Έφη Γαζή:Άγνωστη χώρα- Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα, εκδόσεις Πόλις, Νοέμβριος 2020

 

Το βιβλίο προκαλεί το ενδιαφέρον ήδη από το εξώφυλλο που χρησιμοποιεί τμήμα από πίνακα του Κ.Παρθένη. Η συγγραφέας εξετάζει την σκέψη του Α.Εφταλιώτη(Ρωμιοσύνη), του Π.Γιαννόπουλου(η ελληνική διαφάνεια) και του Ι.Δραγούμη παραμένοντας πιστή στο πνεύμα των συγγραφέων. Ειδικά προς τον Δραγούμη, παρότι δεν εξαντλεί την υπάρχουσα βιβλιογραφία ,μας αποκαλύπτει ορισμένα σημαντικά στοιχεία που απο πολλές πλευρές ή έχουν αποσιωπηθεί ή έχουν διαστρεβλωθεί:

α. Ο Δραγούμης όχι μόνο δεν προσανατολίσθηκε προς τον ελληνο-τουρκισμό αλλά εισηγείτο την βαλκανική συνεργασία για να αντιμετωπισθεί η τουρκική συμμαχία-κυριαρχία: "ο "βουλγαρικός στρατός" και η ελληνική "Μεγάλη Ιδέα" μπορούσαν κατά τον Δραγούμη, να συμμαχήσουν εναντίον των Τούρκων. Ο συλλογισμός του επεκτεινόταν, μάλιστα πέρα από τη συμμαχία. Υποστήριζε την προοπτική μιας βαλκανικής ομοσπονδίας, "που θα εμποδίσει την Αυστρία να κατέβει στη Θεσσαλονίκη και τη Ρωσία στην Πόλη, και άλλα ίσως μεγάλα κράτη να αρπάξουν επαρχίες του Ευρωπαϊκού ή Νησιώτικού κράτους των Τούρκων". Στην προοπτική της ομοσπονδίας, ο Δραγούμης, επανήλθε λίγο αργότερα στον Νουμά με ένα άρθρο για την "Αρβανιτιά"(σελ.209). Στην συνεργασία αυτή έβρισκε ένα εμπόδιο στην επικράτηση των Σλαύων στα Βαλκάνια ή στις αφομοιωτικές τάσεις των Νεότουρκων. Η συγγραφέας επισημαίνει ότι ο Δραγούμης "διέβλεψε ότι οι μεταβολές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά το 1908, καθιστούσε ευνοϊκή μια ευρύτερη "Ελληνο-Αρμενο-Βουλγαρο-Σερβική συνεννόηση". Ανάμεσα στα άλλα έθνη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το Ρωμαίικο είχε να ωφεληθεί από την προσέγγιση με τους Βούλγαρους"(σελ.207).

β. Η άποψη του Δραγούμη για την τουρκική κατάκτηση συνοψίζεται στην σκέψη:"όπου πατήσει Τούρκου ποδάρι... όχι λουλούδι, μα ουδέ χορτάρι φυτρώνει"(σελ.249). Στο υπόμνημα στο Παρίσι του 1919 πρότεινε την σύσταση αυτόνομων περιοχών όπου είναι συγκεντρωμένο το ελληνικό στοιχείο (σελ.291).

γ. Μετά τηνπρώτη περίοδο που επηρεάστηκε από τον Μπαρές και χαρακτηρίστηκε εθνικιστική ακολούθησε η υπόλοιπη περίοδος της ζωής του Δραγούμη που είναι σοσιαλδημοκρατική: "Άλλες πτυχές του έργου του, ειδικά οι στοχασμοί του για τη σχέση κράτους με την κοινωνία, χαρακτηρίστηκαν ως πρώιμα σοσιαλδημοκρατικές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, νομίζω, η "διεκδίκηση" του Δραγούμη από χώρους της Αριστεράς που ορίζουν το έθνος ως κρίσιμο παράγοντα αντίστασης στις σύγχρονες διαδικασίες διαμόρφωσης υπερεθνικών δεσμών και παγκοσμιοποιημένων εξουσιαστικών μηχανισμών"(σελ.298).

Η τελευταία παρατήρηση αφορά οπωσδήποτε το Άρδην.

Σπύρος Κουτρούλης: Παράδοση και μοντερνισμός στον νέο ελληνισμό

 

Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις. Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τα γραφεία των εκδόσεων (τηλ.2103826319), από το Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο Θεμιστοκλέους 37 και τα υπόλοιπα κεντρικά βιβλιοπωλεία.

Ακολουθεί ο πρόλογος:

Πρόλογος

Η ερμηνεία του ελληνισμού προϋπέθεσε την «ένδον» πορεία του ελληνικού στοχασμού, την προσπάθεια δηλαδή να αντικρύσουμε τον εαυτό μας όπως αυτός πραγματικά είναι. Η πνευματική πορεία για την ανάδειξη του δεν έγινε από στοχαστές οι οποίοι είχαν υψώσει τείχη απέναντι στον κόσμο αλλά από εκείνους που είχαν στερεή γνώση του ευρωπαϊκού ίσως και του παγκόσμιου στοχασμού.

Οι στοχαστές όπως ο Γ.Σεφέρης, ο Ο.Ελύτης, ο Γ.Θεοτοκάς, ο Γ.Τσαρούχης, ο Κ.Δημαράς , ο Δ.Πικιώνης που υπήρξαν εξέχοντα μέλη της γενιάς του ’30 συνδύασαν τον μοντερνισμό με την ανάδειξη στοιχείων που καθόρισαν την φυσιογνωμία του ελληνισμού δηλαδή τα γραπτά του στρατηγού Μακρυγιάννη, την τέχνη του Θεόφιλου , τον Ερωτόκριτο, τα δημοτικά τραγούδια, την αισθητική της ντόπιας αρχιτεκτονικής. Συγχρόνως όλοι τους, μας κάλεσαν να «πάμε στον λαό και να φωτιστούμε από αυτόν». Οι λόγοι για μια τέτοια κίνηση είναι πολλοί. Πρώτα-πρώτα απέδιδαν καίρια σημασία στην λαϊκή παράδοση όσο και στον λαϊκό πολιτισμό και κατά δεύτερον θεωρούσαν ότι στοιχεία όπως η εκκλησιαστική λειτουργία διέσωζαν αυθεντικά την αρχαία τραγωδία –το ύφος και το πνεύμα της- ίσως αρτιότερα από ότι αυτό συμβαίνει στην ευρωπαϊκή φιλολογία. Ο Ηλίας Πετρόπουλος είναι ίσως η στερνή επιρροή της γενιάς του ’30 που ακολούθησε σε πολλά, αλλά κυρίως στην ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού, τα πορίσματα που αυτή κατέληξε.

Η πνευματική συνέχεια του ελληνισμού είναι ένα γεγονός που διαπιστώθηκε από συγγραφείς όπως ο Ν.Σβορώνος που ανήκαν στην αριστερά. Το έργο τους είναι η τεκμηριωμένη απάντηση στους μεταμοντέρνους ιστορικούς που ισχυρίζονται ότι τα έθνη είναι πρόσφατες κατασκευές ή ότι το ελληνικό έθνος είναι δημιούργημα του ελληνικού κράτους.

