενάγηση

Το Σάββατο 24 και την Κυριακή 25 /1, θα ξεναγήσω στην έκθεση "Γενέθλιον. Τα ογδοντάχρονα του Βλάση Κανιάρη" στο Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη 1 & Βασ. Σοφίας, στη 1 μ.μ.

Σας περιμένω.

Να τα πούμε;

Καλή χρονιά φίλτατοι! Ο θεός μαζί σας! Πήγατε και φέτος Ελβετία στο σαλέ σας; Εγώ όχι! Γιατί μπορεί να έχει πολλές λίμνες η χώρα των Άλπεων, Βιστωνίδα όμως δεν διαθέτει. Εκεί δηλαδή που το νεράκι του Θεού γίνεται χρυσάφι για τον Πάπιστα. Αυτά βλέπει ο Πάπας και ζηλεύει. Τώρα που το σκέφτομαι, με φτιάχνει ο συνδυασμός καπιταλισμού, χριστιανισμού, εκκλησίας και μεγαλοπαραγόντων της πολιτικής και οικονομικής ζωής. Όσο πιο μεγαλοκαρχαρίας είναι τινάς –που θάλεγε κι ο Τσιφόρος –,τόσο και λαμπρότερο οφίκιο διαθέτει σε Πατριαρχείο. Έτσι είναι αυτά. Ο Ύψιστος μοιράζει και τα πλούτη και τη φτώχεια. Ας προσέχατε οι νεόφτωχοι. Οι νέοκοτζαμπάσηδες πάλι αφού εξασφάλισαν τις επαύλεις και τα φιλέτα επί γης, φρόντισαν να κλείσουν και τα καλύτερα οικόπεδα του Παραδείσου. Με θέα απευθείας στα γένια του Αγ. Πέτρου. Όσο για τη κυβέρνηση μας, όποιος έχει τα γένια, έχει και τα χτένια. Εκτός κι αν Καραμανλής-Ρουσόπουλος δεν είχαν ακούσει τίποτε για τις φιλοδοξίες του Εφραίμ. Και ότι ο τελευταίος μπαινόβγαινε στου Μαξίμου για να εξομολογήσει τους γορίλες του πρωθυπουργού. Οπότε δεν είναι μόνο πολιτικά ένοχοι αλλά και ηλίθιοι. Όχι οι γορίλες, οι άλλοι.
Εγώ πάντως αν ήμουν εισαγγελέας θα έψαχνα το πολιτικό χρήμα που παρήγαγε το Βατοπέδιο στα ταμεία κομμάτων που ενεπλάκησαν σ’ αυτό. Εκεί δηλαδή που κατετέθη και το κατιτίς της Siemens. Νοικοκυρεμένα πράγματα εφόσον οι Έλληνες είμεθα λαός θρησκευόμενος και ευλαβής. Όποτε ανεβο-κατεβαίνω τη Συγγρού το διαπιστώνω. Από τα δεκάδες στριπτιζάδικα-κωλάδικα που διαφημίζονται εκεί. Αλλά και από τα αντίστοιχα μπουζουκομάγαζα με τις εκατοντάδες μπουζουκόφατσες στις κολώνες ένθεν κακείθεν. Της λεωφόρου του Μαλάκα. Αλλά και της γελοιότητας κράτους και πολιτών. Όλων ημών δηλαδή που ανεχόμαστε αυτή την οπτική ξεφτίλα, αυτή τη χυδαία ρύπανση και το θεωρούμε σχεδόν φυσικό και αναπότρεπτο. Θα μου πείτε: αυτό σε μάρανε; Η συστηματική καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος , η μετατροπή ενός προστατευμένου βιότοπου σε οικόπεδα off shore εταιρειών με κρατική μάλιστα βούλα δεν σ’ ενοχλεί; Σωστό κι αυτό. Όμως η μετατροπή του αστικού τοπίου σε φυσικό και συμβολικό σκουπιδότοπο είναι ένα θέμα κατ’ εξοχήν πολιτικό και συχνά μη αναστρέψιμο. Ίσως γι’ αυτό η ευχή «και του χρόνου» να ηχεί σήμερα δραματικά δυσοίωνη. Κατά τα άλλα χρόνια πολλά!

Προς Αντώνη Σαμαρά ανοιχτή επιστολή

Παρότι πιστεύω πως μας ήρθατε στον Πολιτισμό από καραμπόλα, καλώς ορίσατε! Εξάλλου, έτσι συμβαίνει συνήθως, αν πάρουμε τους προκατόχους σας έναν έναν. Με ύστατο τον αγαπητό Michel, ο οποίος είχε δηλώσει κατά την παραλαβή του από τον Βουλγαράκη πως «πρόλαβε να τα κάνει όλα εκείνος και δεν άφησε τίποτα γι' αυτόν». Ισως έτσι εξηγείται τώρα η απραξία του ιδίου αλλά και η «πολυπραγμοσύνη» του Μπομπ (Σφουγγαράκη). Εν ολίγοις, έρχεσθε σε έναν πολύπαθο χώρο, τον οποίο οι επικεφαλής του εισπράττουν σαν ευκαιρία για κοσμικές φωτογραφήσεις σε πρεμιέρες ή εγκαίνια. Από την άλλη, η έλλειψη οράματος -εκτός από την έλλειψη χρημάτων- είναι ψηλαφητή. Περίμενα, που λέτε, από μία κεντροδεξιά κυβέρνηση να επιμείνει στην προβολή της εγχώριας παράδοσης. Αντ' αυτών βρήκα σπασμωδικές κομματικές σπέκουλες και μεγαλοστομίες άνευ αντικρίσματος. Θυμάστε την Ακαδημία Τέχνης, την Ανώτατη Σχολή Θεάτρου, το Ελληνικό Κονσερβατουάρ Μουσικής - πονεμένες ιστορίες. Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης; Σέρνεται από υπόγειο σε υπόγειο. Η Εθνική Πινακοθήκη, πάλι, χωρίς νέα πρόσωπα και φρέσκες ιδέες παρακμάζει. Ερώτηση: Είναι σωστό η θητεία των διευθυντών μουσείων να ανανεώνεται απευθείας από τον υπουργό και να μην προκηρύσσεται ανά πενταετία η θέση; Δηλαδή, γιατί να μην ισχύει και στα μουσεία το καθεστώς των πανεπιστημιακών εκλογών; Κι ενώ ο κ. Λιάπης νομοθέτησε τα ανωτέρω απαράδεκτα, ξέχασε, έως αυτή τη στιγμή, να προκηρύξει τις διαδικασίες συμμετοχής μας στην Biennale Βενετίας που θα γίνει σε πέντε μήνες! Πρόκειται για την ίδια εκδήλωση στην οποία πρόπερσι είχα προτείνει το μεγαλύτερο καλλιτέχνη της ελληνικής διασποράς, τον Λουκά Σαμαρά, αλλά η επι-ντροπή του κ. Σφουγγαράκη επέλεξε αντ' αυτού. Γουλιμήν. Επίσης, αγαπητέ υπουργέ, τη γενικότερη κοινωνική κρίση βιώνουν το Εθνικό Θέατρο και η Λυρική Σκηνή. Ενώ η πολύπαθη ΚΟΑ δεν έχει χώρο για πρόβες. Οι καλλιτέχνες-επιχειρηματίες του εαυτού τους αντιμετωπίζουν το ΥΠΠΟ σαν τράπεζα πολιτιστικού χρήματος. Επιδοτούμενη δηλαδή Τέχνη στην οποία οργανώνει έκθεση-εκδήλωση κ.λπ. μόνο όποιος διαθέτει χορηγό. Αφησα για το τέλος την Αρχαιολογική Υπηρεσία, που χρειάζεται εκ βάθρων ανανέωση και το πρόγραμμα ανασκαφών που χρήζει γενναίας ενίσχυσης. Οσο για το νέο Μουσείο Ακροπόλεως, δεν χρειάζεται παράτες εγκαινίων αλλά αποτελεί από μόνο του παγκόσμιο γεγονός που δίνει στη χώρα ένα διαβατήριο για να μπει η Αθήνα στο παγκόσμιο δρομολόγιο Τέχνης. Τόλμη χρειάζεται. Εφόσον ο πολιτισμός ακμάζει και με τα ελάχιστα πράγματα. Και πυροδοτείται από γνώση και ευαισθησία.

