«Λάθος, Κύριε Νόιγκερ!»

 

  

Του Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Β.Δ. Αναγνωστόπουλου

(Από το εξαντλημένο βιβλίο  Το υφαντό της Πηνελόπης  – διαχρονικές αναγνώσεις για το έργο και την προσωπικότητα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Εργαστήρι Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: Βόλος 2008).

Το μυθιστόρημα Λάθος, Κύριε Νόιγκερ! (*) είναι ελκυστικό και αποξαρχής κερδίζει τον αναγνώστη για το θέμα , την πνευματικότητα, την τεχνική και τη γλώσσα του. Η ιστορία τρέχει γάργαρο νερό, γεμάτη χρώμα και μυστήριο εντεινόμενο, που αιφνιδιάζει στα τελευταία κεφάλαια. Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι το τελευταίο σημείωμα του Νόιγκερ «Τριαντάφυλλο μικρό...». (**) Νομίζω ότι είναι από τις μοναδικές σελίδες της ελληνικής λογοτεχνίας. Είναι σελίδα υψηλής λογοτεχνικής αξίας και υψηλού ήθους, αψεγάδιαστη. Πιστεύω ότι στο σύνολό του είναι ένα μυθιστόρημα που μπορεί να σταθεί δίπλα στα κλασικά της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Διακινδυνεύω την άποψή μου γιατί δεν μπορεί να ανατραπούν τα στοιχεία που αναλύω αμέσως:

 α. ΄Εχει άρτια δομή και εσωτερική ισορροπία. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον βρίσκω το τέχνασμα, το λογοτεχνικό εύρημα της παράλληλης γραφής. Νομίζω σε τέτοια πληρότητα πρώτη φορά συναντιέται στην παιδική λογοτεχνία μας. Και ασφαλώς προϋποθέτει εξαιρετικό ταλέντο (στη γλώσσα, στο ήθος, το ύφος...) ώστε να γίνεται κανείς Φίλιππος τη μία και Νόιγκερ την άλλη! Η συγγραφέας το πέτυχε αυτό θαυμάσια.

 

β. Η πλοκή της αφήγησης σιγά σιγά γίνεται σύνθετη για να ερεθίσει περισσότερο το ενδιαφέρον, όταν ο Νόιγκερ «εξαφανίζεται». Η επιστροφή στο παρελθόν μέσα από ζωντανές μαρτυρίες προσφέρουν το αναγκαίο ιστορικό βάθος στην ιστορία και όλα μαζί οδηγούν στη λύση και τη νηφάλια παιδαγωγία.

 

γ. Το θέμα είναι ενδιαφέρον όχι τόσο γιατί μας μεταφέρει σε ένα παραδείσιο χώρο (και αυτό αξιοπρόσεχτο) όσο γιατί ζωντανεύει τη μνήμη και ανακαλούνται ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα, μαρτυρίες αρχαιολογικές, βυζαντινές και κυρίως του αιώνα μας. Και νομίζω ότι αυτό είναι εξαιρετική μάθηση και κέρδος μεγάλο του αναγνώστη. Και θεωρώ ότι είναι σημαντικό ότι όλα καταλήγουν σε μια αβίαστη συμφιλίωση και ακόμα στην ενωμένη Ευρώπη! Εδώ πρέπει να πω – αν δεν απατώμαι – πως η συγγραφέας είναι η πρώτη που καταλήγει σ’ ένα γενικά αποδεκτό ιστορικό σημείο: την ενωμένη Ευρώπη. Γιατί πράγματι οι λαοί, χωρίς να χάσουν την ιδιοτυπία τους και τη μνήμη, πρέπει να ζήσουν μαζί. Για όλα αυτά δεν θα μπορούσα να το κατατάξω στα ιστορικά μυθιστορήματα – παρότι η βαθύτερη ουσία του είναι η ιστορία του τόπου και των ανθρώπων – θα έλεγα απλά ότι είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα κοινωνικού χαρακτήρα (εδώ εννοώ και την προβολή των πολιτικών καταστάσεων).

