Η Μαρία Κουγιουμτζή για τις «Άκριες γυναικείων χωραφιών» της Καίτης Στεφανάκη

Ακουαρέλα της Κατερίνας Μελισσανίδου,

που την εμπνεύστηκε ενώ διάβαζε το βιβλίο της Καίτης Στεφανάκη

Στις άκριες γυναικείων χωραφιών

Καίτη Στεφανάκη

Στις άκριες γυναικείων χωραφιών

Θεσσαλονίκη,

Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2021

σελ. 112, τιμή 10,00 ευρώ (με ΦΠΑ)

Το βιβλίο της Καίτης Στεφανάκη Στις άκριες γυναικείων χωραφιών (Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2021) μου άρεσε πάρα πολύ, κυρίως εκείνα τα “διηγήματα” που έχουν έντονο ρυθμό σαν να είναι ποιήματα. Μέσα απ’ αυτόν τον ρυθμό περνούν οι γυναίκες όλων των εποχών, εξιστορώντας με τον δικό τους ζωικό τρόπο, με τη γλύκα της καθημερινότητας αλλά και των βίαιων συγκρούσεων, όλα τα πάθη, τα ήμερα και τα ανήμερα, όλες τις συνδέσεις με τη φύση, τη γλυκύτητα (και τον φόβο) των ζώων, των δέντρων, των πολύχρωμων καρπών, της θάλασσας και των ονείρων, με μία βαθύτερη σύνδεση των δυνάμεων της ζωής, μέσα από τα βάθη του χρόνου, τα λάθη, τις ενοχές και τις τύψεις που τελικά ο χρόνος τις ημερεύει, καταδεικνύοντας πως έχουν τη μέγιστη θέση τους μέσα στον κόσμο και την ζωή, αθωώνοντάς τα, γιατί με αυτά ―εκτός που είναι ο εαυτός μας, η δύναμη και η αδυναμία μας― η ζωή πληθαίνει και μεγεθύνεται, παίρνει γεύσεις που μας αναταράζουν, βγάζοντας το μέσα έξω, οδηγώντας μας σε ένα είδος κάθαρσης εν αμαρτία, δηλαδή στην ισχύ του μύθου, όπου η αλήθεια και το ψέμα ανταμώνουν σε έναν γάμο του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον. Το γήρας, η αρρώστια, ο θάνατος («σαρκοφάγα αιλουροειδή»), εκτός από φθορά και σταυρός, είναι ο καρπός του μέλλοντος που διαρκώς αλλάζει μορφές και όλο και πιο συχνά μορφάζει. Σαν σε πανόραμα, το παρελθόν των γυναικών προσπαθεί να ξαναβρεί τη χαμένη μορφή και ίσως να την ορθώσει μέσα στα σημερινά δεδομένα, ανανεωμένη και ανθηρή.

Κι όλα αυτά με μια θαυμαστή ρέουσα γλώσσα, ένα ρυάκι που διασχίζει όλες τις ομορφιές του ζωντανού και του νεκρού κόσμου των αρχέγονων μύθων, τις άηχες ενώσεις με το υπερβατικό, το παραμύθι, τις ονειροφαντασίες, όλες τις παρούσες και αόρατες πραγματικότητες, με κείνη την έσω μυστική γλώσσα της εμπειρίας και της σοφίας, καθώς διαπερνά τις γενιές των γυναικών, τη σιωπή τους και τις αντοχές τους, το αίμα της μήτρας τους που στάζει τη ζωή και το χάδι των ακούραστων χεριών τους. 

Ένα έπος με μάχες μυστικές, σχεδόν αόρατες, ζεστές σαν φρέσκο ψωμί, σαν προζύμι που φουσκώνει ποιητικά, αγκαλιάζει και εξαγνίζει τα πάντα.

