του Γιώργου Κορδομενίδη
# Βράδυ της 8.11.1987. Μπαίνω στο σπίτι κατά τις 11 το βράδυ ― είχα φύγει στις 8 το πρωί. Η μητέρα μου, μισοξαπλωμένη στο ντιβανάκι της κουζίνας, μ’ ένα μικρό πορτατίφ στο τραπέζι δίπλα της, διαβάζει ένα λαϊκό περιοδικό. Εδώ και λίγο καιρό έχει αρχίσει να ξεχνάει αν πήρε τα φάρμακά της, τι συμφωνήσαμε να μαγειρέψει, αν με ζήτησε κάποιος στο τηλέφωνο... Ωστόσο, με το που μπαίνω στο σπίτι, προτού ακόμη εμφανιστώ στο άνοιγμα της πόρτας, ακούω τη φωνή της: «Αγόρι μου, βγήκε το βιβλίο σου; Είναι όπως το ήθελες; Είσαι ευχαριστημένος; Για φέρ’ το μου να το δω...».
# Στο εξώφυλλο του τεύχους 1 του Εντευκτηρίου, δίπλα στη λέξη του τίτλου, φιγουράρει το σήμα του περιοδικού ―ένα έψιλον πεζό―, από τη σειρά που με συγκινητική προθυμία και ζήλο είχε σχεδιάσει η εικαστικός και αλησμόνητη φίλη Χριστίνα Ζερβού (1937-1988).
Κανείς δεν κατάλαβε τι ήταν εκείνο το σήμα, ότι ήταν δηλαδή ένα έψιλον! Η στιγμή που έπρεπε να πω στη δημιουργό του ότι δεν θα υπάρχει στα επόμενα τεύχη ήταν από τις δυσκολότερες στην τριαντάχρονη και κάτι διαδρομή του περιοδικού. Ή έτσι τη συγκρατώ στη μνήμη μου, καθώς η Ζερβού πέθανε λίγους μήνες αργότερα, από μεταστατικό καρκίνο.
# Το Εντευκτήριο απόκτησε δικό του χώρο (το «Underground Εντευκτήριο», στη Δεσπεραί 9) μόλις τον Δεκέμβριο του 2001. Ελλείψει χώρου λοιπόν ―έμενα τότε ακόμη στη Σταυρούπολη―, ο Σάββας Γρηγοριάδης, η Αθηνά Καλαϊτζόγλου, η Σίσυ Κανίογλου και το υποκείμενό μου φακελώσαμε το πρώτο τεύχος στο γραφείο μου στην Εθνική Τράπεζα.
# Καθώς ήθελα στο πρώτο τεύχος του περιοδικού να υπάρχει και κείμενο κάποιου “μεγάλου ονόματος” από την Αθήνα, είχα πάρει το θάρρος να τηλεφωνήσω στον Κώστα Ταχτσή (δεν γνωριζόμασταν καθόλου) και να του ζητήσω συνεργασία. Όταν του ανέφερα πως το τεύχος θα περιέχει αφιέρωμα στη φυλακή ως θεσμό, μου είπε ότι ίσως θα μπορούσε να γράψει μία σχετική ιστορία· πράγματι, λίγες εβδομάδες αργότερα μου έστειλε ένα μικρό πεζό υπό τον τίτλο «Μέσ’ απ’ τα σίδερα». Όμως, αφού έλαβε τα αντίτυπα που του ταχυδρόμησα, μου έστειλε ένα.. δυσαρεστημένο μπιλιέτο, όπου με αυστηρό τόνο μού έγραφε ότι στη δημοσίευση υπήρχαν μερικές σοβαρές αβλεψίες και ότι μετάνιωσε που μου έδωσε το κείμενό του.