Ο Γ.Αποστολάκης δεν ήταν μόνο αυτός που τεκμηριωμένα μας έδειξε τις σημασίες του δημοτικού τραγουδιού και την καίρια συμβολή του στην ποίηση του Δ.Σολωμού , αλλά ο κριτικός με το αξεπέραστο αισθητικό κριτήριο και ασφαλώς την μεγάλη γνώση που μπορούσε να διακρίνει το αληθινό από το ψεύτικό, το σημαντικό από το ασήμαντο. Ο Ν.Καρούζος ένας αισθαντικός ποιητής, που πράγματι ταύτισε την ποίηση με την ζωή του μας φανέρωσε τις ορθόδοξες προϋποθέσεις του στοχασμού του. Ο Ι.Δραγούμης μια αδικημένη συχνά παρουσία, όχι μόνο από τους εχθρούς του αλλά και κάποιους δήθεν «φίλους» του, υπήρξε ένας μετριοπαθής στοχαστής που συνεργάστηκε με την πιο δραστήρια βενιζελική διανόηση, δηλαδή την ομάδα του Α.Παπαναστασίου (όπως τον Α.Σβώλο και τον Γ.Παπανδρέου), σοσιαλιστές της εποχής του όπως ο Ν.Γιαννιός και κομμουνιστές όπως ο Γ.Κορδάτος.

Ο Γ.Κοτζιουλας ο ηπειρώτης συγγραφέας, ζώντας σε μια αδιανόητη φτώχια, αντιμετωπίζοντας από νωρίς μεγάλα προβλήματα υγείας, όχι μόνο συμμετείχε στην εθνική αντίσταση, αλλά μας άφησε βαριά κληρονομιά ένα σπουδαίο έργο. Ο Π.Κανελλόπουλος επιχείρησε έναν πνευματικό άθλο: να συνεχίσει το έργο του Φ.Νίτσε «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα» αλλά και να τον συμφιλιώσει με τον χριστιανισμό.

Ο Π.Κονδύλης υπήρξε ένας στοχαστής που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα, ενώ η αναγνώρισή του προήλθε από την γερμανική ακαδημαϊκή κοινότητα. Ο τρόπος που αντιμετώπισε τον νέο ελληνισμό, το εθνικό ζήτημα φέρει την σφραγίδα των ποιοτικών χαρακτηριστικών της σκέψης του.

Το δοκίμια στην πρώτης τους μορφή δημοσιεύθηκαν στα περιοδικά «Νέος Λόγιος Ερμής», «Νέα Πολιτική», «Κοράλλι», «Ένεκεν» και στην εφημερίδα «Ρήξη».

Για την έκδοση τους, στην σημερινή μορφή ,οφείλω ευχαριστίες στον Γιώργο Καραμπελιά, στην Χριστίνα Σταματοπούλου, στην Ελένη Ζαχαροπούλου, στον Ανδρέα Μοράτο, στον Γιώργο Ρακκά, στον Νικόλα Δημητριάδη, στον Γιάννη Ξένο.

Σπύρος Κουτρούλης

Ηράκλειο Αττικής, 13.12.2020

Γιώργος Σεφέρης: και πάλι για τον Θεόφιλο

 

Το 1952 ο Σεφέρης συναντάται με τον Ντήλαν Τόμας, τον Στήβεν Ράνσιμαν και έχει αρκετές εγκάρδιες συζητήσεις με τον Τ.Έλιοτ.

Μερικά χρόνια νωρίτερα σκέφτεται πάλι για τον Θεόφιλο. Η σκέψη του ισορροπεί ανάμεσα στον μοντερνισμό και στον ελληνισμό, ανάμεσα στην νεωτερικότητα και την παράδοση. για την ακρίβεια ο μοντερνισμός είναι αυτός που τον οδηγεί στην εμβάθυνση στα νοήματα του ελληνισμού.

Στις 13 Δεκέμβρη του 1945 επισκέπτεται τον Τσαρούχη στο σπίτι του: "Καθώς σηκωνόμασταν να φύγουμε, μας έδειξε δυό φωτογραφίες του Θεόφιλου. Στη μια ντυμένος Μεγαλέξαντρος, στην άλλη φουστανελάς. Αφάνταστη η τραγωδία (και η σοβαρότητα) που είναι ζωγραφισμένες σ' αυτό το πρόσωπο. Από χτες κυριαρχημένος από αυτή την εντύπωση. Ξύπνησα με την επιθυμία να γράψω ένα ποίημα για το Θεόφιλο"(Μέρες Ε΄, σελ.23). Πράγματι το ποίημα για τον Θεόφιλο περιέχεται στην επόμενη σελίδα. Θα προηγηθεί το σχόλιο :" η φωτογραφία του Θεόφιλου: Καλιμπάν φορτωμένος φύκια κτλ., αναδυόμενος από άλλους καιρούς. Ένα πρόσωπο Μεγαλέξαντρου, εξαντλημένο από τη συνομιλία του με τη Γοργόνα. Ένας Αλέξαντρος, φολιδωτός από κοχύλια, κρατώντας ένα σκουτάρι νέγρου. Ο Τσαρούχης έλεγε πως τα κοστούμια του ήταν από κοστούμια ιταλικής όπερας διορθωμένα από τον ίδιο"(σελ.23,24).

Στις 18 Γενάρη 1946 είναι καλεσμένος στο σπίτι φίλου ο οποίος έχει έργα του Θεόφιλου. Σημειώνει ο Σεφέρης:" Ο Θεόφιλος ζωγραφίζοντας γυρεύει να φτιάξει ένα πρόσωπο, μια σκηνή της καθημερινής ζωής, ένα τοπίο, γυρεύει να παραστήσει ένα θέμα. Αλλά το θαυμάσιο είναι που ό,τι έχει μέσα του, κάτω από τη συνείδησή του: παράδοση, αισθήσεις , παραστρατημένες επιθυμίες -βγαίνει στον αφρό και γίνεται αντικείμενο. Αυτός είναι ο πουλολόγος, το θέμά του είναι οι ξόβεργες, Όπως σε κάθε άξιο καλλιτέχνη, δεν έχει άλλη σημασία. Άνθρωπος που έχει μέσα του ένα πλατύ ομαδικό εγώ. Δε φτάνει να πεις ότι τα λουλούδια του θυμίζουν κεντήματα. Είναι εκεί, συνάμα, χιλιάδες χέρια που τα κεντούν από γενεές γενεών. Και οι πόθοι ακόμη που συνοδεύουν το κέντημα του κοριτσιού, θα έλεγα, αν δε φοβόμουν μήπως μπερδεύω τη λογοτεχνία με τη ζωγραφική του. Έτσι από το δρόμο του χεριού που φτιάχνει, ή του λουλουδιού που κάποιος το έκοψε για να μιλήσει τη γλώσσα της αγάπης ή του κορμιού που δεν το άγγιξε παρά μονάχα ο σκοτεινός πόθος, ή του στολιδιού που δεν είναι αφηρημένο, αλλά το δοχείο μιας ηρωϊκής πράξης - το σώμα ενός λεβέντη λ.χ.- θα κοίταζα να βρω τι πραγματικά συγκινεί στον Θεόφιλο".(Μέρες Ε', σελ.29,30).

Κάπου μεταξύ Πόρου και Αθήνας μεταξύ 1946-1947 σημειώνει μέσα σε παρένθεση: "Άλλωστε επειδή ήταν Έλληνας ο Μακρυγιάννης μπορεί και γράφει γράμματα στο Θεό ή κλείνει συμφωνίες με τον Αι-Γιάννη"(Μέρες,Ε', σελ.158).

"Ρε, τι σου ' κανε η Ελλάδα και σε πληγώνει;"

 

Γράφει ο Γ.Σεφέρης στις 26 Οκτώβρη 1941 το εξής αστείο περιστατικό για τον Ν.Γκάτσο: " Γύριζε, το χειμώνα του '36, σπίτι του από μια ταβέρνα. Ήμουνα στην Κορυτσά και είχα στείλει στην Αθήνα, σε χειρόγραφο, το "Με τον τρόπο του Γ.Σ.". Κατά κακή του τύχη -μολονότι πολύ αθώος, είχε κάποτε ύφος φοβερά βλοσυρό- τον έπιασαν και τον πήγαν στο τμήμα. Τον έψαξαν. Στη τσέπη του το χειρόγραφο:

-Ρε, τι σου' κανε η Ελλάδα και σε πληγώνει; Κομμουνιστής ε;

-Μα κύριε αστυνόμε, δεν το ' γράψα εγώ αυτό, το 'γραψε ο κ.Σ. που είναι πρόξενος.

