Πρωτοχρονιάτικο 2022

-       Άλλος ένας χρόνος!

Άλλος ένας. Πού είναι η εποχή όπου βιαζόμαστε να μεγαλώσουμε; Να προσθέσουμε ένα χρόνο στην ηλικία μας, να γίνουμε Μεγάλοι… (Που να ξέραμε τα χάλια των μεγάλων…)

Βέβαια ήταν πιο δύσκολοι οι χρόνοι εκείνοι. Κατοχή, εμφύλιος, κρύο, πείνα και των γονέων…

-             -     Γιατί φέτος τι είναι; Πανδημία, να σε κυνηγάνε όλα τα γράμματα του αλφαβήτου!  Και κάθε πρόσθετος χρόνος, τώρα βαραίνει την πλάτη σου και το βήμα σου. Γεράματα!

-               -    Α – να σου πω. Δεν θα κλάψουμε τώρα την μοίρα μας. Ευτυχώς είμαστε και οι δύο υγιείς τρισεμβολιασμένοι και τα έχουμε τετρακόσια. Άντε, και καλή χρονιά!

Ο αυθεντικός αυτός διάλογος έγινε προχθές, παραμονή ανάμεσα σε μένα κι ένα παλιό συμμαθητή – έναν από τους ελάχιστους που έχουν απομείνει. Για κάποιο περίεργο λόγο, η τάξη μας δεν είχε καλή τύχη. Σχεδόν τα τρία τέταρτα έχουν αποδημήσει εις Κύριον. Και οι υπόλοιποι έχουν εξαφανιστεί. Η αλήθεια είναι πως από την αρχή είχε υπάρξει μεγάλη διασπορά και κάθε φορά που συναντούσαμε κάποιον, γινόταν μάθημα γεωγραφίας.

-          Πού ζεις τώρα εσύ;

Και καλά αν ήταν σε κάποιο κράτος ευρωπαϊκό. Αλλά οι αθεόφοβοι είχαν οργώσει την Αφρική, την Βραζιλία, την Κίνα, τον Καναδά – μέχρι και την άκρη του κόσμου που ονομάζεται Νέα Ζηλανδία.  Και ούτε καν στις πρωτεύουσες ζούσαν – αλλά σε μικρές πόλεις που δεν τις έβρισκες ούτε στον Άτλαντα.

Δύο – τρεις συναντήσεις (Class reunions) που είχαμε οργανώσει μεσοδρομίς ούτε το ένα τρίτο δεν συγκέντρωσαν. Άσε που σχεδόν δεν αναγνωρίζαμε ο ένας τον άλλον. Είχαμε την κακή έμπνευση να καλέσουμε και τις συμβίες, οι οποίες αποτελούσαν ένα μικρό ΟΗΕ και άκουγες γύρω σου περίεργους φθόγγους. (Χάθηκε να πάρουν παπούτσι από τον τόπο τους;).

Πέρασαν μερικά χρόνια, κι όταν κάποιοι προσπάθησαν να αναβιώσουν τις συναντήσεις, δεν έβρισκαν κανένα. Παραιτήθηκαν.

Έτσι λοιπόν χάθηκαν οι παλιοί φίλοι. Γιατί πού γίνονται οι φιλίες; Στη γειτονιά, στο σχολείο, στο στρατό. Άντε και στο πανεπιστήμιο (για όσους σπούδασαν).

Ήδη και με μας είχε αρχίσει να συμβαίνει αυτό που σύντομα θα γίνει ο κανόνας. Στη ζωή μας αλλάζαμε δουλειές, αλλάζαμε περιβάλλον, αλλάζαμε συζύγους… Μεγάλη κινητικότητα. Παλιά οι άνθρωποι ζούσαν σε ΕΝΑ τόπο, έκαναν ΜΙΑ δουλειά (που συνήθως κληρονομούσαν από τον πατέρα) παντρεύονταν την γειτονοπούλα ή την συμμαθήτρια και ήταν σταθερά προσηλωμένοι στο κόμμα που ψήφιζαν, την ομάδα που υποστήριζαν, την παρέα όπου σύχναζαν.

Οι νέες γενιές, όπως λένε οι ειδικοί, στην διάρκεια της ζωής τους, θα αλλάζουν δύο και τρία επαγγέλματα, τόπους διαμονής, άντε και οικογένειες.

Με τρεις γάμους πίσω μου, δύο διαζύγια, διάφορες ειδικότητες, άλλες σπουδές για άλλες δουλειές, είμαι ήδη κι εγώ ένας από αυτούς. Μόνο σταθερό: το γράψιμο. Αλλά έχει διαφορά αν γράφεις ποιήματα, διαφημιστικά κείμενα, σενάρια, διηγήματα, δοκίμια, επιφυλλίδες, blog, μελέτες ή σάτιρες. Πολλές φορές αρχίζεις και μοιάζεις με αυτό που γράφεις – διαμορφώνεσαι μαζί του.

Και τώρα περιμένουμε πώς θα μας φερθεί ο καινούργιος χρόνος. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μετά από μας θα μιλάνε για την «εποχή της πανδημίας». Αυτοί που θα έχουν μείνει πίσω… όσοι βεβαίως επιβιώσουν.

Ελπίζουμε οι νέες ποικιλίες ιών να μας φερθούν ηπιότερα. Ήδη η «Όμικρον» απαιτεί πενθήμερη καραντίνα (αντί της δεκαήμερης) εφόσον δεν εκδηλωθούν βαριά συμπτώματα.

Καλή χρονιά, αναγνώστες! Εύχομαι πάντα δύο πράγματα: Υγεία και Τύχη! 

Κακός προφήτης – ευτυχώς!

 Όταν αναγγέλθηκε για πρώτη φορά ο εορτασμός των 200 ετών από την επανάσταση και εκλήθη η κυρία Αγγελοπούλου στο Μέγαρο Μαξίμου, αισθάνθηκα ρίγη στην πλάτη μου.

Τότε, αυθόρμητα, έγραψα ένα μελλοντολογικό σατιρικό κείμενο που συνόψιζε τα χειρότερα που προοιωνιζόμουνα με τίτλο: «Πώς θα γλυτώσω το νέο 21;» όπου συνόψιζα όλες μου τις σκοτεινές προβλέψεις. Είχα οραματισθεί τους κλασικούς εορτασμούς με φουστανέλες, πανηγυρικό δημοδιδασκάλου και πατριωτικό ποίημα επί 200 και με είχε καταλάβει πανικός. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο blog τις 8.11.19 και ενόχλησε αρκετούς που πήραν την σάτιρα στα σοβαρά.

Ευτυχώς είχα πέσει έξω.

Ίσως βοήθησα κι εγώ να αποφευχθεί το κακό λαϊκό θέατρο. Στις 6.6.20 έγραψα ένα άρθρο με 12 σοβαρές προτάσεις: αποφυγή του εθνικισμού, επικέντρωση όχι τόσο στην επανάσταση καθαυτή αλλά περισσότερο στα 200 χρόνια που διαμόρφωσαν το ελληνικό έθνος και κράτος όπως το ξέρουμε σήμερα. Γιατί η επανάσταση καθαυτή είναι μία σκοτεινή σελίδα που (εκτός από τις πρώτες νίκες) διαπρέπει μόνο στο εμφύλιο μίσος. Προβολή των επιτευγμάτων του Ελληνικού κράτους επί δύο αιώνες – και των ηγετών που πρωτοστάτησαν σε αυτά.

Φιέστες είχαμε λίγες – ευτυχώς. Αλλά με την ευκαιρία εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν σοβαρές ιστορικές μελέτες, Ελλήνων και ξένων ιστορικών. Εμπλουτίστηκαν οι βιβλιοθήκες και οι γνώσεις μας. Οι πανηγυρισμοί ξεχνιούνται αλλά τα κείμενα μένουν.

Και τα βιβλία των (ξένων κυρίως) ιστορικών μας έδωσαν μία νέα εικόνα της Ελληνικής Επανάστασης ιδωμένης μέσα από το πρίσμα της όλης ευρωπαϊκής και διεθνούς συγκυρίας. Πολύ πιο πλούσια και σε βάθος.

Χαίρομαι λοιπόν πολύ που με το πρώτο – σατιρικό – κείμενό μου αποδείχθηκα κακός προφήτης. Οι σημερινοί Έλληνες αποδείχθηκαν πιο ώριμοι, παραιτήθηκαν από τους χορούς και τα πανηγύρια. Βοήθησε βέβαια, άθελά της, και η πανδημία που ανάγκασε τον κόσμο να αποφύγει συγκεντρώσεις και εορταστικές εκδηλώσεις.

Ελπίζω λοιπόν τα θετικά στοιχεία του εορτασμού, να επιδράσουν περισσότερο βοηθώντας τον Ελληνικό λαό να εμβαθύνει στη μοίρα του.

Γιατί αμέσως, τον επόμενο χρόνο, έχουμε μιαν άλλη, μόνο πικρή, επέτειο – τα εκατόχρονα της Μικρασιατικής καταστροφής – που κι αυτή θα πρέπει να επιδράσει διδακτικά στον Ελληνικό λαό.

Μπορεί οι πρόγονοί του να ανακάλυψαν το μέτρο – αλλά οι πρωταγωνιστές της Μικρασίας το έχασαν τελείως. Μαζί με τα διδάγματα της επανάστασης μπορούν να μας οδηγήσουν προς την πλήρη ωριμότητα. Την έχουμε απόλυτη ανάγκη. 

ο μικρόν και Ω! μεγάλο

Ο έχων τα πάντα «εν σοφία ποιήσει», μας έστειλε πρώτο τον κορωνοϊό (ή COVID-19). Κάτι κακό θα είχαμε κάνει και θέλησε να μας τιμωρήσει. Αφού πέθαναν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες οι επιστήμονες κατάφεραν (με χίλιους κόπους) και βρήκαν το εμβόλιο. Αμέσως εξαπέστειλε την παραλλαγή «Δέλτα» να καλύψει το κενό. Και πριν τα βρούμε με την Δέλτα, να σου και το «Όμικρον»!

Αλίμονο! Το ελληνικό αλφάβητο έχει 24 γράμματα– κι άμα τελειώσουν τα φωνήεντα θα πάμε και στα σύμφωνα!

Κατάλαβα πάντως γιατί οι ευσεβείς πιστοί, μοναχοί, ιερείς και αρχιερείς δεν αποδέχονται τα εμβόλια – και χρειάστηκε όλη η πειθώ του κράτους για να τα δεχθούν – έστω και με το ζόρι. Γιατί πώς συμβιβάζονται οι πανδημίες με την εικόνα ενός Πανάγαθου και Παντοδύναμου Θεού;

Ναι, επαναλαμβάνω την αφελή απορία που έκανε τον καθηγητή της θεολογίας στο δημοτικό, να με πετάξει έξω από την τάξη. «Μα εσύ είσαι άθεος!» μου είπε στο διάλειμμα.

Ωστόσο κανένα από τα σοφά φιλοσοφικά και θεολογικά βιβλία που διάβασα αργότερα δεν μου έδωσε την απάντηση στο ερώτημά μου. Το πρόβλημα του πως εισήλθε και δρα το Κακό στον κόσμο παραμένει άλυτο για τους πιστούς. Ολόκληρος κλάδος της φιλοσοφίας ονομαζόμενος «Θεοδικία» ασχολείται με αυτό. (Ναι: Δικάζει τον Θεό!). Οι λύσεις που προτάθηκαν ήταν αφελείς και στρεψόδικες.  Και τελικά οδήγησαν σε αντίθετα αποτελέσματα. Ήδη, στα πιο προηγμένα κράτη του κόσμου, η πλειοψηφία των κατοίκων είναι άθεοι ή αγνωστικιστές.

Ο αρχαίος εκείνος θεσμός, πολύ αρχαιότερους από όλους του Θεούς, ο Χάροντας (που βασιλεύει αυτά τα δύο χρόνια) μαζεύει συνεχώς θύματα. Πιστούς και άπιστους, καλούς και κακούς, νέους και γέροντες. Το δρεπάνι του έχει στομώσει.

Και η μόνη μας ελπίδα είναι μία πολύ νεότερη θεά – η επιστήμη. Που από τα παλιά χρόνια η Εκκλησία την είχε υπό διωγμόν. Μάγους και μάγισσες θεωρούσαν οι πιστοί, οι κληρικοί και οι επίσκοποι, όσους διερευνούσαν τα μυστικά της ύλης. Συχνά τους έκαιγαν στην φωτιά. Η Ιερά Εξέταση τους αγαπούσε πολύ…

Δύο είναι οι κυρίαρχες απαντήσεις που δόθηκαν στους διώκτες: Η περιφρόνηση του Τζορντάνο Μπρούνο – που προτίμησε να καεί στην φωτιά – και η ειρωνική στάση του Γαλιλαίου που δέχθηκε να ανακαλέσει τις απόψεις του για να γλυτώσει την καταδίκη – αλλά φεύγοντας από το δικαστήριο ψιθύρισε το περίφημο «e purre si muove» «και όμως κινείται». Γιατί σαν επιστήμων ήξερε ότι η απάντησή του δεν θα άλλαζε σε τίποτα την τάξη του σύμπαντος.

Όσοι λοιπόν δεν καταλαβαίνουν την αντίσταση της εκκλησίας στα εμβόλια θα πρέπει να γυρίσουν πίσω στην ιστορία και να κατανοήσουν πως εδώ πρόκειται για ένα πολύ παλιό αγώνα που αφορά την ίδια την ύπαρξη αυτών των δύο θεσμών: Εκκλησίας και Επιστήμης. Και μη νομίσετε ότι επειδή μερικοί θρησκευτικοί ηγέτες πήραν το μέρος της κυβέρνησης, λύθηκε το πρόβλημα. Οι πιστοί ακούνε τους ιερείς και ακόμα περισσότερο τους μοναχούς, τους «γεροντάδες» του Αγίου Όρους, που δεν έχουν μετακινηθεί ούτε ένα πόντο.

