Εθνικιστές και πατριώτες

Στο βάθος η τηλεόραση παίζει Ουκρανία. Πύραυλοι, βόμβες, καταστροφές, νεκροί, νεκροί, νεκροί.

Κι ανάμεσά τους άνθρωποι πανικόβλητοι που προσπαθούν να δραπετεύσουν από την κόλαση. Γυναίκες με παιδιά στην αγκαλιά, κι άλλες, κι άλλες.

Ο σπήκερ λέει: «Μέχρι σήμερα τρία εκατομμύρια άμαχοι έχουν εγκαταλείψει την χώρα».

Μπροστά μου ένα βιβλίο. Τίτλος: «Η έξοδος». Υπότιτλος: «Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών παραλίων της Μικρασίας». Έκδοση του «Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών».

Διαβάζω σελίδες από το βιβλίο, βλέπω εικόνες από την τηλεόραση, και ξαφνικά γίνονται ένα. Οι αφηγήσεις των Ουκρανών αμάχων, οι αναμνήσεις των Μικρασιατών Ελλήνων, σχεδόν συμπίπτουν. Οι ίδιοι φόβοι, οι ίδιες πληγές, ο ίδιος πανικός. Οι πρόσφυγες είναι όλοι ίδιοι.

Και ακόμα χειρότερα, όταν συνειδητοποιώ ότι τους Ουκρανούς τους διώχνει ο Πούτιν, αλλά τους Έλληνες τους διώξαμε εμείς. Η απόφαση των λαμπρών στρατηγών μας να μην αρκεστούμε στην Σμύρνη, που την εποπτεία της μας είχαν αναθέσει οι Σύμμαχοι, αλλά με ένα στρατό ήδη κουρασμένο από τους Βαλκανικούς πολέμους, να εκστρατεύσουμε για τα ενδότερα. Τον Σαγγάριο, την Άγκυρα και την …Κόκκινη Μηλιά!

Ηττηθήκαμε κατά κράτος, υποχωρήσαμε ραγδαία, καταστρέφοντας κάθε χωριό που συναντήσαμε, εκδηλώνοντας την αγανάκτηση και την απογοήτευσή μας με περιττές θηριωδίες. Φυσικό ήταν οι Τούρκοι να απαντήσουν με τον ίδιο τρόπο και οι Έλληνες να χάσουν μία ολόκληρη πατρίδα με βάθος χρόνου τριών χιλιάδων ετών. (Αρχαία Ιωνία!). Πράγμα που ολοκληρώθηκε μερικά χρόνια αργότερα με την ανταλλαγή πληθυσμών.

Κάθε φορά που μιλάμε για την Μικρασιατική Καταστροφή πρέπει να θυμόμαστε ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι γι αυτήν. Είναι κακό ναρκωτικό ο εθνικισμός.

Θυμάμαι έναν Τούρκο ιστορικό που μου έλεγε: «Μα γιατί λέτε πάντα ότι εμείς είμαστε επιθετικοί απέναντί σας; Η τελευταία φορά που σας επιτεθήκαμε εμείς ήταν το 1453. Ενώ εσείς μας επιτεθήκατε πέντε φορές: το 1821, το 1897, το 1912, το 1922, και το 1974 στην Κύπρο». (Αχ Ιωαννίδη, τι μας έκανες!)

Η αλήθεια είναι πως ο Τούρκος είχε πιεί μερικά ποτηράκια παραπάνω στο γεύμα μετά το συνέδριο – κι έτσι δεν άνοιξα συζήτηση.

Πίσω στην Ουκρανία. Μια συμπαθή και ξεκάθαρη χώρα, που υποφέρει τα πάνδεινα γιατί θέλει να ζήσει δημοκρατικά και ελεύθερα. Οι δικαιολογίες του Πούτιν είναι  κλασικές «προφάσεις εν αμαρτίαις». Μέχρι που βάφτισε Ναζί τον πρόεδρο  Ζελένσκι που είναι …εβραίος. Εβραίο Ναζί δεν είχε ακόμα δει η υφήλιος.