-Πρόξενος, ε; Τέτοιους πρόξενους έχουμε, γι' αυτό πάμε κατά διαβόλου.

Ευτυχώς βρέθηκαν στις τσέπες του και κάτι άλλα της ίδιας τεχνοτροπίας που αφόπλισαν τους φρουρούς της ησυχίας μας:

- Σ' αφήνουμε, μωρέ, γιατί είσαι βλάκας, του είπαν όταν τα διάβασαν."(Γ.Σεφέρης, Μέρες Δ', Ίκαρος, σελ.146)

Ακολουθεί το επίμαχο ποίημα: "Με τον τρόπο του Γ.Σ."

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.

Στο Πήλιο μέσα στις καστανιές το πουκάμισο του Κενταύρου

γλιστρούσε μέσα στα φύλλα για να τυλιχτεί στο κορμί μου

καθώς ανέβαινα την ανηφόρα κι η θάλασσα μ' ακολουθούσε

ανεβαίνοντας κι αυτή σαν τον υδράργυρο θερμομέτρου

ώσπου να βρούμε τα νερά του βουνού.

Στη Σαντορίνη αγγίζοντας νησιά που βουλιάζαν

ακούγοντας να παίζει ένα σουραύλι* κάπου στις αλαφρόπετρες

μου κάρφωσε το χέρι στην κουπαστή

μια σαΐτα τιναγμένη ξαφνικά

από τα πέρατα μιας νιότης βασιλεμένης*.

Στις Μυκήνες σήκωσα τις μεγάλες πέτρες και τους θησαυρούς των Ατρειδών

και πλάγιασα μαζί τους στο ξενοδοχείο της «Ωραίας Ελένης του Μενελάου»·

χάθηκαν μόνο την αυγή που λάλησε η Κασσάντρα

μ' έναν κόκορα κρεμασμένο στο μαύρο λαιμό της.

Στις Σπέτσες στον Πόρο και στη Μύκονο

με χτίκιασαν* οι βαρκαρόλες*.

Τι θέλουν όλοι αυτοί που λένε

πως βρίσκουνται στην Αθήνα ή στον Πειραιά;

O ένας έρχεται από τη Σαλαμίνα και ρωτάει τον άλλο μήπως «έρχεται εξ Oμονοίας»

«Όχι έρχομαι εκ Συντάγματος» απαντά κι είν' ευχαριστημένος

«βρήκα το Γιάννη και με κέρασε ένα παγωτό».

Στο μεταξύ η Ελλάδα ταξιδεύει

δεν ξέρουμε τίποτε δεν ξέρουμε πως είμαστε ξέμπαρκοι* όλοι εμείς

δεν ξέρουμε την πίκρα του λιμανιού σαν ταξιδεύουν όλα τα καράβια·

περιγελάμε εκείνους που τη νιώθουν.

Παράξενος κόσμος που λέει πως βρίσκεται στην Αττική και δε βρίσκεται πουθενά·

αγοράζουν κουφέτα για να παντρευτούνε

κρατούν «σωσίτριχα»* φωτογραφίζουνται

ο άνθρωπος που είδα σήμερα καθισμένος σ' ένα φόντο με πιτσούνια και με λουλούδια

δέχουνταν το χέρι του γερο-φωτογράφου να του στρώνει τις ρυτίδες

που είχαν αφήσει στο πρόσωπό του

όλα τα πετεινά τ' ουρανού.

Στο μεταξύ η Ελλάδα ταξιδεύει ολοένα ταξιδεύει

κι αν «ορώμεν ανθούν πέλαγος Αιγαίον νεκροίς»*

είναι εκείνοι που θέλησαν να πιάσουν το μεγάλο καράβι με το κολύμπι

εκείνοι που βαρέθηκαν να περιμένουν τα καράβια που δεν μπορούν να κινήσουν

την ΕΛΣΗ τη ΣΑΜOΘΡΑΚΗ τον ΑΜΒΡΑΚΙΚO.

Σφυρίζουν τα καράβια τώρα που βραδιάζει στον Πειραιά

σφυρίζουν ολοένα σφυρίζουν μα δεν κουνιέται κανένας αργάτης*

καμιά αλυσίδα δεν έλαμψε βρεμένη στο στερνό φως που βασιλεύει

ο καπετάνιος μένει μαρμαρωμένος μες στ' άσπρα και στα χρυσά.

Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει·

παραπετάσματα βουνών αρχιπέλαγα γυμνοί γρανίτες…

Το καράβι που ταξιδεύει το λένε ΑΓ ΩΝΙΑ 937.

Α/π Αυλίς, περιμένοντας να ξεκινήσει.

Καλοκαίρι 1936

Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος

Μία νέα αθλιότητα κατά του Π.Κονδύλη: θεωρητικός της "Χρυσής Αυγής"

 Ο καλός φίλος, γιατρός και συγγραφέας Νώντας Τσίγκας (που θα εκδώσει από τον Πατάκη τα ανέκδοτα Ημερολόγια του Ί.Δραγούμη) με ενημέρωσε ότι κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα βιβλίο που ερευνά τον ευρασιατισμό και την ευρωπαϊκή ακροδεξιά, δηλαδή τις σχέσεις της Ρωσίας με τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα. Οι σχέσεις αυτές είναι υπαρκτές και ένα βασικός θεωρητικός συντελεστής τους είναι ο Ντούγκιν. Η ίδια θεωρία ερμηνεύει ως ενιαία τα συμφέροντα Ρωσίας και Τουρκίας

δικαιολόγοντας την υποστήριξη της πρώτης στην δεύτερη. Στο κεφάλαιο για την ελληνική περίπτωση η συγγραφέας του Σοφία Τυπάλδου αναφέρεται ως θεωρητικός της "Χρυσής Αυγή" μαζί με τον Ι.Έβολα , ο Π.Κονδύλης. Πρόκειται για αθλιότητα που περιφρονεί την πραγματικότητα. Ο Π.Κονδύλης προήλθε από την αριστερά του '60 και ανδρώθηκε μέσα σε κύκλους που ανήκαν στην ευρύτερη αριστερά, τον εκδοτικό οίκο "ΚΑΛΒΟΣ" , το περιοδικό "Σημειώσεις" , ενώ πολλά από τα έργα του εκδόθηκαν από το "Θεμέλιο" τον εκδοτικό που ιδρύθηκε από το KKE εσωτ.

Ακολουθεί το εξώφυλλο του βιβλίου και η σελίδα από το άρθρο της Σ.Τυπάλδου και η αγγλική περίληψη του βιβλίου:

Eurasianism and the European Far Right

Reshaping the Europe–Russia Relationship

EDITED BY MARLENE LARUELLE - CONTRIBUTIONS BY EMEL AKÇALI; JEAN-YVES CAMUS; VÜGAR İMANBEYLI; UMUT KORKUT; MARLENE LARUELLE; VADIM ROSSMAN; GIOVANNI SAVINO; ANTON SHEKHOVTSOV; DAVID C. SPEEDIE AND SOFIA TIPALDOU

The 2014 Ukrainian crisis has highlighted the pro-Russia stances of some European countries, such as Hungary and Greece, and of some European parties, mostly on the far-right of the political spectrum. They see themselves as victims of the EU “technocracy” and liberal moral values, and look for new allies to denounce the current “mainstream” and its austerity measures. These groups found new and unexpected allies in Russia. As seen from the Kremlin, those who denounce Brussels and its submission to U.S. interests are potential allies of a newly re-assertive Russia that sees itself as the torchbearer of conservative values. Predating the Kremlin’s networks, the European connections of Alexander Dugin, the fascist geopolitician and proponent of neo-Eurasianism, paved the way for a new pan-European illiberal ideology based on an updated reinterpretation of fascism. Although Dugin and the European far-right belong to the same ideological world and can be seen as two sides of the same coin, the alliance between Putin’s regime and the European far-right is more a marriage of convenience than one of true love. This unique book examines the European far-right’s connections with Russia and untangles this puzzle by tracing the ideological origins and individual paths that have materialized in this permanent dialogue between Russia and Europe.

