Γράφει ο Ομότιμος
Καθηγητής
του Πανεπιστημίου
Θεσσαλίας
Β.Δ.
Αναγνωστόπουλος
Με τον συμβολικό τίτλο Ο χορός του μαύρου πελαργού, που παραπέμπει στον πυρρίχιο χορό των Ποντίων, κυκλοφόρησε το νέο μυθιστόρημα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου από τις εκδόσεις Πατάκη (Αθήνα 2019, σελ.118).
Ο Φάνης, δεκατριάχρονο παλικαράκι, ακούει του
παππού τις ιστορίες για τα «μαύρα
χρόνια» που πέρασε και δεν μπορούσε να καταλάβει όσα του έλεγε. Τότε ο παππούς
του δήλωσε: « Έχω σκοπό να σου τα γράψω κάποτε όλα και με λεπτομέρειες. Θα τα
καταλάβεις τότε, μην ανησυχείς! Σου το υπόσχομαι!» του είπε. Έτσι αρχίζει να
καταγράφει την περιπετειώδη, σκληρή και επικίνδυνη ζωή του αρχίζοντας από τα
παιδικά του χρόνια στο χωριό και στη συνέχεια στα καράβια και τα ταξίδια του σε
μακρινές θάλασσες και σε χώρες με ανώμαλη πολιτική κατάσταση… Σε απλό και ήρεμο
ύφος περιγράφει την προσφυγιά των Ποντίων
το ΄22, τον πόλεμο του ΄40, τα μαθητικά του χρόνια στη δεκαετία του ΄50,
τη φιλία με τον Πέτρο, τη γνωριμία και το γάμο του με τη γιαγιά του Φάνη…ταξίδια
στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική, στην Ευρώπη, στο Βέλγιο, στο Γκντασκ όπου
έμεινε εγκλωβισμένος ως «Πολωνός υπήκοος» και έζησε την επανάσταση, το γκρέμισμα του Τείχους του
Βερολίνου κ.λπ.
΄Ομως ένα πρωί ο « Καπετάνιος» παππούς
εξαφανίστηκε από το σπίτι. Κρυφά ταξίδεψε ως τη Θεσσαλονίκη με το φίλο του
Στέφανο, Πόντιο από τον Σύλλογο των Αθηνών. Τον αναζήτησαν σε γνωστούς και
φίλους, μάταια. Ο Φάνης ανακαλύπτει το τετράδιο με τις ιστορίες για την
πολυτάραχη ζωή του. Μετά από πολλές διερευνήσεις και ανατροπές, συναντιούνται
όλοι μαζί σε γάμο στη Θεσσαλονίκη, σε ποντιακό γλέντι και χορεύουν το χορό του
μαύρου πελαργού, τον αρχαίο πυρρίχιο των αρχαίων Ελλήνων…
Το θέμα του δημιουργεί ένα χρονολογικό επιστέγασμα των ιστοριών που μας αφηγείται η
συγγραφέας ήδη από το πρώτο ιστορικό
μυθιστόρημα, «Ο μικρός αδελφός», με αφετηρία τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και
ορίζοντα μια εκατονταετία. Έτσι με αυτά τα ιστορικά μυθιστορήματα ο αναγνώστης, ενήλικας ή έφηβος, έχει μπροστά
του όλα τα γεγονότα του 20ού αι. και μέχρι των ημερών μας, γεγονότα πολεμικά
και κοινωνικά, όσα έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της ελληνικής πολιτείας
και κοινωνίας, αλλά και σημαντικές αναφορές στο απώτερο ιστορικό παρελθόν. Και,
επιμένω, έχει στη διάθεσή του πάνω από 10 μυθιστορήματα, με γνώση και τέχνη
γραμμένα, που καλύπτουν θέματα όπως τον πόλεμο, τον ξεριζωμό, την προσφυγιά, την καταστροφή του ΄22, τον Β΄
παγκόσμιο πόλεμο, τη γερμανική κατοχή, την αντίσταση, το πολυτεχνείο κ.ά., όπως
Για την άλλη πατρίδα, Λάθος, κύριε Νόιγκερ!, Τα τέρατα του λόφου, Ο
καιρός της σοκολάτας, Η προφητεία του κόκκινου κρασιού, Το φιλί της λύκαινας κ.ά.