# Θα ήταν γύρω στο 1990. Η αντρική φωνή στην άλλη άκρη του τηλεφώνου μού συστήθηκε: «Λέγομαι Νίκος Ξανθόπουλος. Κατοικώ στην Αθήνα και εκεί δεν βρίσκω πάντα το περιοδικό σας. Μου λείπουν μερικά τεύχη. Πού μπορώ να σας συναντήσω και να τα προμηθευτώ;». Τι συνωνυμία κι αυτή, σκέφτηκα. Αλλά την επόμενη μέρα, ο φύλακας στην είσοδο του κτιρίου της Τράπεζας, τηλεφώνησε εμβρόντητος για να με ειδοποιήσει ότι «ο Νίκος Ξανθόπουλος, το “παιδί του λαού”», έρχεται στο γραφείο μου! Όταν ο κοσμαγάπητος ηθοποιός άνοιξε την πόρτα, οι συνεργάτιδές μου κι εγώ δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Λες και τον ενοχλούσαν τα καλά λόγια που του έλεγα για τον ίδιο και για τις ταινίες του που είχα δει παιδί ―με τους γονείς μου αλλά και μόνος―, με διέκοψε για να μου πει πόσο του αρέσει το Εντευκτήριο, καθώς και για τη μεγάλη βιβλιοθήκη που διαθέτει στην Αθήνα, με βιβλία και με περιοδικά. Αρνήθηκε να δεχτεί ως δώρο τα τεύχη που τον ενδιέφεραν, επέμενε ώς το τέλος να τα πληρώσει κανονικά, συμφωνήσαμε (νομίζω) σε μια κάποια συμβολική έκπτωση... Η δεύτερη έκπληξη που μου επεφύλασσε ο Ν.Ξ. ήταν η παρουσία του στην εκδήλωση για το Εντευκτήριο που οργάνωσε (9.3.2009) το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος (με πρωτοβουλία του Γιώργου Ζεβελάκη και του Γιάννη Πατίλη), στην αίθουσα του Ιωνικού Συνδέσμου. «Ήρθα από την Παιανία για πάρτη σου», μου είπε. Χρειάζεται να πω πόσο κολακεύτηκα;
# “Περιοδικομανής”, εκδότης ο ίδιος του σπουδαίου ―μολονότι βραχύβιου― περιοδικού Κριτική (1959-1961), o Μανόλης Αναγνωστάκης, σ’ ένα άρθρο του πρωτοδημοσιευμένο στην Αυγή, 1-2.12.1983 (αναδημοσιεύτηκε στο Εντευκτήριο 6, 1989), χωρίζει τα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής σε δύο κατηγορίες: σ’ αυτά που είναι «περισσότερο ανθολόγια καλών κειμένων» και σ’ εκείνα που αποτελούν «δημόσιο βήμα για τη διαμόρφωση μιας πρότασης». Σ’ ένα δίκοπο κείμενό της για το Εντευκτήριο (εφημ. Εποχή, 30.3.2015), η Μάρη Θεοδοσοπούλου, η οποία πάντως είχε αφιερώσει αρκετές φορές τη στήλη της είτε σε τεύχη του περιοδικού είτε σε βιβλία των εκδόσεών του, έγραφε πως «[ο Αναγνωστάκης] μάλλον συγκατατάσσει το περιοδικό στα “έντυπα καλής ανθολογίας”». Πάντως, επειδή μερικές φορές (σπάνιες, είναι η αλήθεια) η ζωή γίνεται δίκαιη, ο Αναγνωστάκης, ένα βράδυ στο σπίτι του στην Πεύκη, παρουσία της συζύγου του, Νόρας, και της αδελφής του, Λούλας, καθώς και του ζεύγους Δημήτρη Δασκαλόπουλου - Μαρίας Στασινοπούλου, μου είπε: «Κορδομενίδη, να το ξέρεις, σε παρακολουθώ με αυστηρότητα. Αλλά πας καλά, το Εντευκτήριο πάει καλά. Και χαίρομαι».
# O πρώτος που υποδέχτηκε το Εντευκτήριο σε έντυπο της Θεσσαλονίκης ήταν ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, με χρονογράφημά του στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη. Και πρώτος στην Αθήνα ο Κώστας Σταματίου, στη σελίδα του για το βιβλίο στα Νέα.