Κατερίνα Παναγιωτοπούλου: Διάψαλμα

Κατερίνα Παναγιωτοπούλου

Διάψαλμα: Διηγήματα

Θεσσαλονίκη

Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2021

< ζωγραφική εξωφύλλου: Σόφι Σενόγλου, σύνθεση εξωφύλλου: Άρις Γεωργίου >

106 σελ., τιμή: 9,44 ευρώ (περιλαμβάνεται ΦΠΑ)

Για όσους παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τα λογοτεχνικά πράγματα, το όνομα της Κατερίνας Παναγιωτοπούλου, όταν κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο της, Η Μακρυγιαλού και άλλες ιστορίες (Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2017) δεν ήταν άγνωστο: Η συγγραφέας του ήταν από χρόνια (και παραμένει) μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Μανδραγόρας, όπου εκτός των άλλων δημοσιεύει συστηματικά παρουσιάσεις βιβλίων λογοτεχνίας· επιπλέον, διηγήματά της είχαν ήδη δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά (μεταξύ αυτών και στο Εντευκτήριο), ενώ διατηρεί επί χρόνια το δραστήριο blog myxiesskepseis.blogspot.com.

Η Μακρυγιαλού επαινέθηκε ομόφωνα από την κριτική και διαβάστηκε / αγαπήθηκε από ένα ευρύ κοινό. 

Στον απόηχο αυτού του πρώτου βιβλίου της, πρόσφατα κυκλοφορήθηκε από τις Εκδόσεις Εντευκτηρίου η δεύτερη συλλογή διηγημάτων της, Διάψαλμα (όπου διάψαλμα = μουσική υπόκρουση που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο τμήματα ψαλμού [λεξικό Πρωΐας]).

Το κοινό κόκκινο νήμα που διατρέχει τις ιστορίες του βιβλίου, άλλες "ρεαλιστικές" και άλλες "σουρεαλιστικές", είναι οι φοβερές συνέπειες του Εμφυλίου στις ζωές απλών, καθημερινών ανθρώπων, ιστορημένες όμως με τη χρονική απόσταση που μειώνει, τρόπον τινά, τη φρίκη τους και με τρόπο που αφήνει μόνο τη στυφή επίγευσή τους.

Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Θανάσης Θ. Νιάρχος, στο κείμενό του που δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, παρατηρεί:

Τα δεκαοκτώ διηγήματα του αφηγηματικού βιβλίου της Κατερίνας Παναγιωτοπούλου Διάψαλμα τοποθετούνται αυθόρμητα και αυτόματα στην ίδια ξεχωριστή σειρά τη σχηματισμένη χάρη στο σύνολο των βιβλίων του Δημήτρη Χατζή και δύο-τριών βιβλίων τού Μένη Κουμανταρέα. 

Με την έννοια ότι το δημόσιο ή ακριβέστερα το πολιτικό στοιχείο ταυτίζεται με το ιδιωτικό, σε βαθμό μάλιστα που, αν το κάθε διήγημα διαβαζόταν ξέχωρα, θα παρέμενε πολύ λιγότερο εναργές και ολοκληρωμένο. Ενώ τώρα, χάρη στην πραγματοποιημένη αθόρυβα μέσα στα διηγήματα ανατροπή ―να είναι δηλαδή τα εντελώς προσωπικής κοπής περιστατικά που επαναφέρουν τις ιστορικές συνθήκες, όσον αφορά τα πολιτικά και τα κοινωνικά συμφραζόμενα―, γίνεται ακόμη πιο ευρύς αυτός ο χρονικός ορίζοντας, είτε πρόκειται για μία μνήμη που αφορά έναν μόνον άνθρωπο είτε για ένα κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονός, που εκατομμύρια άνθρωποι θα καταμαρτυρούσαν τις ολέθριες συνέπειές του. 

Η Κατερίνα Παναγιωτοπούλου, αν και κινείται μέσα σε διακεκαυμένες περιοχές του νεοελληνικού ιστορικού γίγνεσθαι, ανακινεί (χωρίς να απιστεί στο ελάχιστο στην εγκαυστική τους) ως πρωταγωνιστική τη σπάνια ομολογημένη ―τόσο εύγλωττη όμως στην πεζογραφία της― σημασία τής εσωτερικής ζωής του ανθρώπου. 

