Η τροφή (Mέρος ΙΙ)

Η τροφή (Μέρος Ι)

Στην αρχή δεν υπήρχε τροφή, ούτε κανείς που την αναζητούσε για να τη φάει. Μόνον ένας μικροσκοπικός πλανήτης σε τροχιά γύρω από ένα άστρο δεύτερου μεγέθους. Το πώς δημιουργήθηκε είναι μια άλλη ιστορία, αποτελεί πάντως γεγονός πως ο πλανήτης ήταν πολύ ζεστός για να φιλοξενήσει μιαν οποιαδήποτε μορφή ζωής. Στη συνέχεια, κρύωσε και δημιούργησε γύρω του ένα περίβλημα από αέρια, που τα συγκράτησε στην περιφορά του – την ατμόσφαιρα. Σ’ αυτή την πρωτογενή ατμόσφαιρα υπήρχε υδρογόνο, μεθάνιο, υδρατμοί και αμμωνία. Τέσσερα ανόργανα αέρια, που, αν υποστούν τη διοχέτευση μιας μορφής ενέργειας, όπως η ηλεκτρική εκκένωση, παράγουν οργανικές συνθέσεις στην απλούστερη μορφή τους. Οι οργανικές αυτές συνθέσεις είναι τα αμινοξέα. Αυτό που συνέβει σε μεγάλη έκταση στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας, μπορεί σήμερα να επαναληφθεί πειραματικά σε οποιοδήποτε υποτυπώδες σχολικό εργαστήριο και αποδεικνύει τον τρόπο που δημιουργήθηκαν μέσα στην αρχική ατμόσφαιρα τα πρώτα οργανικά μόρια, χάρη στην επίδραση της ηλιακής φωτεινής ενέργειας και πως, στη συνέχεια, με τις βροχές, έπεσαν πάνω στους γήινους ωκεανούς. Από τη φάση αυτή, το μόνο που χρειαζόμαστε να προσθέσουμε είναι μια μικρή ποσότητα υπεριώδους ακτινοβολίας και να φτάσουμε σε βρασμό, για να αποκτήσουμε την «πρωταρχική σούπα». Θα πρέπει κατόπιν να ανακατέψουμε προσεχτικά τη σούπα για μερικά εκατομμύρια χρόνια. Η σούπα θα πήξει και τα μόρια των αμινοξέων θα αντιδράσουν μεταξύ τους, δημιουργώντας πιο πολύπλοκες συνθέσεις, όπως οι υδατάνθρακες. Αυτοί αποτελούν και την πρώτη τροφή.

Οι πρώτοι καταναλωτές της τροφής παρουσιάστηκαν αργότερα, χάρη στις περίπλοκες βιοχημικές αντιδράσεις των ενζύμων με τους υδατάνθρακες και τις πρωτεΐνες. Σήμερα, ξέρουμε πια την απάντηση στο αιώνιο ερώτημα: «η κότα γέννησε το αβγό ή το αβγό την κότα»; Μέσα στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης περιέχεται η απάντηση. Η τροφή κατασκεύασε τον καταναλωτή της, που, στη συνέχεια, έγινε δημιουργός τροφής, τροφοδότησης, για άλλες μορφές καταναλωτών κ.ο.κ. Έτσι άρχισαν όλα. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα όλα πήγαιναν θαυμάσια και ο μηχανισμός λειτούργησε στην εντέλεια. Μέχρι τη στιγμή που παρουσιάστηκε το πρώτο πρόβλημα. Οι καταναλωτές ανακάλυψαν την πείνα. Πολλαπλασιάστηκαν τόσο πολύ που η πρωταρχική σούπα δεν μπορούσε να τους θρέψει όλους κι έτσι ορισμένοι απ’ αυτούς έπρεπε να πεθάνουν. Οι υπόλοιποι έφαγαν τους νεκρούς, επέζησαν και ανακάλυψαν τη βιολογική επιλογή.

Έτσι, πολύ πριν αναπτυχθούν οι πολύπλοκες μορφές ζωής, το Παιχνίδι της Τροφής είχε αρχίσει. Και συνεχίστηκε στην πρωταρχική μορφή του, μέχρι την εποχή που ένα μέρος από τους καταναλωτές-τροφοδότες ανακάλυψε τη φωτοσύνθεση και κατάφερε να χρησιμοποιήσει άμεσα την ηλιακή ενέργεια. Οι «φωτοφάγοι» γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, κι είναι οι πρόγονοι όλων των φυτών, αλλά, εφόσον κανείς απ’ αυτούς δεν πήρε ενεργό μέρος στο Παιχνίδι της Τροφής, δεν θα μας απασχολήσουν εδώ. Πάντως, η αξιολογότερη προσφορά τους που αξίζει να σημειωθεί είναι πως γέμισαν με οξυγόνο τους ωκεανούς και τον αέρα. Το οξυγόνο των «φωτοφάγων» εξασφάλισε το μηχανισμό της αναπνοής και άνοιξε το δρόμο για μια νέα γενιά καταναλωτών της αρχικής σούπας. Αυτοί δεν ήταν πλέον υποχρεωμένοι, όπως οι πρόγονοί τους, να ζουν «μέσα στο πιάτο τους».