Πώς οι άνθρωποι παρασύρονται από αυτό το τοξικό ποτό, τον εθνικισμό. Τι θα κερδίσει ο Πούτιν; Αυτό που κέρδισαν ο Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Μάο και οι ακόλουθοί τους: Τον τίτλο του «Χασάπη των Λαών». Κι αν ακόμα νικήσει σε αυτόν τον πόλεμο, οι Ουκρανοί ποτέ δεν θα τον αποδεχθούν. Και με την πρώτη ευκαιρία θα επαναστατήσουν.

Και επειδή συχνά συναντώ την σύγχυση ανάμεσα στους τίτλους «εθνικιστής» και «πατριώτης», ας ξαναγράψω άλλη μία φορά την διαφορά. Και οι δύο αγαπούν την πατρίδα τους. Με την διαφορά πως ο πατριώτης την αγαπάει όχι επιθετικά αλλά τρυφερά: σαν την δική του γωνιά, την δική του γειτονιά σε αυτή τη γη – ενώ αποδέχεται και τις άλλες πατρίδες. Αντίθετα ο εθνικιστής την θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες, και μάχεται για να τις κατανικήσει και να τις υποτάξει, αποδεικνύοντας την ανωτερότητά της.

Με άλλα λόγια ο Ζελένσκι είναι πατριώτης ενώ ο Πούτιν εθνικιστής.

Και τι γίνεται με αυτούς που ενώ ανήκουν σε άλλη πατρίδα, μάχονται να αποδείξουν την ανωτερότητα μιας τρίτης. Ξέρω Έλληνες που είναι εθνικιστές …της Ρωσίας.

Ε, αυτοί θα συνοδέψουν τον Πούτιν, στον παράδεισο των σφαγέων… 

Αλήθεια, είμαι τόσο φθονερός;

«Φθόνος: ζήλια και μίσος που αισθάνεται κάποιος, λόγω της υπεροχής, της ευημερίας ή των επιτευγμάτων άλλου προσώπου».

Επειδή δεν ήμουν σίγουρος για τον ορισμό της λέξης «φθόνος» κατέφυγα στο χρηστικό λεξικό της Ακαδημίας. Η φράση που παραθέτω είναι κατά λέξιν ο επίσημος ορισμός.

Ένας άνθρωπος που εκτιμώ και διαβάζω από χρόνια (ο Ανδρέας Δρυμιώτης, σύμβουλος επιχειρήσεων και τακτικός συνεργάτης της «Καθημερινής»), στο φύλλο της 13^ης Μαρτίου δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Αλήθεια γιατί είμαστε τόσο φθονεροί;» Ο πληθυντικός ήταν προσχηματικός: τελικά αφορούσε εμένα.

Έμεινα κατάπληκτος. Ο φθόνος είναι ένα από τα ελάχιστα συναισθήματα που δεν έχω νιώσει ποτέ μου (γι΄ αυτό και έψαχνα τον ορισμό). Τα «επιτεύγματα των άλλων  προσώπων» δεν τα ζήλεψα ποτέ – μου αρκούσαν τα δικά μου. Και φυσικά δεν ένιωσα ποτέ μίσος (τι βαριά λέξη!) για οποιονδήποτε άνθρωπο. Απέχθεια, περιφρόνηση, αποτροπιασμό – ναι, σπάνια. Αλλά μίσος;

Ποιος ήταν ο λόγος που κατηγορήθηκα;

Όταν ανακοινώθηκε η ανάθεση της οργάνωσης του εορτασμού των 200 χρόνων από το 21 είχα γράψει ένα άρθρο (εδώ στο «Βήμα») αναφέροντας αυτά που φοβόμουνα ότι μπορεί να συμβούν. (14.8.19). Φυσικά ήξερα πως η κυρία Αγγελοπούλου είχε πετύχει θαύματα στην οργάνωση των Ολυμπιακών – αλλά φοβόμουνα ότι ο κλασικός εθνο-θρησκευτικός ενθουσιασμός των Ελλήνων, θα την παρέσυρε σε μία γιορτή «φουστανέλας». Άλλο οι Ολυμπιακοί – άλλο η μεγάλη εθνική επέτειος.

