της Εύας Στάμου
πηγή: http://www.topontiki.gr
Η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα δίχως Εθνική Πολιτική Βιβλίου.
Μια εθνική στρατηγική για το βιβλίο έχει, κατά την άποψή μου, τρία
σκέλη: (i) την αύξηση της φιλαναγνωσίας ποιοτικών βιβλίων (λογοτεχνίας,
δοκιμίων, παιδικών και επιστημονικών βιβλίων), (ii) την προώθηση των
ελληνικών τίτλων στη διεθνή αγορά και (iii) τη μέριμνα για τον
οικονομικά ευρύ κλάδο της εκδοτικής παραγωγής, διανομής και πώλησης
βιβλίων.
Η κατάργηση της λειτουργίας του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ)
στις αρχές του 2014 σήμανε την ακύρωση της προσπάθειας διαμόρφωσης μιας
εθνικής στρατηγικής για την προώθηση της φιλαναγνωσίας και τη διάδοση
του ελληνικού ποιοτικού βιβλίου τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων. Κατά
την εικοσάχρονη πορεία του το ΕΚΕΒΙ δεν ήταν άμοιρο προβλημάτων, διέθετε
όμως σοβαρό προσωπικό που έφερε εις πέρας αρμοδιότητες οι οποίες μετά
το 2014 διαμοιράστηκαν στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού – το οποίο δεν
έχει εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας –, ακυρώθηκε κάθε προσπάθεια
διαμόρφωσης εθνικής στρατηγικής για το βιβλίο και το Τμήμα Γραμμάτων της
ΓΓΣΠ του υπουργείου Πολιτισμού, με αποτέλεσμα αφενός την απουσία μιας
ενιαίας στρατηγικής για το βιβλίο, αφετέρου την απώλεια σημαντικών
ευρωπαϊκών κονδυλίων. Συγκεκριμένα:
1 Η πολιτική για τη διάδοση του ελληνικού βιβλίου
στο εξωτερικό έχει περιέλθει στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, που
επιμελήθηκε την ελληνική παρουσία στην πρόσφατη ΔΕΒ Φρανκφούρτης. Ωστόσο
έχουν διατυπωθεί παράπονα από τον χώρο των εκδοτών αλλά και των
δημιουργών, των οποίων η δουλειά αγνοήθηκε από την επιτροπή διοργάνωσης
του ελληνικού περιπτέρου. Θεωρήθηκε ότι τα αξιολογικά κριτήρια βάσει των
οποίων επιλέχθηκαν οι εκδοτικοί οίκοι και οι συγγραφείς που προβλήθηκαν
στη Γερμανία δεν ήταν διόλου σαφή και δεν υπήρξε διαφάνεια στη
διαδικασία.
2 Tο πρόγραμμα ενίσχυσης των μεταφράσεων, το
«Φράσις», που ανάλογο διαθέτει κάθε ευρωπαϊκή χώρα, δεν έχει
ξαναλειτουργήσει. Το πρόγραμμα λειτουργούσε στη βάση της αρχής της
ανταποδοτικότητας με φορείς του εξωτερικού, με συνέπεια, εφόσον το
ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού δεν απελευθέρωνε τα κονδύλια για τη
μετάφραση ξένων λογοτεχνών, να μην αποφασίζεται εύκολα και από τους
ξένους η μετάφραση βιβλίων της ελληνικής λογοτεχνίας. Να τονίσω επίσης
τις επιπτώσεις της ελληνικής ασυνέπειας, όπου τίτλοι εγκεκριμένοι από
την εκάστοτε κριτική επιτροπή «επανεξετάζονταν» μόλις άλλαζε κομματική
ηγεσία το υπουργείο, οδηγώντας τις περισσότερες προσπάθειες σε αδιέξοδο.
3 Το πρόγραμμα για τη «Φιλαναγνωσία», που
χρηματοδοτείτο από τα ΕΣΠΑ, διεκόπη το 2014 και τα χρήματα για την αγορά
βιβλίων από 1.100 ολοήμερα δημοτικά σχολεία (400.000 ευρώ) δεν
απορροφήθηκαν.
4 Σε εκκρεμότητα βρίσκεται η αναδιάρθρωση του
ΟΣΔΕΛ, ο οποίος διαχειρίζεται δύο σημαντικούς τομείς: (1) την προστασία
του βιβλίου από την παράνομη φωτοαναπαραγωγή του και την απόδοση στους
δημιουργούς της «εύλογης αμοιβής» τους έναντι αυτής. (2) Την προστασία
των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή εποχή και τη
διευκόλυνση της αδειοδότησης της χρήσης των έργων.