 

δ. Τα πρόσωπα: ηθικά άρτια, ολοκληρωμένα, ξεκάθαρα και εξωτερικά και εσωτερικά. Ο Φίλιππος  μου άρεσε περισσότερο γιατί είναι ένα ζωντανό και ελεύθερο παιδί χωρίς προκαταλήψεις. Το ότι μέσα στην ιστορία, με τη μια ή την άλλη αφορμή, συμμετέχουν και πρόσωπα των άλλων μυθιστορημάτων είναι πολύ έξυπνο και γιατί παραπέμπουν και γιατί δένουν τέσσερα μυθιστορήματα, θα έλεγα, σε μια τετραλογία, που δημιουργεί έναν κύκλο. Ξεκινάμε από το βιβλίο Ο μικρός αδελφός, φτάνουμε στο Λάθος, Κύριε Νόιγκερ! για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή.

 

ε. Η γλώσσα: κι εδώ καινοτομία – πολύ δύσκολο να κατορθωθεί νομίζω – γιατί συνδέεται η σημερινή με κάποια λόγια στοιχεία, που ασφαλώς είναι άγνωστα στους νέους, και οφείλουν να γνωρίζουν τον πλούτο της ελληνικής. Καλή ιδέα το γλωσσάρι στο τέλος. Θεωρώ ότι από πλευράς γλώσσας είναι και μια ένσταση το έργο αυτό στο λαϊκισμό των τελευταίων ετών, που σαν πανώλη ξαπλώνεται στους νέους για να τους καταστήσει γλωσσικά νευρόσπαστα.

 

στ. Επίπεδα ανάγνωσης: Κατ’ ανάγκη, έτσι όπως είναι αρθρωμένο το έργο, βλέπω ότι προκύπτει και ένα άλλο πλεονέκτημα του βιβλίου. ΄Ανετα μπορεί να διαβαστούν αυτοτελώς οι «αναφορές» του Φίλιππου, καθώς και αυτοτελώς τα σημειώματα του Νόιγκερ.

 

ζ. Γενικά, δεν διαπιστώνω μόνο ωριμότητα, με ειδικό βάρος για τη λογοτεχνία μας, αλλά και νέες τεχνικές, νέα ευρήματα, που πιστεύω αυτά «σώζουν» την τέχνη και αυτά ανεβάζουν έναν καταξιωμένο συγγραφέα. Ο συγγραφέας έτσι γίνεται ο ίδιος σκάλα για να την ανέβουν οι αναγνώστες.

 

________________

(*)   http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_6.htm

         http://www.i-read.i-teen.gr/book/lathos-kyrie-noigker
          http://patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=232637

 (**) “… Απέθεσα τα τριαντάφυλλα στο χώμα που σκεπάζει στοργικά τη γηραιά κυρία και της ψιθύρισα για λογαριασμό σου: Danke shön, meine Dame!
     «Πειράζει να της τραγουδήσουμε;» ρώτησε χαμηλόφωνα η μικρή Γκέρντα.
     Για τους νεκρούς, οι άνθρωποι ψέλνουν, θρηνούν. Οι άγγελοι τραγουδούν.
     Τη βεβαίωσα πως δεν πειράζει.
     Σιγανά, μόλις που ακούγονταν, τραγούδησαν και οι τρεις, ο Φίλιππος, ο Χανς και η Γκέρντα:
                   Röslein, Röslein, Röslein rot
                   Röslein auf de Heide…
       Σεβαστή Κυρία… Πολλοί άνθρωποι πεθαίνοντας αφήνουν σ’ αυτόν τον κόσμο παιδιά. ΄Αλλοι κατορθώματα εξίσου σημαντικά. Εσείς, εκτός από πολλές εξαίρετες πράξεις και αναμνήσεις, αφήσατε σ’ αυτά τα τρία παιδιά την πεποίθηση πως η ανθρωπιά δεν έχει εθνικότητα. Danke shön, meine Dame!”

Το κοιμητήρι

 

Η γενναία Μάρω Λοίζου

 Για όσους αγαπούν τα παιδιά και τα βιβλία που γράφονται γι’ αυτά, η Μάρω Λοϊζου μένει αλησμόνητη, πάντα παρούσα στις βιβλιοθήκες, στα διαβάσματά τους, στη μνήμη τους. Η Μάρω έζησε γενναία, αγωνίστηκε γενναία για το σωστό και το δίκιο, πάλεψε γενναία με την αρρώστια της  ως την τελευταία  στιγμή. Που ήρθε σαν σήμερα, το 2007.

