κι εγώ " Έλλην εγεννήθην", αλλά...

τη γιαγιά μου τη λέγανε για χρόνια "τουρκάλα"

eee

 Με τα πόδια, μερικοί είναι ξυπόλητοι, πορεία προς τη θάλασσα και από εκεί στην "πατρίδα".

Παρόλο που μιλούσε Ελληνικά, γεννήθηκε σε τόπο με Ελληνικό όνομα και ο ελληνικός στρατός έφτασε μέχρι την Άγκυρα για να την "απελευθερώσει".

Αυτή έγινε δύο φορές πρόσφυγας και δύο φορές "τουρκάλα". Την πρώτη όταν με τη συνοδεία του ελληνικού στρατού έφτασαν στη Σμύρνη, εγκαταλείποντας τα σπίτια και τη γη τους,  μετά από μια εξαντλητική και δύσκολη πορεία ημερών. Παρόλο που η κοινή τους μοίρα ήταν πλέον ορατή, οι κοσμοπολίτες της Σμύρνης έβλεπαν με επιφύλαξη αυτούς τους άξεστους αγρότες και κτηνοτρόφους που γέμισαν την πόλη τους.  Εκεί άκουσε για πρώτη φορά να τη λένε "τουρκάλα". Μάλλον δεν πρόλαβαν ούτε να τσακωθούν με τους Σμυρνιούς, τουλάχιστον γι αυτό, γιατί σε μερικούς μήνες αρπάχτηκαν για μια θέση στα πλοία της σωτηρίας-αυτά που οδηγούσαν στην πατρίδα.

Μια πατρίδα που τους περίμενε με τον καλό λόγο στο στόμα. 

Κουβέντες όπως: "Τούρκοι" ή "Για αυτούς τους ξεβράκωτους που δεν ξέρουν γρι ελληνικά στείλαμε τα παιδιά μας στον πόλεμο;" αποδείχτηκαν χαριτωμενιές και πειράγματα μπρος σε ό,τι τους περίμενε για χρόνια. Αυτή η δεύτερη φορά ήταν και περισσότερο σκληρή και, μόλο που στα χρόνια που  άκουγα τις αφηγήσεις της είχε κερδίσει όχι μονάχα τον τίτλο της Ελληνίδας αλλά ανήκε πλέον στον εθνικό κορμό, η πίκρα της ήταν ακόμη μεγάλη.

Τη θυμάμαι να ξεκινάει την ίδια πάντα ιστορία με διαφορετικά λόγια αλλά με τον ίδιο πάντα θυμό. Να χάνεται και να μπερδεύεται στους χρόνους από τότε που "μια χαρά περνούσαμε με τους  Τούρκους εμείς", μέχρι τότε που τα καράβια τους έφεραν στον Πειραιά. Ο Βενιζέλος, ο Κεμάλ, ο στρατός, οι Σμυρνιοί, οι "εντόπιοι" ανάλογα με τα φεγγάρια της άλλαζαν ρόλους και μερτικά ευθύνης για τη "συμφορά που μας βρήκε". Ειδικά μόλις έφτανε στο θέμα της υποδοχής τους από τους ντόπιους, την έχανε εντελώς τη μπάλα. Έβριζε, φώναζε, βούρκωνε και συχνά η διήγηση της τελείωνε με κλάματα. Εκείνα τα χρόνια στο τέλος της ζωής της κανείς πια δεν την αποκαλούσε "τουρκάλα", όμως μια μέρα ένας μπακάλης της είπε πως όλοι εσείς με τα δισύλλαβα επίθετα είστε αρβανίτες. 

-Μα ούτε πως είναι η λαλιά τους δεν ξέρω, του απάντησε. Τουλάχιστον είχε αυτοπροσδιοριστεί εθνικά με βεβαιότητα στα τελευταία της. 

Όσα άκουσα παιδί στις διηγήσεις της γιαγιάς ( δεν γνώρισα τον παππού) δεν ήταν  εμμονές μιας πικραμένης γριούλας ούτε τοπικές ιδιομορφίες της περιοχής που έζησε. Σ΄όλα τα μέρη που έφτασαν τότε πρόσφυγες ήταν για τους ντόπιους γείτονές τους η πηγή όλων των δεινών. Οι πρόσφυγες ήταν αυτοί που θα τους έπαιρναν τη γη και τις δουλειές, ακόμη και τους άνδρες, υπεύθυνοι επίσης και για την οικονομική δυσπραγία στα χρόνια του μεσοπολέμου, αφού η μικρή χώρα δεν μπορούσε να τους  χωρέσει όλους. Όχι, δε μιλάμε για τους μετανάστες που ήρθαν στα '90ς στη χώρα μας, για τους πρόσφυγες του '22 μιλάμε, απλώς τα λόγια είναι τα ίδια και μας μπερδεύουν. Ακόμη και η αμήχανη στάση του ΚΚΕ, ίδια ήταν και τότε και τώρα. Μετανάστες και πρόσφυγες ρίχνουν τα μεροκάματα, ενώ οι τελευταίοι σε κείμενα της εποχής χαρακτηρίζονται "εφεδρικός στρατός των αφεντικών".

Εγώ με μια "τουρκάλα" γιαγιά και μ' ένα παππού, από τη μεριά της μάνας μου, που έζησε μέχρι το ΄12 υπό τουρκική διοίκηση, και ακόμη χειρότερα με "αρβανίτικο" δισύλλαβο επίθετο, δυσκολεύομαι να απαντήσω στην ερώτηση: "από πού κρατάει η σκούφια σου;" Ερώτηση εφάμιλλης σημασίας για μερικούς μ' αυτή τη φοβερή: "τι ζώδιο είσαι;"-ίσως κάποτε αυτοπροσδιοριστώ και απαντήσω..

Στο σημερινό soundtrack συμμετέχει εκτάκτως και ο Γιώργος Νταλάρας. "Η Σμύρνη" από τη "Μικρά Ασία" των Καλδάρα, Πυθαγόρα, δίσκο που "τα έσπαγε" τότε. Δεν ανήκει πια στις προτιμήσεις μου το κομμάτι αλλά επιτρέψτε μου ένα φόρο τιμής στη γιαγιά, που όταν τον άκουγε μούλεγε:

-Μη μου βάζεις αυτή την πλάκα (δίσκο) μανούλα μου, στενοχωριέμαι.. 

 
Η ρατσιστική υποδοχή των προσφύγων του 1922 από τον ανταποκριτή