Στο στάδιο αυτό αναπτύχθηκαν δύο διαφορετικοί τύποι ζωικών μορφών. Ο ένας τύπος άρχισε να αναζητά την τροφή του, ενώ ο άλλος προτίμησε να εγκατασταθεί και να περιμένει την τροφή να έρθει μόνη της προς το μέρος του. Οι δεύτεροι απόλαυσαν την εξασφάλιση της σταθερής βάσης. Οι πρώτοι ανέπτυξαν την προσαρμοστικότητα στην ποικιλία των μορφών της τροφής. Αλλά, η εκλογή τους είχε κι άλλες συνέπειες. Πρώτ’ απ’ όλα, ανέπτυξαν μηχανισμούς που τους επέτρεπαν να μετακινηθούν. Τα πρωταρχικά αυτά κύτταρα απέκτησαν μακρόστενο σχήμα και μικρές προεξοχές σε όλη την εξωτερική τους επιφάνεια που με την κίνησή τους εξασφάλισαν τη μετακίνηση του σώματος. Τέτοια πρωταρχικά κύτταρα υπάρχουν ακόμα στο ανθρώπινο σώμα, με ελάχιστες μετατροπές από την αρχική τους μορφή. Βρίσκονται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού και χαρακτηρίζονται από φωτοευαισθησία, καθώς και στο εσωτερικό του αυτιού, όπου διαπιστώνουν και μεταφέρουν στον εγκέφαλο πληροφορίες για την κίνηση του σώματος. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισαν τα μακρόστενα αυτά κύτταρα με την τριχοειδή επιφάνεια ήταν ο κίνδυνος των συγκρούσεων από τις μετακινήσεις. Βρήκαν τη λύση στη μαζική μετακίνηση. Με το πέρασμα του χρόνου, η ομάδα των κυττάρων διαχωρίστηκε σε υποομάδες, που η καθεμία ανέλαβε μια ξεχωριστή αποστολή για την εξυπηρέτηση του συνόλου. Μια υποομάδα ανέλαβε την υπεράσπιση της ομάδας. Μια άλλη την εκμετάλλευση της τροφής και τη χημική της διεργασία. Ο καταμερισμός της εργασίας είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη δυνατή προσαρμοστικότητα της ομάδας των κυττάρων στα είδη τροφής που συναντάμε. Οι ομάδες των κυττάρων με χαρακτηριστικό τους την καταμερισμένη εργασία διαμόρφωσαν τα πρώτα έντερα.

Στην αρχή ήταν μια απλή σακούλα με προστατευμένα εξωτερικά τοιχώματα κι έναν κενό χώρο στο εσωτερικό της, που υποδεχόταν τις τροφές, τις εκμεταλλευόταν με χημικά μέσα κι έδιωχνε από την ίδια είσοδο τα άχρηστα για το σύνολο υλικά. Γρήγορα, η απλή σακούλα αναπτύχθηκε σε ένα οργανωμένο σύνολο. Όλοι οι κινητοί καταναλωτές τροφής αποδέχτηκαν ένα κυλινδρικό σχήμα, εύκολο στις μετακινήσεις τους και με τη μικρότερη δυνατή εκτεθειμένη επιφάνεια στο περιβάλλον. Ο κύλινδρος τελειοποιήθηκε σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε πρωτόζωου κι εξοπλίστηκε με τα απαραίτητα ανοίγματα και εξοχές. Το τελικό σχήμα ήταν πάντα εξαρτημένο από τον τρόπο που οι εντεροφόροι αυτοί οργανισμοί πήραν μέρος στο Παιχνίδι της Τροφής.

Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσει κανείς την ποικιλία των προσαρμογών για την εξυπηρέτηση της ανάγκης της διατροφής είναι να παρατηρήσει όλες τις τεχνικές εφαρμογές που πιστεύει ότι ανακάλυψε ο άνθρωπος. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του ανθρώπινου σώματος είναι πως διατήρησε ένα πολύ γενικευμένο σχήμα, ικανό να προσαρμόζεται σε κάθε ειδική περίσταση. Η μόνη κατασκευή του σώματός του που ειδικεύτηκε είναι ο εγκέφαλος. Ο άνθρωπος τον χρησιμοποιεί για να εξισορροπήσει τις άλλες φυσικές αδυναμίες του, που αρνήθηκε να αναπτύξει. Επινόησε, χάρη στον εγκέφαλο, εργαλεία και τεχνικές εφαρμογές, που τις χρησιμοποίησε σαν προεκτάσεις του σώματός του, για να ανακαλύπτει και να πιάνει την τροφή του. Τα εργαλεία και οι τεχνικές εφαρμογές τού φαίνονται σαν δικές του πρωτότυπες ανακαλύψεις, αλλά, η φύση τις γνώριζε πολύ πριν απ’ αυτόν. Για κάθε ανθρώπινη ανακάλυψη υπάρχει και η αντίστοιχη παλιότερη στη φύση.

Ο άνθρωπος χρησιμοποίησε ρόπαλα, μαχαίρια, ακόντια για να κυνηγήσει, αλλά, τα μέσα αυτά δεν αποτελούν δικές του εφευρέσεις. Τις δανείστηκε από τα ζώα του περιβάλλοντός του. Το κόκκαλο της κνήμης υπήρξε πιθανότατα το πρώτο ρόπαλο και το κοφτερό δόντι της τίγρης, το πρώτο μαχαίρι. Τα μυτερά, ίσια κέρατα της αντιλόπης έγιναν σπαθιά και το σαγόνι της, με το κοφτερό δόντι στην άκρη, στιλέτο. Αργότερα, ο άνθρωπος κατασκεύασε τα όπλα του από πέτρα και μέταλλα, αλλά, δεν ξέφυγε ποτέ από τα πρότυπα της φύσης. Για να αντισταθμίσει την αδυναμία του να τρέχει γρήγορα, έδωσε ταχύτητα στα όπλα του. Έτσι, κατασκεύασε αεροδυναμικά σπαθιά και μαχαίρια. Έφτιαξε καμάκια και βέλη. Όμως, ακόμα κι αυτά δεν ήταν δικές του εφευρέσεις. Μια από τις ανακαλύψεις των πρώτων πολυκύτταρων οργανισμών ήταν ένα κύτταρο σε μορφή αγκίστρου, που το εκτόξευε ο οργανισμός, με τόση δύναμη, ώστε μπορούσε να διαπεράσει ακόμα και το σκληρό κέλυφος ενός κάβουρα. Το ανθρώπινο τόξο μιμήθηκε το ψάρι-τοξότη, που η ειδική κατασκευή του στόματός του τού επιτρέπει να εκτοξεύει με ορμή πάνω από την επιφάνεια έναν πίδακα νερού, που παρασύρει στην πτώση του έντομα. Τα έντομα αυτά αποτελούν τη βασική τροφή του ψαριού-τοξότη. Ο άνθρωπος έβαλε δηλητήρια στα βέλη του, αλλά κι αυτή την τεχνική τη δανείστηκε από τα φίδια.