Το πολύτιμο έργο που άφησε την κατατάσσει στα πρώτα ονόματα συγγραφέων της χώρας μας, που διάλεξαν ως αναγνωστικό τους κοινό κυρίως τα παιδιά και τους νέους. Τα όσα γράφτηκαν από ειδικούς σχετικά με την προσφορά της στον κλάδο αυτό των Γραμμάτων μας, θα βεβαιώνει πάντα του λόγου το αληθές.

 

http://www.biblionet.gr/author/3688/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CF%89_%CE%9B%CE%BF%CE%90%CE%B6%CE%BF%CF%85

http://www.i-read.i-teen.gr/author/maro-loizoy

http://www.patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=597394

http://www.patakis.gr/SearchShop2_new.aspx

 

 

 

Με αφορμή την επέτειο του μεγάλου ξεριζωμού

Η προφητεία του κόκκινου κρασιού *
του Γιάννη Σ. Παπαδάτου, κριτικού και
Λέκτορα του Πανεπιστημίου του Αιγαίου**

                                                                                                Μελένικο, 5.8.1913 – 5.8.2013   

http://meleniko.gr/ 

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=LcG9XZF5XU8
http://meleniko.gr/1912-1913/ 

https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=iy50XosZoRc

Στις μέρες μας η ιστορία  γράφεται μάλλον με τη λογική των κανονιοφόρων. Κι η τηλεόραση με τη σειρά της "προσφέρει" κατά το δοκούν στα πλήθη. Αλλ’ η ιστορία πέρα από τη σύγχρονη τηλεόραση και βεβαίως από τα επιστημονικά βιβλία «γράφεται» και στη λογοτεχνία. Κυρίως στα ιστορικά μυθιστορήματα. Από εκεί ο απλός αναγνώστης μπορεί καλύτερα να μάθει, να εμπλουτίσει, να συνθέσει τις γνώσεις του, να κατανοήσει το βάθος και το πλάτος των ανθρώπινων πράξεων, την αποθέωση του πνεύματος αλλά και την τραγικότητα της  ύπαρξης. Αλήθεια, από πού ο ρωσικός λαός έμαθε καλύτερα την ιστορία του ή ο γαλλικός για τη δική του; Ο Ντοστογιέφσκι κι ο Τολστόι ή ο Ουγκώ κι ο Μπαλζάκ μήπως έπαιξαν ρόλο; Όλα αυτά ήρθαν στο νου μου διαβάζοντας το μυθιστόρημα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Η προφητεία του κόκκινου κρασιού.

     Ζούμε σε εποχές όπου η περιρρέουσα ατμόσφαιρα αρχίζει ξανά να γεμίζει από σωτήρες και περίεργες λογικές όπως οι εισβολές σε κράτη, που βαφτίζονται «ειρηνικές κινήσεις» ή οι διεκδικήσεις περιοχών με ψυχρές λογικές σύγχρονων δικτατόρων και με αστείες στην επιφάνεια πλην όμως σοβαρές στο βάθος απαιτήσεις κατοχής τμημάτων κυρίαρχων κρατών. Έτσι τα γεγονότα του παρελθόντος είναι πάντα επίκαιρα. Επειδή σαν σε καθρέφτη μας βοηθούν να δούμε τους άλλους και συνάμα τον εαυτό μας.

     Υπ’ αυτή την έποψη η πληροφόρηση στο βαθμό που γίνεται μέσα από τη λογοτεχνία και κυρίως από το ιστορικό μυθιστόρημα, είναι πληροφόρηση ουσίας. Γιατί ο ρεαλισμός του και η αποτυπωμένη ιστορική γνώση ως αποτέλεσμα εμβριθούς και αντικειμενικής έρευνας παίρνουν υπόψη τους την ατομική και διαπροσωπική λεπτομέρεια και το συναίσθημα. Κι όταν το συναίσθημα δεν καταλήγει σε μελοδραματικές αποστροφές το ιστορικό γεγονός μέσω της λογοτεχνίας γίνεται γνώση, συνείδηση κι όχι εκδίκηση, γίνεται κρίση, σύγκριση, επιχείρημα και όραμα απέναντι σε ό, τι επίβουλο και ανιστόρητο εμφανίζεται. Όλ’ αυτά που είναι αρετές του καλού ιστορικού μυθιστορήματος τα περιέχει Η προφητεία του κόκκινου κρασιού.

 Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα κομίζοντας ιστορία δύο αιώνων, εστιάζει κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο Μελένικο, ιστορική βυζαντινή πόλη, από τα σημαίνοντα κέντρα του ελληνισμού,  η οποία τροφοδότησε πολλαπλώς τον αγώνα της απελευθέρωσης από τους Τούρκους αλλά και την μετεπαναστατική Ελλάδα με έργα πράξης και με εξέχουσες προσωπικότητες. Από τις αρχές του 19^ου αι. όπου το Μελένικο άκμαζε για το θαυμαστό εμπόριο μεταξιού, δερμάτων, αγροτικών προϊόντων αλλά κυρίως κόκκινου κρασιού, με οίκους στη Βιέννη και αλλού και αργότερα, ως τις αρχές 20ού αιώνα, όταν με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία.  

     Η συγγραφέας χρησιμοποιεί ως πρωταγωνιστές πρόσωπα του ιστορικού γενεαλογικού της δέντρου τα οποία συμμετείχαν σε κεφαλαιώδη γεγονότα της νεοελληνικής ιστορίας καθώς και μυθιστορηματικά πρόσωπα που ολοκληρώνουν την υπόθεση. Τα ιστορικά πρόσωπα της οικογένειας Χρηστομάνου, ο Αναστάσιος και ο Εμμανουήλ, συμμετείχαν στην ιδρυτική διακήρυξη του «Κοινού Μελενίκου» (1813) ενός πρωτοποριακού, ακόμη και για σήμερα, καταστατικού χάρτη με κανονιστικά, συνταγματικά, πολιτικά και συνάμα ουμανιστικά στοιχεία που καθόριζε ζητήματα ισότητας, ισονομίας, τερματισμού του διαχωρισμού σε τάξεις, αλληλοβοήθειας, οργάνωσης και λειτουργίας διάφορων θεσμών (εκκλησία, εκπαίδευση, υγεία κ.ά.). 



Οι υπογράψαντες το "Κοινόν Μελενίκου"

       Η υπόθεση είναι πλούσια σε πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις. Η αφήγηση χρησιμοποιεί μια  διπλή αφηγηματική πορεία: εναλλάσσεται σε χρονικές περιόδους σε δύο επίπεδα. Στο ένα επίπεδο ένας πατέρας με την κόρη του –ο γνωστός από άλλα μυθιστορήματα της συγγραφέως, Αλέξης Νόιγκερ-, εν έτει 2005, ταξιδεύουν προς το Μελένικο κατ’ εντολήν της μητέρας και γιαγιάς, προκειμένου να ανεύρουν μια εικόνα, την Τρικέφαλη Τριάδα, ιστορικό κειμήλιο της οικογένειας Χρηστομάνου. Εκεί συναντούν συνεχείς εκπλήξεις και «ολοκληρώνουν» κομμάτια της ιστορίας που τους ήταν κενά. Στο άλλο επίπεδο που είναι και το κατ’ εξοχήν ιστορικό, μέσα από την εξελικτική στο χρόνο πορεία προσώπων της οικογένειας και σε ορισμένες περιόδους (1813, 1834, 1885, 1913), παρακολουθείται το ιστορικό κειμήλιο στην πορεία του από το Μελένικο, στη Βιέννη, στην Οδησσό και πάλι στο Μελένικο.