Στην κριτική της που δημοσιεύτηκε (σχεδόν ακαριαία μετά την κυκλοφορία του βιβλίου) στην εφημ. Η Καθημερινή («Τα κενοτάφια του νου», φύλλο της 5.9.2021) επισημαίνει, μεταξύ άλλων:

[...] η Παναγιωτοπούλου υφαρπάζει, μέσω της γραφής. στιγμές όπου η πραγματικότητα γνέφει προς το ανέφικτο. Το όνειρο τρέφουν οι επιθυμίες που γλιτώνουν από τον φόβο του πόνου, ανένδοτες προσμονές. Ωστόσο, τα πρόσφατα διηγήματα δείχνουν πως ο απόηχος των ιστορικών συγκυριών, κυρίως του Εμφυλίου, παραμένει σε υψηλή ένταση, μέσα στην οποία σιγούν τα κρεσέντο της ονειροπόλησης. [...] Οταν η Παναγιωτοπούλου αξιοποιεί τα εκφραστικά της μέσα για την εξεικόνιση υπερρεαλιστικών θεαμάτων, η γραφή της καθηλώνει. Διότι δύσκολα ξεχνάει κανείς τη γυναίκα που κάθε βράδυ ξεκαρφώνει τα κεραμίδια της στέγης και τα απλώνει στον κήπο, φτιάχνοντας πάνω στο χώμα κενοτάφια, που «μέσα τους έκλεινε όσα δεν είχε προφτάσει να ζήσει».

Η Κατερίνα Παναγιωτοπούλου γεννήθηκε το 1956 στην Αμφίκλεια Φθιώτιδας. Εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα. Σπούδασε κινηματογράφο με ειδίκευση στη σκηνογραφία και στην ενδυματολογία. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, στην κατεύθυνση της συγγραφής. Συμμετέχει στη συντακτική ομάδα του λογοτεχνικού περιοδικού Μανδραγόρας. Λογοτεχνικά κείμενά της έχουν περιληφθεί σε τρεις συλλογικούς τόμους. Διηγήματα, κριτικές μελέτες και ποιήματά της έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και διαδικτυακά. Το 2017 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων Η Μακρυγιαλού και άλλες ιστορίες (Εκδόσεις Εντευκτηρίου). Το Διάψαλμα είναι το δεύτερο βιβλίο της. Είναι υπεύθυνη για τη λογοτεχνική σελίδα της εβδομαδιαίας εφημερίδας Ανατολικής Στερεάς Εν Δελφοίς. Επίσης, συντάσσει τις στήλες «Αντιλογίες» στο site του Μανδραγόρα και «Γράφοντας μια ιστορία» του διαδικτυακού περιοδικού Read magazine.

Έγραψαν για τη Μακρυγιαλού

Το αφηγηματικό βιβλίο της Κατερίνας Παναγιωτοπούλου Η Μακρυγιαλού και άλλες ιστορίες (δεκαοκτώ στο σύνολό τους) είναι ένα έντιμο βιβλίο, με την έννοια ότι δεν σε ξεγελάει σε σχέση με τις προθέσεις του, που είναι με έναν χαμηλόφωνο τρόπο να αποσπαστεί το “επικό” στοιχείο μιας καθημερινότητας, η οποία, αν και κοντινή μας, μας αιφνιδιάζει όσο και η πιο άγνωστη και πιο μακρινή. Θανάσης Θ. Νιάρχος, Τα Νέα, 18.5.2017

Το πρώτο βιβλίο της Παναγιωτοπούλου είναι έργο προσεκτικά φτιαγ­μένο, δουλεμένο με πολύ κόπο και χρόνο. Στα ολιγοσέλιδα διηγήματα υποβόσκει η επίμοχθη δοκιμασία τόσο με την ανάγνωση όσο και με τη γραφή. Χθόνιοι οι ήρωες, χθόνιες και οι σελίδες, όπου οι λέξεις ανθοβολούν εικόνες σπαρακτικής ομορφιάς. Μπορεί τα εξαίσια ονειροπολήματα να ξεψυχούν σε ματαιώσεις, η γλώσσα όμως κρατάει το θαύμα ανέπαφο. Λίνα Πανταλέων, Καθημερινή της Κυριακής, 25.6.2017

Με οικονομία και ακρίβεια ο τρόπος που συστήνει τα πρόσωπα των ιστοριών της η συγγραφέας. Κυλάει σαν παραμύθι η αφήγησή της με ένταση κλιμακούμενη και χιούμορ υποδόριο. Μαρία Στασινοπούλου, Εφημερίδα των Συντακτών, 29-30.6.2017

