1. Οι Εκδόσεις Φαρφουλάς υπάρχουν 2 χρόνια τώρα, αλλά το περιοδικό «Ο Φαρφουλάς» κυκλοφορούσε αρκετό καιρό πριν. Πότε ξεκίνησε και τι έχει αλλάξει από τη στιγμή που το κέφι μετατράπηκε σε επάγγελμα;
Το πρώτο τεύχος του Φαρφουλά κυκλοφόρησε το 2001. Είχα διαβάσει ένα παράδοξο διήγημα του Δημοσθένη Βουτυρά γραμμένο το 1935 με αυτόν το τίτλο και σκέφτηκα: να ο κατάλληλος τίτλος για ένα περιοδικό που θα μπορέσει να στεγάσει τόσο τις δικές μου λογοτεχνικές και άλλες εμμονές όσο και των φίλων μου. Και βγήκαν άλλα 6-7 τεύχη μέχρι το 2005.
Το καλό είναι ότι από τότε οι αρχικές εμμονές ενισχύθηκαν, βλάστησαν και καρποφόρησαν και προστέθηκαν κι άλλες με τελευταία αυτή του Θεάτρου Σκιών και του Καραγκιόζη. Αυτό που σίγουρα έχει αλλάξει από τη στιγμή που “το κέφι μετατράπηκε σε επάγγελμα” όπως λες είναι ότι εγώ τουλάχιστον έχω σταματήσει να κάνω άλλα επαγγέλματα που δε μου κάναν κέφι.
2. Στο τελευταίο τεύχος που είναι αφιερωμένο στον Καραγκιόζη φιλοξενείς πολλά και σημαντικά ονόματα του Θεάτρου Σκιών. Πιστεύεις ότι εξάντλησες τις πηγές σου ή θα μπορούσε κάποιος να συνομιλήσει και να καταγράψει κι άλλες αναφορές αλλά και πτυχές που δεν συμπεριλαμβάνονται στο τεύχος αυτό του Φαρφουλά;
Ο Καραγκιόζης και το Θέατρο Σκιών είναι ένα ιδιαίτερα πλούσιο φαινόμενο της λαϊκής δημιουργίας όσο αφορά το παρελθόν, το παρόν και πόσο μάλλον το μέλλον του, αφού, παρά τις αντιξοότητες της εποχής, καταφέρνει να συγκεντρώνει και σήμερα ένα πολύ ελπιδοφόρο δυναμικό νέων αφοσιωμένων και ταλαντούχων δημιουργών που το υπηρετούν με σεβασμό και αγάπη. Αν βλέπαμε τον Καραγκιόζη μουσειακά ίσως να μη χρειαζόταν καν να κάνουμε αυτό το αφιέρωμα. Αλλά όσο θα συνυπάρχουν αντιθετικά ο πλούτος (το Σαράι) και η φτώχια (η παράγκα του Καραγκιόζη) ο Καραγκιόζης θα υπάρχει και θα έχει ακόμα πολλά να πει και να εκφράσει.
3. Ο Γιάνναρος, αν θυμάμαι καλά, χαρακτηρίζει ως καταστροφή για τον Καραγκιόζη τον Σπαθάρη, παρόλο που θεωρείται ως ο άνθρωπος που τον έκανε προσιτό σε πλατιές μάζες. Θεωρείς δικαιολογημένη την άποψή του;
Καταρχήν ο Καραγκιόζης ήταν ένα κατεξοχήν λαϊκό θέαμα με μεγάλη απήχηση και όχι περιθωριακό όπως λανθασμένα έχει περάσει. Άρα ο Σπαθάρης δεν ήταν αυτός που τον έκανε προσιτό στις πλατιές μάζες. Αυτό που κυρίως έκανε είναι ότι με την τηλεόραση το περιόρισε μόνο για τα παιδιά προσδίνοντάς του και έναν διδακτισμό ξένο από τον χαρακτήρα του, εξοβελίζοντας τα αγοραία και σατιρικά στοιχεία που προσέλκυαν το λαϊκό κόσμο στις παλιές «μάντρες» και που φυσικά δεν μπορούσαν να περάσουν από την μικρή οθόνη. Αλλά δεν ήταν θέμα του Σπαθάρη και μόνο. Κανένας καραγκιοζοπαίχτης όταν παίζει σε ένα σχολείο ή σε μια παιδική παράσταση δεν θα πει αυτά που θα πει παίζοντας σε ένα καφενείο ή σε ένα θέατρο.