Αν όπως υποστηρίζουν αρκετοί επιστήμονες και φιλόσοφοι της επιστήμης (με επικεφαλής τον  Γιουβάλ Χαράρι) στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, η επιστήμη καταργήσει τον θάνατο, οι θρησκείες θα πάψουν να έχουν λόγο ύπαρξης! Η παρουσία τους οφείλεται στον φόβο του θανάτου, στην υπόσχεση μιας μέλλουσας ζωής, στην πίστη σε ένα ολόκληρο σύστημα αγίων και μύθων. Η εκκλησία το ξέρει αυτό, το διαισθάνεται και αμύνεται – έστω και με λάθος τρόπο.

Σίγουρα ξέρετε το παλιό ανέκδοτο. «Καλός είναι ο αγιασμός, ας πάρουμε και μία γάτα». Η επιστήμη είναι η γάτα που καταπολεμάει αποτελεσματικά ποντίκια και ιούς.

Καλά κάνω εγώ και αγαπάω τις γάτες…

Ο οριστικός θάνατος της Σταδίου;

Ήταν ένας ωραίος δρόμος, ό,τι πρέπει για περίπατο, για ψώνια. για συναντήσεις. Με δέντρα, πλατείες ωραία νεοκλασικά κτήρια, κινηματογράφους, καταστήματα, καφενεία.

Ξεκινώντας από την Ομόνοια, δεξιά σου είχες το πολυκατάστημα των Αδελφών Λαμπρόπουλων. Εδώ είχα αγοράσει τους πρώτους δίσκους, κλασικής μουσικής, 78 στροφών και ασήκωτους. Απέναντι ήταν, από την ίδια μεριά του Δρόμου, το μεγάλο πολυκατάστημα της «Κατράντζος σπορ» που κάποια στιγμή κάηκε ολοσχερώς εγκαινιάζοντας την σειρά των εμπρησμών (μερικά τετράγωνα πιο κει καιγόταν το Μινιόν).

Ανεβαίνοντας προς το Σύνταγμα συναντούσες την αντιπροσωπεία της Cortebert (μικρός χάζευα αυτά τα ρολόγια) το πολυκατάστημα Χρυσικόπουλου και άλλα μαγαζιά. Από την απέναντι μεριά ήταν το κατάστημα υψηλής ποιότητος έτοιμων ρούχων «Βάρδας-Αναγνωστόπουλος» (συνεχίζει αλλού ως «Βάρδας»). Πιο πάνω, ο κινηματογράφος «Ορφεύς» που τις Κυριακές το πρωί γινόταν αίθουσα συναυλιών. Εκεί μαζευόμασταν κάθε Κυριακή μία ομάδα μουσόφιλων εφήβων και ακούγαμε  την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών υπό την διεύθυνση του Φιλοκτήτη Οικονομίδη, του Βαβαγιάννη και του Παρίδη.

Στο υπόγειο του Ορφέα είχε στηθεί μετά την Κατοχή το πρώτο θέατρο του Κάρολου Κούν. Και εκεί συχνάζαμε πολύ. Και αργότερα στο «Άστυ» της πλατείας Κοραή.

Τι να πρωτοθυμηθώ; Στην ίδια σειρά με τον Ορφέα ήταν το πιο πολύτιμο για μένα βιβλιοπωλείο της Αθήνας. Ο περίφημος Κάουφμαν, με θησαυρούς ξένων βιβλίων, κυρίως γαλλικών. Εκεί κατέθετα το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτζιλίκι μου και αρκετά από τα σπάνια βιβλία που έχω ήδη κάνει δωρεά στην Εθνική Βιβλιοθήκη (τα πολλά μετά θάνατον) έχουν αγοραστεί εκεί.

Και άλλοι κινηματογράφοι έκλεισαν: Απόλλων, Αττικόν, το ζαχαροπλαστείο «Διεθνές», και φρικτό σύγχρονο μνημείο – το κτήριο όπου κάηκαν οι υπάλληλοι της «Μαρφίν».

Η οδός Σταδίου σήμερα είναι κάτι σαν μαυσωλείο. Τα μαγαζιά και οι κινηματογράφοι έχουν κλείσει, οι στοές άδειες, ελάχιστος κόσμος κυκλοφορεί. Και αν τελικά υπερισχύσει το πείσμα του δημάρχου να γίνει η Πανεπιστημίου ημι-πεζόδρομος, η Σταδίου θα απαξιωθεί εντελώς.

Ενώ υπάρχει η πρόταση του γνωστού αρχιτέκτονα Δημήτρη Κονταργύρη που συνυπογράφουν πενήντα αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, η Σταδίου να γίνει πεζόδρομος που να καταλήγει σε πεζοδρομημένη πλατεία Συντάγματος και οδό Φιλελλήνων, συναντώντας το κύριο ρεύμα κίνησης στην Λεωφόρο Αμαλίας. Συμφώνα με αυτή τη μελέτη η Πανεπιστημίου γίνεται πάλι δρόμος διπλής κυκλοφορίας με έξη λωρίδες, όπως οι ιδίου πλάτους Αμαλίας και Βασιλίσσης Σοφίας, τα πεζοδρόμιά της στενεύουν (ποιος θέλει να κάνει περιπάτους μέσα στο καυσαέριο;) ενώ η Σταδίου θα δέχεται μόνο Μέσα Μαζικής Συγκοινωνίας και, φυσικά, πεζούς στα πεζοδρόμια.

Η πρόταση Κονταργύρη δημοσιεύθηκε ήδη με λεπτομερή σχεδιαγράμματα και πίνακες στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ. Οι ανώνυμοι μελετητές των σχεδίων του Δημάρχου θα έκαναν καλά να την μελετήσουν και να την μετρήσουν. Αυτό που έχει συμβεί με την Πανεπιστημίου έχει προκαλέσει μόνο αρνητικά σχόλια. Πραγματικά δεν έχω συναντήσει έναν άνθρωπο (ειδικό ή όχι) που να του αρέσει. (Ακόμα και οι δημοσκόποι δεν βρήκαν πάνω από 8%).

Αντίθετα, η πεζοδρόμηση της Σταδίου θα της δώσει νέα ζωή. Τα μαγαζιά θα ξανα-ανοίξουν, αφού οι υποψήφιοι πελάτες τους θα κυκλοφορούν μπροστά στις βιτρίνες. Άλλωστε η  Σταδίου ορίζει γεωμετρικά το εμπορικό τρίγωνο του Κέντρου της Αθήνας και είναι εύκολο να ξαναγίνει αυτό που ήταν επί εκατό χρόνια: ο πιο εμπορικός δρόμος της πόλης!

Κι αν ο συμπαθέστατος δήμαρχός μας δεν συμφωνεί με την πρόταση αυτή – ας προκηρύξει ένα διαγωνισμό, να πάρουμε κι άλλες ιδέες. Όχι να πειραματίζεται με φοίνικες, πλατάνους και θημωνιές στην πλάτη μας και με τα δικά μας χρήματα! 

Περιμένοντας…

Παρασυρμένος από την καταιγίδα των προσφορών της «Μαύρης Παρασκευής» αγόρασα, σε σπουδαία τιμή, ένα τεχνολογικό μικρό επίτευγμα. Αλίμονο! Όταν το πήγα σπίτι και το έβαλα στην πρίζα, βρήκα ότι δεν δούλευε. Καθόλου.

Θυμήθηκα την παλιά παροιμία «η φτήνια τρώει τον παρά» και αποφάσισα να απευθυνθώ στο τμήμα «σέρβις» του καταστήματος και να ρωτήσω μήπως κάνω κάτι λάθος και φταίω εγώ για το πρόβλημα.

Μιλάμε για το μεγαλύτερο κατάστημα με δεκάδες παραρτήματα σε όλη την χώρα που ανήκει σε ξένο πολυεθνικό όμιλο και φημίζεται για  τα προϊόντα και την ποιότητα της εξυπηρέτησης.

Βρήκα το τηλέφωνο του και, όπως άλλωστε περίμενα, μου απάντησε μηχανική φωνή. Μετά από διευκρινήσεις που έδωσα για το πρόβλημά μου, δήλωσε ότι θα με συνδέσει με το αρμόδιο τμήμα και ότι η αναμονή θα διαρκέσει «πάνω από πέντε λεπτά».

Όταν τα πέντε λεπτά έφτασαν να γίνουν τρία τέταρτα, έκλεισα το τηλέφωνο. Ξανακάλεσα, η διαδικασία επανελήφθη. Τότε κατάλαβα ότι το «πάνω από πέντε λεπτά» είναι μία πονηρή δήλωση: Πάνω από πέντε λεπτά κρατάει και ένας αιώνας…

Εκεί ανακάλυψα και τις ταξικές διαφορές μεταξύ πελατών. Η μηχανική φωνή με είχε ρωτήσει από την αρχή αν έχω υπογράψει το ειδικό συμβόλαιο συντήρησης. Απάντησα όχι (δεν άξιζε τον κόπο το προϊόν). Προφανώς, αν το είχα υπογράψει (και πληρώσει) η εξυπηρέτηση θα ήταν πιο γρήγορη…

Καθηλωμένος στο ακουστικό, άρχισα να σκέπτομαι πόσο χρόνο από την ζωή μου έχω περάσει περιμένοντας. Ένα πρόχειρο άθροισμα των τελευταίων μόνο  περιπτώσεων μου, έφερε ζαλάδα.

Υπάρχουν όλων των ειδών τα τηλέφωνα με κάθε είδους αναμονές. Υπάρχουν αυτά που σε διδάσκουν κλασική μουσική. Υπάρχουν τα άλλα που είναι γεμάτα διαφημίσεις της εταιρίας στην οποία τηλεφώνησες. Και – αθάνατη Ελλάδα – υπάρχουν εκείνα που δεν απαντάνε ποτέ. Ιδιαίτερα σε κρατικές υπηρεσίες.

Μία ολόκληρη ζωή κλείνει μέσα του αυτό το «περιμένοντας». Είτε είναι στο ακουστικό, είτε στο δρόμο, είτε στην ουρά. Από την εποχή της Κατοχής που με έστελνε η μάνα μου να πάρω το πακέτο της βοήθειας (και πόσες φορές περίμενα τζάμπα γιατί είχαν τελειώσει) μέχρι τα πρώτα μου ραντεβού, που είχαν μεγάλο συντελεστή αβεβαιότητας. (Με παρέμβαση γονιού μερικές φορές το κορίτσι δεν ερχόταν καθόλου – και δεν υπήρχαν τότε κινητά!)

 

Περιμένοντας στο νοσοκομείο την έκβαση μιας μεγάλης εγχείρησης. Περιμένοντας στην τράπεζα, στην εφορία, στο δικαστήριο. Άλλες φορές με αγωνία… άλλες με αγανάκτηση, άλλες με σκέτη υπομονή.

Τα τελευταία χρόνια:  περιμένοντας στο τηλέφωνο με τις ώρες για να συνεννοηθείς με μία εταιρία κινητής τηλεφωνίας. Αυτές οι εταιρίες λόγω αντικειμένου φαίνεται πως αγαπούν τα τηλέφωνα και καλλιεργούν την μακροχρόνια χρήση τους.

Τι σας νοιάζει, μου είπε μία υπάλληλος, αφού δεν πληρώνετε την αναμονή;

Μα κι ο χρόνος κοστίζει, κυρία μου. «Ο χρόνος είναι χρήμα!» λένε οι Αγγλοσάξονες. Δεν είμαι αργόσχολος. Έχω ένα σωρό πράγματα να κάνω. Θα έπρεπε κάπου να χρεώνεται και να πληρώνεται η καθυστέρηση.

Περιμένοντας… μία ζωή… την ίδια την ζωή.

Ναι, τα κενά διαστήματα της ζωής είναι χρυσάφι που ουδέποτε εξαργυρώνεται. Αν στον τελικό απολογισμό μιας ζωής τα κενά αναμονής καταλαμβάνουν το ένα τέταρτο – αυτός ο άνθρωπος έζησε 25% λιγότερο!

Και όταν φθάσεις κάποτε να περιμένεις το τέλος… τότε έχεις την τραγωδία του κενού. Δεν είσαι πια δραστήριος, δεν είσαι πια ζωντανός και περιμένεις τι; Την οριστική λήξη.

Στην τρίτη ηλικία σέρνεσαι πια περιμένοντας…  όχι να γίνει κάτι. Αλλά να γίνεις τίποτα.

Το νέο φάρμακο

Παρ’ όλο που δεν είμαι λοιμωξιολόγος ούτε καν γιατρός (παρά μόνον «εξ αγχιστείας») έφτασα, μετά από παρατηρήσεις δύο ετών, σε ένα συμπέρασμα που ίσως να εξηγήσει μερικά περίεργα ιατρικά φαινόμενα.

Ο ιός Covid-19 βλάπτει, όπως είναι γνωστό, κυρίως τους πνεύμονες, την καρδιά και άλλα ζωτικά όργανα. Το δικό μου συμπέρασμα είναι ότι επηρεάζει και την λειτουργία του εγκεφάλου. Όχι μόνον αυτών που προσβάλλει – αλλά και αυτών που δεν προσβάλλει.

Αλλιώς δεν θα ήταν δυνατόν να εξηγηθεί π. χ. η απόφαση του ηθοποιού Αρη Σερβετάλη να παύσει να πρωταγωνιστεί στην παράσταση του γνωστού έργου «Ρινόκερος» (Ιονέσκο) εφόσον η παράσταση αυτή δίδεται ενώπιον μόνον …εμβολιασμένων θεατών.