Ο άνθρωπος κατασκεύασε καμάκια και αγκίστρια για να ψαρεύει. Τα ίδια τα ψάρια διαθέτουν φυσικά σπαθιά και καμάκια και κάθε γυριστή άκρη των πτερυγίων τους αποτελεί ένα φυσικό αγκίστρι. Η κλωστή που δένει το αγκίστρι είναι ένα μέσο που εξισορροπεί την αδυναμία του ανθρώπου να πλησιάσει το θήραμά του. Όμως, η κάλυψη του αγκιστριού με το δόλωμα εφαρμόζεται ήδη από μερικά ψάρια, που εκπέμπουν μια γοητευτική ακτινοβολία από τα χείλια τους. Όποιο μικρόψαρο πλησιάσει γοητευμένο, χάνεται μέσα στο στόμα τους. Ο άνθρωπος ανακάλυψε τα δίχτυα για ψάρεμα και για κυνήγι, 400.000.000 χρόνια μετά τις αράχνες. Όσο για τις παγίδες και τα δόκανα, είναι όλες παμπάλαιες ανακαλύψεις. Σαρκοβόρα φυτά άπλωσαν τις ρίζες τους στα ρυάκια για να πιάνουν τα ψάρια. Τα στόματα όλων των σαρκοβόρων ζώων αποτελούν δόκανα που δεσμεύουν το θήραμα ανάμεσα στα κοφτερά τους δόντια.

Το λάσο, που υποτίθεται πως ανακάλυψε ο άνθρωπος, πραγματοποιήθηκε με τη γλώσσα του χαμαιλέοντα και με μιαν αράχνη, που αντί για ιστό εκτοξεύει μια κλωστή προς τα έντομα που την πλησιάζουν. Ο άνθρωπος, χρησιμοποιώντας τη φωτιά και άλλα μέσα που προκαλούν τρόμο, στριμώχνει τα ζώα που τον ενδιαφέρουν σε στενές χαράδρες. Η μπαρακούτνα κυνηγάει μικρόψαρα με το ίδιο σύστημα. Τα τρομάζει και τα απομονώνει σε μικρούς κόλπους, ανάμεσα στα βράχια. Τα ψάρια, όπως προσπαθούν να ξεφύγουν, πέφτουν στα δόντια της. Οι κυνηγετικές κραυγές των δελφινιών είναι εκατό φορές ισχυρότερες από του ανθρώπου. Κι ακόμα, υπάρχουν κυνηγετικά τεχνάσματα των ζώων που η πιο εκλεπτυσμένη ανθρώπινη τεχνολογία δεν έχει ακόμα καταφέρει να μιμηθεί. Υπάρχει ένα είδος νυχτερίδας που τρέφεται αποκλειστικά με ψάρια. Χρησιμοποιεί ένα φυσικό σύστημα ραντάρ από τον αέρα, που της επιτρέπει να εντοπίζει τα θηράματά της μέσα στο νερό. Πολλοί ψαράδες θα ήθελαν να ξέρουν την τεχνική του συστήματός της.

Οι πρώτοι καταναλωτές τροφής ζούσαν μέσα στο νερό, αλλά, από τη στιγμή που συγκεντρώθηκαν σε ομάδες και ανέπτυξαν το πνεύμα της συνεργασίας, βγήκαν στην επιφάνεια και αναζήτησαν τον αέρα. Το απλό κύτταρο καταναλώνει από το άμεσο περιβάλλον του τροφή, νερό και οξυγόνο. Χρειάζεται το υγρό περιβάλλον για να επιζήσει. Οι μονοκύτταροι οργανισμοί τα κατάφεραν θαυμάσια με την «πρωταρχική σούπα» και τη θάλασσα, αλλά, για τον εποικισμό της ξηράς απαιτήθηκε ο σχηματισμός πολύπλοκων οργανισμών που διατηρούν στο εσωτερικό τους την υγρή κατάσταση. Μέσα στο εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού, το κάθε κύτταρο διατηρεί ακόμα τον «υγρό κόσμο» του, αλλά, ο οργανισμός, σαν σύνολο είναι ελεύθερος να διαλέξει αν θα ζήσει μέσα σε περιβάλλον από νερό ή αέρα. Ελεύθερος πια να ξεφύγει από τη θάλασσα, είναι υποχρεωμένος να προσαρμοστεί σε μια νέα διαιτολογική κατάσταση. Το νέο περιβάλλον είναι ξερό και αναγκαστικά ο οργανισμός είναι υποχρεωμένος να βρει έναν τρόπο ώστε να διατηρήσει την απαραίτητη για τη ζωή του υγρασία. Ωστόσο, παρ’ όλες τις προσπάθειές του, χάνει πάντα ένα μέρος από την υγρασία του κι αυτό δημιουργεί μια καινούργια ανάγκη, πρόσθετη στο Παιχνίδι της Τροφής. Την ανάγκη τού να πίνει νερό. Έχουμε λοιπόν άλλο ένα στοιχείο στον ήδη περίπλοκο μηχανισμό της συμπεριφοράς της διατροφής.

Υπάρχουν ορισμένες ειδικές προσαρμογές που αφορούν ειδικά την κατανάλωση του νερού, όμως, ο πρωταρχικός σκοπός παραμένει. Είναι η κατανάλωση της τροφής. Και το έπαθλο του ασταμάτητου αυτού αγώνα είναι η ικανοποίηση από την τροφή. Ο οργανισμός απαιτεί καθημερινά να καταναλώνει μιαν ορισμένη ποσότητα από υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες, μέταλλα, βιταμίνες. Ωστόσο, αυτοί οι χημικοί όροι καλύπτονται πίσω από την εξωτερική μορφή των θηραμάτων. Αν εξαιρέσουμε ένα συνειδητό διαιτολόγο που προσπαθεί να καταναλώσει μέταλλα από τη στιγμή που διαπιστώνει την έλλειψή τους στον οργανισμό του, όλοι οι άλλοι βλέπουν τα μέταλλα, τις πρωτεΐνες κι οποιαδήποτε άλλη απαραίτητη ουσία με τη μορφή ενός αστακού ή ενός ψητού λαγού. Γι’ αυτό, δεν πρόκειται να ασχοληθώ με τη θρεπτική και βιομηχανική αξία της κάθε τροφής, αλλά με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της, στην ερεθιστική όψη της τροφής, που την αξιολογούν στα μάτια του καταναλωτή της.