Οι επιστολές των Αποστόλων

 

Προχωρώντας προς τα Χριστούγεννα θα σας πρότεινα να διαβάσουμε τις επιστολές των Αποστόλων.

Η Α' προς Κορινθίους επιστολή του Απόστολου Παύλου περιέχει την καρδιά του χριστιανισμού, την εξύμνιση της αγάπης και την ελπίδα της Ανάστασης:

" Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον. Καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν, καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδέν εἰμι. Καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθήσομαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι.

Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν, οὐ χαίρει τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ· πάντα στέγει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει.

Ἡ άγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει· εἴτε δὲ προφητεῖαι, καταργηθήσονται· εἴτε γλῶσσαι, παύσονται· εἴτε γνῶσις καταργηθήσεται. Ἐκ μέρους δὲ γινώσκομεν καὶ ἐκ μέρους προφητεύομεν· ὅταν δὲ ἔλθη τὸ τέλειον, τότε τὸ ἐκ μέρους καταργηθήσεται.

Ὄτε ἤμην νήπιος, ὡς νήπιος ἐλάλουν, ὡς νήπιος ἐφρόνουν, ὡς νήπιος ἐλογιζόμουν· ὅτε δὲ γέγονα ἀνήρ, κατήργηκα τὰ τοῦ νηπίου. Βλέπομεν γὰρ ἄρτι δι᾿ ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δὲ πρόσωπον πρὸς πρόσωπον· ἄρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δὲ έπιγνώσομαι καθὼς καὶ ἐπεγνώσθην.

Νυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ άγάπη."

Η ανάσταση δεν είναι μόνο πνευματική αλλά και ανάσταση σωμάτων:"ούτω και η ανάστασις των νεκρών σπείρεται εν φθορά, εγείρεται εν αφθαρσία, σπείρεται εν ατιμία, εγείρεται εν δόξει, σπείρεται εν ασθενεία, εγείρεται εν δυνάμει, σπείρεται σώμα ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν, έστι σώμα ψυχικόν, και έστι σώμα πνευματικόν".

Έναντι του τριαδικού Θεού υπάρχει ισότητα. Η ελευθερία είναι διακονία, δεν είναι εξύμνηση του εγώ αλλά διακονία του άλλου.

Συγχρόνως στη Β' προς Κορινθίους μας προειδοποιεί με πόση προσοχή πρέπει να διαβάζουμε τα κείμενα αυτά: "το γράμμα του νόμου θανατώνει το πνεύμα ζωοποιεί". Άλλωστε όπου "το Πνεύμα Κυρίου, εκεί ελευθερία" το οποίο πρέπει να το διαβάσουμε με άλλη σκέψη από την ίδια επιστολή ότι "Ιησούς Χριστός εν υμίν εστίν", ο Χριστός κατοικεί μέσα μας. Στην προς τους Εφεσίους θα αναφερθεί και πάλι στον "έσω άνθρωπο". Αλλά και προς τον έξω κόσμο που πληγώνει, τις εξουσίες , "τους κοσμοκράτορες του σκότους του αιώνους τούτου". Μα και οι κύριοι " το δίκαιον και την ισότητα τοις δούλοις παρέχεσθε, ειδότες ότι και υμείς έχετε Κύριον εν ουρανοίς". Το ίδιο στην Α' επιστολή προς Τιμόθεον γράφει:" στον εργάτη πρέπει να δοθεί ο μισθός που του αξίζει", ενώ οι πλούσιοι "να είναι πρόθυμοι να δίνουν και να μοιράζονται με τους άλλους ότι έχουν".

Οι επικρίσεις προς τους πλούσιους αποκορυφώνονται στην επιστολή του Ιάκωβου του αδελφόθεου.

"Ἄγε νῦν οἱ πλούσιοι, κλαύσατε ὀλολύζοντες ἐπὶ ταῖς ταλαιπωρίαις ὑμῶν ταῖς ἐπερχομέναις.ὁ πλοῦτος ὑμῶν σέσηπε καὶ τὰ ἱμάτια ὑμῶν σητόβρωτα γέγονεν,ὁ χρυσὸς ὑμῶν καὶ ὁ ἄργυρος κατίωται, καὶ ὁ ἰὸς αὐτῶν εἰς μαρτύριον ὑμῖν ἔσται καὶ φάγεται τὰς σάρκας ὑμῶν. ὡς πῦρ ἐθησαυρίσατε ἐν ἐσχάταις ἡμέραις. Ἰδοὺ ὁ μισθὸς τῶν ἐργατῶν τῶν ἀμησάντων τὰς χώρας ὑμῶν ὁ ἀπεστερημένος ἀφ᾿ ὑμῶν κράζει, καὶ αἱ βοαὶ τῶν θερισάντων εἰς τὰ ὦτα Κυρίου Σαβαὼθ εἰσεληλύθασιν. ἐτρυφήσατε ἐπὶ τῆς γῆς καὶ ἐσπαταλήσατε, ἐθρέψατε τὰς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν ἡμέρᾳ σφαγῆκατεδικάσατε, ἐφονεύσατε τὸν δίκαιον· οὐκ ἀντιτάσσεται ὑμῖν".

Η α΄επιστολή του Ιωάννου είναι ένα κείμενο έντονα ποιητικό όπως και η "Αποκάλυψη" πράγμα που εξηγεί γιατί προσέλκυσαν ποιητές σαν τον Γ.Σεφέρη.

Ο Άγγελος Σικελιανός και το κοινωνικό περιεχόμενο του χριστιανισμού

 

Το 1944 ο Άγγελος Σικελιανός γράφει το δοκίμιο "Το κοινωνικό περιεχόμενο του χριστιανισμού" που περιλαμβάνεται στην συλλογή "Πεζός Λόγος" Τόμος Δ', εκδόσεις Ίκαρος,, 1983 σε επιμέλεια του Γ.Σαββίδη, που στηρίχτηκε στην βιβλιογραφική υποδομή του Γ.Κατσίμπαλη. Στο σύντομο αυτό δοκίμιο ο Σικελιανός θέλει να επισημάνει την κοινωνική σημασία του χριστιανισμού στην οποία βλέπει να είναι πιστός εν μέσω κατοχής και μεγάλων κακουχιών για την ελληνική κοινωνία ο τότε αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός. Γι αυτό το λόγο αναφέρει δύο αποσπάσματα του Μεγάλου Βασιλείου και του Αγίου Ιωάννου του Χρυσόστομου τα οποία αξίζει να δούμε:

"Πές μου", απευθύνεται ο Βασίλειος στον πλούσιο, "είναι πραγματική δική σου η ιδιοχτησία αυτή;Από που και πως την πήρες σαν ήρθες στον κόσμο; Τι θα να' λεγες, αν ένας πιάσει από νωρίς το θεωρείο ενός θεάτρου και διεκδικεί έπειτα το δικαίωμα να μην επιτρέπει την είσοδο σε κανένα άλλον; Το θέαμα ήταν προορισμένο για όλους, αλλά αυτός "τα κοινά προκατασχών ίδια ποιείται". ". Κι ας ακούσουμε πιο κάτου το Χρυσόστομο, πραγματικό κοινωνικόν επαναστάτη στον καιρό του, κυκλωμένο από την αφοσίωση των μεγάλων λαϊκών μαζών, όσο σύγχρονα και υποβλεπόμενο τον ίδιο αυτό καιρό από την απληστία και την υποκρισία των μοναχών των πλουσίων και του τότε Κλήρου: "Να μη λέτε πως ξοδεύετε", κηρύττει, "ό,τι σας ανήκει. Ξοδεύετε αυτό που ανήκει και στον άλλο. Τ' αγαθά ανήκουν τόσο σε Σας όσο και στους άλλους. Ο ήλιος ανατέλλει για όλους. Στη φυσιολογική μας ζωή υπάρχει μια υπηρεσία γενική ολάκερου του σώματος και μια μερική για κάθε μέλος. Αν ένα από τα μέλη θέλει να ζήσει μοναχό του, χάνει τη δύναμή του. Μπορεί το στομάχι να πει: "θα κρατήσω όλη την τροφή, αφού τη δέχομαι"; Να μην πείτε το ίδιο στο ζήτημα του πλούτου. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τη χρήση του πλούτου. Αδύνατο να γίνει κανένας πλούσιος χωρίς ν' αδικήσει κανένα. Η κληρονομία δεν είναι παρά συνέπεια περασμένης αδικίας."Τα των πενήτων έχουσιν οι πλούσιοι, καν πατρώον διαδέξωνται κλήρον". Μα κι ο εργάτης που δεν θέλει να επωφελούνται κ' οι άλλοι από τις τεχνικές του γνώσεις, καταστρέφει και τους άλλους και τον εαυτό του. Το ίδιο για τον γεωργό, τον παπουτσή, τον ψωμά. Η άρνησή τους να κάμουν και τους άλλους μέτοχους των αγαθών της τέχνης τους, θα φέρει την κοινή καταστροφή.". Αυτά έλεγε ο Χρυσόστομος στις μέρες του, ζητώντας ν' αναγάγει τη Χριστιανοσύνη στην αληθινήν αποστολή της, στο πρωταρχικό κοινωνικό της περιεχόμενο και πρόγραμμα. Και να σήμερα, έπειτα από τόσους αιώνες, στη στιγμή μιας γενικής κοινωνικής μας παρακμής, σε μια στιγμή εθνικών συγχρόνως και κοινωνικών ωδίνων, που απ' τη μια μεριά οργιάζει η αποσυνθετική μανία του εύκολου και απάνθρωπου πλουτισμού κι από την άλλη οξύνεται η αθλιότητα κ' η οδύνη των πολλών, ένας καινούργιος ηρωικός μας Ιεράρχης, ο Δαμασκηνός, ωσάν να' 'ρχότανε κατόπιν από ένα ηρωικό Βασίλειο, Γρηγόριο ή Χρυσόστομο, υψώνεται απολύτως συνεπής στην ουσιαστική και κεντρική Χριστιανική κοινωνική παράδοση, για να κηρύξει με τα παρακάτου λόγια την ανάγκη της αναγωγής της Ελληνικής Χριστιανικής κοινωνίας στο θετικό κοινωνικό της περιεχόμενο και χρέος."(σελ. 105,106).

Ιάκωβος Καμπανέλλης: Μαουτχάουζεν,Εκδόσεις Κέδρος και "Βήμα"

Πέρασε αρκετός καιρός που το είχα προμηθευθεί από το "Βήμα", αλλά το διάβασα πρόσφατα. Ο Ι.Καμπανέλλης υπήρξε κρατούμενος από το 1943 ως το 1945 στο κολαστήριο, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν. Όσα έγραψε είναι η καταγραφή των τραγικών γεγονότων που έζησε εκεί με ένα τρόπο που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αποτελεί μια μαρτυρία της αδιανόητης βαρβαρότητας, όλων όσων έπραξε ο ναζισμός κατά των αντιπάλων του . Δεν ήθελε απλώς να τους εξοντώσει αλλά και να τους ευτελίσει. Όλα αυτά στο κέντρο της Ευρώπης. Οι ναζί έπραξαν εκτός και κατά κάθε ηθικού κανόνα. Είναι αναμφισβήτητο ότι ακριβώς επειδή δεν είχαν ηθικές δεσμεύσεις μπορούσαν να πράξουν κάθε ωμότητα χωρίς κανένα αυτοέλεγχο. Σε όσους λοιπόν θέλουν μια αυθεντική ιστορική μαρτυρία για ότι συνέβει μέσα στα στρατόπεδα εξόντωσης το έργο του Ι.Καμπανέλλη είναι επίκαιρο, παραμένει αγέραστο, φρέσκο από τότε που για πρώτη φορά δημοσιεύθηκε(1961)

Γ.Σεφέρης, Μέρες Ζ', 14 Ιουνίου 1959 : για την Κύπρο, καταγγελία της Συμφωνίας της Ζυρίχης

"κι έρχεται το Κυπριακό: πόλεμος με τους πριν συμμάχους, συνεργασία με τους πριν εχθρούς, οι αγνοί, εκείνοι που τα παίξαν όλα για όλα για την Αγγλία, εκείνοι που θυσιάστηκαν για να κρύψουν και να φυγαδεύσουν τους Άγγλους, δεν καταλαβαίνουν , ΕΟΚΑ ένα αφάνταστο ξέσπασμα ηρωϊσμού που καταλήγει στη Ζυρίχη, που φέρνει πίσω τον Τούρκο στο νησί, αυτόν τον Τούρκο

που πέρασε τον πόλεμο χωρίς να δώσει τίποτε, και που δεν έχει ξεχάσει τη μέθοδο του Βαρλικιού ή τη μέθοδο του '55 (Πόλη), όταν βρει την κατάλληλη ευκαιρία -φυσικά έτσι είναι ο άνθρωπος, έτσι ήταν πάντα, άραγε όμως αρκεί αυτό το απόφθεγμα για να κλείσει η τραγωδία -ή μήπως η τραγωδία συνεχίζεται, κι άν συνεχίζεται, όπως είναι το πιθανότερο, πώς συνεχίζεται; Κι εκείνος που θέλει να κάνει το σωστό, εκείνος που βλέπει ταυτόχρονα αυτή την πρόοδο της άτης, - ποιό είναι το χρέος του; Τι πρέπει να πει στους νέους που είναι έτοιμοι να χύσουν το αίμα τους για μια "μεγάλη υπόθεση" πάλι και πάλι"(σελ.117,118)

Γ.Σεφέρης: Μέρες Δ' 1 Γενάρη 1941-31 Δεκέμβρη 1944, εκδόσεις Ίκαρος Σκέψεις για τον ελληνισμό, Γιοχάνεσμπουργκ 26 Σεπτέμβρη 1941

"Όσο και να λένε, η Ελλάδα δεν έζησε ποτέ της, είτε στον καιρό της Ελληνικής Επανάστασης είτε τώρα, μια ζωή ανεξάρτητη από τη ζωή, ξεχωρισμένη από τη ζωή της Ευρώπης. Έζησε τη ζωή μέσα στη ζωή της Ευρώπης, άλλοτε καλύτερα και άλλοτε χειρότερα- θέλω να πώ: άλλοτε με περισσότερη δύναμη, ζωντάνια, πρωτοτυπία (μεγαλοφυία ακόμη) και άλλοτε με λιγότερη. Έτσι σκέπτομαι και το μεγάλο ζήτημα που έθεσαν οι δημοτικιστές και ξέπεσε θλιβερά στα τελευταία χρόνια, δηλαδή έγινε βιομηχανία ενός ελληνικού πολιτισμού.