Θα ήταν πολύ λογικό να συνέβαινε το αντίστροφο: να μην εμφανίζεται σε κοινό ΜΗ εμβολιασμένων θεατών. Γιατί; Διότι θα κινδύνευε να κολλήσει. Ενώ οι εμβολιασμένοι, είναι ακίνδυνοι.

Τι εξηγεί αυτή την παράδοξη συμπεριφορά; Εδώ έρχεται η θεωρία μου. Σιωπηλά, χωρίς άλλα συμπτώματα, ο ιός εισέρχεται στον εγκέφαλο και ανατρέπει τους κανόνες της λογικής.

Μήπως δεν είναι παράλογο αυτό που συνέβη πρόσφατα; «Ειδικός» (έτσι τον θεωρούν οι ασθενείς) μιλάει στο τηλέφωνο με κατάκοιτη ασθενή και της λέει: «Σήκω από το κρεβάτι (ή ράντζο) πέταξε τα σωληνάκια και τους ορούς και φύγε από το νοσοκομείο!». Θα μου πείτε: η ασθενής πέθανε μόλις βγήκε στον δρόμο. Μα αυτό ήθελε ο ιός. Όσο η ασθενής βρισκόταν σε θεραπεία δεν μπορούσε να την σκοτώσει.. Επέδρασε στον εγκέφαλο του «ειδικού» και πέτυχε τον τελικό του σκοπό.

Όλοι αυτοί οι αφιονισμένοι που αμύνονται λυσσαλέα εναντίον των εμβολίων, σας φαίνονται φυσιολογικοί άνθρωποι; Φυσικά όχι! Είναι και αυτοί θύματα του ιού που δεν τους έχει χτυπήσει στους πνεύμονες ή στην καρδιά – αλλά στο κεφάλι.

Τι παραπάνω χρειάζεται για να καταλάβουμε ότι η πανδημία δεν έχει ανάγκη μόνον από πνευμονολόγους, εντατικολόγους και καρδιολόγους – αλλά και νευρολόγους, ψυχολόγους και ψυχιάτρους. Οι οποίοι θα ασχολούνται με τους φαινομενικά υγιείς.

Διότι στην πραγματικότητα δεν είναι υγιείς!

Αν ρωτήσουμε οποιονδήποτε άνθρωπο ποιο είναι το πολυτιμότερο πράγμα στη ζωή του, πιθανότατα θα μας πει: Η υγεία μου. Τι είναι το χειρότερο που μπορεί να πάθει ένας άνθρωπος; Να πεθάνει.

Εδώ λοιπόν φίλτατε έχουμε ένα φάρμακο που σε προστατεύει από την χειρότερη σημερινή αρρώστια και από έναν σίγουρο θάνατο. Το έχουν ήδη χρησιμοποιήσει εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι και επέζησαν. Πάρε το, δωρεάν. Το θέλεις;

-          Όχι! Όχι! Όχι!

-          Εδώ, φωνάζουμε τον ψυχίατρο.

Οι διάφοροι μύθοι περί της βλαπτικής επίδρασης του εμβολίου, έχουν βασικά μειονεκτήματα. Είναι πολλοί, διαφορετικοί και αλληλοσυγκρουόμενοι. Δεν έχει κάνει καλά την προπαγάνδα του ο ιός. Πότε φταίνε ο Γκαίητς και ο Σόρος, πότε οι Illuminati  και οι Ιωαννίτες, πότε οι Εβραίοι, οι Μασόνοι και οι Σατανιστές.

Δεν θα ήθελα να ήμουν στην θέση του ψυχίατρου…

Φυσικά και το δωρεάν είναι λάθος. Θυμηθείτε τις πατάτες του Καποδίστρια; Έπρεπε να τις εκτιμήσουν, και να τις κλέψουν για να μάθουν να τις τρώνε.

Το εμβόλιο θα έπρεπε να είναι ακριβό. Μόνο σε «ειδικές, εξαιρετικές περιπτώσεις» να γίνεται δωρεάν εμβολιασμός. Συχνά βέβαια. Πολύ συχνά…

Και για να σοβαρευτούμε περισσότερο: Παράλληλα με τις ιατρικές επιστημονικές επιτροπές που οργανώνει η κυβέρνηση θα χρειαζόταν και μία επιτροπή με ειδικούς στην προώθηση ιδεών, στον ψυχολογικό πόλεμο, στην προπαγάνδα. Αυτή η γενική δυσπιστία κοντεύει να τινάξει στον αέρα και την απογραφή του πληθυσμού. Ο κόσμος αντιμετωπίζει τους δύστυχους απογραφείς σαν να ήταν πράκτορες του εχθρού!

Και μετά μου λέτε πως δεν βλάπτει ο COVID-19 τον εγκέφαλο…

Ο δρόμος της καμήλας

Πρέπει να ήμουν πολύ μικρός όταν άκουσα από τον πατέρα μου μία παραβολή που μου έμεινε και με επηρέασε σε όλη τη ζωή μου.

«Ρώτησαν,» είπε ο πατέρας, «την καμήλα: τι προτιμάς; Τον ανήφορο ή τον κατήφορο; Κι απάντησε εκείνη: «Χάθηκε ο ίσιος δρόμος;»

Πολύ αργότερα έμαθα ότι το ίδιο είχε πει και ο Αριστοτέλης, με το κήρυγμα της «μεσότητας». Σπουδάζοντας φιλοσοφία, έμαθα να αγαπώ τον Αριστοτέλη πολύ περισσότερο από τον Πλάτωνα. Μπορεί ο τελευταίος αυτός να υπερτερεί σε ποιητική έμπνευση και συγγραφική δεινότητα – αλλά όσο περνούσαν τα χρόνια με απωθούσε. Ιδιαίτερα ο γηραιός Πλάτων των «Νόμων», που είχε εξελιχθεί σε στυγνό δικτάτορα, μου φαινόταν εντελώς απαράδεκτος. (Είναι χαρακτηριστικό πως και οι πιο φανατικοί Πλατωνιστές, σχεδόν αποσιωπούν το τελευταίο του έργο).

Όλα αυτά τα φιλοσοφικά, για να δηλώσω πως πολιτικά υπήρξα από την αρχή «Κεντρώος». Τα άκρα με απωθούσαν, ιδιαίτερα στις πιο φανατικές τους μορφές, και με έκαναν να ρωτάω σαν την καμήλα του πατέρα μου: «Χάθηκε ο μεσαίος  δρόμος;» Βέβαια, όταν είσαι κεντρώος, έχεις το «πλεονέκτημα» να σε χτυπάνε και από δεξιά και από αριστερά. Είναι χαρακτηριστικό ότι εξαναγκάστηκα δύο φορές σε παραίτηση από την κρατική τηλεόραση. Την μία επί ΠΑΣΟΚ το 1987 (εκπομπή: «Διάλογοι») και την άλλη επί Νέας Δημοκρατίας, το 1993 (εκπομπή: «Περιπέτειες ιδεών»).

Σαν ψηφοφόρος έψαχνα πάντα να βρω την «μεσότητα» του Αριστοτέλη. Το φανατικό ΠΑΣΟΚ των πρώτων χρόνων του Ανδρέα με απωθούσε κι ας εμφανιζόταν κατά καιρούς σαν «σοσιαλδημοκρατικό». Είχα ζήσει την αυθεντική σοσιαλδημοκρατία τα χρόνια που βρισκόμουνα στην Γερμανία και μου ήταν εμφανές ότι το λαϊκίστικό τριτοκοσμικό ΠΑΣΟΚ των πρώτων χρόνων, δεν έμοιαζε καθόλου με το κόμμα του Βίλυ Μπραντ και του Χέλμουτ Σμιτ. Πρώτη φορά αποδέχθηκα το ΠΑΣΟΚ όταν ηγέτης του έγινε ο Κώστας Σημίτης. Ο οποίος, παρά την εσωτερική αντιπολίτευση μπόρεσε να ακολουθήσει μία σοσιαλδημοκρατική γραμμή. Και (ας μην ξεχνάμε) ήταν το μόνο Ελληνικό κόμμα (από καταβολής Ελληνικού κράτους) που αντιστάθηκε στην λαϊκίστικη επίθεση της εκκλησίας (και του αρχιλαϊκιστή Χριστόδουλου) στην «μάχη των ταυτοτήτων». Κι ας το πλήρωσε μετά στις εκλογές.

Αυτό, το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη, θα έπρεπε να είναι το υπόδειγμα για το νέο ΠΑΣΟΚ (ακόμα ΚΙΝΑΛ). Και όχι βέβαια το αλλοπρόσαλλο κόμμα που το 2009, υπό τον Γιώργο Παπανδρέου, οδήγησε την Ελλάδα στην χρεοκοπία και τα μνημόνια.

Συμφωνώ απόλυτα με το άρθρο του φίλου Νίκου Αλιβιζάτου στην «Καθημερινή» της περασμένης Κυριακής με τίτλο «Μια ιδιοτελής υποψηφιότητα».  Γράφει ότι ο Γιώργος Παπανδρέου αναζητεί την ψήφο των οπαδών του Κέντρου μόνο και μόνο για να «ξεπλύνει» το όνομά του από τις δυσάρεστες εντυπώσεις της τελευταίας του πρωθυπουργικής θητείας. Και συνεχίζει: «Με ενοχλεί η άρνηση του Παπανδρέου  να παραδεχθεί έστω και ένα λάθος από την πολύχρονη θητεία του. Με ενοχλεί, με άλλα λόγια, η νοοτροπία ότι η Ελληνική κοινωνία του χρωστάει απλώς και μόνον επειδή λέγεται Παπανδρέου και γι αυτό θα πρέπει να τον ψηφίσει. Όμως μία υποψηφιότητα που αποβλέπει μόνο ή κυρίως στην αυτοδικαίωση δεν δικαιολογείται. Γιατί είναι ιδιοτελής».

Πράγματι, είναι περίεργη (αν όχι απαράδεκτη) η στάση του Γιώργου Παπανδρέου. Ο «εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσών» τέως πρωθυπουργός αρνείται τα debate, σνομπάρει τον διάλογο και απαιτεί ψήφο. Για να κάνει τι; Το ένα τρίτον τον σφαλμάτων που διέπραξε στην θητεία του να επαναλάβει, θα εξαφανίσει το κόμμα. Όπως γράφει ο Αλιβιζάτος: «Έχοντας κερδίσει  τις εκλογές του 2009 με συνθήματα όπως το περίφημο «λεφτά υπάρχουν…» ο Παπανδρέου ήταν μοιραίο να βρεθεί ως πρωθυπουργός εκτός τόπου και χρόνου. Δεν αναφέρομαι στο καταστροφικό πεντάμηνο της αδράνειας (Οκτώβριος 2009 - Φεβρουάριος 2010) όσο στην περίοδο που ακολούθησε».

Θυμάμαι που χρειάστηκε να πάει στο Davos και να αντιμετωπίσει τους ξένους δημοσιογράφους για να συνειδητοποιήσει πως η Ελλάδα είχε ήδη χρεοκοπήσει… Μία τέτοια υπόθεση για ένα μικρό κόμμα που θέλει να γίνει μεγάλο, θα ήταν μοιραία…

Τα γατάκια του Γκανά

Ο σημαντικός και γλυκύτατος ποιητής, Μιχάλης Γκανάς έχει γράψει μία συλλογή με τίτλο: «Ο ύπνος του καπνιστή» (κυκλοφόρησε το 2003). Το εισαγωγικό και προλογικό ποίημα είναι ένα σονέτο. Παραθέτω τα δύο πρώτα τετράστιχα:

Λίγο πριν κοιμηθώ, αργά το βράδυ

Ανοίγει κάποια πόρτα στο σκοτάδι

Κι ακούω μες στο στήθος μου γατάκια

Που κλαίνε σε αυλές και σε σοκάκια

 

Μέχρι να βρούνε στο μαστό του ύπνου

Το ρόφημα του βλαβερού τους δείπνου

Θηλάζοντας την πίσσα της ημέρας

Στη ρώγα μια αόρατης μητέρας.

 Πενήντα χρόνια πάνε που έκοψα το τσιγάρο – και είχα ξεχάσει τα γατάκια που άφηνε πίσω του. Μέχρι που πρόσφατα επανήλθαν. Σε μία φάση που τίποτα δεν δικαιολογούσε την παρουσία τους.

Ήμασταν εκδρομή στο πάντα όμορφο Ναύπλιο, καιρός φθινοπωρινός ηλιόλουστος, και φυσικά δεν είχα ξαναρχίσει το κάπνισμα. (Όταν το σκέπτομαι τώρα, μερικές φορές απορώ πως το άντεξα όταν το ξεκίνησα. Το συνέχισα  για 17 χρόνια και μετά το έκοψα – μαχαίρι. Μόνο έτσι ξεμπερδεύεις). Πρόλαβα όμως να γνωρίσω τα …γατάκια.

Η παρουσία τους τώρα ήταν ένα αίνιγμα. Και όταν γυρίσαμε στην Αθήνα, ψάξαμε να βρούμε την λύση του.

Μία από τις ευλογίες της ζωής είναι να αποκτήσεις γυναίκα γιατρό και μάλιστα από αυτές που νοιάζονται. Όχι μόνο για σένα (προφανώς έχεις την προτεραιότητα). Αλλά για τους ασθενείς της (φυσικά) τους φίλους μας, τους γνωστούς και τους γνωστούς των φίλων μας.

Πέρα από αυτό, η ξαφνική παρουσία των περίεργων ήχων, που συνόδευαν την αναπνοή μου όταν ξάπλωνα, αποτελούσε ένα ιατρικό πρόβλημα που μεταμόρφωνε κάθε γιατρό σε Πουαρό ή Σέρλοκ Χολμς.