4. Πιστεύεις πως τα ΜΜΕ προβάλλουν αρκετά τη δουλειά ενός μικρού εκδότη σήμερα; Λειτουργούν αξιοκρατικά ή επηρεάζονται από τις επιταγές της διαφήμισης και των ευπώλητων;
Σαφώς τα ΜΜΕ και επηρεάζονται άλλα λιγότερο και άλλα πάρα πολύ από τη διαφημίσεις που παίρνουν και προβάλουν επιλεκτικά την τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή. Το κομμάτι της προσοχής που δίνεται στους μικρούς εκδότες είναι αυτονόητα μικρό. Ευτυχώς όμως δε ζούμε σε μια μεγάλη χώρα όπως η Γερμανία, η Αγγλία ή η Γαλλία. Επομένως μια micro εκδοτική προσπάθεια όπως είναι αυτή που κάνουμε εμείς, αν επιμείνει σταθερά και με συνέπεια σ’ αυτό που κάνει μπορεί να βρει τους αποδέκτες της είτε την προβάλουν τα ΜΜΕ είτε όχι.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα πάντως με τα ΜΜΕ που ασχολούνται με το βιβλίο είναι ότι έχει περιοριστεί, σχεδόν εκλείψει, η εμπεριστατωμένη βιβλιοκριτική, είτε αρνητική είναι αυτή είτε θετική, και έχει υποκατασταθεί από την βιβλιοπαρουσίαση που σε ποσοστό 90% αναπαράγουν το Δελτίο Τύπου που συνοδεύει ένα βιβλίο άντε και το σημείωμα που είναι γραμμένο στο οπισθόφυλλο.
5. Το να είσαι ταυτόχρονα εκδότης, πολλές φορές γραφίστας, αλλά και ο άνθρωπος που κινεί τα πάντα στις Εκδόσεις Φαρφουλάς, πιστεύεις πως σε βοηθά να παράγεις καλύτερο αποτέλεσμα ή αυτός ο κατακερματισμός σε διαφορετικά αντικείμενα σε αποπροσανατολίζει και μειώνει την δημιουργικότητά σου;
Ο σοφός κινέζος θεωρητικός του πολέμου Σουν Τσου είχε πει πως το να διοικείς ένα στράτευμα ή λίγους άντρες υπόκειται στους ίδιους ακριβώς κανόνες. Νομίζω ότι το πιο σημαντικό στην περίπτωση που κάποιος έχει ξεκινήσει έναν εκδοτικό οίκο είναι να μπορεί να διοικεί σωστά τον εαυτό του. Βέβαια, για να είμαι δίκαιος, πρέπει να πω ότι δεν τα κάνω όλα μόνος μου αλλά έχω την τύχη να χαίρω της πολύτιμης –εθελοντικού χαρακτήρα– έμπρακτης βοήθειας μερικών φίλων και συνεργατών (να αναφέρω μερικά μόνο ονόματα: Νίκος Σταμπάκης, Ηλίας Μέλιος, Βάσιας Τσοκόπουλος, Τζίμης Ευθυμίου, Μανόλης-Λούης Αυτιάς, Γιάννης Ξούριας, Δάφνη Χρονοπούλου) που μοιραζόμαστε τις ίδιες ανησυχίες και ενδιαφέροντα. Χωρίς αυτούς, τους οποίους και ευχαριστώ δημόσια, ίσως πολλά πράγματα να μην είχαν γίνει ή να μην είχαν γίνει τόσο καλά...