Ο κάθε καταναλωτής προσάρμοσε το σώμα και τη συμπεριφορά του ανάλογα με την τροφή της προτίμησής του. Η τροφή, από τη μεριά της, για να μην πέσει θύμα της προτίμησης του καταναλωτή της, δημιούργησε αμυντικούς μηχανισμούς, για να τον απογοητεύσουν. Υπάρχουν αμέτρητες εφαρμογές αυτής της αρχής. Υπάρχουν μικροπεταλούδες που απέκτησαν το χρώμα των δέντρων που κατοικούν για να μην τις βρίσκουν τα πουλιά. Άλλες, πάλι, δημιούργησαν ένα πολύχρωμο, φανταχτερό κάλυμμα, που μοιάζει με μάτι τεράστιου ζώου και φοβίζει τους καταναλωτές τους. Το παιχνίδι συνεχίζεται, με την απίστευτη εφευρετικότητα των αντιπάλων.

Όλες αυτές οι σχέσεις ανάμεσα στα είδη – προσαρμογής του καταναλωτή ως προς την τροφή, αναπροσαρμογή της τροφής για την άμυνά της – αποτελούν αυτό που ονομάζουν οι οικολόγοι αλυσίδα της τροφής. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, η ονομασία αυτή είναι παραπλανητική, επειδή υπονοεί μόνο ευθυγραμμισμένη σχέση ανάμεσα στις τροφές και στους καταναλωτές της. Είναι αλήθεια, βέβαια, πως η ψείρα τρώει το χυμό των φυτών, πως οι αράχνες τρώνε τις ψείρες, πως τα ωδικά πουλιά τρώνε τις αράχνες, πως τα γεράκια καταβροχθίζουν τα μικρά ωδικά πουλιά. Αλλά, τα ωδικά πουλιά δεν τρώνε μόνο αράχνες. Τρέφονται ακόμα από μύγες, κουνούπια, φρούτα και σπόρους. Τα γεράκια ποικίλλουν το διαιτολόγιό τους τρώγοντας ποντίκια και σαύρες. Έτσι, διαπιστώνουμε την ύπαρξη μιας πολύπλοκης διαιτολογικής σχέσης, που, με δυο λέξεις, θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε σαν το πλέγμα της διατροφής.

Αν φανταστούμε τώρα μια πυραμίδα κατασκευασμένη από το πλέγμα της διατροφής, διαπιστώνουμε πως όσο ανεβαίνουμε προς την κορυφή της, τόσο το πλέγμα γίνεται πολυπλοκότερο και πολυσύνθετο. Στην κορυφή βρίσκονται τα πιο πετυχημένα ζώα της βιολογικής ιστορίας του πλανήτη μας. Ο άνθρωπος βρίσκεται πέρα από την κορυφή, γιατί η προσαρμοστικότητά του και οι διαιτολογικές σχέσεις του με τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς είναι ασύλληπτες στην πολυπλοκότητά τους. Ο άνθρωπος είναι παιδί της γης, κι όλα τα ζώα του μοιάζουν γιατί είναι αδέλφια του.

Είναι μέλος της γήινης ζωικής οικογένειας, κι όλα τα μέλη της παίρνουν μέρος στο Παιχνίδι της Τροφής. Ακόμα και τα μωρά παίζουν, μιμούμενα τα πρότυπα των γονιών τους. ασκούνται αδιάκοπα, γιατί ξέρουν πως μόνο όσοι βρίσκουν τροφή επιζούν. Μόνον ο άνθρωπος έμαθε να παίζει το Παιχνίδι της Τροφής τόσο καλά, ώστε να απολαύσει την πολυτέλεια του καταμερισμού της εργασίας. Σήμερα, μόνο ένα μικρό μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας παίρνει μέρος στο παιχνίδι άμεσα, για λογαριασμό του είδους. Οι υπόλοιποι είμαστε ερασιτέχνες, παίζουμε μόνο ευκαιριακά, για να διασκεδάσουμε. Είμαστε ελεύθεροι να παρατηρήσουμε το παιχνίδι σαν θεατές ή να πάρουμε μέρος σε κάποιο άλλο.

Όλοι μας, σε παλαιότερες εποχές, ήμασταν άμεσοι παίκτες και μεταφέραμε την τεχνική του παιχνιδιού στις άλλες φάσεις της ζωής. Όπως ακριβώς ένας σκύλος που κοιμάται ονειρεύεται να κυνηγάει ένα λαγό και, μέσα στον ύπνο, κουνάει τα πόδια του, γρυλίζει και τρέχουν τα σάλια του. Με τον ίδιο τρόπο, εμείς εμφανίζουμε λεπτομέρειες στη συμπεριφορά μας που ανάγονται στην εποχή που παίζαμε καθημερινά το Παιχνίδι της Τροφής. Οι λεπτομέρειες αυτές μας μαθαίνουν πολλά πράγματα για την καταγωγή μας από το ζωικό βασίλειο και τις φάσεις που περάσαμε για να γίνουμε άνθρωποι.

Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν το παιχνίδι...

Πηγή: Ο παμφάγος πίθηκος - Lyall Watson

Τροφικό πλέγμα

Η τροφή (Mέρος Ι)

Οι περισσότερες από τις ώρες που δεν κοιμόμαστε είναι αφιερωμένες στην τροφή. Καμιά άλλη δραστηριότητα δεν μας απασχολεί περισσότερο. Οι μέρες μας χωρίζονται σε μέρη που διακρίνονται ανάμεσά τους από διαλείμματα. Κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων τρώμε. Και, συχνά, ανάμεσα στα διαλείμματα μάς απασχολούν τα αποτελέσματα του τελευταίου γεύματος ή οι σκέψεις για το επόμενο.