Νόμοι και αντινομίες

Το κείμενο αυτό γράφεται καθ’ οδόν. Επιστρέφοντας στην πατρίδα μετά από 20ήμερη απουσία. Αφησα «πέρυσι» μιαν Αθήνα πυρπολημένη, αστυνομοκρατούμενη, αλλά όχι αστυνομευμένη, και μια χώρα σε σύγχυση. Τι θα συναντήσω «φέτος»; Ποια Ελλάδα με περιμένει; Ποια Ελλάδα δικαιούμεθα; Στην Ελβετία «εύρηκα» σημάδια της χώρας μου παντού, και του παρελθόντος και του παρόντος. Στη Γενεύη το σπίτι του Καποδίστρια είναι σεσημασμένο ως ιστορικό αξιοθέατο. Βλέπετε, υπήρξε από τους εμπνευστές του πρώτου Συντάγματος της χώρας. Στη Βέρνη η μουσειακή έκθεση του Νάκη Παναγιωτίδη στην γκαλερί Henze & Ketterer έχει αποσπάσει το διεθνές ενδιαφέρον. Στο ίδρυμα Durrenmatt του Neuchatel συζητούν την επίδραση του Αισχύλου στη γερμανόφωνη δραματουργία. Εξάλλου, στην προσωπική μυθολογία του συγγραφέα κυριαρχεί ένας Μινώταυρος. Στη Fondation Gianadda συζητούν έκθεση για τον Γιαννούλη Χαλεπά, ενώ διακεκριμένος γαλλόφωνος μουσικός συνθέτει όπερα με θέμα τη ζωή του. Δεν χωρά αμφιβολία. Η Ελλάδα είναι Ευρώπη. Πόσο Ευρώπη όμως είναι η Ελλάδα; Ο ελληνικός πολιτισμός γίνεται σεβαστός σε οποιαδήποτε κοινωνία του κόσμου θεωρεί τον πολιτισμό ύπατη αξία. Εμείς; Τα νέα από την πατρίδα είναι εφιαλτικά. Στη Μοδένα θαυμάζω στην Galleria Estense το πρώιμο τρίπτυχο του Γκρέκο, σύνοψη της βυζαντινής παράδοσης και στοχασμού πάνω στη νέα εποχή. Στο αέτωμα του ρωμανικού Duomo (11ος αιώνας) δεσπόζει αρχάγγελος που θυμίζει αρχαϊκό κούρο. Στην Ιταλία γιορτάζουν την Epifania, τα δικά μας Θεοφάνια. Σε άψογα ελληνικά! Αντίθετα, η Αθήνα ζει μια πρώιμη εβδομάδα των παθών. Το παγκόσμιο πρόβλημα του νερού γίνεται εδώ επιτακτικός προβληματισμός όπως και σε όλη την Ευρώπη. Σ' εμάς; Διαβάζω το σχετικό βιβλίο του Γάλλου ακαδημαϊκού Erik Orsenna «Το μέλλον του νερού» (εκδ. Fayard), ένα δραματικό καμπανάκι προς πάσα κατεύθυνση. Εμείς, ταμπουρωμένοι στον αυτάρεσκο επαρχιωτισμό μας, ομφαλοσκοπούμε νομίζοντας πως αγναντεύουμε το κέντρο του σύμπαντος. Στα Απέννινα φωτογραφίζω τη δημόσια γλυπτική του Κ. Βαρώτσου (τον «Ορίζοντα της Morgia» και τον «Ποιητή της Casacalenda») και ξεφυλλίζω το τελευταίο βιβλίο για τον Κουνέλη. Από το '90 ζητώ να αλλάξουν τα αρχαιογνωστικά μας μουσεία και σε εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Το κέρδος θα ήταν πολυεπίπεδο. Για να ξαναενώσουμε τα σπασμένα νήματα με πράξεις βαρύνουσας πολιτισμικής και πολιτικής σημασίας. Η επιτυχία του Κανιάρη στο Μουσείο Μπενάκη -ένα σχόλιο πάνω στην Ιστορία ως βίωμα- έκανε αρκετούς να ζηλέψουν. Πόσους όμως προβλημάτισε; Η πολιτική ηγεσία συλλήβδην εμφανίζεται δυστυχώς κατώτερη της καλλιτεχνικής, μια ακόμη αντινομία του τόπου. Στα εγκαίνια του Κανιάρη, του πιο πολιτικού σύγχρονου δημιουργού μας, οι πολιτικοί έλαμψαν διά της απουσίας τους. Μόνη ενδεικτική εξαίρεση ο Ν. Κωνσταντόπουλος. Κάποτε η Αριστερά ήταν περήφανη για την παιδεία της. Σήμερα; Αυτό κι αν είναι αντινομία. Ο νόμος όμως της αληθινής προόδου συλλαβίζεται αποκλειστικά με όρους της τέχνης.