Ελληνικός πολιτισμός δε θα πει κάτι απομονωμένο, ξένο και αβόηθητο από κάθε ανθρώπινη προσπάθεια που γίνεται γύρω μας. Θα πει πρώτα απ' όλα να κρατήσουμε με κάθε τρόπο, να κρατήσουμε ζωντανές και ανοιχτές τις ψυχές μας. Κι αν έχουμε αρκετή ζωντάνια (ή επειδή θα έχουμε αρκετή ζωντάνια) να φροντίσουμε ν' αναπτύξουμε ό,τι πολυτιμότερο διαφυλάχτηκε από τις περασμένες γενεές, είτε χωρίς να το φροντίσει κανένας, είτε μολονότι όλα τα στοιχεία βάλθηκαν να το χαλάσουν και δεν το κατάφεραν, είτε γιατί βρέθηκαν άνθρωποι που πολέμησαν γι' αυτό.

Αυτό το ιδιαίτερο στοιχείο του ελληνισμού ενσαρκώνεται κάθε τόσο σε διάφορες μορφές (που συμβαίνει να είναι και αντίθετες ή αντιφατικές) και δεν προσδιορίζεται. Το νιώθουμε ωστόσο, έχει μια δική του, άλλη γεύση, όπως η γεύση του σταφυλιού έχει άλλο ρυθμό από τη γεύση της μπανάνας., αλλά δεν έχει συνταγή. Ιδωμένοι από την άποψη αυτή ο Κάλβος, ο Βιζυηνός, ο Παλαμάς, ο Σολωμός, ο Καβάφης, ο Ψυχάρης, ο Γιαννόπουλος, ο Μακρυγιάννης, ο Βενιζέλος δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση, η Ακρόπολη, τα ψηφιδωτά του Καχριέ, η Αλεξάνδρεια, οι Δελφοί δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση. Και άμα καταλάβουμε την κατεύθυνση αυτή, μας βοηθούν να την ακολουθήσουμε ακόμη μακρύτερα ο Όμηρος, ο Αισχύλος και ο Ηρόδοτος -και ο Μπάχ και ο Σαίξπηρ, και όσοι μεγάλοι ακόμη- και η Αττική, και το κύμα του Αιγαίου, και ο έναστρος ουρανός. Ακόμη και όλη η ανθρώπινη πείρα που μαζέψαμε ταξιδεύοντας το μεγάλο κόσμο. Γιατί, μαζί με άλλα, ελληνισμός θα πει ανθρωπισμός.

Δεν το 'χα σκοπό να γράψω τώρα για τέτοια πράγματα, όμως κάθε φορά που βλέπω την Ελλάδα να ξεχωρίζει διαφορετική (όπως σε τούτη την καινούρια χώρα ο πολιτισμός που φτιάνουν οι Ευρωπαίοι άποικοι με κάνει να αισθάνομαι τόσο ξένος) μου έρχονται πάντα στο νου οι κάπηλοι και οι ψευτοιρώμενοι του ελληνισμού, και δεν μπορώ να προχωρήσω αν δεν ξεχωρίσω τα τσανάκια μου από τα δικά τους. Κάποτε ο ελληνισμός μου με σπρώχνει προς το ταξίδι, να ξεκαθαρίσω το άγνωστο και το ξένο, κάποτε σε στιγμές όπως οι σημερινές, με κάνει να σκέπτομαι πως ίσως επειδή είμαι Έλληνας θα μπορέσω να ξεφύγω καλύτερα από την αρρώστια που έχει απλωθεί σ' όλη την οικουμένη"(σελ. 133,134)

Γιώργος Ανδρειωμένος: Από τη Στράτευση στην Αμφισβήτηση- Λόγοι και Αντίλογοι στην Επιθεώρηση Τέχνης, εκδόσεις Ι.Σιδέρης, Αθήνα Οκτώβριος 2020, σελ. 366.

 

Ο ακαταπόνητος Γ.Ανδρειωμένος στο τελευταίο του βιβλίο γράφει για το σημαντικότερο περιοδικό πολιτισμού της μεταπολεμικής αριστεράς, την «Επιθεώρηση Τέχνης» (που πλέον έχει ψηφιοποιηθεί και είναι στο διαδίκτυο προσβάσιμο στον καθένα).

Σε ένα πολιτικό περιβάλλον εξαιρετικό δύσκολο και αρνητικό, που ακολούθησε την στρατιωτική ήττα του ΚΚΕ στον εμφύλιο, οι πρωτεργάτες του περιοδικού έπρεπε να κινούνται με εξαιρετική μαεστρία ανάμεσα στην νομιμότητα και στην παρανομία. Τα οικονομικά μέσα ήταν πενιχρά, ενώ πολλοί συντελεστές του τελικά θα διωχθούν από το μεταπολεμικό καθεστώς.

Όμως η «Επιθεώρηση Τέχνης» δεν εναντιώθηκε μόνο στους πολιτικούς της αντίπαλους αλλά ήταν το πεδίο όπου η ίδια η αριστερά, τουλάχιστον οι στοχαστές της, άρχισαν να ξανασκέπτονται πολλά από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της. Για την ακρίβεια διεκδίκησε την ελευθερία του στοχασμού όχι μόνο απέναντι στο καθεστώς που ακολούθησε το τέλος του εμφυλίου, αλλά και έναντι της κομματικής ηγεσίας.

Είναι γνωστή η υπόθεση «Γκράνιν». Ένα διήγημα ενός σοβιετικού συγγραφέα που ασκούσε κριτική στην σοβιετική πραγματικότητα, δημοσιεύθηκε στην «Ε.Τ.» και προκάλεσε την μήνιν της κομματικής ηγεσία. Στήθηκε μια δίκη που από την πλευρά των κατηγόρων συμμετείχε μεταξύ άλλων ο Λ.Κύρκος. Το περιοδικό εκπροσώπησε ο Κ.Κουλουφάκος με ένα κείμενο ύμνος στην ελευθερία του στοχασμού.

Άλλα θέματα που απασχόλησαν το περιοδικό και αναπτύχθηκαν ζωηροί διάλογοι μεταξύ των συνεργατών του ήταν η ερμηνεία του Καβάφη, του Καρυωτάκη, του Βάρναλη, του ρεμπέτικου, της ανθολογίας του Η.Αποστολίδη. Η παραδοσιακή αντιμετώπιση όλων αυτών των στοχαστών είναι πως πρόκειται για παρακμιακούς, απαισιόδοξους, ενδεχομένως μηδενιστές που δεν έχουν σχέση με τα γενναία, ηρωικά, αισιόδοξα πρότυπα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Σε αυτούς που θα γράψουν περιλαμβάνονται οι Μ.Αυγέρης, Τ.Βουρνάς, Μ.Μ.Παπαϊωάννου, Σ.Τσίρκας, Ν.Βρεττάκος , ο Τ.Σινόπουλος , ο Μ.Αναγνωστάκης αλλά και οι Γ.Καλιόρης, Μ.Λαμπρίδης, Γ.Λυκιαρδόπουλος, Β.Λεοντάρης. Οι τρείς τελευταίοι θα είναι κατά την μεταπολίτευση βασικοί συνεργάτες του περιοδικού «Σημειώσεις». Επίσης ο Ρ.Αποστολίδης υπερασπίστηκε το έργο του Ι.Καμπανέλλη έναντι επικριτών του όπως ο Μ.Πλωρίτης.