Σε μία αντιπροσωπευτική λεπτομέρεια της ποιητικής της συγγραφέως θα σταθώ. Το πρώτο κείμενο, «Η Μακρυγιαλού», συνιστά ένα υπόδειγμα του πώς να συγκροτείται ο λογοτεχνικός μύθος ενός χαρακτήρα. […] Γραφή που καταφέρνει να μυθοποιήσει τη χαρά της ζωής και της ανάγνωσης. Όχι να την εξωραΐσει, αλλά να ξορκίσει τους δαίμονές της. Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, Εντευκτήριο, 112, Αύγουστος 2017

«Το πρώτο βήμα…» Αισθαντική παπαδιαμαντική πατίνα στο Η Μακρυγιαλού και άλλες ιστορίες (Εντευκτήριο) της Κατερίνας Παναγιωτοπούλου. Aριστοτέλης Σαΐνης, Εφημερίδα των Συντακτών, 22.12.2017

[Η Παναγιωτοπούλου] Έχει έναν δικό της τρόπο να περιγράφει καταστάσεις, να στήνει υπαρκτούς ήρωες καθημερινούς αλλά και ήρωες/φαντάσματα, που θα μπορούσαν να κινούνται μέσα στις κοινωνίες και να μπερδεύουν τους “κανονικούς” με την παρουσία τους. Ήρωες με οντότητα, που η έντονη παρουσία τους όχι μόνο να γίνεται αντιληπτή, αλλά και να αποτελεί θέμα διερεύνησης και ερμηνείας ως φαινόμενο. Ελένη Χωρεάνθη, www.diastixo.gr, 16.1.2018

Παναγιώτα Δημοπούλου: Κίτρινη ουρά

Παναγιώτα Δημοπούλου

Κίτρινη ουρά: Νουβέλα

Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2021

72 σελ., τιμή 8,40 ευρώ (περιλαμβάνεται ΦΠΑ)

ζωγραφική εξωφύλλου: Μαριάννα Λεονταρίδη, σύνθεση εξωφύλλου: Άρις Γεωργίου

Με τη νουβέλα Κίτρινη ουρά (Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2021), η Παναγιώτα Δημοπούλου κάνει δυναμική πρώτη εμφάνιση στην πεζογραφία.

Η Κίτρινη ουρά εκτυλίσσεται σε απροσδιόριστο τόπο και χρόνο, ενώ, προσχηματικά, καταφεύγει σε τρόπους αστυνομικής πλοκής.

Στο πρώτο μέρος, μία γυναίκα εξαφανίζεται. Τη γυναίκα αυτή, ονόματι Μαρία, την αναζητεί μία ερευνήτρια που συλλέγει μαρτυρίες όσων τη γνώριζαν. Οι μαρτυρίες αυτές συχνά είναι αντιφατικές και αντικρουόμενες. 

Στο δεύτερο μέρος, η υπόθεση της εξαφάνισης έχει κλείσει, οι ζωές όμως όλων όσοι εμπλέκονταν στην ιστο­ρία της εξαφανισμένης έχουν αναστατωθεί. 

Η απάντηση αναδύεται στο τρίτο μέρος της ιστορίας, ενός βιβλίου που αναρωτιέται για τα όρια αλήθειας, ψεύδους, αληθοφάνειας· που παίζει με τις κλιμακώσεις της αγωνίας: από την αγωνία της πλοκής στην αγωνία της ύπαρξης, στην αγωνία της γραφής.

Οριακή αφηγηματική οικονομία, λόγος κατακτημένος και προσωπικός ―αναγνωρίσιμος―, με εντυπωσιακή λειτουργικότητα των σκόπιμων επαναλήψεων λέξεων και φράσεων, αποτελούν μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της αξιανάγνωστης νουβέλας.