Παρωπίδες βλακείας

Με τον πρόσφατο ανασχηματισμό ο πρωθυπουργός ζητεί ευθέως από την κοινωνία ανακωχή, υποσχόμενος περισσότερο και καλύτερο κυβερνητικό έργο, περισσότερη δικαιοσύνη και αξιοκρατία. Περισσότερη Δημοκρατία, τελικά. Εφόσον το κρίσιμο έλλειμμά της είναι ορατό και σε θεσμούς και σε πρόσωπα. Τα προβλήματα γνωστά και ηφαιστειώδη: Οικονομία, Παιδεία, Υγεία, ασφαλιστικό, ασφάλεια. Από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Αλήθεια, τι συμβαίνει στο Αιγαίο; Σας πείθουν οι διαβεβαιώσεις του υπουργού Εθνικής Αμυνας και τα χαμόγελα της Ντόρας; Πόσο είμαστε έτοιμοι ως κράτος και ως λαός να αντιμετωπίσουμε ένα –πιθανό– θερμό επεισόδιο από αυτά που γνωρίζει να προκαλεί η γείτων μας προωθώντας την αταλάντευτη, επί δεκαετίες, πολιτική της; Και καλά με την οικονομική κρίση. Δύσκολα μεν, αλλά θα επιβιώσουμε. Σε μια ενδεχόμενη, όμως, εθνική κρίση πώς θα αντιδράσουμε; Με ποια Παιδεία, ποιο φρόνημα, ποια ομοψυχία, ποιο σχεδιασμό και, πρωτίστως, με ποια πολιτική; Αν, έστω και σε ύφεση, βράζει ο «εμφύλιος» ανάμεσα στη νεολαία και την Αστυνομία –σύμβολο ενός αυταρχικού όσο και διεφθαρμένου κράτους–, στην Κύπρο το δράμα μιας διχασμένης πατρίδας θυμίζει σε όλους τους διαμαρτυρόμενους ποια είναι τα ουσιώδη και ποια τα επουσιώδη ζητήματα που πρέπει να απασχολούν τον Ελληνισμό. Κι όση επαγρύπνηση οφείλει να επιδεικνύει η Πολιτεία, άλλη τόση οφείλουν και οι πολίτες. Τουλάχιστον αυτοί που δεν εξαντλούν τον πατριωτισμό τους στα κομματικά τους ενδιαφέροντα ή στα συνδικαλιστικά αιτήματα. Που δεν ενημερώνονται αποκλειστικά από τους προγλωσσικούς και αφασικούς αστέρες της τηλοψίας. Κι αν επιμένω στην τηλεόραση –και ειδικά την κρατική– είναι επειδή σε αυτήν αποδίδω τις περισσότερες δυσπλασίες που μας ταλανίζουν συλλογικά. Για τη μονόπλευρη, επιφανειακή, ενημέρωση, για το χαμηλό ή ανύπαρκτο γούστο, για τη λατρεία του ασήμαντου και τη θεοποίηση του kitsch και του lifestyle. Αρα η ευθύνη των νέων επικεφαλής της είναι τεράστια. Επειδή, όταν η Αθήνα καίγεται και η Αγία Παρασκευή ξενυχτά για τον Σάκη, είναι πασίδηλο πως κάποιοι δεν έχουν τον Θεό τους. Θα θεραπεύσει ο επικοινωνιακός Αρης τα αποστήματα της Παιδείας; Ναι, αν αυτά ήταν μόνο επικοινωνιακής φύσης. Ομως, στην επικοινωνία ή στην ενημέρωση καθεαυτές θα μπορούσαν να γίνουν σημαντικές αλλαγές. Για να διεκδικήσει και η άλλη Ελλάδα το πρόσωπό της. Κι όχι μόνο όσοι φορούν μάσκες βλακείας, παρωπίδες ευτυχίας ή κουκούλες.

ΥΓ.: Είναι πολλά τα προβλήματα, Αρη.

Δημοκρατία, δηλαδή καλάσνικοφ

Δυστυχώς, δικαιωθήκαμε. Για την κρίση που σοβεί εδώ και καιρό. Ποιος δεν βλέπει πια ότι μαίνεται ένας ιδιότυπος εμφύλιος ακραίων στοιχείων; Πως έχουμε εξέγερση στην κορυφή της κοχλάζουσας κοινωνικής αναταραχής; Και πως το κράτος παραμένει αφενός αμήχανο και αφετέρου ατελέσφορο ως προς την πρόληψη και ως προς την καταστολή; Επειδή κυρίως δεν έχει κατανοήσει και επιμένει σε επικοινωνιακά παιχνίδια κατευνασμού της κοινής γνώμης. Η οποία όμως βράζει. Και δεν δέχεται τα ΜΑΤ να φυλάνε το δεντράκι του μικρού Νικήτα, όταν αιματοκυλιούνται τα Εξάρχεια και καίγονται τα Προπύλαια και η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ετσι φτάσαμε ως εδώ. Εφόσον η Αθήνα αστυνομοκρατείται αλλά δεν αστυνομεύεται. Και η ηγεσία της Δημόσιας Τάξης αποδεικνύεται άκρως παρωχημένη. Ωστε να επιτρέπεται η δημοκρατία των καλάσνικοφ και του θεσμοποιημένου πια τρόμου. Γεωγραφικά τοποθετημένου στα Εξάρχεια. Το άλλοτε Καρτιέ Λατέν της πρωτεύουσας. Μας αξίζει, αλήθεια, μια τέτοια Ελλάδα; Με την τρομοκρατική βία να ορίζει το επίπεδο των πολιτικών πραγμάτων; Ποια «επαναστατική» πρακτική νομιμοποιεί την εν ψυχρώ εκτέλεση ενός νεαρού αστυνομικού εν ώρα υπηρεσίας; Ας μεταμεληθούν τώρα όσοι άφησαν να εκκολαφθεί το αβγό του φιδιού. Για να υλακτεί σχετικά ο Αδωνις. Ας πρυτανεύσουν οι φωνές των σωφρόνων, όπως αυτή του Λεωνίδα Κύρκου. Και ας καυτηριαστεί πραγματικά η βία ως δήθεν αριστερή δράση. Επειδή το μόνο που αυτή ενισχύει είναι οι μηχανισμοί καταστολής. Το λέμε, έστω και αν δεν εισακουστούμε από τους επαγγελματίες του συνδικαλισμού και της προόδου. Ας μην οξυνθούν περαιτέρω τα πνεύματα, ειδικά τώρα με διαδηλώσεις ή παράταιρα συλλαλητήρια. Επειδή όλοι ξέρουμε πώς, στο τέλος, καταλήγουν. Εν ολίγοις το συλλαλητήριο της Πέμπτης πρέπει να αναβληθεί για λόγους που ο καθένας αντιλαμβάνεται. Αλλιώς, ο καθένας ας αναλάβει το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί.