Οι συνήθειες του φαγητού αλλάζουν από χρόνο σε χρόνο. Στις επόμενες σελίδες προσπαθώ να διαγράψω τις διαιτολογικές αλλαγές στο πέρασμα των αιώνων και να αποδείξω το σημαντικό ρόλο που έπαιξαν στην εξέλιξη του ανθρώπου. Η ιστορία αρχίζει με τους στενούς συγγενείς μας – τα θηλαστικά.

Ένα κοινό χαρακτηριστικό των θηλαστικών, πέρα από το θερμό αίμα, τη γούνα και το θηλασμό, είναι η προσαρμοστικότητα. Αν κατάφεραν να επικρατήσουν σαν είδος, είναι ακριβώς επειδή ταύτισαν την έννοια της επιβίωσης με την προσαρμογή. Και το πέτυχαν με την ανάπτυξη ενός μεγάλου και δραστήριου εγκεφάλου. Ο καθημερινός προβληματισμός για το «τι θα φάμε» και η καθημερινή επίλυση διαμορφώθηκαν σαν ένα αγώνισμα, ένα παιχνίδι – το Παιχνίδι της Τροφής.

Η ικανότητα της διαιτολογικής προσαρμογής αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείκτη της ατομικής και συλλογικής επιτυχίας ενός βιολογικού είδους. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στη διαιτολογική συμπεριφορά ενός ζώου και θα πληροφορηθούμε αρκετά πράγματα για την κατάσταση και την εξέλιξη, όχι μόνο του ίδιου μα και του είδους του.

Το Παιχνίδι της Τροφής παίζεται πάνω σε όλη την επιφάνεια του πλανήτη και όλοι μας είμαστε υποχρεωμένοι να πάρουμε μέρος. Αμέτρητες διαφορετικές ομάδες μπαίνουν στο γήπεδο κι ωστόσο ο συναγωνισμός αφορά εκείνες που ενδιαφέρονται για το ίδιο τρόπαιο-τροφή. Οι νικητές συνεχίζουν το παιχνίδι προς άλλη κατεύθυνση και παραμένουν στον αγώνα. Οι χαμένοι χάνουν τα πάντα, ακόμα και τη ζωή τους. Οι κανόνες του παιχνιδιού είναι απλοί. Οι παίκτες έχουν δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν κάθε νέο μέσο που θα τους δώσει περισσότερα πλεονεκτήματα επιλογής απέναντι στους αντιπάλους τους. Συνήθως, χρησιμοποιούν ένα μέλος της ομάδας για να δοκιμάσει μια νέα κίνηση ή ένα νέο είδος τροφής. Αν πετύχει, τότε όλη η ομάδα εκμεταλλεύεται τη νέα κατάκτηση. Αν χάσει, τότε μόνο το άτομο βγαίνει από το παιχνίδι, ενώ η ομάδα παραμένει. Και αντικαθίσταται αμέσως από ένα μέλος της αντίπαλης ομάδας. Οι συντηρητικές ομάδες που αποφεύγουν τους πειραματισμούς και προσπαθούν μόνο να εκμεταλλευτούν τα λάθη των αντιπάλων τους καταφέρνουν να επιζήσουν, αλλά, από τη στιγμή που δεν θα υπάρξουν λάθη στις αντίπαλες ομάδες, καταδικάζουν τον εαυτό τους στην πείνα και στην εξαφάνιση. Ο συναγωνισμός έχει συνήθως πολύ μεγάλη διάρκεια κι έτσι, μόνο οι ομάδες που θα επιδείξουν προσαρμοστικότητα καταφέρνουν να καθίσουν τελικά στο τραπέζι του νικητή. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπάρχει τέλος στο παιχνίδι κι ούτε μπορεί κανείς να αποσυρθεί απ’ αυτό. Οι διαδοχικοί νικητές επιβάλλονται στα υπόλοιπα ζωικά είδη, τρώνε την καλύτερη τροφή, αλλά, είναι υποχρεωμένοι να υπερασπίζονται αδιάκοπα το πιάτο και τα πρωτεία τους.

Το παιχνίδι συνεχίζεται εδώ και 2 δισεκατομμύρια χρόνια. Σε όλο αυτό το διάστημα υπήρξαν διαδοχικοί νικητές που διατήρησαν τα πρωτεία για ορισμένες χρονικές περιόδους και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν. Υπήρξαν είδη που αναγνωρίστηκαν σαν πρωταθλητές για περισσότερα από 100,000,000 χρόνια κι ωστόσο απέτυχαν στο να διατηρήσουν μια προστατευτική τάφρο ανάμεσα στους εαυτούς τους και στους αντιπάλους τους. Κι έτσι, αντικαταστάθηκαν. Ωστόσο, στην τελευταία περίοδο της γήινης ιστορίας εμφανίστηκε μια ομάδα, που εισηγήθηκε ένα εντελώς καινούργιο σύστημα παιχνιδιού. Το σύστημα ήταν ριψοκίνδυνο και θα μπορούσε να αποβεί καταστροφικό. Τα κατάφεραν όμως, ίσως γιατί τους βοήθησε η τύχη, και κέρδισαν το πρωτάθλημα, με τόσο υψηλή βαθμολογία, που κανένα άλλο είδος δεν είχε γνωρίσει προηγουμένως. Αυτό το απίστευτα επιτυχημένο είδος κέρδισε με τόση άνεση το παιχνίδι, που ήδη από την αρχή κατάφερε να διατηρήσει μερικούς παίκτες στην εφεδρεία. Κανένα άλλο είδος από κείνα που είχαν διατηρήσει τα πρωτεία στις προηγούμενες περιόδους δεν είχε φανταστεί για τον εαυτό του μια τέτοια πολυτέλεια. Όμως, το νέο είδος άλλαξε την παράδοση του παιχνιδιού.