Δεν υπήρχε κανένας φθόνος στο κείμενό μου – μόνο μία παραίνεση. Φυσικό να  προέρχεται από έναν άνθρωπο που όπως όλοι οι Έλληνες, έχει κουραστεί να ακούει πανηγυρικούς και να υφίσταται ανύπαρκτους μύθους σαν την Αγία Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό.

Όταν έληξαν οι εορτασμοί έγραψα ένα άρθρο με τίτλο «Κακός προφήτης – ευτυχώς». Το οποίο ουσιαστικά ήταν μία παραδοχή του ότι είχα πέσει έξω ή είχα εισακουσθεί, στο πρώτο άρθρο. Και ότι ο εορτασμός (βοήθησε κι ο κορονοϊός) ήταν σεμνός, ουσιαστικός και  (το μεγαλύτερο κέρδος) μας άφησε πίσω νέα, πολύτιμα ιστορικά βιβλία Ελλήνων και ξένων.

Δεν θα συγκρουσθώ με τον κ. Δρυμιώτη για τον ρόλο της εκκλησίας στην επανάσταση. Μπορεί ο Απόστολος Παύλος να έγραψε εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια το περίφημο: «Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην…» αλλά το Πατριαρχείο, τα χρόνια πριν την επανάσταση, χαρακτήριζε τον Σουλτάνο σαν πατέρα μας και την σκλαβιά μας σαν οδό σωτηρίας». Ας διαβάσει ένα βιβλίο για τον «Ελληνικό Διαφωτισμό» (Π. χ. του κ. Πάσχάλη Κιτρομηλίδη).

Αυτό που δεν καταλαβαίνω είναι από που του προέκυψε ο «φθόνος» μου για την κυρία Αγγελοπούλου. Μάλλον με μπέρδεψε με άλλους που αναφέρει. Δεν έχω κανένα λόγο να την φθονώ – ίσα-ίσα που αναγνωρίζω και χαίρομαι τα επιτεύγματά της. Και το γεγονός (που δεν γνώριζα) ότι τα έξοδα του εορτασμού δεν επιβάρυναν τον Έλληνα φορολογούμενο είναι πραγματικός άθλος.

Αναγκάζομαι λοιπόν  να γράψω και τρίτο άρθρο για το ίδιο θέμα, διότι με ενόχλησε πολύ το ότι ένας άνθρωπος που εκτιμώ, με φόρτωσε με μία ιδιότητα που ουδέποτε ένιωσα: τον φθόνο. Αν κάθε κριτική – είτε προληπτικός σχολιασμός, είτε κατόπιν εορτής, θεωρείται θέμα φθόνου, τότε αυτό θα ήταν το τέλος της διανόησης και του διαλόγου στον τόπο μας. Βαριά λέξη, κάνει bullying στην ελεύθερη σκέψη.

Λίγο μετά την δημοσίευση του πρώτου άρθρου, η κυρία Γιάννα Αγγελοπούλου με πήρε τηλέφωνο και μου ζήτησε να συναντηθούμε. Δέχθηκα ευχαρίστως. Της απάντησα ότι είμαι στην διάθεσή της. Δεν μου ξανατηλεφώνησε.

Αλλά δεν την …φθόνησα, καθόλου γι αυτό.

 

Ογδόντα χρόνια πίσω

Όλες αυτές τις μέρες του πολέμου, έχω γυρίσει πίσω, στην παιδική μου ηλικία.