Δεν θα σας απασχολήσω με τις προσπάθειες για την λύση του αινίγματος (που ακόμα, τώρα που γράφω, δεν έχει ακόμα λυθεί). Μου έδωσε όμως μία ευκαιρία να ζήσω από κοντά το πόσο πολύπλοκη και περίπλοκη είναι η σημερινή ιατρική και πόσο πολλές και ξεχωριστές είναι τόσο οι ειδικότητες, όσο και οι τεχνολογικές δυνατότητες.

Ξεκινήσαμε φυσικά από τους καρδιολόγους και πνευμονολόγους (όσους δεν έχουν αφοσιωθεί στην αποκλειστική μελέτη και πρακτική του covid). Εξετάσεις πολλές και διάφορες, αναλύσεις, μετρήσεις, πειράματα… Μία οδύσσεια, όπου όμως συναντάς πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους.

Ένα απλό τεστ, που μου δείχνει πόσοι άνθρωποι (στην περίπτωση αυτή γιατροί) ασχολούνται με τα εκτός από την επιστήμη τους ενδιαφέροντα, π.χ.  με τα βιβλία, τις καλές τέχνες,  την ποίηση, είναι το «τεστ αναγνώρισης». Υπάρχουν αυτοί που δεν ρωτάνε καθόλου το όνομά σου («α! ο κύριος Νίκος Δήμου – καλώς ήλθατε!») αυτοί που ρωτάνε και μετά επεξηγούν («καλά το έλεγα εγώ ότι κάπου σας ξέρω») και αυτοί που συνεχίζουν να συμπληρώνουν γραφειοκρατικά την καρτέλα σας, ρωτώντας «όνομα πατρός;».

«Βλέπεις! Μου λένε οι φίλοι. Η μανία σου με τις γάτες σε ακολουθεί και μέσα στον ύπνο!»

 Αχ – τα γατάκια του Μιχάλη Γκανά μου άνοιξαν δουλειές. Κι ελπίζω να μην συνεχίσουν, όπως στο ποίημα:

Βυθίζομαι μαζί τους λίγο λίγο

Στις νύχτας την διπλή δικαιοσύνη

Και σ’ έναν εφιάλτη καταλήγω:

 

Ιαγουάροι μαύροι έχουν γίνει

Κι αλαφιασμένος τρέχω να ξεφύγω

Σε στέπες που αχνίζουν νικοτίνη.

Ελπίζω να έχει κόψει το κάπνισμα...

 

Ή Διχόνοια που βαστάει / Ένα σκήπτρο η δολερή…

Το πανηγυρικό έτος 2021 βαίνει προς το τέλος του. Πρέπει να ομολογήσουμε πως ήταν καλύτερο από ότι φοβόμασταν. Αλλά όχι τόσο καλό όσο το επιθυμούσαμε.

Η άποψη αρκετών σκεπτόμενων Ελλήνων ήταν πως μία τέτοια σειρά εκδηλώσεων θα βοηθούσε στην ωρίμανση του έθνους. Ας μην ξεχνάμε πόσο νέοι είμαστε, και πόσο απόμακροι. Φαντάζομαι πως αν γινόταν μία δημοσκόπηση με το ερώτημα: «Τι είδους κράτος θα θέλατε να γίνει η Ελλάδα;» η πλειοψηφία θα απαντούσε: «ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος». Εννοώντας κάτι σαν την Δανία, την Ολλανδία ή την Φιλανδία.

Αλλά απέχομε ακόμα αρκετά από αυτόν τον στόχο. Όχι μόνο λόγω χρόνου. Κυρίως λόγω ιστορίας και γεωγραφικής θέσης. Έχουμε ακόμα μέσα μας πολλή Ανατολή και Βαλκάνια. Και – το πιο σημαντικό: Δεν έχουμε βιώσει κανένα από τα κινήματα που έκαναν την Ευρώπη αυτό που είναι σήμερα. Από τον Βυζαντινό Μεσαίωνα και την τουρκοκρατία, εκτοξευτήκαμε στην νεωτερικότητα. Ούτε Αναγέννηση ζήσαμε, ούτε Μεταρρύθμιση, ούτε Διαφωτισμό, ούτε την επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση. Τεράστια κινήματα που άλλαξαν την μορφή όλου του κόσμου και συνεχίζουν να εξελίσσονται.

Εμείς, ακόμα και την επανάστασή μας, που γιορτάζουμε φέτος, την βιώσαμε σαν εμφύλιο, μεταξύ προνεωτερικών και νεωτερικών. Οι προνεωτερικοί στα τσιφλίκια τους και οι νεωτερικοί στα κιτάπια τους. Οι εσωτερικές εμφύλιες συρράξεις  ουσιαστικά έφτασαν στο σημείο να σβήσουν την επαναστατική φλόγα και να κινδυνεύσουμε να μείνουμε επαρχία του Οθωμανικού Κράτους (ας είναι καλά οι Μεγάλες Δυνάμεις) ήταν το αποτέλεσμα αυτού του διχασμού – του πρώτου από τους πολλούς που ζήσαμε.

Πολύ σωστά γράφει ο σοφότερος των σημερινών Ελλήνων, ο Στέλιος Ράμφος: «Αντί να προσπερνούμε τους εμφύλιους του 21 στο σχολείο και στα διαβάσματά μας, βιαστικά, σαν λυπηρά συμβάντα, καλό θα ήταν να τους μελετούμε προσεκτικά σαν δικά μας προβλήματα».

Σε τρία ολοσέλιδα (!) άρθρα στην κυριακάτικη «Καθημερινή» με τίτλο:  «Οι εμφύλιοι πόλεμοι» ο Ράμφος ανατέμνει χειρουργικά όλες τις εσωτερικές συρράξεις που οδήγησαν σε ανήκουστα πράγματα όπως την δολοφονία του γενναιότερου μας μαχητή Οδυσσέα Ανδρούτσου (από έλληνες!) τη φυλάκιση του μοναδικού στρατιωτικού ηγέτη Κολοκοτρώνη και τον εμπρησμό των δύο καλύτερων και νεότερων σκαφών του στόλου μας από τον ίδιο τον Μιαούλη!

Ελπίζω τα άρθρα αυτά να εκδοθούν σε βιβλίο και θα πρότεινα να μοιραστούν δωρεάν σε όλους τους καθηγητές γυμνασίων και λυκείων, σαν αντιστάθμισμα στην πατριωτική φλυαρία των σχολικών βοηθημάτων.

Γιατί στις ρίζες των εσωτερικών αυτών συρράξεων κρύβονται οι απαρχές πολλών από τα σημερινά μας προβλήματα. Ο Ράμφος αναδεικνύει τις διασυνδέσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι όλη η Νεοελληνική Ιστορία είναι διαδοχή διχασμών!

Γράφτηκαν και άλλα σοβαρά κείμενα και μερικοί Έλληνες και ξένοι ιστορικοί έκαναν σωστή δουλειά. Αλλά το πρόβλημα είναι πώς θα κατορθώσουμε τα πορίσματα του ιστορικού σπουδαστηρίου να φτάσουν ως το λαό, και ιδίως τους νέους που τρέφονται με τα αναμασήματα του πατριωτισμού (για να μην γράψω εθνικισμού…).

Αυτή θα ήταν η σημαντική προσφορά του επετειακού έτους: συμβολή στην αυτογνωσία και την ωριμότητα. Με σημαίες και λάβαρα δεν θα πάμε μπροστά!

Σημείωση: όσοι διαβάζουν το Doncat από Facebook/Twitter (βασικά δημοσιεύεται στο Βήμα) το είδαν με δυόμιση ώρες καθυστέρηση. Ήμουν εκτός Αθήνων και ξαφνικά μία βλαβη μου στέρησε το Διαδίκτυο. Επέστρεψα εσπευσμένως και το ανέβασα. Συγγνώμη!

Οι καλοί μας σύντροφοι

Μεταφράζω Walt Whitman:

«Σκέπτομαι: θα μπορούσα να πάω να ζω με τα ζώα, είναι τόσο ήρεμα και κλεισμένα στον εαυτό τους,

Στέκομαι και τα παρατηρώ ώρες κι ώρες,

Δεν ιδρώνουν ούτε παραπονιούνται για την κατάστασή τους,

Δεν μένουν ξύπνια την νύχτα, να κλαίνε για τις αμαρτίες τους,

Δεν με κάνουν να αηδιάζω συζητώντας το καθήκον τους απέναντι στο Θεό,

Κανένα δεν είναι δυσαρεστημένο, κανένα δεν τρελαίνεται με την μανία της ιδιοκτησίας,

Κανένα δεν γονατίζει μπροστά στο άλλο, ούτε στους προγόνους του που έζησαν πριν χιλιάδες χρόνια…».

Πόσο τον νιώθω τον Whitman…

Πόσο σέβομαι τα ζώα, αυτά τα αθώα όντα που ταΐζουν, ντύνουν, μετακινούν, συνοδεύουν, τον άνθρωπο για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Και κυρίως αυτά που ζούνε μαζί μας, τα ζώα συντροφιάς.

Που μας κοιτάνε με καθαρό βλέμμα και τίμια ματιά.

Προσοχή:  Κανένα ζώο δεν θα σε προδώσει ποτέ.

Σύντροφοι για μία ζωή – την πιο σύντομη, την δική τους.

Κι εμείς;

Αν ανήκουμε σε αυτή την μειοψηφία που ονομάζονται ζωόφιλοι ή (λανθασμένα) φιλόζωοι (όλοι αγαπούν την ζωή) τότε τα γνωρίζουμε σωστά, τα φροντίζουμε και τα αγαπάμε.

Αλλά πολλοί τα εκμεταλλεύονται όσο τα χρειάζονται και μετά τα παρατάνε. Παίρνουν ένα γατάκι ή ένα κουτάβι για το παιδάκι τους και μόλις μεγαλώσει το διώχνουν. Αφήνουν τα γέρικα γαϊδουράκια να πεθάνουν της πείνας, δεμένα σε ένα ξερό χωράφι.

Διώχνουν τα σκυλιά με κλωτσιές ή τα παρατάνε κάπου μακριά, ώστε να μην μπορούν να γυρίσουν στο σπίτι τους.

Για να μην μιλήσουμε για τους βασανιστές και τους σαδιστές… άρρωστους ανθρώπους που βγάζουν την εσωτερική τους κόλαση σε αθώα και ανύποπτα πλάσματα.

Υπάρχει μία εκπομπή στην ΕΡΤ2 που την παρακολουθώ από την αρχή με φανατική προσήλωση κάθε Κυριακή στις 7 το απόγευμα..

Τίτλος: «Πλάνα με ουρά» υπεύθυνη η δημοσιογράφος Τασούλα Επτακοίλη.

Την περασμένη Κυριακή βρισκόταν στην Ξάνθη όπου μία δυναμική και ευαίσθητη γυναίκα έχει δημιουργήσει από το τίποτα μία στέγη για αδέσποτα σκυλιά. Ονομάζεται Άννα-Μαρία Ζαφειριάδου και με εντυπωσίασε με την ευφυΐα και το πείσμα της.

Υποτίθεται ότι το πρόβλημα των αδέσποτων ζώων είναι στην αρμοδιότητα της Δημοτικής Αρχής. Στην Ξάνθη η Δημοτική Αρχή δεν έχει καθόλου ασχοληθεί με το θέμα, αγνοεί παντελώς την προσπάθεια της κυρίας Ζαφειριάδου, ο δε δήμαρχος ούτε καν απαντάει στα υπομνήματά της.

(Με διαβάζει η Περιφέρεια;)

Η στέγη των αστέγων ονομάζεται:  «Τα αδεσποτούλια της Ξάνθης» και καταλαμβάνει ένα χωράφι που έθεσε στην διάθεσή της ένας φιλόζωος αγρότης. Οι ιστορίες των διαφόρων σκυλιών που μας αφηγήθηκε η δημιουργός αυτού του ασύλου ήταν τόσο συγκινητικές, που καταναλώσαμε ένα κουτί χαρτομάντηλα.

 

Είναι γνωστό σε πολλούς ότι είμαι γατόφιλος (άλλωστε «Το Βιβλίο των Γάτων» έχει ανατυπωθεί πολλές φορές) αλλά πρέπει να πω πως η αθωότητα στο βλέμμα των σκύλων με παραλύει κυριολεκτικά. Οι γάτες έχουν πολλές χάρες αλλά όχι αυτή την καθαρότητα στο βλέμμα.

Η κυρία Ζαφειριάδου έχει και άλλα σχέδια – ας ελπίσουμε πως θα μπορέσει να τα πραγματοποιήσει. Ας ελπίσουμε επίσης πως ο Δήμαρχος της Ξάνθης και όλη η Δημοτική αρχή θα ξυπνήσουν κάποτε από τον νήδυμον ύπνο τους. (Υπάρχει ελπίς; Πήρα ένα μήνυμα ενώ τελείωνα το κείμενο. Φαίνεται πως έκανε την καλή δουλειά της η τηλεόραση).

 Σκέπτομαι: κρίμα στην πολύμηνη και πολυπληθή διαβούλευση, στις αντιπαραθέσεις για την στείρωση ή μη στείρωση, για τα τσιπάκια, τις ευθύνες της τοπικής αυτοδιοίκησης, την εκπαίδευση στην υπευθυνότητα… κλπ. κλπ. Τελικά, μόνον η ατομική πρωτοβουλία μας σώζει σε αυτό τον τόπο…

Σήμερα Κυριακή 31 Οκτωβρίου στις 6 η ώρα (νέα!) μία καινούρια εκπομπή για τους φίλους μας με ουρά.