Οι ανθρωπολόγοι δυσκολεύονται πολύ να βρουν κάποιο στοιχείο του ανθρώπου που να τον διαφοροποιεί εντελώς από τα ζώα. Κάθε φορά που νομίζουν πως κατέχουν το στοιχείο αυτό, έρχεται ο ζωολόγος και τους πληροφορεί πως το ίδιο στοιχείο χρησιμοποιείται από τα ζώα εδώ και αμέτρητα χρόνια. Οι ανθρωπολόγοι συνήθιζαν να λένε πως ο άνθρωπος είναι το ζώο που χρησιμοποιεί εργαλεία. Όμως, οι αιγυπτιακοί γύπες σπάνε τα αβγά της στρουθοκαμήλου πετώντας μεγάλες πέτρες επάνω τους. Συνήθιζαν ακόμα να λένε πως ο άνθρωπος κατασκευάζει εργαλεία, αλλά, εγκατέλειψαν κι αυτόν τον χαρακτηρισμό από τη στιγμή που αποδείχτηκε πως οι χιμπατζήδες ρουφάνε τους τερμίτες από τις φωλιές τους με άχυρα που τα διαλέγουν και τα κόβουν σε ειδικά μεγέθη, αποκλειστικά για το σκοπό αυτόν. Το τελευταίο επιχείρημα των υπερασπιστών της μοναδικότητας του ανθρώπου ήταν η φράση «ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που διαθέτει την ικανότητα να σκέπτεται αφηρημένα». Αλλά, κι αυτό καταρρίφθηκε από τους ζωολόγους, χάρη στο νεότερο και πανίσχυρο όπλο τους – τα δελφίνια. Η έρευνα απέδειξε πως τα δελφίνια γνωρίζουν έναν ιδιαίτερο τρόπο για να αντιμετωπίζουν τους καρχαρίες και πως ο τρόπος αυτός δεν είναι έμφυτος, αλλά διδάσκεται. Μικρά δελφίνια που μεγάλωσαν στην απομόνωση δεν τον έμαθαν ποτέ τους. Αντίθετα, δελφίνια που μεγάλωσαν κοντά στις μητέρες τους γνωρίζουν πολύ καλά τι να κάνουν τη στιγμή που θα συναντήσουν έναν καρχαρία. Οι δελφίνες μαθαίνουν στα μικρά τους πως υπάρχουν κάτι ζώα σαν τον καρχαρία, πως μοιάζουν έτσι και πως, μόλις τα δελφίνια τον δουν, πρέπει να κολυμπήσουν γρήγορα και να τον δαγκώσουν με όλη τους τη δύναμη κάτω από το στήθος του, λίγο πιο πάνω από το στομάχι. Έτσι, τα δελφίνια διαθέτουν την ικανότητα να σκέπτονται αφηρημένα κι ο άνθρωπος χάνει ένα ακόμα διακριτικό χαρακτηριστικό.

Γίνεται λοιπόν σιγά σιγά φανερό πως οι διαφορές ανάμεσα στον άνθρωπο και στα άλλα ζώα είναι περισσότερο ποσοτικές παρά ποιοτικές. Οι συγκρίσεις μπορούν να γίνουν με την ίδια κλίμακα, παρόλο που είμαστε υποχρεωμένοι να αναγνωρίσουμε πως η απόσταση ανάμεσα στον άνθρωπο και στον πλησιέστερο αντίπαλό του είναι μεγάλη. Ένα τεράστιο χάσμα, για παράδειγμα, χωρίζει την ανθρώπινη ομιλία από τα πιο επιτηδευμένα ζωικά συστήματα επικοινωνίας. Η ανθρώπινη τεχνολογία υπερέχει αναμφισβήτητα από τη ζωική. Η σεξουαλική και επιθετική συμπεριφορά του ανθρώπου είναι πολύ περιπλοκότερη από οποιουδήποτε ζώου. Τα ζώα χρησιμοποιούν ένα σωρό στολίδια, αλλά, δεν μπορούν καν να συγκριθούν με τη βιομηχανική παραγωγή της ανθρώπινης άνεσης. Απ’ όλες αυτές τις απόψεις, άνθρωποι και ζώα διαφέρουν σημαντικά. Ωστόσο, υπάρχει ένα σημείο όπου η διαφοροποίηση ελαχιστοποιείται. Είναι η περιοχή της τροφής. Από την άποψη της τροφής οι διαφορές σχεδόν εξαφανίζονται και οι συγκρίσεις πραγματοποιούνται με απόλυτη άνεση.

Ο άνθρωπος βγαίνει για κυνήγι με όπλα. Οι μπαμπουίνοι σκοτώνουν τα φίδια με πέτρες. Ο άνθρωπος τρέφει κατοικίδια ζώα για να τα φάει. Τα μυρμήγκια τρέφουν κοπάδια από αμπελόψειρες που τους αρμέγουν το σιρόπι. Ο άνθρωπος καλλιεργεί φυτά για τροφή. Οι τερμίτες καλλιεργούν σε ειδικούς κήπους μύκητες. Ο άνθρωπος αποθηκεύει τροφές. Τα χάμστερ γεμίζουν τεράστιες αποθήκες τροφίμων. Ο άνθρωπος επεξεργάζεται τις τροφές του για να διατηρηθούν κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης. Οι σκίουροι ξηραίνουν στον ήλιο μανιτάρια, πριν τα θάψουν. Ο άνθρωπος τρώει με πιρούνια. Οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν άχυρα για να φάνε τους τερμίτες. Ο άνθρωπος προπαρασκευάζει με χημικά μέσα την τροφή του. Οι ουραγκοτάγκοι θάβουν ορισμένα φύλλα μέχρι να υποστούν ζυμώσεις για να τα φάνε. Υπάρχουν πολύ περισσότερα κοινά σημεία από τις διαφορές. Μια απ’ αυτές είναι το μαγείρεμα. Αλλά, αν θεωρήσουμε το μαγείρεμα στην απόλυτή του έννοια σαν μερική εξωτερική χώνευση, τότε παρατηρούμε πως τα αγριόσκυλα κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Όταν γυρίζουν από το κυνήγι, ξερνούν ένα μέρος από τη μισοχωνεμένη τροφή και την προσφέρουν στα μικρά τους. Πρόκειται για μια μορφή μαγειρέματος, άσχετα αν γίνεται στο στομάχι κάποιου άλλου.