Ο Γ.Ανδρειωμένος επισημαίνει: «ας σημειωθεί ότι, παρότι το περιοδικό ήταν ενταγμένο στο χώρο της Αριστεράς, και επομένως είχε κάθε λόγο να στέκεται κριτικά απέναντι στην ποίηση «αστών» ποιητών, όπως οι Οδυσσέας Ελύτης και Γιώργος Σεφέρης, αυτό, σε γενικές γραμμές, κάθε άλλο παρά συνέβη. Ως προς τον πρώτο, ειπώθηκε και πιο πάνω, ότι στις σελίδες του ήταν που πρωτοδημοσιεύθηκαν αποσπάσματα από το «Άξιον Εστί», και μάλιστα δύο χρόνια πριν από την κυκλοφορία του σε βιβλίο, ενώ φιλοξενήθηκε και επιστολή-απάντηση του ίδιου προς τον Νικήτα Ράντο σε άλλο τεύχος, γράφτηκε εκτενής θετική κριτική για την προαναφερθείσα μείζονα σύνθεση του από τον Νικηφόρο Βρεττάκο, δημοσιεύτηκαν μελέτη του και ποίημά του για τον Πικάσσο, καθώς και δοκίμιο του για τη σχέση ποίησης και μουσικής (με αφορμή τη μελοποίηση του Άξιον Εστί από τον Μίκη Θεοδωράκη) και, γενικά αντιμετωπίστηκε με αρκετά ευμενή τρόπο από τη σύνταξη της Επιθεώρησης Τέχνης. Το ίδιο, αν και όχι στην ίδια κλίμακα με τον Ελύτη, θα μπορούσε να υποστηριχθεί και για την υποδοχή του Γιώργου Σεφέρη⸱ για παράδειγμα ήδη από την άνοιξη του 1961, δημοσιεύεται σημείωμα για τη βράβευση του ποιητή από τον αγγλικό εκδοτικό οίκο «Φόιλ» (για πρώτη φορά σε μη Αγγλοσάξωνα ποιητή), καταλήγοντας: «Το ελληνικό κοινό συμμερίζεται τη χαρά και νοιώθει πραγματική περηφάνεια για την τιμητική αυτή διάκριση προς έναν από τους πιο σημαντικούς ποιητές μας», ενώ έναν περίπου χρόνο αργότερα τυπώνεται διαφημιστική καταχώρηση του τόμου: Για τον Σεφέρη. Τιμητικό αφιέρωμα στα τριάντα χρόνια της Στροφής»(σελ.169,170,171).

Ενδιαφέρον έχει ότι ανάμεσα σε αυτούς που συνεργάστηκαν ήταν ο Σ.Καργάκος, και σε αυτούς που την βοήθησαν οικονομικά ήταν ο Ν.Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Επίσης ο Ο.Ελύτης και ο Μ.Καραγάτσης περιλαμβάνονται σε αυτούς που ενυπόγραφα υποστήριξαν την ελευθερία διωκόμενων στοχαστών της αριστεράς.

Η «Ε.Τ.» αναφέρθηκε εμφατικά στον αγώνα της Κύπρου, δημοσίευσε επιστολές και κείμενα συμπαράστασης στον αγώνα του κυπριακού ελληνισμού, μεταξύ αυτών του Ν.Χικμέτ που αναγνώριζε την ελληνικότητα της μεγαλονήσου.

Είναι βέβαιο ότι η διαδικασία αποσταλινοποίησης βοήθησε να υπάρξουν περιοδικά σαν την «Επιθεώρηση Τέχνη». Αλλά συνέβη και κάτι εξίσου σημαντικό. Αμέσως μετά την λήξη του ελληνικού εμφυλίου, υπήρξαν σημαντικές προσπάθειες για συμφιλίωση και αντιμετώπισης των συνέπειων του από όλες τις πλευρές, ενώ στον χώρο του στοχασμού η αριστερά ξεκίνησε να προβληματίζεται σοβαρά για τα χαρακτηριστικά και την φυσιογνωμία της.

Ιωάννα Τσάτσου: Φύλλα Κατοχής , Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» και το «ΒΗΜΑ»

Ένα σημαντικό βιβλίο από καιρό εξαντλημένο μας διένειμε το «ΒΗΜΑ». Πρόκειται για μια έγκυρη ιστορική μαρτυρία για τα οδυνηρά χρόνια της κατοχής από μια ταλαντούχα συγγραφέα, την Ιωάννα Τσάτσου, που έμεινε στην σκιά του αδερφού της Γ.Σεφέρη και του συζύγου της Κ.Τσάτσου.

Η οικογένεια Τσάτσου και Σεφέρη είχε βενιζελική πολιτική προέλευση. Το γεγονός αυτό πλήρωσε ο Κ.Τσάτσος με την εξορία του κατά την διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά. Στην πρώτη επέτειο του «Όχι» τον Οκτώβριο του 1941 εκφώνησε στους φοιτητές του πατριωτικό λόγο, που ήταν η αιτία για να διωχθεί από το Πανεπιστήμιο. Στην συνέχεια προσπάθησε να φύγει στη Μέση Ανατολή χωρίς αποτέλεσμα. Στο σπίτι του συγκεντρώνονταν πολλοί που διακρίθηκαν στην πολιτική μετά τον πόλεμο με προοπτική τότε σοσιαλδημοκρατική. Η Ιωάννα Τσάτσου πρόσφερε τις υπηρεσίες της στην Αρχιεπισκοπή που τότε είχε πολλούς ρόλους: να οργανώνει συσσίτια για τους πεινασμένους, να μοιράζει ρούχα στους μη έχοντες, να στηρίζει τις οικογένειες των φυλακισμένων και των εκτελεσθέντων να προσπαθεί να διασώσει του Εβραίους που κυνηγούσαν τα στρατεύματα κατοχής.

Συγχρόνως είχε επαφή με τα δίκτυα κατασκοπίας και σαμποτάζ που είχαν οργανωθεί στην Αθήνα όπως αυτά της ΠΕΑΝ και του Τσιγάντε. Ο Γ.Καρτάλης, ο βενιζελικός πολιτικός που θα δραστηριοποιηθεί έντονα και μετά τον πόλεμο μέχρι τον πρόωρο θάνατο του, ήταν ο πολιτικός που βρισκόταν πιο κοντά στην Ι.Τσάτσου και θα εμπνεύσει την ίδρυση και την οργάνωση της ΕΚΚΑ και του 5/42 του απότακτου βενιζελικού συνταγματάρχη Δ.Ψαρρού. Παρά την επιτυχή της δράση στη Ρούμελη, θα εξοντωθεί από τον ΕΛΑΣ σημειώνοντας ουσιαστικά με αυτό τον τρόπο την έναρξη του ελληνικού εμφυλίου.

Από την ανάγνωση του έργου της Ι.Τσάτσου αυτό που από μια πρώτη προσέγγιση εντυπωσιάζει είναι ο μεγάλος αριθμός βασανισθέντων και εκτελεσθέντων από τις δυνάμεις κατοχής.

Σημειώνει στις 10 Ιουλίου 1942: « Τούτη η ρωμηοσύνη έχει τη δική της λεβεντιά. Κανένας Έλληνας δεν δέχεται να παραδώση το όπλο του. Έχουν εκτελέσει τον Δημήτρη Φιλιππόπουλο, τον Μακαντάση, τον Μετσόγλου, για κατοχή όπλου. Μα κανένας δε φοβήθηκε, κανένας δεν άλλαξε γνώμη, και κάθε μέρα πιάνουν καινούργιους που οπλοφορούν»(σελ.48).