Ματιές στο 2040

Άκουσα χθες την πρόεδρο της επιτροπής για τον εορτασμό των 200 ετών από την επανάσταση του ’21, κυρία Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, να λέει ότι η επιτροπή του εορτασμού έχει ετοιμάσει και ένα μελλοντολογικό πόνημα με συμβουλές και προβολές που αφορούν την Ελλάδα του 2040.

Δεν έχει δοθεί ακόμα στην δημοσιότητα αυτό το πόνημα, αλλά με έβαλε σε σκέψεις. Τι άραγε να προτείνει; Τι άραγε να προβλέπει; Και άφησα την φαντασία μου ελεύθερη να επισκεφθεί την Ελλάδα του 2040 και να αναρωτηθεί πόσο άλλαξε η χώρα στα 19 χρόνια που πέρασαν.

Π. χ. πόσες χωματερές θα έχει η Ελλάδα το 2040; Και τι πρόστιμο θα πληρώνουμε στην Ε.Ε. γι αυτό μας το προνόμιο; Το μισό από σήμερα; Λιγότερο; Περισσότερο;

Και μια και μιλάμε για σκουπίδια –  θα έχει ολοκληρωθεί και θα λειτουργεί το σύστημα επεξεργασίας και αξιοποίησης όλων των αποβλήτων μας, γενικώς;

Παρακολούθησα πρόσφατα το πρόβλημα ενός υπερήλικου επισκέπτη (τουρίστα αν προτιμάτε) που έπασχε από ένα συχνό θέμα των ανθρώπων  της ηλικίας του: συχνουρία. Γυρίζοντας από μία περιήγηση της Αθήνας μου είπε: Ωραίοι οι περίπατοι και τα φοινικόδεντρα (δεν είχαν μπει ακόμα οι πλάτανοι) αλλά μήπως η πόλη θα χρειαζόταν περισσότερες «Βεσπασιανές;»

Άραγε μέχρι τότε θα έχει δημιουργηθεί δεύτερο αποτεφρωτήριο; Δεκαπέντε χρόνια πέρασαν από την ημέρα που ψηφίστηκε στη Βουλή ο νόμος για την καύση των νεκρών και μόνο ένα αποτεφρωτήριο έχουμε, που ανήκει σε ιδιώτη! Τόσοι δήμαρχοι έκαναν εξαγγελίες και έδειχναν σχέδια… και τελικά τίποτα. Αν σας πέρασε η ιδέα ότι παρενέβη η εκκλησία, έχετε απόλυτο δίκιο. Εδώ ο δήμος Μαρκόπουλου είχε ψηφήσει παμψηφεί για την δημιουργία του και όταν ο Μεσογαίας Νικόλαος (που υποτίθεται πως είναι προοδευτικός και μορφωμένος) ανέβηκε στον άμβωνα, όλοι οι δημοτικοί σύμβουλοι ακύρωσαν την ψήφο τους.

Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο, πολύ σοβαρό θέμα. Πότε και πώς θα γίνει ο χωρισμός κράτους και εκκλησίας;  Γι άλλη μία φορά, με την πανδημία, φάνηκε πόσο οπισθοδρομική είναι η εκκλησία μας, πόσο αμόρφωτοι οι κληρικοί μας. Η Ελλάδα δεν θα γίνει ποτέ ένα πραγματικά σύγχρονο κράτος αν δεν απαλλαγεί από τον βρόγχο αυτό – αν δεν έρθει (έστω και με καθυστέρηση 200 ετών!) ο Διαφωτισμός στη χώρα μας. Ο «επικατάρατος Διαφωτισμός» όπως τον έλεγε ο Μακαριστός Χριστόδουλος.

Για την γραφειοκρατία: ελπίζω μέχρι τότε ο δαιμόνιος Πιερρακάκης να έχει κάνει τα μικρά και μεγάλα του θαύματα και να έχει απλοποιήσει και αυτοματοποιήσει όλες τις διαδικασίες, παρά την σθεναρή αντίσταση των αρμόδιων στις καινοτομίες.

Άλλη πληγή: οι συντεχνίες και οι συνδικαλιστές. Που επιμένουν π.χ. να μην αξιολογούνται οι καθηγητές και οι δάσκαλοι. Το πόσο εξωφρενικό είναι αυτό, το καταλαβαίνεις όταν το συζητήσεις με οποιονδήποτε μορφωμένο ξένο επισκέπτη, ο οποίος αδυνατεί να το καταλάβει. Η αξιολόγηση είναι ένα νόμος της κοινωνίας από αρχαιοτάτων χρόνων. Στο πιο μικρό χωριό, ο φούρναρης που έκανε σκάρτο ψωμί, έκλεινε! Η κοινωνική και ουσιαστική αξιολόγηση είναι άτεγκτη και δεν επιδέχεται ρουσφέτια και παρεμβάσεις.

Και τέλος εύχομαι να επιτευχθεί η «παρακμή των πτυχίων». Αντί να παράγουμε χρήσιμους ανθρώπους, κυρίως τεχνικούς, απαραίτητους σε μία τεχνολογική κοινωνία, βγάζουμε πλήθη ολόκληρα από δικηγόρους, γιατρούς, και αρχιτέκτονες, που παραμένουν άνεργοι και παρασιτικοί. Προγραμματιστές, τεχνικούς υπολογιστών, ηλεκτρολόγους, ακόμα και υδραυλικούς, δεν έχουμε. Όλοι οι γονείς θέλουν το παιδί τους να γίνει «πτυχιούχος» ΑΕΙ. Αν γινόταν ξυλουργός, θα έβγαζε τα τριπλά λεφτά, και αν είχε άλλες ανησυχίες, στα κενά της δουλειάς του, ας διάβαζε φιλοσοφία!

Μάλιστα: 19 χρόνια μέχρι το 2040. Λυπάμαι που δεν θα είμαι παρών για να κρίνω το πόσο προκόψαμε. Αλλά scripta manent. (Τα γραπτά παραμένουν). Κάποιος μπορεί τότε να ξεθάψει αυτό το blog και να κάνει μία σύγκριση. Δεν είμαι αισιόδοξος – όσα δεν πετύχαμε σε διακόσια χρόνια, είναι δύσκολο να τα κάνουμε σε δέκα εννέα. Αλλά τουλάχιστον, ας προσπαθήσουμε.

 

Κομμουνιστική μελαγχολία

Όποτε σκέπτομαι το Κομμουνιστικό κόμμα Ελλάδος, μελαγχολώ. 

Πώς έχει έτσι ξεμείνει, το μοναδικό κόμμα του είδους στην Ευρώπη – ίσως και στον κόσμο. Θυμάμαι την εφηβεία μου όπου καταβρόχθιζα, Μαρξ, Λένιν, Πλεχάνωφ. Ναι πέρασα κι από αυτή την φάση, πριν δω τα πράγματα από κοντά, πριν την 17 Ιουνίου της Ανατολικής Γερμανίας, την Επέμβαση στην Ουγγαρία και την «Άνοιξη της Πράγας».

Στις 17 Ιουνίου του 1953, μετά την καταστολή του κινήματος των εργατών στην ανατολική Γερμανία (πρώτη εμφάνιση των Ρωσικών τανκ) ο Μπρεχτ (ο δικός τους) είχε γράψει ένα φαρμακερό ποίημα με τίτλο «Η λύση». (Μεταφράζω πρόχειρα):

Μετά την εξέγερση της 17 Ιουνίου

Ο γραμματέας της Ένωσης των Συγγραφέων

Έβαλε να μοιράσουν φυλλάδια στην Λεωφόρο Στάλιν

Όπου μπορούσες να διαβάσεις

Ότι ο λαός είχε χάσει την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης

Και μονάχα με διπλή δουλειά

Θα μπορούσε να την ξανακερδίσει.

Αλλά δεν θα ήταν πιο απλό

Η κυβέρνηση να διαλύσει τον Λαό

Και να εκλέξει  έναν άλλο;

Το 2013 απαντώντας σε ένα κείμενο του Αυγουστίνου Ζενάκου στο περιοδικό Unfollow που έγραφε: «Ας μην γελιόμαστε. Φιλελεύθεροι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν. [ ] Γι' αυτό η μόνη πολιτική δύναμη που μπορεί να διασώσει τα φιλελεύθερα προτάγματα στην Ελλάδα είναι η Αριστερά. Όπως άλλωστε έκανε πάντα».

Η απάντησή μου τότε: «Με την πρώτη φράση συμφωνώ. Δυστυχώς. Έχοντας παλέψει δεκάδες χρόνια για την διάδοση του Φιλελευθερισμού στην Ελλάδα (προσοχή: καμία σχέση με τον νέο-φιλελευθερισμό!) πρέπει να ομολογήσω την ήττα μου. Οι πραγματικοί φιλελεύθεροι στη χώρα μας μετριούνται στα δάχτυλα και δεν κατάφεραν ποτέ να επηρεάσουν σημαντικά την δημόσια ζωή και σκέψη. Είναι φανερό πως από εδώ δεν πέρασε ο Διαφωτισμός.

Συμφωνώ ακόμα και με την δεύτερη φράση. Πράγματι οι αυθεντικοί Αριστεροί θα έπρεπε να ήταν φιλελεύθεροι. Και ο Μαρξ ήταν παιδί του Διαφωτισμού και η απελευθέρωση του ανθρώπου από την εκμετάλλευση, είναι φιλελεύθερο αίτημα.

Δυστυχώς η τρίτη με βγάζει από τα ρούχα μου. «Όπως έκανε πάντα». Μα πάντα η Αριστερά έκανε το αντίθετο! Όσοι αριστεροί σκέπτονταν ελεύθερα (δηλαδή διαφορετικά),  βρέθηκαν απομονωμένοι, κυνηγημένοι, αφορισμένοι, και συχνά νεκροί. Ακόμα και είδωλα της Αριστερής διανόησης από τον Τρότσκυ και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ μέχρι τον Γκράμσι και τον Τσε, αντιμετώπισαν την κομματική «ορθοδοξία». Να μην θυμηθώ τις «δίκες» της Μόσχας. Καμία παράταξη, παγκόσμια, δεν έχει κατασπαράξει τόσα στελέχη της.

Πάντα με μπέρδευε αυτό το δήθεν «κίνημα απελευθέρωσης», που υποδούλωνε τα μυαλά. Στο όνομα της «ενότητας»  έπεφτε η δογματική «γραμμή» και αλίμονο αν κάποιος την αγνοούσε».

Και έκλεινα γράφοντας:

«Σε έναν άλλο κόσμο, (εκείνον, τον «εφικτό») Αυγουστίνε Ζενάκο, η Αριστερά ίσως να είναι φιλελεύθερη. Σε αυτή εδώ τη γη και σε όλη την ιστορία της, ήταν δυστυχώς το αντίθετο. Σήμερα θαυμάζουμε την τριλογία «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα, αλλά η τότε Αριστερά μας τον διέγραψε και ο Ζντάνωφ της εποχής, Μάρκος Αυγέρης, εκτόξευσε εναντίον του ένα λίβελο».

Και συνεχίζω σήμερα: Τι έχει αλλάξει από τότε; Όταν έπεσαν τα τείχη και είδαμε τα γκούλαγκ, ένα-ένα τα κομμουνιστικά κόμματα σε όλο τον κόσμο εξαφανίζονταν. Ή μεταμορφώνονταν σε άκρως καπιταλιστικά (όπως το ΚΚ της Κίνας) που παλεύει εναντίον των ΗΠΑ, για τα πρωτεία της παγκόσμιας οικονομικής δύναμης.

Εκτός από δύο: το ΚΚ της Βόρειας Κορέας, που επιτρέπει στον ηγέτη του να παίζει με πυραύλους και το δικό μας που ονειρεύεται ακόμα την απόλυτη δικτατορία. Την υπενθυμίζει σε κάθε του λόγο ο ηγέτης του: Την δικτατορία του προλεταριάτου.

Δεκάδες φορές, σε δεκάδες κράτη, εφαρμόστηκε και απέτυχε παταγωδώς. Ακόμα ελπίζουν;

 

Το Ενδεχόμενον Αριστούργημα

Από τότε που έμαθα να διαβάζω, ήθελα να γίνω συγγραφέας. Νομίζω ότι φταίει ο Ιούλιος Βερν. Τον διάβαζα στις παλιές καθαρευουσιάνικες εκδόσεις του Σιδέρη – σε μεγάλο σχήμα και με τις πρωτότυπες χαλκογραφίες. Σε κάθε βιβλίο, απέναντι από την σελίδα του τίτλου, υπήρχε το πορτρέτο του Βερν. Επιβλητικός, με την τεράστια γενειάδα του, έμοιαζε με τον Παντοκράτορα στις εκκλησίες. Γύρω από το πρόσωπό του, σε μικρές στρογγυλές βινιέτες, ήταν σκηνές από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα – όλος ο κόσμος που είχε πλάσει. Και σε αυτό, μου θύμιζε το Θεό.

Ήθελα λοιπόν κι εγώ να γίνω δημιουργός κόσμων . Το πρώτο μου μυθιστόρημα, περιπετειώδες και φαντασιακό, το δημοσίευσα μαθητής στο Γυμνάσιο σε ένα περιοδικό του «Ερυθρού Σταυρού Νεότητος».  Ήταν και το τελευταίο (δεν ξανάγραψα μυθιστόρημα) και έμεινε ημιτελές.

Θα πείτε: συγγραφέας χωρίς μυθιστόρημα; Οι πιο πολλοί ταυτίζουν τις δύο έννοιες. Κι όμως γίνεται. Υπάρχει η ποίηση, τα διηγήματα, το δοκίμιο, η σάτιρα... Κάποια στιγμή άφησα και την προσοδοφόρο δουλειά μου, για να αφοσιωθώ στο γράψιμο.