Ελισάβετ Αναστασίου
Χρηστομάνου, σύζυγος
Θεοδοσίου-Νατάλη
 Πέτροβιτς
1812-1885

      Το κειμήλιο κατά εποχές συνδέεται με θεραπευτικούς λόγους αλλά και με εθνικούς σκοπούς. Πρόσωπα και γεγονότα περνάνε στην εξέλιξη της ιστορίας τα οποία δένονται στα δύο επίπεδα: ο απόηχος της δράσης του Ρήγα, η δίκη του Κολοκοτρώνη και του Πολυζωΐδη, η προσωπικότητα του Πολυζωΐδη, ο Σούμπερτ, η Φιλική Εταιρεία, η ίδρυση του «Κοινού Μελενίκου», η δράση του ελληνικού στρατού κατά τους πολέμους μετά το κύλισμα του 20ού αιώνα, των τούρκικων και αργότερα βουλγαρικών οργανώσεων και δυνάμεων της περιοχής, η μικρόνοη και παντελώς ανιστόρητη δράση των ισχυρών της Ευρώπης σχετικά με το μοίρασμα της περιοχής, η τραγική αποχώρηση των Μελενικιωτών στους δρόμους της προσφυγιάς. Επίσης μέσα από την αφήγηση ενός ήρωα, του Στάνοφ, γέρου πια - «έρχεται» από ένα άλλο μυθιστόρημα της συγγραφέως-, αποκαλύπτονται μυστικά και γεγονότα που έχουν σχέση με δημιουργικά κενά της πλοκής αλλά και του σύνολου έργου της κι επίσης αναφέρονται και υπογραμμίζονται γεγονότα του μεγαλύτερου μέρους του 20ού αιώνα σχετικά με την κοινωνική και πολιτική κατάσταση στη Βουλγαρία.

Αναστάσιος
Πολυζωίδης

  Η τριτοπρόσωπη αφήγηση έχει συγκρατημένη συναισθηματική φόρτιση. Ο λόγος είναι ρέων, λιτός στα ιστορικά γεγονότα, γλαφυρός και ζωντανός στους διαλόγους αλλά και ποιητικός σε περιγραφές ή καυστικός στην αποτύπωση έμμεσων κρίσεων. Η πορεία της συγγραφέως στο μυθιστορηματικό λόγο την έχουν εφοδιάσει με εκείνες τις δυνατότητες ώστε να «μεταφέρει» ιστορικά γεγονότα και τεκμήρια ιστορίας με μια θαυμαστή αφηγηματική δεινότητα. Τα μυθιστορηματικά γεγονότα κομίζοντας αδιάψευστες μαρτυρίες, όπως και τα κείμενα συγγραφέων πρωταγωνιστών μεταφέρουν και ενσταλάζουν στον αναγνώστη ζωντανές εικόνες της νεοελληνικής ιστορίας. Η συγγραφέας  ισορροπώντας με συνέπεια το γεγονός και τη συναισθηματική του φόρτιση, συγκινεί δημιουργικά τον αναγνώστη και συνάμα έμμεσα του μεταδίδει ανάγλυφες εικόνες εν πολλοίς άγνωστες.

     Παράλληλα το μυθιστόρημα διαπνέεται από μια σύγχρονη διαπολιτισμική συλλογιστική. Εντάσσεται στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος με στοιχεία του λεγόμενου εξελικτικού μυθιστορήματος (Bildungsroman)  με κοινή κοσμοθεωρητική βάση την αντιπολεμική και διαπολιτισμική συνιστώσα, οι οποίες το εμποτίζουν διαλεκτικά, δίνοντάς του μια διαχρονική επικαιρότητα ικανή να ερμηνεύσει την πραγματικότητα στην εθνική και τη διεθνή πολιτικοκοινωνική κονίστρα.

     Βέβαια η λογοτεχνία δεν μπορεί να αλλάξει τη ροή της ιστορίας. Μπορεί όμως να διαμορφώσει συνειδήσεις που μπορούν με τη σειρά τους να αλλάξουν τα πράγματα Και βιβλία σαν την Προφητεία του κόκκινου κρασιού είναι διαμάντια αφενός μιας απολαυστικής αισθητικά ανάγνωσης και αφετέρου διαμόρφωσης μιας αντικειμενικής θέασης ιστορικών γεγονότων τα οποία δεν αποτελούν  μουσειακά «εκθέματα», αλλά ενέχουν τη δυναμική μιας ρέουσας πραγματικότητας που στην κάθε της στιγμή εμποτίζεται από μετεικάσματα μνήμης, αλήθειας και γνώσης ικανά να κινήσουν το παρόν και να οραματιστούν το μέλλον.

 *  http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_16.htm

    http://www.i-read.i-teen.gr/book/i-profiteia-toy-kokkinoy-krasioy
    http://www.patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=580767 

** Δημοσιεύτηκε στο http://ritsmas.wordpress.com/2013/08/04/%CE%BC%CE%B5-%CE%B1%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%BC%CE%AE-%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%B5%CE%BA%CE%B1%CF%84%CF%8C-%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CF%89%CE%BD-%CE%B1/