Με το πρόσφατο μυθιστόρημα προβάλλεται, πέραν των άλλων ιστορικών γεγονότων, ιδιαίτερα
η γενοκτονία των Ελλήνων Ποντίων με την «εκκαθάριση»
και τα τάγματα εργασίας των Τούρκων στο διάστημα 1911-1923. Περήφανος για
την καταγωγή του ο παππούς γράφει: «Οι
Πόντιοι το έχουν στο αίμα τους να μην το βάζουν κάτω. Γονατίζουν από βάσανα,
διώξεις και ξεριζωμούς, ακόμα και από γενοκτονίες, αλλά πάντα ξαναστέκονται στα
πόδια τους…».
Ο χορός του μαύρου πελαργού υπάγεται στον
ευρύτερο κύκλο των ιστορικών αφηγήσεων υπηρετώντας μια πολύ βασική ιδέα, την
«παιδαγωγική» σχέση του παππού με τον εγγονό, πράγμα που παραπέμπει σε αρχαιοελληνικά πρότυπα και νεότερα. Με αφορμή
άλλη αφορμή έχω τονίσει πόση σημασία
έχει ο παππούς ως πρόσωπο μέσα στην
οικογένεια και πόση παιδευτική επίδραση ασκεί στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των
εγγονών. Στο άρθρο μου Ο παππούς και ο εγγονός ως λογοτεχνικά πρόσωπα της
Παιδικής Λογοτεχνίας σημειώνω στην εισαγωγή: «Τόσο ο παππούς όσο και ο εγγονός
(εγγονή) συναντώνται συχνά στα
παιδικά αναγνώσματα ως αφηγηματικά πρόσωπα, ήρωες και πρωταγωνιστές περιπετειών. Ιδιαίτερα ο παππούς ασκεί γοητεία
με την παρουσία και τη σοφία του.
Αυτός συνδέει μέσα από τις αφηγήσεις του το παρόν με το παρελθόν, συνδέει τις
γενιές με τις εμπειρίες του. Κι ο λόγος του έχει πειθώ και γλυκύτητα. Κι
αρδεύει το νου και τη ψυχή του παιδιού με μαγικές εικόνες και εκπλήξεις, με
περιπέτειες θαυμαστές, με βλέμματα και
χειρονομίες. Είναι ο χρυσός κρίκος ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα» (Διαδρομές,
αρ.τ 125).
Οι αφηγήσεις (μυθολογικές ή ιστορικές) του παππού
και της γιαγιάς θεωρούνται ευτυχία για τα παιδιά, γιατί συνδέονται με την
αγάπη, τη γνώση και την πολύτιμη πείρα της ζωής. Και πρέπει να καλοτυχίζουμε τα
παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Θωρακίζονται μπροστά στις
δυσκολίες και τις αναποδιές της ζωής, προετοιμάζονται να κερδίσουν το δρόμο που
τους ανοίγεται και τους ανήκει.
Στο μυθιστόρημα που εξετάζουμε, από τα 10
κεφάλαια του βιβλίου, τα 4 (με πλάγια
γραφή, εγκιβωτισμένα και σποραδικά) περιέχουν την ιστορική βιογραφία του
παππού. Ισχυρή σαγήνη για τον αναγνώστη είναι η εξαφάνιση του παππού και η
αγωνία αναζήτησής του. Έτσι η αφήγηση με τη διττή περιπέτεια, την ιστορική και την αιφνίδια με
την εξαφάνιση, αυξάνει την αναγνωσιμότητα και γίνεται απολαυστική.
Η Λότη
Πέτροβιτς με το μυθιστόρημα «Ο χορός του
μαύρου πελαργού» προσφέρει με το ποικιλόμορφο
αφηγηματικό ύφος της μια ιστορία ενδιαφέρουσα και πλούσια σε σκέψεις και
ιστορικές πληροφορίες. Οι έφηβοι, αλλά
και οι μεγάλοι θα χαρούν τον τρόπο με τον οποίο φωτίζει τα ιστορικά γεγονότα (μέχρι των ημερών μας) και ασφαλώς θα
προβληματιστούν. Εξάλλου, η ιστορική αφήγηση πάντα ευεργετεί, έτσι κι αλλιώς,
τον αναγνώστη της, πολύ περισσότερο όταν εκπορεύεται από ένα αγαπημένο πρόσωπο,
όπως είναι ο παππούς.
--------------
Σημ.: Δημοσιεύτηκε
στο ηλ. περιοδικό Literature: https://www.literature.gr/o-choros-toy-mayroy-pelargoy-tis-lotis-petrovits-androytsopoyloy-grafei-o-vasilis-d-anagnostopoylos/ και στην εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΑ, την Κυριακή 28/7/2019 (σελ. 27 - Πολιτισμός)