Όπως κάθε συγγραφέας, σε όλη μου τη ζωή προσπαθούσα να γράψω το Μεγάλο μου Έργο, το Magnum Opus, το Αριστούργημα. 

Τι είναι το Αριστούργημα; Είναι τελικά μία φαντασιακή κατασκευή. Στην ιδανική (αλλά θεωρητική) περίπτωση είναι το έργο που μόλις κυκλοφορήσει θα κάνει τους κριτικούς να επαινούν, τους άλλους συγγραφείς να ζηλέψουν, το κοινό να εκστασιάζεται, τους βιβλιοπώλες να πουλάνε ντάνες ολόκληρες. Και ίσως γίνει ΤΟ έργο που θα ξεπεράσει τη φθορά.

Έζησα μία ανάλογη περίπτωση με ένα βιβλίο μου. Μερικά από τα συμπτώματα που περιγράφω πιο πάνω, συνέβησαν. Οι ανατυπώσεις εξαφανίζονταν αυθημερόν,  οι συνάδελφοι συγγραφείς με φθόνησαν, οι ντόπιοι κριτικοί με υποδέχθηκαν με επαίνους – ενώ, αργότερα, οι ξένοι με ύμνους. Κατεβατά ολόκληρα οι κριτικές τους. Αυτοί πρώτοι χρησιμοποίησαν την λέξη «αριστούργημα». Το βιβλίο έκανε 40 ανατυπώσεις (ακόμα πουλάει) και μεταφράστηκε σε δέκα γλώσσες.

Αλλά μου έκανε ζημιά. Ενώ πριν από αυτό είχα χαρακτηριστεί από τους πιο σοβαρούς κριτικούς, ως σημαντικός ποιητής και δοκιμιογράφος – μετά μόνον ένας τόλμησε να ασχοληθεί με τα βιβλία μου. Οι ξένοι είχαν καταλάβει καλύτερα την σάτιρα για την τραγική μοίρα ενός λαού ανάμεσα στο αρχαίο κλέος και την βαλκανική βλαχιά. Ενώ στην Ελλάδα είπαν: «Μα είναι σάτιρα!». Αλλά ή σάτιρα είναι το πιο δύσκολο και σπάνιο λογοτεχνικό είδος. Έτσι το βιβλίο δεν ψηφίστηκε ούτε ανάμεσα στα 100 καλύτερα ελληνικά του εικοστού αιώνα.

Από την ελληνική κριτική κρατάω μόνο την φράση του καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη: «Ο εξυπνότερος συγγραφέας μας, μετά τον Ροΐδη;»

Ας σημειώσω πως προσωπικά δεν είναι από τα βιβλία μου που αγαπώ. Είναι προϊόν αγανάκτησης και αντίδρασης. Και έχω πει πως, αν πρόκειται να με θυμούνται για κάποιο βιβλίο μου, προτιμώ να είναι «Το Βιβλίο των Γάτων», το «Παρόλα αυτά», ή το «Ημερολόγιο του καύσωνα».

Οι Ρωμαίοι έλεγαν: «Habend sua fata libelli». («Έχουν και τα βιβλία τις τύχες τους»). Πολλά βιβλία που σήμερα χαρακτηρίζουμε αριστουργήματα, είτε παραγνωρίστηκαν στην εποχή τους, είτε ανακαλύφτηκαν μετά το θάνατο του συγγραφέα. Άλλα ήταν «δεύτερα», έργα, που ο δημιουργός τους δεν εκτιμούσε. Μερικά,  που δοξάστηκαν ως αριστουργήματα, ξεχάστηκαν σύντομα. Τον ποιητή που πήρε το πρώτο Νόμπελ λογοτεχνίας, δεν τον διαβάζει σήμερα κανείς.

Τι μου έχει  μείνει από το παιδικό όραμα;  Μετά από 65 βιβλία, μόνον η απόλαυση της γραφής. Το τελικό αποτέλεσμα, η οριστική κρίση, μετατίθεται στο απώτερο μέλλον. Και στην απίθανη περίπτωση που έχω γράψει ένα αριστούργημα, δεν θα το μάθω ποτέ. Κανένας συγγραφέας δεν μαθαίνει την μεταθανάτια, οριστική τύχη των έργων του. 

Τα παράπονά μου στον δήμαρχο

Μου είναι πολύ συμπαθής όλη η οικογένεια Μπακογιάννη.  Όταν ο Παύλος Μπακογιάννης άνοιξε έναν εκδοτικό οίκο, ήμουν από τους πρώτους που έσπευσαν να του εμπιστευθούν ένα βιβλίο.  Τον είχα γνωρίσει όταν, μαζί με τον Τάκη Χορν, στενό μου φίλο, προσπαθούσαν, μετά την δικτατορία, να εξυγιάνουν την Κρατική Ραδιοφωνία. Η δολοφονία του ήταν η πιο παράλογη και άδικη πράξη που έχω ζήσει.

Εξ ίσου συμπαθής μου είναι και η τότε σύζυγός του την οποία θεωρώ πάντα ως μία από τις πιο οξυδερκείς πολιτικούς μας, καθώς και ο γιός του, νυν δήμαρχος Αθηναίων.

Οι δηλώσεις αυτές συμπαθείας αποτελούν τον πρόλογο ενός κειμένου που δεν θα του είναι συμπαθές. Ήθελα απλώς να ξεκαθαρίσω ότι δεν γράφεται με κανενός είδους έχθρα, αλλά με πολύ φιλικά αισθήματα.

Φαντάζομαι πως οι αναγνώστες – αλλά και ο δήμαρχός μας – θα έχουν μαντέψει το θέμα του.

Πρόκειται βέβαια για τον «Μεγάλο Περίπατο» για τον οποίο δεν τρέφω καθόλου φιλικά αισθήματα. Σε μία σύντομη τηλεφωνική συνομιλία, του είπα τις αντιρρήσεις μου και μου απάντησε ότι πρέπει να έχω υπομονή, ότι θα γίνουν πολλές αλλαγές, και μου υπέδειξε, σαν υπόδειγμα του πώς θα μεταμορφωθεί ο Περίπατος, να επισκεφθώ την ήδη έτοιμη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας. Πήγα και αντίκρισα μια πληθώρα από κόκκινες ράβδους, φυτεμένες στην άσφαλτο που έκλειναν τελείως την λεωφόρο, όχι μόνο για τα οχήματα αλλά και για τους πεζούς.

Ας σημειωθεί πως αυτή η φραγή της λεωφόρου Όλγας έχει προκαλέσει ένα έμφραγμα στην διαδρομή από το τέλος (ή την αρχή) της Συγγρού και την Λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το τι ακούει εκεί ο Περίπατος από τους ταξιτζήδες, δεν γράφεται.

Παράλληλα εμφανίστηκε και μία δημοσκόπηση όπου το 83% των περιοίκων και περαστικών είναι δυσαρεστημένοι με την όλη υπόθεση.  Ούτε και οι υπόλοιποι είναι ευτυχείς – μάλλον αδιάφοροι.

Αγαπητέ δήμαρχε, έχω την εντύπωση πως έχετε παγιδευτεί μέσα σε μία ιδέα, που στα χαρτιά και τις μακέτες μπορεί να φαινόταν ωραία – αλλά στην πράξη απέτυχε παταγωδώς. Και αντί να οπισθοχωρήσετε τάχιστα, εξοικονομώντας και χρήματα από τον προϋπολογισμό σας, συνεχίζετε τον αδιέξοδο (κυριολεκτικά) αγώνα και επιμένετε.

Προσωπικά θεωρώ ως την καλύτερη ιδέα για την βελτίωση της πολεοδομίας στην πρωτεύουσα, αυτή που – μεταξύ αστείου και σοβαρού – μου είχε πει ο αείμνηστος Γιάννης Τσαρούχης:  «Αν εμφανιζόταν ένας δισεκατομμυριούχος Έλληνας και ήθελε να διαπρέψει ως εθνικός ευεργέτης θα τον προέτρεπα να γκρεμίσει την μισή Αθήνα. Να κάνει αυτό που έκανε ο Βαρόνος  Ωσμάν στο Παρίσι, ανοίγοντας  τις ακτινωτές λεωφόρους, τα μεγάλα boulevards, που καταλήγουν στην Αψίδα του Θριάμβου».

Συνέχισε ο Τσαρούχης: «Οι παλιοί ευεργέτες έχτιζαν, οι καινούργιοι θα πρέπει να γκρεμίσουν. Η Αθήνα χρειάζεται χώρους ανοιχτούς, μεγάλους δρόμους, πλατείες, πάρκα και άλση!»

Εσείς, δήμαρχε, αντί να ανοίξετε χώρους, στενέψατε και τους παλιούς… Λες και θα βγει κανένας Αθηναίος να κάνει τον περίπατό του στο κέντρο της πόλης, αναπνέοντας  καυσαέριο και σκοντάφτοντας σε ζαρντινιέρες. Η ποδηλατάδα στην Πανεπιστημίου ακούγεται σαν κακό αστείο.

Δήμαρχε, όπισθεν ολοταχώς! Δεν ξέρω ποιος ονειροβάμων πολεοδόμος σας πήρε στο λαιμό του – αλλά έχει εξαντληθεί η υπομονή μας και – σίγουρα – και τα κονδύλια μας. (Δικά μας είναι – το θυμάστε;) Αν τώρα θέλετε να μείνετε στην ιστορία ως ο δήμαρχος του 17%, σας συλλυπούμαι από τώρα...

Γαλήνη- ησυχία – σιγή

Χθες το βράδυ οδήγησα ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο. 100% τα 100% ηλεκτρικό, όχι σαν τα «μπάσταρδα» τα υβριδικά, που συνδυάζουν τον ηλεκτρικό κινητήρα με έναν δεύτερο, κλασικό, εσωτερικής καύσεως. Αυτά είναι μία μεταβατική κατάσταση, μέχρι να εξαπλωθεί παντού το δίκτυο ηλεκτρικής τροφοδοσίας. Σε μερικά χρόνια θα εξαφανιστούν.

Ηλεκτρικό αυτοκίνητο θα πει καταρχήν αντιρρυπαντικό. Από την εξάτμισή του δεν εκπέμπονται ρύποι. Αλλά επιπλέον και αθόρυβο. Τόσο που δεν το ακούνε ούτε οι πεζοί και χρειάστηκε να προστεθεί κάτω από το καπό μία πηγή θορύβου διακριτική αλλά σαφής για να προειδοποιεί τον πεζό. Μέσα πάντως δεν ακούγεται τίποτα.

Σημαντικό αυτό γιατί – εκτός από την ατμοσφαιρική ρύπανση – κάθε αυτοκίνητο ρυπαίνει και ηχητικά: με το θόρυβο του κινητήρα του, την τριβή των ελαστικών στην άσφαλτο, ας αφήσουμε και το, προσφιλές στους συμπατριώτες μας, κλάξον.

Ιδιαίτερα τα λεωφορεία και φορτηγά (είμαστε το νεκροταφείο παλιών φορτηγών όλης της Ευρώπης) κάνουν τους δρόμους μας, μία ηχητική κόλαση με τα μουγκρητά τους.

Αλλά πάμε πίσω στο αυτοκίνητο που οδήγησα. Τόσο αθόρυβο που δεν ήξερες αν λειτουργεί ο κινητήρας ή έχει σβήσει. Ούτε οι τροχοί ακούγονταν στην άσφαλτο, ούτε κανένας άλλος θόρυβος τάραζε την γαλήνη της νύχτας. (Ναι η δοκιμή έγινε νύχτα για να υπάρχει λιγότερη κίνηση).

Έτσι θα είναι σε πέντε – άντε δέκα – χρόνια όλα τα αυτοκίνητα. Αθόρυβα, άοσμα και πλήρως αυτόματα. Από τις λιμουζίνες μέχρι τα γιγάντια φορτηγά.

Δίνω μεγάλη σημασία στον θόρυβο. Είναι κάτι που με καταδιώκει και με καθιστά ανίκανο για εργασία ή ακόμα και απλή ανάγνωση.

Μια διαδρομή που διασχίζει την Αθήνα σε ώρα μεγάλης κίνησης, σε φθείρει και σε τσακίζει – και μόνον από τον θόρυβο.

Όσο για την υπόλοιπη Ελλάδα… Από χρόνια έχω πάψει να πηγαίνω διακοπές σε τόπους που διαθέτουν  ευθείες όπου τα ένδοξα, ελληνικής παραλλαγής μηχανάκια, με τις τρύπιες ή κομμένες εξατμίσεις, μπορούν να αμολήσουν τον δαιμονικό τους θόρυβο. Προτιμούσα να πηγαίνω σε μέρη όπου κυριαρχούν οι σκάλες.

Μέχρι που η ηλικία (δυστυχώς αρχίζει να φαίνεται από τα γόνατα) μου απαγόρεψε και τις σκάλες.

Λυπάμαι που μάλλον δεν θα ζήσω αρκετά για να απολαύσω τον πλήρη θρίαμβο των αθόρυβων οχημάτων – αλλά τουλάχιστον εχθές πήρα μία πρώτη γεύση.

Βέβαια, αυτό το τεχνολογικό θαύμα, κάνει ήδη και άλλα πράγματα που ανήκουν στην επιστημονική φαντασία. Κάθεσαι στο πίσω κάθισμα, διαβάζεις άνετα την εφημερίδα σου και το όχημα ξεκινάει. Έχεις δώσει στον αυτόματο πιλότο μία καρτέλα που βγήκε από το κινητό σου τηλέφωνο και λέει που πρέπει να σε πάει. Η τεχνολογία αυτή έχει ήδη ξεπεράσει το πειραματικό στάδιο και εφαρμόζεται σε πολιτείες των ΗΠΑ. Εδώ δεν υπάρχουν ακόμα οι υποδομές – κι έτσι δεν μπόρεσα να ζήσω την παραμυθένια αυτή εφαρμογή.