Οι ομοιότητες ανάμεσα στην ανθρώπινη και στη ζωική διαιτητική συμπεριφορά είναι τόσο έντονες, ώστε δεν μπορούν να αγνοηθούν. Αποτελούν το σημαντικότερο μέσο έρευνας που διαθέτουμε. Χάρη σ’ αυτό μπορούμε να απομονώσουμε κάθε ειδική άποψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να το συγκρίνουμε με το αντίστοιχο της ζωικής, από το πιο απλό μέχρι το πιο σύνθετο.

Ο καθένας από μας τρώει περίπου χίλια γεύματα το χρόνο. Περίπου στις τριάντα χιλιάδες γεύματα, αρχίζουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας ειδικό πάνω στα θέματα της τροφής. Αλλά, η ένταση που απαίτησε η εμπειρία μας ίσως να μας εμπόδισε να κατανοήσουμε σε βάθος το μηχανισμό του παιχνιδιού. Για να αποκτήσουμε αυτή την κατανόηση, θα πρέπει ν’ ανατρέξουμε στην καταγωγή της τροφής και της τροφοδοσίας.

Η τροφή (Μέρος ΙΙ)

Πηγή: Ο παμφάγος πίθηκος - Lyall Watson

Φωτογραφίες: Τροφικές αλυσίδες και τροφικά δίκτυα

Τα θηλαστικά και το υψόμετρο

Ζώα

Ποτίστε τον κήπο σας αφού πέσει ο ήλιος

Όλο το νερό που χρησιμοποιούμε καταλήγει σε ποτάμια και από εκεί στη θάλασσα όπου εξατμίζεται και πέφτει ξανά στη Γη ως βροχή. Αυτή η ατέρμονη διαδικασία ονομάζεται «κύκλος του νερού» ή "υδρολογικός κύκλος".

Εφόσον η ποσότητα του νερού στη Γη είναι πάντα η ίδια, το νερό που μας ξεδιψάει σήμερα μπορεί να έχει χρησιμοποιηθεί από τους δεινόσαυρους χιλιάδες χρόνια πριν! Δεν αναπληρώνεται παρά μόνον από τον κύκλο του νερού. Γι' αυτό πρέπει να το προσέχουμε καλύτερα.

Ποτίστε τον κήπο σας αφού πέσει ο ήλιος. Κατά τη διάρκεια των ψυχρότερων ωρών της νύχτας τα φυτά χάνουν λιγότερη υγρασία και χρησιμοποιούν το μισό νερό. Επίσης, έχετε στο νου σας τη μετεωρολογική υπηρεσία: δε χρειάζεται να ποτίσετε τον κήπο σας εάν πρόκειται να βρέξει.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αφήστε το γρασίδι, θα γίνει καφέ αλλά σύντομα θα ξαναπρασινίσει όταν έρθουν οι βροχές.

Photos: Watering can
O υδρολογικός κύκλος

Κακοί μαθητές λόγω διατροφής

Τα πρόσθετα και οι χρωστικές των τροφίμων προκαλούν στα παιδιά υπερκινητικότητα

The New York Times

Συνήθη πρόσθετα και χρωστικές ουσίες που περιέχονται στα τρόφιμα μπορούν να αυξήσουν την υπερδραστήρια συμπεριφορά πολλών παιδιών, σύμφωνα με διαπίστωση νέας μελέτης.

Είναι η πρώτη φορά που ερευνητές επιβεβαίωσαν επιστημονικά και με συμπεράσματα μια σχέση, την οποία υποπτεύονταν πολλοί γονείς, δηλαδή την ονομαζόμενη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας στα παιδιά. Η νέα και προσεκτικά ελεγμένη μελέτη δείχνει ότι μερικά τεχνητά πρόσθετα τροφίμων αυξάνουν την υπερκινητικότητα και ελαττώνουν την προσοχή σε διάφορα παιδιά και όχι μόνο σ’ αυτά για τα οποία έχει διαγνωστεί η υπερκινητικότητα σαν μαθησιακό πρόβλημα.

Η νέα έρευνα, η οποία χρηματοδοτήθηκε από τη βρετανική Υπηρεσία Τροφίμων Αναφοράς και δημοσιεύθηκε από το ιατρικό περιοδικό The Lancet, θέτει μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα: Πρέπει τρόφιμα που περιέχουν συντηρητικά και τεχνητές χρωστικές ουσίες να φέρουν επιγραφές προειδοποίησης για τις κρίσιμες ιδιότητες των πωλούμενων τροφίμων; Πρέπει μερικά συντηρητικά να απαγορεύονται ολοσχερώς; Πρέπει τα σχολικά κυλικεία και οι καφετέριες να απομακρύνουν τις τροφές με πρόσθετα;

Ελλειψη προσοχής

Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η υπερδραστηριότητα κάνει τη μάθηση δυσκολότερη για τα παιδιά και τα πρόσθετα μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την υγεία τους σε περιπτώσεις μερικών συνδυασμών τροφίμων και πρόσθετων.

«Συνδυασμοί πρόσθετων που συνήθως βρίσκονται σε τροφές των παιδιών αυξάνουν το μέσο επίπεδο υπερδραστηριότητας», έγραψαν οι ερευνητές με επικεφαλής τον Jim Stevenson, καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Southampton. Ενα ακόμη εύρημα είναι ότι τα πρόσθετα χειροτερεύουν τις συμπεριφορές υπερκινητικότητας με «συμπτώματα», όπως έλλειψη προσοχής, παρορμητικότητα και υπερδραστηριότητα.