5 Να επισημάνω, τέλος, ότι η Ελλάδα είναι η μόνη
ευρωπαϊκή χώρα που αδυνατεί έως τώρα να συγκροτήσει και να εφαρμόσει ένα
εθνικό σχέδιο για τον θεσμό των δημόσιων βιβλιοθηκών. Οι 550 σχολικές
βιβλιοθήκες που φτιάχτηκαν με χρήματα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας έχουν
αναστείλει τη λειτουργία τους ή μένουν ανοιχτές χάρη σε κάποιους
καθηγητές που παρέχουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά.
Η άποψή μου είναι ότι αν δεν αποφασιστεί η επαναλειτουργία του
ΕΚΕΒΙ θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας αντίστοιχης εμβέλειας εθνικός
φορέας, όπου θα μεταφερθούν οι κυριότερες αρμοδιότητές του.
Η διατήρηση του καθεστώτος διανομής του ενός πανεπιστημιακού
εγχειριδίου και της ενιαίας τιμής βιβλίου (στόχοι στους οποίους έχουν
εστιάσει οι επαγγελματικοί φορείς του βιβλίου, η Ένωση Ελληνικού
Βιβλίου, η Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλίου Ελλάδος, η Πανελλήνια Ομοσπονδία
Εκδοτών και Βιβλιοπωλών, ο ΣΕΚΒ, ο ΣΕΒΑ και η Ένωση Εκδοτών
Επιστημονικού Βιβλίου) δεν συγκροτούν τη βάση για μια σύγχρονη και
βιώσιμη ανάπτυξη του ποιοτικού ελληνικού βιβλίου τόσο εντός όσο και
εκτός συνόρων.
Επίσης, καταργήθηκε το πρόγραμμα για τη Φιλαναγνωσία, με αποτέλεσμα
να μην απορροφηθούν 2,4 εκατ. ευρώ μέσω ΕΣΠΑ, ενώ η λειτουργία των
βιβλιοθηκών σε τοπικό και εθνικό επίπεδο είναι ελλιπής. Και μην ξεχνάμε
τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο εκδοτικός κλάδος με την επιβολή
23% ΦΠΑ στην παραγωγή βιβλίου
Ο υπουργός κ. Μπαλτάς, κατά την εκτενή του απάντηση σε σχετική
ερώτηση που κατέθεσε το Ποτάμι, δήλωσε ότι για την παρούσα κατάσταση
φταίνε οι προηγούμενες κυβερνήσεις και συμφώνησε ότι πρέπει η Ελλάδα να
αποκτήσει εθνική πολιτική για το βιβλίο, εφόσον όμως καταγραφεί πρώτα η
υφιστάμενη κατάσταση. Από την ομιλία του υπουργού δεν φάνηκε να υπάρχει
κάποια στρατηγική για την ενοποίηση των βιβλιοθηκών, την προώθηση της
φιλαναγνωσίας ή την προβολή των ελληνικών τίτλων εντός ή εκτός συνόρων. Ο
υπουργός δεν προσδιόρισε κάποιο σχέδιο δράσης για τη σύνταξη και την
ενεργοποίηση μιας πολιτικής για το βιβλίο, ούτε αναφέρθηκε στην
αντιμετώπιση των επιπρόσθετων προβλημάτων λόγω επιβολής 23% ΦΠΑ στην
παραγωγή βιβλίου.
Η ανικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να χαράξει μια λειτουργική
στρατηγική για το βιβλίο δεν μπορεί να καλυφθεί πίσω από τις τρέχουσες
οικονομικές εξελίξεις. Η οικονομική κρίση μπορεί να επιδείνωσε, αλλά δεν
δημιούργησε από μόνη της αυτή την κατάσταση. Χώρες με πολύ μικρότερο
κατά κεφαλήν εισόδημα, όπως η Λιθουανία, η Ουγγαρία και η Τσεχία,
προωθούν συστηματικά τους δημιουργούς τους κι επενδύουν στη διεθνή
προβολή των έργων τους.
Το πρόβλημα πηγάζει μάλλον από την εμφανή άγνοια και συνακόλουθη
αδιαφορία εκ μέρους της εκάστοτε κυβερνητικής ηγεσίας για την τρέχουσα
εκδοτική παραγωγή της χώρας μας και τη σημασία της τόσο για την
πολιτισμική όσο και για την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας.
Η Εύα Στάμου είναι συγγραφέας και δρ Ψυχολογίας