Ναι αγαπητοί αναγνώστες, εχθές δοκίμασα μία γεύση μέλλοντος. Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν πραγματικά ξεπεράσει τον εαυτό τους, ενώ εμείς διαπληκτιζόμαστε για ασήμαντα πράγματα.

Άραγε θα υπάρξει η φρόνηση που θα κάνει τους ανθρώπους να συνεργαστούν και να επιλύσουν τα μεγάλα (αλλά και τα μικρά) προβλήματα της ύπαρξής τους;

Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν υπερδιπλασιάσει τον χρόνο της ζωής μας. Το 1890 ο μέσος όρος ζωής ήταν 35 χρόνια – τώρα πάμε για τριπλάσια.

Και τι τον κάνουμε αυτόν τον χρόνο; Διενέξεις, τσακωμοί και συγκρούσεις. Να τώρα όλη αυτή η ηλιθιότητα με τα εμβόλια…

Αντί οι άνθρωποι να συνεχίσουν την ζωή τους σε ένα κόσμο, χωρίς ρύπους, χωρίς θορύβους, με ήπιο κλίμα, ομόνοια και αλλήλο-υποστήριξη. Χωρίς τις διαιρέσεις σε έθνη, φυλές, χρώματα, φύλα, γλώσσες, θρησκείες… Όπως το είχε τραγουδήσει ο Τζών Λέννον σε εκείνο το υπέροχο «Φαντάσου» (Imagine) πριν από πενήντα χρόνια.

Το αυτοκίνητο που οδήγησα, μου έδειξε τον δρόμο… 

Θυμάμαι το «Ποτάμι»

Καθώς έστελνα ευχές στον Σταύρο για την γιορτή του, θυμήθηκα με νοσταλγία το «Ποτάμι».

Τι ωραίοι καιροί! Γύρω σε ένα τραπέζι δέκα άνθρωποι, ξύπνιοι, ζωντανοί, νέοι οι περισσότεροι, σχεδίαζαν ένα μέλλον για τον τόπο.

Κανείς από πολιτικό «τζάκι». Κανείς με κολλήματα και προκαταλήψεις.

Μετά τις πρώτες εκλογές θυμήθηκα κάτι «ανοιχτές επιστολές» που είχα απευθύνει στον ανερχόμενο τότε Τσίπρα. Τον καλούσα να αξιοποιήσει τα νιάτα του και γοητεία που εξέπεμπε στους νέους και να μην πάρει τον δρόμο του λαϊκισμού (φαίνονταν οι πειρασμοί του) αλλά του ορθού λόγου.

Έγιναν οι εκλογές και ο Τσίπρας ανάμεσα στο Ποτάμι και τον Καμμένο διάλεξε τον Καμμένο. Ό,τι χειρότερο: Λαϊκίστικο, εθνικιστικό, παλαιοκομματικό.

Από εκεί και πέρα άρχισε η παρακμή του Ποταμιού. Σίγουρα έγιναν και λάθη – ένα από αυτά με ανάγκασε να παραιτηθώ. (Γι όσους δεν θυμούνται: είχα γράψει, ανάμεσα σε άλλα, τρεις αράδες στο Πρόταγκον, για την γνωστή απάτη του «Αγίου Φωτός». Και ο Σταύρος, στην τηλεόραση του Μέγκα, με πούλησε. Να σκεφθεί κανείς ότι πρώτο θέμα στο πρόγραμμα του «Ποταμιού» ήταν ο χωρισμός κράτους και εκκλησίας… Ο άπειρος Σταύρος απάντησε ότι «πρέπει να σεβόμαστε τα πιστεύω του λαού»).

Αλλά αυτό ήταν πλημμέλημα. Κανένα από τα ιδρυτικά μέλη του «Ποταμιού» δεν είχε πολιτική πείρα. Και από την στιγμή που έμεινε το κόμμα μόνο και ανυπεράσπιστο, έγινε  λεία των μεγάλων που εποφθαλμιούσαν τα στελέχη του.

Στις 8 Σεπτεμβρίου γράφει ο σοφός Απόστολος Δοξιάδης  πάλι στο Πρόταγκον: «Γιατί δεν μιλάνε οι διανοούμενοι». Από την αρχή του άρθρου:

…οι «διανοούμενοι», οι ενίοτε και «πνευματικοί άνθρωποι» χαρακτηριζόμενοι, άρχισαν κάποια στιγμή να μιλάνε δημόσια, αν όχι όλοι, πάντως πολλοί. Κάπου εκεί, κατά την αρχή της οικονομικής κρίσης, αρχές της δεκαετίας του 2010, πολλοί συγγραφείς, δημιουργοί άλλων τεχνών, στοχαστές, επιστήμονες, πανεπιστημιακοί κάθε είδους, που ως τότε ασχολούνταν αποκλειστικά με το έργο τους, άρχισαν να παρεμβαίνουν στον δημόσιο λόγο, μιλώντας για προβλήματα του τόπου που επί κάποιες δεκαετίες τα είχαμε όλοι θάψει— όχι μόνο οι διανοούμενοι— βαθιά στη συνείδησή μας. Τα έβγαλε στη φόρα, πιεστικά και δυσάρεστα, η κρίση.

Ναι, μερικοί διανοούμενοι άρχισαν να μιλάνε και να γράφουν. Αλλά τους σάρωσε η ίδια η αντιμετώπιση της κρίσης: θυμηθείτε: Βαρουφάκης (ο σουρεαλισμός στην οικονομία), δημοψήφισμα,  κωλοτούμπα, επιμνημόνιον. Τι να γράψεις και τι να πεις;

Τουλάχιστον τώρα έχουμε μία κυβέρνηση φαινομενικά ορθολογική. Της ήρθαν πολύ ανάποδα τα πράγματα (σκέπτεστε τον Τσίπρα να αντιμετωπίζει πανδημία και πυρκαγιές;). Πολλά με ενοχλούν σε αυτή (π.χ. η Αγία Τριάς των ακροδεξιών: Γεωργιάδης,  Βορίδης, Πλεύρης). Και, όπως οι περισσότεροι Έλληνες, δεν κατάλαβα κι εγώ την έξωση του Μιχάλη Χρυσοχοΐδη.

Αχ! για ένα υγιές, κεντρώο κόμμα, με νέους ανθρώπους και ζωντανές ιδέες. Φρέσκα, νέα μυαλά, όχι απομεινάρια του ΠΑΣΟΚ. Έτοιμους να αντιμετωπίσουν την οικολογική θύελλα με την νέα τεχνολογική επανάσταση.

Έστω. Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι δύο-τρεις Πιερρακάκηδες να μας στρώσουν την γραφειοκρατία, και μερικούς σοβαρούς οικονομολόγους για τα οικονομικά. Ευτυχώς ο πρωθυπουργός φαίνεται να γνωρίζει οικονομικά. Όσο για τον διάλογο που ζητάει ο Δοξιάδης, με την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε δεν υπάρχει αντικείμενο. Η Αντιπολίτευση δεν διαλέγεται – απλώς βρίζει. Έναν σπουδαγμένο οικονομολόγο έχει ο Σύριζα – αλλά έχετε ακούσει τους τελευταίους μήνες κάποια ουσιαστική πρόταση από τον κύριο Τσακαλώτο;

Σπίτια στα όνειρά μου

Σήμερα τη νύχτα ήρθαν στον ύπνο μου και με επισκέφτηκαν τα παλιά μου σπίτια.

Ναι, ονειρεύτηκα σπίτια που νόμιζα πως είχα ξεχάσει την μορφή τους. Κάπου κρυμμένα στο νου μου εμφανίστηκαν να μου θυμίσουν την παρουσία τους.

Παρόλο που τα τελευταία 42 χρόνια ζω στο ίδιο σπίτι, πριν από αυτό είχα αλλάξει πολλά. Όταν ξύπνησα, προσπάθησα να τα μετρήσω. Θυμήθηκα δέκα – χωρίς να προσθέσω τα φοιτητικά δωμάτια της Γερμανίας.

Γεννήθηκα κάτω από την Ακρόπολη – στην οδό Μητσαίων. Πέρασα τα παιδικά μου χρόνια στην Οδό Μιχαήλ Βόδα. Τα εφηβικά μοιραστήκαν ανάμεσα στην οδό Σύρου, στην Κυψέλη και ένα σπίτι στο Νέο Ψυχικό στην οδό Παρίτση.

Αργότερα έμεινα στην οδούς Επτανήσου, Υψηλάντου, Σπύρου Μερκούρη, Στρατιωτικού Συνδέσμου – και μετά Γαλήνης, στην Εκάλη.

Μία παρένθεση-παράκληση προς τον Δήμαρχο μας (και όλους τους δημάρχους). Όταν βαφτίζετε ένα δρόμο (προφανώς για να τιμήσετε κάποιον) γιατί δεν βάζετε (όπως κάνουν σε άλλες χώρες) μία επεξήγηση στην πινακίδα. Ακόμα δεν ξέρω ποιος ήταν ο «Μιχαήλ Βόδας» που σαν παιδί τον θεωρούσα ένα είδος …βόδι. Στο εξωτερικό διαβάζεις: Ντεμπυσί και από κάτω, με μικρότερα γράμματα «μουσικοσυνθέτης», ή Βερμέερ: «ζωγράφος».

Συγγνώμη: τώρα, μετά από 80+ χρόνια, κοίταξα την εγκυκλοπαίδεια και είδα πως ο Μιχαήλ Βόδας δεν ονομαζόταν Βόδας (ήταν τίτλος) αλλά Σούτσος (της γνωστής οικογένειας) μέγας δραγουμάνος στην Μολδοβλαχία, προσπάθησε να στηρίξει τον Υψηλάντη αλλά τελικά κατέφυγε στην Ελβετία όπου συνεργάστηκε με τον – έτσι κι αλλιώς – φιλέλληνα Εϋνάρδο. Πολύς του πάει αυτός ο μεγάλος δρόμος με τις ωραίες πυκνές δενδροστοιχίες του…

(Όπως έλεγε ο Σεφέρης, όταν πεθάνεις ως επιφανής, ή θα γίνεις άγαλμα, ή δρόμος… Του συνέβησαν και τα δύο).

Έγραφα για τα σπίτια μου που εμφανίστηκαν στα όνειρά μου. Ιδιαίτερα εκείνο στην Εκάλη. Το είχε χτίσει ο διευθυντής του Ευαγγελισμού Πράτσικας και του είχε δώσει την διαρρύθμιση νοσοκομείου: ένας μακρύς διάδρομος με πόρτες δεξιά και αριστερά. Πέθανε ξαφνικά, εγκαταλείποντας και την γάτα του, (Πίπσι) που τελικά περιμάζεψα εγώ, μετά από μεγάλη προσπάθεια και υπομονή. Ύστερα από τον ξαφνικό θάνατο του ανθρώπου της, δεν εμπιστευόταν κανένα.

Το σπίτι, μου το νοίκιασαν οι δύο κόρες του γιατρού και κληρονόμοι του. Η μία ήταν σύζυγος του Παύλου Ζάννα. Θυμάμαι με τι υπερηφάνεια μου απάντησε (όταν τη ρώτησα για τον Παύλο): «Στην φυλακή!».  Ήταν νομίζω ο δεύτερος χρόνος της δικτατορίας.

Η Εκάλη τότε ήταν ερημιά. Το κοντινότερο σπίτι στο δικό μας απείχε πάνω από ένα χιλιόμετρο. Ήταν ψηλά στο βουνό, κάτω από το κτήμα Γουλανδρή και το σπίτι-μουσείο του ζωγράφου Γιάννη Σπυρόπουλου. Αλεπούδες κατέβαιναν από το δάσος και έτρωγαν το φαγητό των γάτων μας.

Αργότερα έπιασε η φωτιά που άνοιξε τον δρόμο των οικοπεδοφάγων – κι έτσι τώρα το βουνό της Εκάλης στεφανώνεται από πυκνό δάσος πολυκατοικιών. Η φωτιά σταμάτησε έξω από τον κήπο μου.

(Φέτος δεν ήμουν τόσο τυχερός. Μπήκε στο εξοχικό μου και έκαψε όλο τον κήπο, το περίπτερο του μπάρμπεκιου και το γκαράζ).

Όμως το σπίτι της Εκάλης (τώρα έχει εντελώς αλλάξει μορφή) που ήρθε στον ύπνο μου ήταν εκείνο το παλιό. Ακόμα και οι γάτες ήταν οι ίδιες. Μία χρονομηχανή με πήγε 45 χρόνια πίσω, τον καιρό που στην βεράντα της Εκάλης έγραφα την «Δυστυχία του να είσαι Έλληνας» και περίμενα να πέσει η Χούντα για να την εκδώσω.

Όλα τα σπίτια που ονειρεύτηκα υπάρχουν ακόμα. Το δίπατο της Μιχαήλ Βόδα για χρόνια ήταν «Σχολή τυφλών». Ευτυχώς που οι τυφλοί δεν το έβλεπαν, γιατί ήταν το πιο άσκημο σπίτι που έχω δει. Καλυπτόταν από ένα καφέ-μαύρο αρτιφισιέλ (ήταν της μόδας παλιά) και ήταν απαίσιο. Την τελευταία φορά όμως που το είδα είχε φύγει η επιγραφή «Σχολή Τυφλών» και είχε αλλάξει χρώμα. Πάλι αρτιφισιέλ, αλλά ανοιχτό γκρίζο.

Όμως στον πόλεμο το υπόγειό του διέπρεψε ως το αντιαεροπορικό καταφύγιο της γειτονιάς, επειδή, ανάμεσα στα νεοκλασικά, ήταν το μόνο χτισμένο με μπετόν αρμέ.