Είμαι πέντε χρονών και ακούω τις πρώτες μου σειρήνες. Είναι οι ίδιες με αυτές που ουρλιάζουν στο Κίεβο. Ογδόντα χρόνια οι σειρήνες δεν έχουν αλλάξει καθόλου.

Ο πατέρας μου με τυλίγει σε μια κουβέρτα, με παίρνει αγκαλιά και με κατεβάζει στο «καταφύγιο». Καταφύγιο είναι το υπόγειο του σπιτιού μας, στην οδό Μιχαήλ Βόδα. Δίπατο, καινούργιο, χτισμένο με «μπετόν αρμέ» (πρώτη φορά ακούω αυτές τις λέξεις) έχει ονομαστεί καταφύγιο, από την Αεράμυνα. Έρχονται και άλλοι γείτονες.

Είναι απίθανο, αλλά ζω ταυτόχρονα δύο ζωές. Κρεμασμένος στην τηλεόραση παρακολουθώ όλο το δράμα της Ουκρανίας ενώ μέσα μου ξαναζώ τον παιδικό μου εφιάλτη. Σειρήνες, εκρήξεις («χτύπησαν καράβια στον Πειραιά!»), πόλεμος, ΠΟΛΕΜΟΣ!

Χιόνι στην Ουκρανία, πολύ χιόνι. Χιόνι και στην Αθήνα. Είμαι εξήμιση χρόνων και τα χέρια μου γεμάτα χιονίστρες. Ναι, χιονίστρες, με αίμα. Είναι ο χειμώνας του 1941, ο πιο βαρύς της Κατοχής. Σέρνονται άνθρωποι στα πεζοδρόμια και φωνάζουν: «Πεινάω». Ένας τέτοιος φώναζε όλη νύχτα έξω από το σπίτι μας. Κατέβηκε η μάνα μου και του έδωσε ένα κομμάτι ξερό ψωμί. «Δεν είχαμε τίποτα άλλο», μας είπε, γυρίζοντας.

Δεν κοιμήθηκα όλη τη νύχτα. Το πρωί έπαψε να φωνάζει και με πήρε ο ύπνος. Αργότερα έμαθα ότι τον βρήκαν νεκρό να κρατάει το ψωμί. Δεν μπόρεσε να το μασήσει, δεν είχε δύναμη.

ΠΟΛΕΜΟΣ. Δεκεμβριανά. Ακούω τους όλμους να περνάνε πάνω από το σπίτι. Κάνουνε ένα περίεργο ήχο σαν γλουγλούκιασμα. Σκάνε κοντά, ραγίζουν τζάμια. Τα κρατάνε οι ταινίες της συσκότισης.

Κι εγώ, δεκαπέντε μέρες τώρα, ζω στην Ουκρανία. Μου γράφουν σχόλια αναγνώστες (η στήλη αναδημοσιεύεται στο Facebook) και μου θυμίζουν διάφορα. Π. χ.: «το δράμα των Παλαιστίνιων». Λες και αυτό εξισορροπεί το δράμα των Ουκρανών. Βρίζουν την Δύση για να δικαιολογήσουν  τον Πούτιν.

Δεν έχουν ζήσει πόλεμο. Νομίζουν πως ο πόνος του ενός εξουδετερώνει τον πόνο του άλλου. Αυτά τα χιλιάδες παιδάκια που ξενιτεύονται για να γλυτώσουν, ποιος θα τα παρηγορήσει για τον τρόμο τους. Έτσι ένιωθα κι εγώ όταν με έστελναν σε άλλο σπίτι «για ασφάλεια». Τι ασφάλεια – ξένος χώρος: εκεί φοβόμουν περισσότερο!

Δεν υπάρχει καλός πόλεμος. Ούτε δίκαιος πόλεμος υπάρχει – ακόμα και ο αμυντικός σκοτώνει.