«Ολος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές…»

Στον Αγγελο Παπαδημητρίου

Ξέρετε πως υπάρχει ένας υφυπουργός Παιδείας –με την καλή έννοια– που λέγεται Ταλιαδούρος; Το εξαιρετικό με το συμπαθέστατο αυτόν κύριο είναι πως και ο μπαμπάς του, ο οποίος επίσης ελέγετο προφανώς «Ταλιαδούρος», ήταν υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση του αείμνηστου Κωνσταντίνου Καραμανλή. Που θα πει δηλαδή πως στον κραταιό κληρονομικό κοινοβουλευτισμό μας οι πολιτικοί δεν εξασφαλίζουν στους απογόνους τους μόνο τη βουλευτική έδρα αλλά και το συγκεκριμένο υπουργικό θώκο. Σου λέει λοιπόν ο Χ πρωθυπουργός του μέλλοντός μας από τη Νέα Δημοκρατία: ποιον να βάλω υπουργό Υγείας; Γιατί να πονοκεφαλιάζω; Θα βάλω τον Αβραμόπουλο junior. Αρκεί να έχει κληρονομήσει το αστραφτερό χαμόγελο και τις γκρι αρζάν, μπλε ρουαγιάλ γραβάτες του μπαμπά του. Σου λέει, πάλι, ο Ψ πρωθυπουργός του μέλλοντός τους από το ΠΑΣΟΚ: ποιον να βάλω στο Εξωτερικών ή στο Πολιτισμού; Εναν εκ των βλαστών του Πάγκαλου! Αρκεί να έχει πάρει κάτι από την αριστερή πληθωρικότητα του μπαμπά του. Βλέπετε, στον ευτυχή τούτο τόπο δεν πάει μόνο σόι το βασίλειο. Πάει και η Δημοκρατία. Η λεγόμενη «ελληνικού τύπου». Σαν τη φέτα. Φτάνει που μας απαγόρευσαν οι Κουτόφραγκοι το κοκορέτσι. Δεν θα μας καταργήσουν τώρα και όλα τα πατροπαράδοτα έθιμά μας. Αλλά και από την Αριστερά όλο και κάποιος Κύρκος, Φιλίνης ή Αλαβάνος νεότερος θα βρίσκεται για να συνεχίσει την επανάσταση εντός του θεσμικού τριγώνου Συντάγματος – Κολωνακίου – Ομόνοιας. Διότι, φίλτατοι, εκείνος ο θεσμός που αποτελεί το θεμέλιο της Δημοκρατίας και τη βάση για τη λειτουργία του Συντάγματος και των νόμων δεν είναι καμιά θεωρητική παρλαπίπα του Διαφωτισμού ή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου αλλά ο ιερός θεσμός της Οικογενείας. Στην Ελλάδα αν εγίνετο το θαύμα να νυμφεύονται και οι μητροπολίται, στους απογόνους τους θα κατέλειπον τας Μητροπόλεις των. Ορθότατα! Καθώς πού θα έβρισκαν σε αυτές τις εποχές της αθεΐας και του σκοταδισμού ευσεβέστερους υποψηφίους. Ας πούμε, εάν ο Εφραίμ διέθετε υιόν, θα είχε προκύψει τώρα το γνωστό πρόβλημα της ηγουμενίας στη Μονή Βατοπαιδίου; Ουχί! Γι’ αυτό σάς λέω. Και σας το λέει και η Βίβλος: «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην (και τα χρέη σας στις τράπεζες της γης)». Αυτό το τελευταίο σάς το λέει και ο κ. Αράπογλου. Ξέρετε, ο κύριος που του έκαψαν τα υποκαταστήματα. Εμένα πάντως ο συνδυασμός Χριστιανισμού, Ελληνισμού και Καπιταλισμού με φτιάχνει. Εφόσον οι κατέχοντες φιλέτα επί της γης, αν είναι ευσεβείς, εξασφαλίζουν και τα καλύτερα οικόπεδα της Παράδεισος, που θα ’λεγε κι ο Καζαντζάκης. Οπως, π.χ., ο Θοδωρής. Ο Αγιορείτης. Αλήθεια, τα δικά του παιδιά θα γίνουν ταχυδρόμοι ή υπουργοί; Ενα άλλο επίσης πρόβλημα είναι το πότε θα υπουργοποιηθεί η πολυπληθής οικογένεια του Κυριάκου. Εδώ σημειώνεται μια καταφανής αδικία. Τι να πει κανείς χρονιάρες μέρες; Δεν υπάρχει κράτος, φίλτατοι. Τι να σου κάνει και το έρμο το παρακράτος; Τι να πρωτοκάψει;