H αρχή της νουβέλας

Μ’ αυτήν την ιστορία θα ειπωθεί μία ιστορία που θα μπορούσε να είναι η ιστορία μίας γυναίκας. Ακριβέστερα: Μ’ αυτήν την ιστορία θα ειπωθεί μία ιστορία που θα πραγματεύεται την εξαφάνιση μίας γυναίκας. Πιο συγκεκριμένα: Η ιστορία θα έχει ως θέμα την εξαφάνιση μίας γυναίκας που θα ονομάζεται Μαρία. Πριν ειπωθεί η ιστορία, είναι ανάγκη να τεθούν κάποια ερωτήματα. Πώς θα είναι η Μαρία και τι ηλικία θα έχει; Η Μαρία θα είναι τριανταπέντε ετών και επτά μηνών ακριβώς, θα έχει ύψος 1,77 εκατοστά ακριβώς και θα ζυγίζει εξήντα ένα κιλά, όχι ακριβώς. O λόγος; Το βάρος της δεν θα είναι εύκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς θα έχει συνεχώς την τάση να αυξομειώνεται. Oι άλλοι πώς θα περιέγραφαν τη Μαρία; Oι περισσότεροι θα την περιέγραφαν ως μελαχρινή με άσπρο δέρμα, μαύρα μάτια και μαύρα μαλλιά. Πώς θα είναι στην πραγματικότητα; Θα είναι μελαχρινή με άσπρο δέρμα, καστανά σκούρα προς το μαύρο μάτια και καστανά σκούρα προς το μαύρο μαλλιά, που στις άκρες τους θα ανοίγουν προς το καστανό ανοιχτό (εξαιτίας της ηλιοφάνειας). Αυτά όσον αφορά τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της Μαρίας. [...]

Η Παναγιώτα Δημοπούλου γεννήθηκε το 1980 στην Αθήνα, όπου και ζει. 

Σπούδασε θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. 

Διηγήματα και θεατρικά της έργα έχουν διακριθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους και στο διαδίκτυο. 

Αγαπά τη φωτογραφία. 

Η νουβέλα Κίτρινη ουρά είναι το πρώτο βιβλίο της. 

Καίτη Στεφανάκη: Στις άκριες γυναικείων χωραφιών

Μετά από την επιτυχημένη πρώτη εμφάνισή της στην πεζογραφία με τη συλλογή μικρών πεζών «Όζα ροζ» (Εκδόσεις Εντευκτηρίου 2015), που επαινέθηκε από την κριτική, αγαπήθηκε από το απαιτητικό αναγνωστικό κοινό και συζητήθηκε πολύ (γι’ αυτό και ανατυπώθηκε το 2017), η Καίτη Στεφανάκη επανέρχεται με νέο βιβλίο πεζογραφίας, το οποίο μόλις κυκλοφορήθηκε από τις Εκδόσεις Εντευκτηρίου.

Τιτλοφορείται «Στις άκριες γυναικείων χωραφιών» και περιέχει και πάλι σχετικά σύντομες αφηγήσεις, που και αυτή τη φορά δεν πειθαρχούν στην κλασική φόρμα του διηγήματος με τη γραμμική αφήγηση αλλά κλίνουν προς αυτό που ο Γιώργος Ιωάννου πρώτος ονόμασε «μικρά πεζά».

Παρότι κάθε ιστορία του βιβλίου μπορεί να διαβαστεί και να λειτουργήσει αυτόνομα, στο σύνολό τους τα μικρά πεζά του βιβλίου μπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν (εξαιτίας της κοινής θεματικής τους) κεφάλαια μιας πολύπτυχης νουβέλας.

Μέσα από μισοβιωμένα παραμύθια, ένα θηλυκό παιδί μεταμορφώνεται συνεχώς και μεταμορφώνει ό,τι αντιλαμβάνεται γύρω του σε υπερρεαλιστικές παραβολές. Συναντά τον Μέγα Αρχειοθέτη των Λαθών, τον τρυφερό Καλλιεργητή των Τύψεων και ενοχών ή πηγαίνει στο Καρναβάλι των `Ονείρων και Ταλέντων που ξεχάστηκαν. Πότε πότε αφηγείται ιστορίες στην Κυρά του Κάτω Κόσμου, Άλλοτε πάλι συντροφεύει εκείνον τον Λουκιανό από τα Σαμόσατα, Μα μέσα από όλα αυτά ψάχνει να καταλάβει το ανθρώπινο, το γυναικείο και το ανδρικό, το σχετίζεσθαι, το ζειν και το θνήσκειν.

Όπως γράφει η Στεφανάκη στο «Υστερόγραφο» του βιβλίου, «Νησίδες έγιναν τα θραύσματα, σπαράγματα ζωής, πραγματικής ή επινοημένης, πατήματα για να ακροβατώ. Συμφιλιώνομαι με την αποσπασματικότητα του λόγου μου, με την αλήθεια που ποτέ δεν είναι μία. Παρηγοριά η πολλαπλή εκδοχή των πάντων. Ρευστές οι λέξεις με παρασύρουν στον ωκεανό του χρόνου».