Ο άνθρωπος που αρχίζει ένα πόλεμο, έστω για να διορθώσει ένα άδικο, θα σκοτώσει, δημιουργώντας αμέσως ένα νέο άδικο. Όχι, δεν παίζουμε εδώ με μολυβένια στρατιωτάκια, που τα σηκώνουμε πάλι και τα στήνουμε μόλις πέσουν. Εδώ παίζουμε με ζωές ανθρώπων, που χάνονται για πάντα.

Δεν υπάρχει ανθρώπινο πρόβλημα που να μην μπορεί να λυθεί με διάλογο, με διαιτησία, με ανάλυση και καλή θέληση.

Αλλά φταίμε που έχουμε δημιουργήσει τον μύθο με τους δήθεν Μεγάλους στρατηλάτες. Όχι, ούτε ο Ναπολέων, ούτε ο Αλέξανδρος ήταν Μέγας επειδή κατέκτησαν ξένες χώρες δολοφονώντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που δεν τους είχαν φταίξει σε τίποτα. Σβήστε τους από τα βιβλία της ιστορίας! Ακόμα χειρότερα: Στιγματίστε τους για τον πόνο και την δυστυχία που έφεραν στην οικουμένη!

Ο πόλεμος της Ουκρανίας είναι άλλο ένα δείγμα πως δεν έχουμε ακόμα ωριμάσει σαν ανθρωπότητα. Ίσως κάποτε λογικευθούμε και πάψουμε να παίζουμε με στρατιωτάκια.

Αλλά πολύ φοβάμαι πως δεν θα ζήσω αρκετά για να δω αυτό το θαύμα. 

Τι να έγιναν οι 450 Ουκρανοί αναγνώστες μου;

Αυτό το blog ξεκίνησε στις 2 Ιανουαρίου του 2006. Πέρασε εποχές δόξας όπου κάθε μέρα είχε χιλιάδες αναγνώστες και εκατοντάδες σχόλια. Η επιτυχία του ήταν όμως και το μεγάλο του πρόβλημα. Μου κάλυπτε όλο τον διαθέσιμο χρόνο μου. Η πληθώρα των σχολίων είχε ενδιαφέρον αλλά σύντομα τράβηξε όλα τα τρολς και τους βωμολόχους. Αναγκάστηκα να βάλω φίλτρο – που σημαίνει να διαβάζω όλα τα σχόλια πριν δημοσιευθούν και να αποφασίζω ποια θα κοπούν. Δεν ένιωθα άνετα σαν λογοκριτής, έχανα πολύ χρόνο και τελικά έκοψα τελείως τα σχόλια. Αυτό βεβαίως έφερε και την παρακμή. Οι πολλές χιλιάδες αναγνώστες έγιναν λίγες και μετά εκατοντάδες. Αν θέλει κανείς να δει το μπλογκ στις δόξες του, μπορεί να βρει τα δύο πρώτα χρόνια του στις ιστοσελίδες μου http://ndimou.gr/el/blogs/ 

H Google φροντίζει σε κάθε blog να παραθέτει διάφορες στατιστικές (τα blogger και blogspot είναι δική της, δωρεάν υπηρεσία). Οι στατιστικές αναφέρον, για κάθε blog, πόσοι αναγνώστες το επισκέφθηκαν, από ποιο δίκτυο συνδέθηκαν, ακόμα και πόση ώρα έμεινε συνδεδεμένος ο κάθε επισκέπτης. Μελετώντας τις στατιστικές μαθαίνεις ότι σε διαβάζουν 1800 από τις ΗΠΑ, 600 από την Γαλλία, κλπ. Έλληνες φυσικά, μια και το κείμενο είναι στα Ελληνικά. 

Από ένα σημείο και πέρα μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η παρουσία αναγνωστών από την Ουκρανία. Δεν ήξερα τίποτα γι αυτή τη χώρα, αλλά η σταθερή παρουσία υπερτετρακοσίων αναγνωστών, με ώθησε να μάθω. Έτσι πληροφορήθηκα ότι υπάρχει μεγάλη ελληνική παροικία στην νότια Ουκρανία, και ότι οι Έλληνες εκεί έχουν κρατήσει ζωντανή την γλώσσα τους, παρόλο που μερικοί είναι στην τρίτη και τέταρτη γενιά. 