Ο γόρδιος εσμός

Το 2009 θα είναι πολύ δύσκολη χρονιά. Ειδικά για τις ασθενέστερες τάξεις και τους ανέργους. Αλλά και για το πολιτικοκοινωνικό μας σύστημα εν γένει, που ήδη δοκιμάζεται οδυνηρά. Τι τα θέλετε; Δώσαμε εξετάσεις και αποτύχαμε. Ολα τα άλλα είναι για τους ηγέτες εκείνους που αρκούνται να γράφουν εκθέσεις ιδεών. Ενώ η δουλειά τους είναι άλλη. Τι μέλλει γενέσθαι λοιπόν; Κατ’ αρχάς επιβάλλονται αυτοσυγκράτηση και περιορισμός των «θέλω» απ’ όλους. Ποιος είναι ικανός να απαιτήσει κάτι τέτοιο από έναν κόσμο αφενός κακομαθημένο και αφετέρου άκρως ταλαιπωρημένο; Σε τέτοιες κρίσεις κρίνεται η συνοχή των κοινωνιών εκείνων που έχουν ψυχολογικά και ιδεολογικά στηρίγματα και που χρησιμοποιούν το παρελθόν τους ως γνώμονα για το μέλλον και όχι ως ευκαιρία για ανέξοδη προπαγάνδα. Τώρα δοκιμάζεται ποιος διαθέτει έγκυρη γνώση και ποιος ανερμάτιστες πληροφορίες. Ποιος ομνύει στην τηλεδημοκρατία και τα κριτήριά της και ποιος ακουμπάει στη ζώσα παράδοση αυτού του τόπου και δεν είναι Ελληνας κατά δήλωση. Το είπαμε και άλλοτε: Για να επιτευχθεί η μέγιστη συναίνεση που έχει ανάγκη η χώρα, απαιτείται έμπρακτο παράδειγμα. Για να πείσεις τον άλλον να προσφέρει από το υστέρημά του, να εργαστεί περισσότερο για το κοινό καλό –όπως έκαναν οι Γερμανοί αμέσως μετά την ισοπέδωση που υπέστησαν στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο–, οφείλεις εσύ πρώτος να συνεργαστείς, να πορευτείς αξιοκρατικά, να εμπνεύσεις. Πώς όμως θα πείσει, λ.χ., ο κ. Ρουσόπουλος πως δεν είναι ο πλουτισμός η μόνη συνταγή επιτυχίας ή ο κ. Αβραμόπουλος πως δεν φυγομαχούμε από το πόστο μας όταν δούμε τα δύσκολα; Πώς θα πείσει ο κ. Παπανδρέου ότι καταδικάζει το νεποτισμό και υπεραμύνεται της αξιοκρατίας ή ο κ. Αλαβάνος πως στη δημοκρατία υπάρχουν και υποχρεώσεις και όχι μόνο απαιτήσεις; Ή, τέλος, ποικίλοι εργατοπατέρες και επαγγελματίες συνδικαλιστές πως το πολύπαθο κέντρο δεν αντέχει άλλες καταλήψεις, δηώσεις, συγκεντρώσεις, άλλους αποκλεισμούς, εμπρησμούς, μειοψηφούντες απολυταρχισμούς; Πόσο περισσότερο άραγε αυτοκαταστροφικοί, αδελφοκτόνοι και αυτόχειρες θα καταστούμε εναντίον της ίδιας μας της πατρίδας; Να γιατί μιλάω για συνολική αποτυχία και για έλλειψη, πνευματικής κυρίως, ηγεσίας. Κάποτε ο Σεφέρης με ένα ολιγόλογο κείμενο μπορούσε να καθοδηγήσει έναν ολόκληρο λαό εναντίον της δικτατορίας. Σήμερα ποιος; Ο γόρδιος δεσμός κόβεται με μαχαίρι. Ο εσμός όμως;

ΥΓ.: Ντρέπομαι για όσους ανέχονται να βεβηλώνεται ο ανδριάντας του Ρήγα και δεν καταλογίζουν στο δράστη όχι μόνο αντιδραστικότητα αλλά και αγραμματοσύνη.

«Πώς πέρασα την Κυριακή μου» Eκθεση του μαθητού Γιαννάκη Π. της Ε’ Δημοτικού

Εγώ σήμερα το πρωί, σηκώθηκα, πλύθηκα, ντύθηκα, έδειρα το αδελφάκι μου και μετά πήγαμε με τους γονείς μας, για να ξεχάσουμε την πυρπολημένη Αθήνα, στον Αλιμο, που εξήγγειλε ο κ. Σημίτης, επανίδρυσε ο κ. Καραμανλής και πραγματοποίησε ο κ. Σουφλιάς. Τι ωραία που ήταν! Θεόρατα πλατάνια μάς έκρυβαν τον ήλιο, τα πουλάκια κελαηδούσαν στις βελανιδιές και τα πεύκα, λουλούδια αργοσάλευαν μέσα στα καταπράσινα λιβάδια, ενώ κύκνοι κολυμπούσαν στην τεράστια λίμνη πίσω από τους λόφους με τις αμυγδαλιές και τις κερασιές. Είναι σπουδαίο έργο αυτό που εξήγγειλε ο κ. Σημίτης, επανίδρυσε ο κ. Καραμανλής και πραγματοποίησε ο κ. Σουφλιάς, είπε ο πατέρας μου, εισπνέοντας βαθιά τον πεντακάθαρο αέρα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πνεύμονα της πρωτεύουσας. Τότε με έδειρε ο πατέρας μου επειδή είχα δείρει το αδελφάκι μου και επειδή δεν καταλάβαινα πώς είναι δυνατόν να έχουν οι πόλεις πνεύμονες. Τι όμορφα που ήταν! Η μαμά μας μας ετοίμασε το πικνίκ πάνω στην πλαγιά ενός λόφου, από όπου αγναντεύαμε την Αίγινα και το Αγκίστρι. Δίπλα μας κυλούσε ένα ρυάκι τα γάργαρα νερά του και από κάτω έπιναν διψασμένα ελαφάκια. Τότε εγώ έδειρα το αδελφάκι μου που ήθελε να πιάσει ένα ελαφάκι και να το πάρει στο σπίτι μας. Επειτα περιπλανηθήκαμε πολύ μέσα στο δάσος του Μητροπολιτικού Πάρκου της Αθήνας, στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού που εξήγγειλε ο κ. Σημίτης, επανίδρυσε ο κ. Καραμανλής και πραγματοποίησε ο κ. Σουφλιάς, για να μαζέψουμε χόρτα και να τα πάμε στη γιαγιά μας. Τότε ο μπαμπάς μου έδειρε το αδελφάκι μου γιατί με είπε «βλίτο», ενώ αυτό εννοούσε τα διάφορα χόρτα που έπρεπε να μαζέψουμε. Το αδελφάκι μου έκλεγε γοερά και αντηχούσε ολόκληρος ο ζωολογικός κήπος, που βρίσκεται στην άκρη του δάσους στο Μητροπολιτικό Πάρκο που εξήγγειλε ο κ. Σημίτης, επανίδρυσε ο κ. Καραμανλής και πραγματοποίησε ο κ. Σουφλιάς. Τι ωραία που ήταν! Τότε ο μπαμπάς μου, υπερήφανος, μας έδειξε μια περιοχή που η κ. Φάνη Πάλλη-Πετραλιά θα την έκανε πίστα για αγώνες αυτοκινήτων, όταν ήταν υπουργός Τουρισμού. Εγώ τρελαίνομαι για ράλι και formula 1 γιατί όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω οδηγός αγωνιστικών. Τότε έδειρα πάλι το αδελφάκι μου επειδή μου ζήτησε να είναι συνοδηγός στο αυτοκίνητό μου. Πόσο πολύ αγαπάω το αδελφάκι μου! Σιγά σιγά ο ήλιος πήγαινε προς τη δύση του, τα πουλάκια χώθηκαν στις φωλιές τους και οι αντιλόπες με τα κρι-κρι. Κουρασμένοι αλλά πολύ ευχαριστημένοι από την ξεχωριστή αυτή εκδρομή, γυρίσαμε αργά στο σπίτι μας. Το βράδυ είδα στον ύπνο μου πως ήμουν υπουργός Περιβάλλοντος. Εφτιαχνα συνέχεια πάρκα, πεζόδρομους, τεχνητές λίμνες, λόφους και ερχόταν το αδελφάκι μου και τα χαλούσε. Την άλλη μέρα, πριν πάω σχολείο, έδειρα το αδελφάκι μου. Γιαννάκης Π. Μαθητής Ε’ Δημοτικού, Αγιος Κοσμάς