6. Αν πιστεύεις ότι είχε την δυνατότητα ένα βιβλίο από τις εκδόσεις σου να γινόταν best seller ποιο πιστεύεις ότι θα ήταν αυτό;
Όλα μπορούν να γίνουν, αλλά κι αν δεν γίνουν τι έγινε;
7. Είναι δεδομένο πως πολλά από τα βιβλία που κυκλοφορούν δεν άξιζαν έκδοσης αλλά βλέπουμε πολλούς μεγαλοεκδότες να θυσιάζουν την ποιότητα της έκδοσης στο βωμό του κέρδους και πολλούς μικρούς και ανεξάρτητους εκδότες να το κάνουν για τη μάχη της επιβίωσης. Ποιοι πιστεύεις ότι κάνουν τις μεγαλύτερες παραχωρήσεις;
Είναι μεγάλη κουβέντα να πει κανείς τι αξίζει να εκδίδεται και τι όχι. Άλλωστε πόσοι μεγάλοι συγγραφείς δε κατάφεραν να δουν ούτε ένα βιβλίο τους τυπωμένο όσο ζούσαν. Ή έκαναν μια εκδοτική επιτυχία μετά από απανωτές απορρίψεις. Και απ’ την άλλη πόσοι συγγραφείς δεν πουλήσανε χιλιάδες βιβλία για μια περίοδο και μετά δεν ξαναασχολήθηκε κανείς μαζί τους. Σε κάθε περίπτωση την μεγαλύτερη παραχώρηση την κάνει ο αναγνώστης που θα θυσιάσει τον χρόνο και τα χρήματά του για ένα βιβλίο και αυτός είναι που θα κρίνει αν αυτό ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του ή όχι. Εν πάση περιπτώση, ένα βιβλίο έστω και ένας άνθρωπος να το διαβάσει και να το ευχαριστηθεί νομίζω ότι αξίζει την έκδοσή του.
8. Πες μου ένα βιβλίο που διάβασες και θα ήθελες να έχεις εκδώσει.
Ε, δε λέγονται αυτά. Είναι σαν να θες τη γυναίκα του πλησίον σου και να το λες δημόσια…
9. Περιέγραψέ μου σε λίγες γραμμές τον στόχο και το όραμα του Φαρφουλά για τα επόμενα 10 χρόνια.
Μερικοί εκδοτικοί οίκοι αυτοαποκαλούνται Εκδοτικοί Οργανισμοί. Ένας μάλιστα (μπορεί να είναι κι άλλοι) γράφει στην ταμπέλα του Παγκόσμιος Εκδοτικός Οργανισμός(!!!) Αυτό ίσως είναι ένα σπουδαίο όραμα για έναν εκδότη. Για να το πραγματοποιήσει δεν έχει παρά να το γράψει στην ταμπέλα του…
Τέλος πάντων, για να απαντήσω σοβαρά, θα ήθελα απλά να συνεχίσω να κάνω αυτό που κάνω και τώρα με λιγότερες αντιξοότητες και να καταφέρω να ολοκληρώσω την επανέκδοση των έργων μιας σειράς αγνοημένων ή αδικημένων συγγραφέων που το έργο τους αξίζει να ξαναδιαβαστεί και να αποκατασταθεί στην εποχή μας.
10. Με τα βιβλία σου θεωρείς πως ασκείς πολιτική κριτική και λαμβάνεις θέση ή πιστεύεις πως η λογοτεχνία είναι κάτι διαφορετικό και αυτόνομο;
Μην αυταπατόμαστε! Όλα είναι πολιτική, πόσο μάλλον ό,τι γίνεται στην Ελλάδα που υπάρχει παραδοσιακά ένα υψηλό ενδιαφέρον για την πολιτική. Η λογοτεχνία όμως, όπως και γενικότερα η τέχνη καλό είναι να κρατάει τη αυτονομία της και την αξιοπρέπειά της απ’ την τρέχουσα πολιτική, ιδιαίτερα αυτή που ασκείται από τα κόμματα εξουσίας. Νομίζω ότι για να έχει λόγο ύπαρξης και να μην είναι ένα συμπλήρωμα της πολιτικής, αλλά να πηγαίνει πιο μακριά απ’ αυτή, θα πρέπει σταθερά να είναι προσανατολισμένη στον ανθρώπινο πόνο, να τον αφουγκράζεται, να τον εκφράζει και να τον μετουσιώνει σε δύναμη πνευματικής ανάπτυξης, ψυχικής δύναμης και κοινωνικής αλλαγής.