[ πρώτη δημοσίευση στο τχ. Νο 115 του περιοδικού Εντευκτήριο ]
# Βράδυ της 8.11.1987. Μπαίνω στο σπίτι κατά τις 11 το βράδυ ― είχα φύγει στις 8 το πρωί. Η μητέρα μου, μισοξαπλωμένη στο ντιβανάκι της κουζίνας, μ’ ένα μικρό πορτατίφ στο τραπέζι δίπλα της, διαβάζει ένα λαϊκό περιοδικό. Εδώ και λίγο καιρό έχει αρχίσει να ξεχνάει αν πήρε τα φάρμακά της, τι συμφωνήσαμε να μαγειρέψει, αν με ζήτησε κάποιος στο τηλέφωνο... Ωστόσο, με το που μπαίνω στο σπίτι, προτού ακόμη εμφανιστώ στο άνοιγμα της πόρτας, ακούω τη φωνή της: «Αγόρι μου, βγήκε το βιβλίο σου; Είναι όπως το ήθελες; Είσαι ευχαριστημένος; Για φέρ’ το μου να το δω...».
# Στο εξώφυλλο του τεύχους 1 του Εντευκτηρίου, δίπλα στη λέξη του τίτλου, φιγουράρει το σήμα του περιοδικού ―ένα έψιλον πεζό―, από τη σειρά που με συγκινητική προθυμία και ζήλο είχε σχεδιάσει η εικαστικός και αλησμόνητη φίλη Χριστίνα Ζερβού (1937-1988).
Λογότυπος για το Εντευκτήριο από τη Χριστίνα Ζερβού.
Χρησιμοποιήθηκε μόνο στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους.
Κανείς δεν κατάλαβε τι ήταν εκείνο το σήμα, ότι ήταν δηλαδή ένα έψιλον! Η στιγμή που έπρεπε να πω στη δημιουργό του ότι δεν θα υπάρχει στα επόμενα τεύχη ήταν από τις δυσκολότερες στην τριαντάχρονη και κάτι διαδρομή του περιοδικού. Ή έτσι τη συγκρατώ στη μνήμη μου, καθώς η Ζερβού πέθανε λίγους μήνες αργότερα, από μεταστατικό καρκίνο.
Όλοι οι λογότυποι που σχεδίασε για το Εντευκτήριο η Χριστίνα Ζερβού
# Το Εντευκτήριο απόκτησε δικό του χώρο (το «Underground Εντευκτήριο», στη Δεσπεραί 9) μόλις τον Δεκέμβριο του 2001. Ελλείψει χώρου λοιπόν ―έμενα τότε ακόμη στη Σταυρούπολη―, ο Σάββας Γρηγοριάδης, η Αθηνά Καλαϊτζόγλου, η Σίσυ Κανίογλου και το υποκείμενό μου φακελώσαμε το πρώτο τεύχος στο γραφείο μου στην Εθνική Τράπεζα.
# Καθώς ήθελα στο πρώτο τεύχος του περιοδικού να υπάρχει και κείμενο κάποιου “μεγάλου ονόματος” από την Αθήνα, είχα πάρει το θάρρος να τηλεφωνήσω στον Κώστα Ταχτσή (δεν γνωριζόμασταν καθόλου) και να του ζητήσω συνεργασία. Όταν του ανέφερα πως το τεύχος θα περιέχει αφιέρωμα στη φυλακή ως θεσμό, μου είπε ότι ίσως θα μπορούσε να γράψει μία σχετική ιστορία· πράγματι, λίγες εβδομάδες αργότερα μου έστειλε ένα μικρό πεζό υπό τον τίτλο «Μέσ’ απ’ τα σίδερα». Όμως, αφού έλαβε τα αντίτυπα που του ταχυδρόμησα, μου έστειλε ένα.. δυσαρεστημένο μπιλιέτο, όπου με αυστηρό τόνο μού έγραφε ότι στη δημοσίευση υπήρχαν μερικές σοβαρές αβλεψίες και ότι μετάνιωσε που μου έδωσε το κείμενό του.