Για να μη ματαιωθούν τα Χριστούγεννα

Αυτά τα ανεόρταστα Χριστούγεννα ας είναι τα τελευταία. Ομως για να επιτευχθεί του χρόνου κάτι, απαιτείται να αξιοποιηθεί άμεσα ο κοινός νους. Από άρχοντες και αρχομένους. Θυμάστε τα Χριστούγεννα του 2003 ή του 2004; Η σύγκριση με τα περσινά ή τα φετινά Χριστούγεννα είναι καταθλιπτική. Το 2007 έπεσε ο γ. γραμματέας σε μια συμβολική τροχιά που συνεχίζεται ως σήμερα. Ενώ συγχρόνως κάπνιζαν ακόμη τα αποκαΐδια της Ηλείας, της Αρκαδίας, της Πεντέλης. Και, για να εμπεδωθεί η επανίδρυση της φρίκης, φέτος καίγεται η Αθήνα. Εκτός από το δεντράκι του μικρού Νικήτα, που το φυλάνε τα ΜΑΤ. Ο οποίος δεν θέλει να αντιληφθεί το αυτονόητο. Η χαρά δεν έρχεται κατά παραγγελίαν σαν πίτσα. Ούτε και η ευτυχία επιβάλλεται. Το καμένο δέντρο στο Σύνταγμα είναι σύμβολο της γενικότερης κρίσης που μαστίζει τον τόπο και της συνολικής ήττας ημών των ενηλίκων. Και ιδού το πρόβλημα του κ. Καραμανλή: ενώ εξελέγη με ευρύτατη συναίνεση και με μη κομματικές ψήφους, κυβερνά με σκληροπυρηνικούς δεξιούς ή με τα μέλη της άγιας οικογένειας. Τον εξάδελφο Μιχάλη, το γαμβρό του Εβερτ, τη θυγατέρα του Μητσοτάκη, τον υιό του Παπαληγούρα και την παρέα της Θεσσαλονίκης. Απώλεσε δηλαδή το συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι στο απαξιωμένο ΠΑΣΟΚ χάνοντας και πολύτιμο χρόνο και την εμπιστοσύνη του κόσμου. Επειτα ήρθαν οι μέλισσες. Δηλαδή τα σκάνδαλα. Τώρα επιβάλλεται ο πρωθυπουργός να ξανανοίξει το παιχνίδι. Ο ανασχηματισμός πρέπει να περιλαμβάνει προσωπικότητες που να διαθέτουν πανελλήνιο κύρος. Ο πρύτανης κ. Κίττας, ως υπ. Παιδείας, θα μπορούσε να διαλεχθεί με την εξεγερμένη, ακαδημαϊκή κοινότητα. Ο γ. επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης κ. Ρακιντζής μπορεί να προσφέρει πολλά στο υπ. Εσωτερικών, ώστε να συμμαζευτεί κάπως το σπάταλο και σκανδαλοποιό κράτος. Κι επιτέλους δεν υπάρχει μια προσωπικότητα από το χώρο του πνεύματος για να αναλάβει την αμαρτωλή ΕΡΤ και τις μεγαλοκοπέλες της; Κάποτε το Ραδιομέγαρο ελάμπρυναν τα ονόματα του Βαλτινού, του Βασιλικού, του Κοντογιώργη. Σήμερα θάλλουν οι κισσοί του Ρουσόπουλου. Τέλος, από το ρόστερ του πρωθυπουργού λείπει ένας γερόλυκος σαν τον Μπασινά ή τον Στέφανο Μάνο. Μήπως και πούμε «ευτυχισμένα Χριστούγεννα» το 2009.

Τα (ευτυχισμένα) Χριστούγεννα του Κωστάκη

Η ιστορία που ακολουθεί είναι ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι, επίκαιρο λόγω εορτών: «Ο Κωστάκης μένει στη Ραφήνα. Είναι μαθητής της ΣΤ' Δημοτικού και όνειρό του όταν μεγαλώσει είναι να γίνει πρωθυπουργός. Βλέπει συχνά τον κ. Καραμανλή να κάνει ποδήλατο στην προκυμαία και τον ζηλεύει. Τον χαιρετάει ντροπαλά και οι μυστικοί που τον ακολουθούν τον φιλεύουν καραμέλες. Το βράδυ τον παρακολουθεί στις ειδήσεις, στιβαρό και ετοιμόλογο, να ισοπεδώνει τους αντιπάλους του και αισθάνεται υπερήφανος. Αχ, πότε θα μεγαλώσει, θα βάλει μακριά παντελόνια, θα αγοράσει μεγάλο ποδήλατο mountain και θα γίνει πρωθυπουργός; Η σκέψη αυτή τού τριβελίζει το μυαλό και δεν τον αφήνει ν' απολαύσει το Packman μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά. Οταν μαθαίνει μάλιστα πως κι άλλα παιδάκια, ο Γιωργάκης, ο Βαγγέλης, η Ντόρα, ο Αβραμό, ο Αλέκος, ο Πάκης, η Αννούλα ή ο Γιώργος, θέλουν να γίνουν κι αυτά πρωθυπουργοί, γίνεται έξαλλος από το θυμό του. Γιατί νιώθει βαθιά μέσα του την αδικία. Και θυμάται πως αυτός και μόνο αυτός είχε ζητήσει κάποια άλλα Χριστούγεννα σαν δώρο από τον Αϊ-Βασίλη μια πρωθυπουργία. Σε γυαλιστερό πακέτο. Και μια προεδρική λιμουζίνα με κόκκινες κορδέλες και ασημένιους φιόγκους. Και ο Αϊ-Βασίλης ποτέ δεν ξεχνάει τα καλά παιδιά. Σήμερα, παραμονή Χριστουγέννων, ο Κωστάκης, κουρασμένος από παιχνίδι και από όνειρα, πήγε νωρίς να κοιμηθεί. Και είδε, λέει, στο βαθύ του ύπνο πως ήταν πράγματι πρωθυπουργός. Και έπρεπε να πάρει τις μεγάλες αποφάσεις. Να χτυπήσει τη βία, να αλλάξει τη χώρα, να αλλάξει τους υπουργούς που απέτυχαν παταγωδώς, να κάνει ανασχηματισμό. Να κυβερνήσει! Κρύος ιδρώτας έλουσε τον μικρούλη και στριφογύριζε ανήσυχος στο κρεβάτι του. Ποιους να διώξει και ποιους ν' αφήσει; Να βάλει τον Σαμαρά στη θέση του Αλογοσκούφη, να στείλει την Ντόρα στον μπαμπά της, να στείλει τον Κυριάκο ακόμα πιο μακριά, να ξαναπάρει τον Πολύδωρα, να μη στεναχωρήσει τον Γκιουλέκα, να υπουργοποιήσει τον Θοδωρή ή έστω τη Μάρα ή να υφυπουργοποιήσει τα δίδυμα, για να μαθαίνουν από τώρα τη δουλειά; Και ο Μιλτιάδης; Τι θα γίνει με το μικρό Μιλτιάδη; Θεούλη μου, τι σταυρόλεξο, τι λαβύρινθος είναι αυτός; Ο μικρός Κωστάκης ξύπνησε τρέμοντας από τον εφιάλτη κι έβγαλε μια δυνατή φωνή. Ευτυχώς ήταν στο παιδικό του δωμάτιο και όχι στο Μαξίμου, περιτριγυρισμένος από τους αρκούδους του και όχι απ' τον Αγγέλου ή μια διμοιρία ΜΑΤ. Στην κουζίνα η μαμά του ετοίμαζε τους κουραμπιέδες. "Καλύτερα ν' ασχοληθώ μ' αυτούς παρά με υπουργούς" μονολόγησε ξαλαφρωμένος. Τι δουλειά έχουν με τους πολιτικούς και την πολιτική τα μικρά παιδιά; Με ύφεση, ανεργία, πυρπολήσεις, επιτόκια, Κινέζους, Ρώσους, Αμερικανούς, Τούρκους; Καμία! Αποφάσισε. Και αυτά ήταν τα πιο ευτυχισμένα Χριστούγεννα της ζωής του...».