Βέβαια και σε άλλη κράτη της Κεντρικής Ευρώπης υπάρχουν ελληνικές παροικίες, μερικές μάλιστα μεγαλύτερες, ανάλογα και με το μέγεθος του κράτους. Π.χ. στην Γερμανία υπάρχουν σαφώς περισσότεροι Έλληνες από ότι στην Ουκρανία – όμως οι στατιστικές της Google έδειχναν ότι οι Ουκρανοί αναγνώστες μου ήταν συνήθως περισσότεροι και κυρίως πιο σταθεροί. 

Τώρα που γράφω, διαβάζω σε άλλο παράθυρο της οθόνης του υπολογιστή: «Δορυφόρος κατέγραψε μεγάλη στρατιωτική φάλαγγα μήκους 70 χιλιομέτρων που κατευθύνεται προς στο Κίεβο».

Έτσι, ο δαιμόνιος Πούτιν. Αφού δεν του πέτυχε η αρχική έφοδος, κερδίζει χρόνο με δήθεν διαπραγματεύσεις, και ξεδιπλώνει την αριθμητική και τεχνολογική του υπεροχή. 

Ότι θα κερδίσει τον πόλεμο είναι σχεδόν σίγουρο. Ελπίζω όμως να χάσει την ειρήνη. Ανάγκασε όλη την ανθρωπότητα να ανατριχιάσει ακούγοντας την απειλή με τα πυρηνικά. Ούτε γι αστείο δεν προφέρεται πια αυτή η λέξη. Είναι η λέξη που θα σου χαρίσει μόνον εχθρούς. 

Η έννοια του γκάνγκστερ είναι βέβαια Αμερικάνικη επινόηση – αλλά ταιριάζει απόλυτα στον Πούτιν. Ψυχρός, ατάραχος, σου δίνει την απόλυτη σιγουριά ότι είναι ικανός για όλα. 

Τουλάχιστον οι «νονοί» της Μαφίας και της Cosa Nostra είχαν (έστω μεταξύ τους) μία θαλπωρή, μία οικογενειακή ζεστασιά – έστω κι αν ήταν ικανοί για το χειρότερο. Αυτός σε πείθει με την πρώτη ματιά ότι είναι φίδι – δηλητηριώδες. Ακόμα όμως και τα φίδια μπορεί να είναι χρήσιμα. 

Παρακολουθώντας την συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπου μίλησε ο Ζελένσκι, ανατρίχιασα. Να, είπα που υπάρχει η Ευρώπη, ενωμένη σαν μια γροθιά. Ιστορική στιγμή – ο κόσμος αλλάζει! 

Πάλι σκέπτομαι τους αναγνώστες μου. Μερικοί θα έφυγαν στην μαύρη προσφυγιά, με ένα μπόγο ρούχα. Άλλοι θα κάνουν πόλεμο, είτε σαν επιστρατευμένοι, είτε σαν ελεύθεροι σκοπευτές. Οικογένειες θα θάφτηκαν στα υπόγεια του σπιτιού τους, όπως εμείς στον Αλβανικό πόλεμο όταν χτυπούσαν οι σειρήνες. Ελπίζω να είναι ζωντανοί και υγιείς. 

Ξαφνικά τους νιώθω να μου λείπουν, να μου λείπουν πολύ, κι ας είχαμε μείνει χρόνια χώρια. Δεν νομίζω ότι κανένας από αυτούς θα διαβάσει αυτό το blog. 

Ίσως αργότερα όταν τελειώσουν όλα, να πέσει σε κάποιου Ελληνο-Ουκρανού τα χέρια. Θα ήθελα να του πω, ότι γράφοντας αρκετές φορές βούρκωσα.