Σύμφωνα με τη μελέτη, η Υπηρεσία Τροφίμων Αναφοράς συμβουλεύει τους γονείς να παρακολουθούν τις δραστηριότητες των παιδιών τους και εάν επισημάνουν σημαντική μεταβολή με τροφές που περιέχουν πρόσθετα, να ρυθμίσουν κατάλληλα τη διατροφή τους απομακρύνοντας τεχνητές χρωστικές ουσίες και συντηρητικά από τη διατροφή τους. Αλλά ο καθηγητής Stevenson είπε ότι ήταν πρώιμο να προχωρήσουν περισσότερο. «Θέσαμε το ζήτημα και χρειάζεται περισσότερη διερεύνηση», είπε σε τηλεφωνική του συνέντευξη. Επίσης ο δρ Spencer χαρακτήρισε τη συμβουλή της Βρετανικής Υπηρεσίας Τροφίμων «λογική» επισημαίνοντας ότι μερικά παιδιά μπορούν να είναι «υπερευαίσθητα σε πρόσθετα», όπως μερικά άτομα είναι πιο ευαίσθητα, για παράδειγμα, στην καφεΐνη.


Η έρευνα

Η μελέτη του Lancet εστιάστηκε σε ποικιλία χρωστικών ουσιών τροφίμων και στο σύνηθες συντηρητικό βενζοϊκό νάτριο (*Ε211). Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η μη χρησιμοποίηση αυτού του συντηρητικού θα μπορούσε να προκαλέσει αλλοιώσεις στα τρόφιμα. Στη δοκιμή διάρκειας έξι εβδομάδων οι ερευνητές έδωσαν σε τυχαίως επιλεγμένη ομάδα μερικών εκατοντάδων παιδιών τριών, οκτώ και εννέα ετών, ποτά με πρόσθετα που είναι διαθέσιμα στο εμπόριο. Η δόση των καταναλισκόμενων προσθέτων ήταν ισοδύναμη με ένα ή δύο σερβιρίσματα καραμελών την ημέρα, είπαν οι ερευνητές.

Κατά τα άλλα η διατροφή των παιδιών ήταν ελεγχόμενη ώστε να αποφευχθούν άλλες πηγές πρόσθετων. Σε μια ομάδα σύγκρισης χορηγήθηκε placebo χωρίς πρόσθετο, το οποίο έμοιαζε και είχε παρόμοια γεύση.

Ολα τα παιδιά αξιολογήθηκαν για έλλειψη προσοχής και για υπερκινητικότητα από γονείς, διδασκάλους (για τα παιδιά σχολικής ηλικίας) και με τεστ από υπολογιστή. Ούτε οι ερευνητές, ούτε το εξεταζόμενο άτομο ήξερε ποιο ποτό είχε καταναλώσει.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα παιδιά που είχαν καταναλώσει το ποτό που περιείχε πρόσθετο ήταν κατά πολύ πιο υπερδραστήρια και ότι είχαν βραχύτερο εύρος προσοχής.

Η μελέτη δεν προσπάθησε να συνδέσει συγκεκριμένη κατανάλωση με συγκεκριμένες συμπεριφορές. Οι συγγραφείς της μελέτης επισήμαναν ότι άλλη έρευνα έδειξε πως η υπερκινητικότατα θα μπορούσε να αυξηθεί σε σχεδόν λιγότερο από μια ώρα αφότου καταναλώθηκαν τα τεχνητά πρόσθετα.

Η μελέτη του Lancet δεν μπόρεσε να προσδιορίσει ποιο από τα πρόσθετα προκάλεσε τις χειρότερες αποδόσεις, επειδή όλα τα παιδιά έλαβαν συνδυασμούς προσθέτων. «Αυτή ήταν μια πολύ περίπλοκη μελέτη και θα χρειαστεί μία επιπλέον για να διαλευκανθούν ποια συστατικά προκάλεσαν την κάθε επίδραση», είπε ο καθηγητής Stevenson.

Πηγή: Καθημερινή

Δες και:

Τροφή και θρεπτικά συστατικά

Διατροφή

Λίγες σκέψεις... και τα βλαβερά Ε

Μην αφήνετε τα παιδιά να παίζουν με το τρεχούμενο νερό

Θεωρούμε την πρόσβαση σε καθαρό νερό τόσο δεδομένη που σπανίως σκεφτόμαστε πώς θα ήταν η ζωή χωρίς αυτό. Δεν έχουν όλοι όμως νερό ανοίγοντας μια βρύση. Κάθε πρωί χιλιάδες άνθρωποι περπατούν μακρινές αποστάσεις για να προμηθευτούν νερό για τις καθημερινές τους ανάγκες.

Διδάξτε τα παιδιά σας να διαχειρίζονται το νερό με σεβασμό. Οι βρύσες στο μπάνιο και στα λάστιχα των κήπων ή των μπαλκονιών δεν είναι παιχνίδια. Μην αφήνετε τα παιδιά σας να παίζουν με το τρεχούμενο νερό – είναι μια υπερβολική σπατάλη ενός σημαντικού φυσικού πόρου της Γης.

Βελτιώστε την απόδοση των καλοριφέρ

Η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας παράγει υπερβολικές ποσότητες αποβλήτων και μολύνει τη Γη. Συγκεκριμένα, η πυρηνική βιομηχανία παράγει μια τεράστια ποσότητα αποβλήτων. Σήμερα υπάρχουν περίπου 440 πυρηνικοί σταθμοί στον κόσμο, ενώ δημιουργούνται και άλλοι. Οι πυρηνικοί σταθμοί παράγουν το 17% του παγκόσμιου ηλεκτρισμού - και 10,000 τόνους πυρηνικών αποβλήτων ανά χρόνο, προσθέτοντας στους 200,000 τόνους που υπάρχουν ήδη.
Για να μειώσετε την οικιακή κατανάλωση θέρμανσης, βελτιώστε την απόδοση των καλοριφέρ τοποθετώντας αντανακλαστικά φύλλα αλουμινίου πίσω από τα καλοριφέρ. Το φύλλο θα γυρίσει τη ζέστη πίσω στο δωμάτιο.

Αλουμίνιο