ΥΓ.: Βρήκα τι έκανε ο Εφραίμ στο Μαξίμου: ευχές κατά της βασκανίας.

Μασκαράδες τα Χριστούγεννα

Το είδα έξω από τη Λεμεσό. Το χωριό «Ψεματισμένοι». Εκεί θα μπορούσαν να εγκατασταθούν οι περισσότεροι πολιτικοί μας. Σήμερα ας ασχοληθούμε όμως με την «ελάσσονα πολιτική» και όχι τη μείζονα, την οποία αντιμετωπίζουμε εκτός εορτής. Αν, βέβαια, μπορεί να θεωρηθεί ελάσσονος σημασίας η τηλεόραση. Αυτή η ηλεκτρονική μάγισσα που διαμορφώνει νοοτροπίες ή συμπεριφορές και διαπαιδαγωγεί εξ απαλών ονύχων τα Ελληνάκια στην κακογουστιά, στο χυδαίο, στην προγλωσσική επικοινωνία, αλλά και στις κοκορομαχίες, που σερβίρονται σαν διάλογοι πολιτισμένων όντων. Η ελληνική τηλεόραση, ιδιωτική και δημόσια, με τη μεθοδική αλητεία της κάνει τεράστιο κακό στην ελληνική κοινωνία. Εκβάλλει στους οίκους μας απροκάλυπτη φθήνια, εξισώνοντας τον έρωτα με την πορνογραφία και τον πολιτισμό με την υπνηλία. Εντελώς ακατάλληλοι άνθρωποι βρίσκονται επικεφαλής αυτής της αμφίστομης μάχαιρας, που θα μπορούσε να είναι σχολείο της Ελλάδας, ενώ τώρα είναι ο εκμαυλισμός της. Που θα μπορούσε να διδάσκει και να ψυχαγωγεί, προτείνοντας αισθητική και πρότυπα διαφορετικά από εκείνα της φυλής των Κιμάκη, δηλαδή αυτών που ασύδοτα αναγορεύουν τα ιδιωτικά τους βίτσια σε δημόσιες αρετές. Η διοίκηση της ΕΡΤ έχει αποτύχει κυρίως γιατί μιμείται την κακή πλευρά της ιδιωτικής της κουνιάδας, εμφορείται από δημοσιοϋπαλληλικό πνεύμα, υποστηρίζει τα ίδια άκρως εφθαρμένα πρόσωπα και θεωρεί αιχμή του δόρατος τη… Eurovision. Βλέπετε, αυτό είναι το… vision της. Για να μην πω το... βίτσιον της. Ως προς τα ιδιωτικά, η απαράδεκτη θεσμική αταξία που διέπει το καθεστώς τους αποθηριώνει την αυθαιρεσία των καναλαρχών. Εφόσον θεωρούν την αγορά φυσικό φαινόμενο και όχι ένα γρανάζι της κοινωνικής μηχανής. Την ίδια ώρα, η «Le Monde» γράφει στις 9/12 πως η Ελλάδα είναι ένα «κράτος χωρίς κράτος». Ο «Τύπος της Καρδίτσας» στις 12/12 πληροφορεί πως ο υφυπουργός κ. Ταλιαδούρος θα βρίσκεται στο κομματικό του γραφείο για να δεχτεί ευχές λόγω της ονομαστικής του εορτής (sic). Δέκατη μέρα σήμερα και η Ακρόπολη έμεινε κλειστή. Το πηδάλιο έχει χαθεί προ πολλού. Οι κουκουλοφόροι απλώς το πιστοποιούν. Το νέο πάλι στοιχείο είναι πως το Internet και η τηλεόραση μεταδίδουν τη φωτιά ακαριαία παγκοσμίως. Μόνη εξαίρεση η ελληνική TV. Αλλιώς, μασκαράδες τα Χριστούγεννα.

ΥΓ.: Τις προάλλες έβλεπα τον ελλόγιμο κ. Τράγκα στο ροζ σόου του Θέμου ντυμένο καλόγερο. Ο κανόνας της εγχώριας TV: οι αστέρες της δεν περιμένουν τις Aποκριές για να γίνουν μασκαράδες.