Στις 6 Δεκέμβρη 1942 γράφει: « Η ανατίναξη της ΕΣΠΟ μια λύτρωση για μας, όμως μεγάλο τράνταγμα και φόβος για τους Γερμανούς. Οι πατριώτες που την επιχείρησαν καθάρισαν τη χώρα από μια ομαδική προδοσία. Είναι από τα καλύτερα παλληκάρια μας. Ο αεροπόρος Κώστας Περρίκος αρχηγός της ΠΕΑΝ και οι φίλοι του ο Μυτιληναίος, ο Κατεβάτης, ο Λόης, ο Σκούρας, η κοπέλλα η Μπίμπα, φύλακες της τιμής μας, αφού δεν έχομε πια γη»(σελ.59,60).

Συγκλονιστική είναι η περιγραφή της κηδείας του Κ.Παλαμά, το πλήθος αναθαρρημένο τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο και ο Α.Σικελιανός να απαγγέλει «Ηχήστε σάλπιγγες…». Όπως και οι τρομερές απεργίες και τα μαχητικά συλλαλητήρια που απέτρεψαν την πολιτική επιστράτευση.

Τραγική είναι η εικόνα μετά την εκτέλεση των 200 στην Καισαριανή: «στις εννηά μου τηλεφώνησαν απ΄το αστυνομικό τμήμα της Καισαριανής. Οι Γερμανοί είχαν στείλει εκεί τα ρούχα των σκοτωμένων και μας ζητούσαν να τα πάρωμε το ταχύτερο. Στείλαμε αμέσως ένα φορτηγό με έναν κλητήρα της Αρχιεπισκοπής να τα παραλάβη. Είχαμε στη διάθεσή μας μιαν μικρή αποθήκη στην οδό Απόλλωνος. Δώσαμε εντολή να τα πάνε εκεί. Όταν μπήκα στην αποθήκη ο νους μου θόλωσε. Όλα τα σακάκια, ζεστά ακόμα από ζωή, με τα μανίκια άπραγα προς τα εμπρός, γεμάτα μυστικά, κάτι ήθελαν, κάτι ζητούσαν και δεν μπορούσαν πια να το πουν. Πήρα ένα στα χέρια. Οι αγκώνες ήταν πολύ τριμένοι. Στη τσέπη του ένα τσαλακωμένο χαρτάκι, μια σημείωση. «Αν δεν προφτάσω να εκδώσω το βιβλίο μου θα βρήτε τα χειρόγραφά μου…». Κανένα όνομα. Στο άλλο σακάκι μια ταυτότητα, ένα όνομα σκέτο. Στο άλλο τίποτα, ούτε αυτό. Στο άλλο πάλι μια σημείωση: «Εκείνος ο Στέλιος σου λέει κάτι κουβέντες σαν να μη ξέρη τους ανθρώπους. Και μοιάζει καλό παιδί… Ήρθα η μάνα να με δη, πως έτρεμε το χεράκι της…». Εκλείδωσα την πόρτα κι έφυγα σα να με κυνηγούσαν»(σελ. 152,153).

Αντώνης Μπουντούρης: ΕΜΕΙΣ

 

Αυτός 

πάντα με τους ηττημένους

 

Εκείνος 

πάντα με τους νικητές

 

Το σύστημα μονίμως σαπροφάγο

 

Κι εμείς

πνιγήκαμε στο δίλημμα

 

Πηχτές οιμωγές

μπηγμένες στα σταυροδρόμια μας.

Η μεγάλη και αδόκητη απώλεια του συναγωνιστή Δαμιανού Βασιλειάδη

 Ο Δαμιανός Βασιλειάδης θα παραμείνει ένα παράδειγμα ήθους, ανιδιοτέλειας, αγωνιστηκότητας, ένας στοχαστής της δράσης , δημοκράτης, πατριώτης, ένας γλυκύτατος άνθρωπος. Είχε ετοιμάσει το τελευταίο του βιβλίο το οποίο όταν το επέτρεπαν οι συνθήκες θέλαμε να το παρουσιάσουμε στο αναγνωστικό κοινό. Αιωνία του η μνήμη.

Σπύρος Κουτρούλης

Κίνημα Άρδην

Ένα ακόμα σύμβολο της μεγάλης δημοκρατικής και πατριωτικής παράδοσης του τόπου μας έφυγε στις 5 Νοεμβρίου. Ο Δαμιανός Βασιλειάδης, εκπαιδευτικός, γεννήθηκε στη Φλώρινα το 1937, όπου φοίτησε στην Παιδαγωγική Ακαδημία και συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου σπούδασε Παιδαγωγικά, Ψυχολογία και Γερμανική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, παίρνοντας ενεργό μέρος στο ελληνικό και γερμανικό φοιτητικό κίνημα. Η δικτατορία τον βρήκε στο Μόναχο. Εκεί συμμετείχε στην ίδρυση του ΠΑΚ, του οποίου και χρημάτισε Γενικός Γραμματέας Δυτικής Γερμανίας.
Υπήρξε υπεύθυνος του ΚΕΜΕΔΙΑ (Κέντρου Μελετών και Διαφώτισης) επί ΠΑΚ και ΠΑΣΟΚ και μέλος της πρώτης Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ, ενώ συμμετείχε πρωταγωνιστικά στη συγγραφή της Διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη. Παραιτήθηκε από το ΠΑΣΟΚ το 1977 και εν συνεχεία υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος της πολιτικής κίνησης «Άμεση Δημοκρατία» με πρόεδρο τον Μανώλη Γλέζο. Υπήρξε μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα. Διετέλεσε επί δύο δεκαετίες πρόεδρος της «Ελληνοκουρδικής Ένωσης Φιλίας» και δεν έλειψε από καμία πατριωτική κινητοποίηση για πάνω από σαράντα χρόνια.
Οι Εναλλακτικές Εκδόσεις έχουν κυκλοφορήσει δύο από τα βιβλία του: Στον Μύθο του Ανδρέα, περιγράφει και αναλύει το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ, ενώ την αντίληψη του για το μοντέλο κοινωνίας που οραματιζόταν παρουσιάζει στο βιβλίο του Δημοκρατικός Σοσιαλισμός. Τελευταία του παρακαταθήκη αποτελεί το βιβλίο του Ο Λάμπον α σο Καρς από τις εκδόσεις Στοχαστής, ένα αυτοβιογραφικό κείμενο του πατέρα του που επιμελήθηκε και αποτελεί μίαν αυθεντική μαρτυρία για την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία, στον Καύκασο, και στον Εύξεινο Πόντο. Δημοσίευσε πολλά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, ανάμεσά τους στο Άρδην και την Ρήξη.
Ο Δαμιανός Βασιλειάδης ήταν ένας ακούραστος και αγνός αγωνιστής, που δεν σταμάτησε ούτε στιγμή τη δραστηριότητά του. Αποτέλεσε έναν από τους στυλοβάτες του «Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα», έχοντας ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα και τη Γερμανία για τη στήριξη των αιτημάτων της.
Πρόσφατα πορευτήκαμε μαζί στις γειτονιές της Αθήνας ως συνυποψήφιοι στη δημοτική παράταξη «Αθήνα για την Ελλάδα». Βρεθήκαμε στα συλλαλητήρια κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών – ο ίδιος μάλιστα είχε συλληφθεί από την αλήστου μνήμης «δημοκρατική» κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, έξω από το Μέγαρο Μουσικής! – ενώ συναντιόμασταν στις εκδηλώσεις-συζητήσεις του Κινήματος ΑΡΔΗΝ στην Ξενοφώντος 4, όπου έδινε τακτικά το παρών.
Θερμά συλλυπητήρια στη γυναίκα του Αγάπη Βασιλειάδη, στην οικογένειά του και σε όλους τους συντρόφους και φίλους του που τον αγαπούσαν από καρδιάς.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.