# Θα ήταν γύρω στο 1990. Η αντρική φωνή στην άλλη άκρη του τηλεφώνου μού συστήθηκε: «Λέγομαι Νίκος Ξανθόπουλος. Κατοικώ στην Αθήνα και εκεί δεν βρίσκω πάντα το περιοδικό σας. Μου λείπουν μερικά τεύχη. Πού μπορώ να σας συναντήσω και να τα προμηθευτώ;». Τι συνωνυμία κι αυτή, σκέφτηκα. Αλλά την επόμενη μέρα, ο φύλακας στην είσοδο του κτιρίου της Τράπεζας, τηλεφώνησε εμβρόντητος για να με ειδοποιήσει ότι «ο Νίκος Ξανθόπουλος, το “παιδί του λαού”», έρχεται στο γραφείο μου! Όταν ο κοσμαγάπητος ηθοποιός άνοιξε την πόρτα, οι συνεργάτιδές μου κι εγώ δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Λες και τον ενοχλούσαν τα καλά λόγια που του έλεγα για τον ίδιο και για τις ταινίες του που είχα δει παιδί ―με τους γονείς μου αλλά και μόνος―, με διέκοψε για να μου πει πόσο του αρέσει το Εντευκτήριο, καθώς και για τη μεγάλη βιβλιοθήκη που διαθέτει στην Αθήνα, με βιβλία και με περιοδικά. Αρνήθηκε να δεχτεί ως δώρο τα τεύχη που τον ενδιέφεραν, επέμενε ώς το τέλος να τα πληρώσει κανονικά, συμφωνήσαμε (νομίζω) σε μια κάποια συμβολική έκπτωση... Η δεύτερη έκπληξη που μου επεφύλασσε ο Ν.Ξ. ήταν η παρουσία του στην εκδήλωση για το Εντευκτήριο που οργάνωσε (9.3.2009) το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος (με πρωτοβουλία του Γιώργου Ζεβελάκη και του Γιάννη Πατίλη), στην αίθουσα του Ιωνικού Συνδέσμου. «Ήρθα από την Παιανία για πάρτη σου», μου είπε. Χρειάζεται να πω πόσο κολακεύτηκα;
# “Περιοδικομανής”, εκδότης ο ίδιος του σπουδαίου ―μολονότι βραχύβιου― περιοδικού Κριτική (1959-1961), o Μανόλης Αναγνωστάκης, σ’ ένα άρθρο του πρωτοδημοσιευμένο στην Αυγή, 1-2.12.1983 (αναδημοσιεύτηκε στο Εντευκτήριο 6, 1989), χωρίζει τα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής σε δύο κατηγορίες: σ’ αυτά που είναι «περισσότερο ανθολόγια καλών κειμένων» και σ’ εκείνα που αποτελούν «δημόσιο βήμα για τη διαμόρφωση μιας πρότασης». Σ’ ένα δίκοπο κείμενό της για το Εντευκτήριο (εφημ. Εποχή, 30.3.2015), η Μάρη Θεοδοσοπούλου, η οποία πάντως είχε αφιερώσει αρκετές φορές τη στήλη της είτε σε τεύχη του περιοδικού είτε σε βιβλία των εκδόσεών του, έγραφε πως «[ο Αναγνωστάκης] μάλλον συγκατατάσσει το περιοδικό στα “έντυπα καλής ανθολογίας”». Πάντως, επειδή μερικές φορές (σπάνιες, είναι η αλήθεια) η ζωή γίνεται δίκαιη, ο Αναγνωστάκης, ένα βράδυ στο σπίτι του στην Πεύκη, παρουσία της συζύγου του, Νόρας, και της αδελφής του, Λούλας, καθώς και του ζεύγους Δημήτρη Δασκαλόπουλου - Μαρίας Στασινοπούλου, μου είπε: «Κορδομενίδη, να το ξέρεις, σε παρακολουθώ με αυστηρότητα. Αλλά πας καλά, το Εντευκτήριο πάει καλά. Και χαίρομαι».
# O πρώτος που υποδέχτηκε το Εντευκτήριο σε έντυπο της Θεσσαλονίκης ήταν ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, με χρονογράφημά του στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη. Και πρώτος στην Αθήνα ο Κώστας Σταματίου, στη σελίδα του για το βιβλίο στα Νέα.
[ πρώτη δημοσίευση στο τχ. Νο 115 του περιοδικού Εντευκτήριο ]