Η ποιητική της φθοράς

Aλίμονο σ’ όσους τα έβαλαν με την Ιστορία. Αν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα ο πλανήτης, μεγαλύτερο κι από το κλιματικό, αυτό είναι η τερατώδης παραγωγή σκουπιδιών. Παράγουμε κάθε χρόνο όγκο σκουπιδιών ισοδύναμο μ’ ολόκληρη την υδρόγειο! Είμαστε, άρα, ένας πολιτισμός απορριμμάτων κι επίσης είμαστε, περισσότερο από ό,τι παράγουμε, ό,τι πετάμε. Η τέχνη του 20ού αιώνα στάθηκε άλλοτε με σεβασμό και άλλοτε με σκεπτικισμό στην έννοια του απόβλητου, του απορρίμματος, του περιττού. Οι παλαιότεροι πολιτισμοί κατανάλωναν εξαντλητικά οτιδήποτε παρήγαγαν και τα όποια «προϊόντα» γέρναγαν συνήθως με τους χρήστες τους. Το καθετί έβρισκε τη χρήση και την επανάχρησή του. Ισως η δική μου γενιά να είναι η τελευταία που μεγάλωσε καμαρώνοντας για τ’ «αποφόρια» της, τα ρούχα των μεγαλύτερων αδελφών ή ξαδέλφων. Που η γειτονιά είχε το νόημα της πρωτογενούς κοινότητας, δηλαδή ενός πυρήνα αλληλοεξαρτωμένων υποκειμένων. Και που το πιάτο με το καλό φαγητό ταξίδευε σαν φίλεμα από το ένα σπίτι στο άλλο ως την άκρη της γειτονιάς. Το όριο! Εκεί που άρχιζε η άλλη γειτονιά με τα δικά της «αποφόρια» αλλά και τους ίδιους κώδικες συμπεριφοράς. Τηρουμένων των αναλογιών στη γειτονιά μου μεταμορφωνόταν το ουρητήριο του Duchamp σε «κρήνη». Και οι τοίχοι της είχαν την τύχη ολόκληρης της χώρας. Εκείνοι οι τοίχοι μεταμορφώνονταν κάθε βράδυ. «Μεταμορφοψία», τώρα, είναι η πάθηση της ωχράς κηλίδας ή του εγκεφαλικού φλοιού, σύμφωνα με την οποία ένα αντικείμενο παραλλάσσει, «μεταμορφώνεται» στα μάτια του θεατή του. Μεταμορφοψία επίσης είναι ο χαρακτήρας της κάθε τέχνης. Και βεβαίως της τέχνης του Κανιάρη. Ενός ανθρώπου ερωτευμένου με την τέχνη του. Με τ’ απορρίμματα που δεν είναι όμως σκουπίδια. Με τα ράκη που αντιστέκονται και που τραγουδάνε. Και με τη φθορά των πραγμάτων που πάντως μπορεί να εκλύσει αυθεντική ποιητική ύλη. Αυτά, στην επικράτεια του Μοντέρνου. Ομως ο καπιταλισμός γρήγορα πέρασε από τη συσσώρευση αγαθών στη φάση των «άυλων» προϊόντων με τρόπο ώστε κι η Ποίηση η ίδια να δυσκολεύεται. Την έκρηξη της υπερκατανάλωσης ακολούθησε η νομοτελειακή της εξέλιξη: το προϊόν να οδηγείται από το εργοστάσιο στα σκουπίδια, όπως θα ‘λεγε ο Olivier Renaud d’Allones. Η χρήση που στιγμιαία παρεμβάλλεται ορίζει το χρόνο μηδέν (ή περίπου). Κι ο –μεταμοντέρνος– χρήστης, ανυπόμονος, ονειρεύεται το καινούργιο gadget. Σε βαθμό ώστε το ίδιο το μεταμοντέρνο να εκλαμβάνεται σαν διανοητικό παιχνίδι, σαν το τελευταίο πνευματικό gadget. Ενός χορτασμένου κόσμου που πλήττει. Εδώ ακριβώς επεμβαίνει ο Κανιάρης, απρόβλεπτα επίκαιρος και σήμερα, για να διασώσει το προϊόν προτού αυτό καταστεί άχρηστο ή σκουπίδι. Του επιστρέφει την ιστορικότητά του, δηλαδή εκείνη τη λέξη που σύντομα θα γίνει, αν δεν έγινε ήδη, συνώνυμη της επανάστασης. Εκτός κι αν η προϊούσα φθορά των πραγμάτων την αποστέωσε και αυτή. Για πόσο όμως; Ενα έχω να σας πω: Αλίμονο σ’ όσους τα έβαλαν με την Ιστορία.

Με αφορμή την έκθεση του Βλάση Κανιάρη την προσεχή Τετάρτη 17/12 στο Μουσείο Μπενάκη.

Κοιτάξτε μας έστω και έτσι

Επιτρέπεται να συγχωρούμε όσους υπευθύνους δηλώνουν αιφνιδιασμένοι από την αντίδραση των νέων; Πρώτη και κύρια διαφορά: αυτό το ξεσήκωμα, αυθόρμητο στη συντριπτική του πλειοψηφία, δεν έχει σχέση με κόμματα και οργανώνεται με τη χρήση της νέας τεχνολογίας (sms, blogs, twitter). Πλάι στους «γνωστούς αγνώστους», τους προβοκάτορες της Αστυνομίας, τους πλιατσικολόγους εγχώριους ή εισαγόμενους, υπάρχουν οι 15άρηδες (συν-πλην). Απολίτικοι, σύμφωνα με την τρέχουσα έννοια του όρου, αλλά και πολιτικοποιημένοι από την αφασική τηλεοπτική εικόνα, το χουλιγκανισμό των γηπέδων, την εύκολη μαγκιά ή τη ρητορεία του lifestyle, το ανύπαρκτο σχολείο, το ανυπόληπτο αξιακό σύστημα, το απόλυτο μηδέν των προτύπων είτε στην οικογένεια είτε στην κοινωνία. Μπροστά στα δικά τους στερεότυπα βίας, η βία των Εξαρχείων μοιάζει naïve (αφελής). H γενιά του χάους, ένα κουρδιστό πορτοκάλι που σάπισε, δεν πιστεύει σε τίποτε, επειδή κανείς δεν την έμαθε να πιστεύει σε κάτι. Και επειδή δεν περιμένει τίποτε, καταφεύγει στη βία σαν μια δημιουργία της απελπισίας. Εχοντας μεγαλώσει μέσα σε αναθυμιάσεις σκανδάλων που ποτέ δεν καθαίρονται, η παραβατικότητά τους μοιάζει παιχνίδι. Μήπως και έτσι εντυπωσιάσουν, δηλαδή συγκινήσουν τους μεγάλους. Αυτούς δηλαδή που τους εξαπατούν καθημερινά με τη σοβαροφανή ακολουθία τους. Είναι σαν να λένε: «Κοιτάξτε μας επιτέλους, έστω και έτσι». Οσοι αναγόρευσαν τα γυάλινα ματάκια του Κούγια σε άκρον άωτον του κύρους, ας εισπράξουν τώρα τα επίχειρα της αφροσύνης τους.