Ξύπνησα ζαλισμένος…

Μερικές μικρές μου στιγμές από την τεράστια ζωή του τεράστιου Μίκη

1960. Επιστρέφω από τις σπουδές μου στη Γερμανία. Μετά έξη χρόνια έχω αποξενωθεί. Όμως τυχαίνει την δεύτερη (;) μέρα να βάλω το ραδιόφωνο και να ακούσω τον «Επιτάφιο» με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Δεν γνωρίζω κανένα: ούτε τον Ρίτσο, ούτε τον Θεοδωράκη, ούτε τον Μπιθικώτση. Αλλά το έργο με συγκλονίζει. Είναι η πρώτη μου επαφή με αυτούς τους τρεις – και θα είναι καθοριστική για την υπόλοιπη ζωή μου.

Αργότερα θα θυμηθώ ότι πριν φύγω για την Γερμανία είχα ακούσει ένα συμφωνικό ποίημα με τίτλο «Το Πανηγύρι της Ασή-Γωνιάς» στην Κυριακάτικη Συναυλία της Κρατικής με μαέστρο τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Δεν θυμάμαι τον συνθέτη. Μπορεί να ήταν ο Θεοδωράκης. Δεν με ενθουσίασε ιδιαίτερα – μου θύμισε την «Εθνική Σχολή» (Καλομοίρης, κλπ. που δεν με συγκινούσε). Αν ναι, ήταν πρωτόλειο.

1961. Γνωρίζομαι με τον ποιητή Δημήτρη Χριστοδούλου και μέσω αυτού μαθαίνω νέα για τον Μίκη. Ο Χριστοδούλου (θεόρατος κι αυτός) έχει γράψει στίχους για πολύ δημοφιλή τραγούδια του Μίκη.

Την ίδια χρονιά αγοράζω και διαβάζω το «’Αξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη. Ελυτομανής από την εφηβεία μου, ερωτεύομαι το ποίημα και το μαθαίνω απέξω.

Όμως αυτό μου δημιούργησε ένα ως τώρα άλυτο πρόβλημα. Όταν άκουσα την μελοποίηση του Μίκη πέρασα μερικές άσκημες μέρες. Γιατί ξαφνικά η μουσική του άλλαξε την εσωτερική μουσική του ποιήματος, όπως το είχα απομνημονεύσει. Άλλαξε όλο το ποίημα. Και ξαφνικά υπήρχαν στη μνήμη μου δύο «Άξιον Εστί»: το μελοποιημένο και το ποιητικό. Αγαπούσα και τα δύο – διαφορετικά.

Περιττό να πω ότι τελικά η μουσική νίκησε. Τώρα πια δεν μπορώ να διαβάσω το «Άξιον Εστί». Ενώ διαβάζω, υποτονθορίζω τη μελωδία.

Αυτό με οδήγησε να γράψω ένα δοκίμιο με τίτλο: «Η μουσική σκοτώνει την ποίηση;» Που ξεκινάει από την αρχαία λυρική ποίηση (πάντα τραγουδισμένη, μην το ξεχνάμε) και καταλήγει στον Θεοδωράκη. Γιατί εκτός από το Άξιον Εστί, ο μέγας αυτός μελοποιός έχει αλλάξει για μένα πολλά ποιήματα που αγαπώ π.χ. του Σεφέρη (από τα «Επιφάνεια 1937» ως την «Άρνηση») και του Αναγνωστάκη. Τραγουδώντας Θεοδωράκη (την Άρνηση) κηδέψαμε τον Σεφέρη.

1979: Συντονίζω μία εκπομπή της ΕΡΤ. Ονομάζεται «Μία ταινία μία συζήτηση» και είναι βασισμένη σε αντίστοιχη γαλλική παραγωγή. Προηγείται η προβολή μιας κινηματογραφικής ταινίας και έπεται μία ζωντανή συζήτηση επάνω στο βασικό θέμα της ταινίας. Παραγωγός η κα. Παναγιωταρέα.

Προτείνω μία μουσική ταινία και μέσα στους συζητητές βάζω και τον Μίκη Θεοδωράκη. Έχει μεγάλη σημασία αυτό, διότι ενώ ο Μίκης βρίσκεται στην Αθήνα από καιρό, δεν έχει ποτέ εμφανιστεί στην Ελληνική τηλεόραση.

Για μεγάλη μου έκπληξη η πρότασή μου γίνεται δεκτή. Έρχεται η βραδιά, εμφανίζονται οι καλεσμένοι (θυμάμαι μόνο τον Τάσο Φαληρέα) και ο Μίκης. Η ταινία τελειώνει, ανάβουν οι προβολείς του στούντιο, παίρνουμε τις θέσεις μας, περιμένουμε μερικά λεπτά… και οι προβολείς σβήνουν. Μαθαίνω ότι στη θέση της δικής μας συζήτησης μεταδίδεται μία μαγνητοφωνημένη εκπομπή διαλόγου, ανάμεσα σε καθηγητές πανεπιστημίου για κάποιο ακαδημαϊκό θέμα.

Έξαλλος αναζητώ την παραγωγό, η οποία μου λέει ότι «έπεσε τηλεφώνημα» από το υπουργείο προεδρίας να γίνει η αλλαγή. Υπουργός προεδρίας τότε ο Αθανάσιος Τσαλδάρης (ο επιλεγόμενος και «Νανάς») ο οποίος έμεινε στην ιστορία από την προσφώνηση που του είχε κάνει ο Μάνος Χατζιδάκις: «Νανά, είσαι βλαξ!».

«Για μένα έγινε αυτό» μου είπε στο αυτί ο Μίκης. «Μα ας μου το λέγανε από την αρχή πως είσαι «κομμένος» απάντησα. «Εδώ είχε γίνει τόσος θόρυβος, το είχαν γράψει με μεγάλους τίτλους όλες οι εφημερίδες, και βάζουν τέτοια τρικλοποδιά στον εαυτό τους;»

Μου έκανε εντύπωση η ψυχραιμία του Μίκη. Με χτύπησε στον ώμο και μου ψιθύρισε: «Μην νιώθεις ενοχές. Εγώ το περίμενα».

Την άλλη μέρα έστειλα ένα γράμμα σε όλες τις εφημερίδες, ζητώντας συγγνώμη («εκ μέρους της …ΕΡΤ») και αναγγέλλοντας την παραίτησή μου από την εκπομπή.

Καλό κατευόδιο, μεγάλε Μίκη!

Βιβλία…βιβλία…+ 1 βιβλίο!

Μέσα στην εποχή των διακοπών δεν σταμάτησε η πλημμυρίδα των νέων βιβλίων. Και σαν αξιοπρεπές blog που καταγράφει τις πιο σημαντικές εμπειρίες του συγγραφέα του, όταν ψήλωσαν πολύ οι στήλες των τόμων και οι εντυπώσεις των αναγνώσεων, ένιωσα στην ανάγκη να γράψω γι’ αυτούς. Άλλωστε μέσα σε αυτό το καλοκαίρι δεν μου συνέβη τίποτα το συνταρακτικό εκτός από ένα δεκαήμερο ταξίδι στην Κρήτη (πριν την επισκεφθεί μαζικά ο κορωνοϊός)  όπου με την βοήθεια καλών φίλων είδα υπέροχα τοπία και πρόσθεσα στο βάρος μου μερικά κιλά… (Τα περί Μεσογειακής διαίτης ισχύουν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις όπου συνοδεύεσαι όχι από ντόπιους, αλλά μόνον από αυστηρό διατροφολόγο).

Τα βιβλία που με απασχόλησαν πολύ, ήταν το οδοιπορικό του Αναστάση Βιστωνίτη «Η κοίτη του χρόνου» (ένας τόμος από 500 σελίδες που τον διαβάζω με δόσεις – λατρεύω την καλή ταξιδιωτική λογοτεχνία) και τα βαθύγνωμα ποιήματα του ίδιου. Επίσης του Δημοσθένη Κούρτοβικ «Η Ελιά και η Φλαμουριά», μία σοφή ανασκόπηση της Ελληνικής Λογοτεχνίας των τελευταίων 45 χρόνων, πρωτότυπη και διεισδυτική.

Η πορεία μου όμως σταμάτησε όταν έπιασα στα χέρια μου τον τόμο με τα «Κρυμμένα Ημερολόγια» του Ίωνα Δραγούμη (επιμελημένα και σχολιασμένα από τον Νώντα Τσίγκα).

Έχω μία αδυναμία στην μορφή, την ιστορία και την γραφή του Ίωνα Δραγούμη. Τον θεωρώ μοναδικό Έλληνα λογοτέχνη στο είδος της ημερολογιακής καταγραφής, αλλά και συναρπαστικό σαν άνθρωπο, σαν μορφή, σαν προσωπικότητα. Οι πολιτικές του θεωρίες δεν με συγκινούν (ιδίως με τον φαντασιακό ουτοπισμό τους) η αντίθεσή του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο είναι δογματική και μονοκόμματη, σαν πείσμα μικρού παιδιού, αλλά ο συνεχής διάλογος με τον εαυτό του, η εντιμότητα και η ειλικρίνειά του, το συνεχές ψάξιμο στα βάθη της ψυχής του, είναι πραγματικά μία βαθύτατα απολαυστική και παιδευτική εμπειρία. Ιδιαίτερα στο βιβλίο αυτό, που είχε εξαιρεθεί από τον κατάλογο των αρχικών εκδόσεων «Ερμής» και αναδύθηκε χάρις στην εκπληκτική εργασία ανάλυσης, σχολιασμού και υπομνηματισμού από τον συγγραφέα (και ιατρό) Επαμεινώνδα Τσίγκα, που όπως γράφει ο ανεψιός του Ίωνα, Μάρκος Δραγούμης, «γνωρίζει τον Ίωνα όσο κανένας άλλος και τον αντιμετωπίζει με μεγάλη αγάπη».

Αγάπη. Να μία λέξη-κλειδί γι’ αυτό το βιβλίο. Σε κάνει να αγαπήσεις τον Δραγούμη. Ένας απόλυτα γοητευτικός άνθρωπος. Βαθύς, στοχαστικός, αλλά και με αίσθηση του χιούμορ που φτάνει μέχρι τον αυτοσαρκασμό. Ένας τέλειος, πλήρης άνθρωπος γενναίος, ειλικρινής και ωραίος, όπως ελάχιστοι από τους εξομολογητικούς των ημερολογίων.

Δεν είναι τυχαίο πως δύο από τις πιο σημαντικές γυναίκες της εποχής του τον λάτρεψαν παράφορα: η Πηνελόπη Δέλτα (η Φίλη, όπως την αναφέρει) και η Μαρίκα Κοτοπούλη. Μετά την δολοφονία του Δραγούμη και την εκλογική ήττα του Βενιζέλου, η Πηνελόπη  Δέλτα κλείνει το τολστοϊκών διαστάσεων αυτοβιογραφικό της αριστούργημα («Οι Ρωμιοπούλες», 1380 σελίδες!), με τη φράση: Finis Greciae – το τέλος της Ελλάδας! Αυτή η φανατική Βενιζελική, έβλεπε στον Ίωνα τον τέλειο Έλληνα – πράγμα που έχει γράψει και στα δικά της ημερολόγια.

Ας σημειώσω πως από τις 446 σελίδες του βιβλίου, πάνω από τις μισές είναι υπομνήματα και σχόλια του επιμελητή, που διαβάζονται με τεράστιο ενδιαφέρον μια και διαφωτίζουν και ολοκληρώνουν το αρχικό κείμενο. Άρτια η δουλειά των εκδόσεων Πατάκη.

Ξεκίνησα να γράψω για τα βιβλία του καλοκαιριού και τελικά έγραψα σχεδόν μόνον για ένα. Όμως – θα το πιστέψετε; - το βιβλίο αυτό μου γέμισε το μισό καλοκαίρι. Και ο Ίων Δραγούμης στέκει συνεχώς δίπλα μου, με τις σημειώσεις  των ημερολογίων του. Μια σκιά από το παρελθόν – πιο ζωντανή από αυτούς που με περιτριγυρίζουν.

«Διακοπές» - η μαγική λέξη.

Σύμφωνα με τους ερευνητές περιέχει τα πάντα: Ειδύλλια αλλά και χωρισμούς. Έρωτες αλλά και τους μεγαλύτερους καυγάδες. Καλοπέραση αλλά και φρικτή κακουχία. Εκστάσεις αλλά και εμφράγματα (πολλαπλάσια από τη συνηθισμένη μας ζωή). Ταξιδιωτικό εμπλουτισμό αλλά και περιηγητικές απογοητεύσεις.

Η ιστορία με τις διακοπές αρχίζει αρκετούς μήνες πριν. Όχι μόνο  τώρα, λόγω covid-19. Από παλιά. Κάποιος από την οικογένεια θυμάται τις περασμένες ή προ-περασμένες και αρχίζει την κριτική και τις απαιτήσεις.

-          Αυτή τη φορά δεν θα την πάθουμε όπως το 2014!

-          Γιατί δηλαδή; τι πάθαμε το 2014;

Αρχίζει η κριτική των περασμένων διακοπών όπου αποδεικνύεται και η διαφορά στις εντυπώσεις και τις αναμνήσεις. Οι «τέλειες διακοπές» του ενός είχαν πολλά τρωτά για τον άλλο. Αλλιώς περάσαν οι μεγάλοι, άλλα ζήταγε η νεολαία.

Βέβαια τώρα με την πανδημία γίναμε πολύ πιο ολιγαρκείς. Η στέρηση μας έκανε ταπεινούς και συμβιβασμένους. «Ένα άντρα, ας είναι και ξύλινος» μουρμούριζαν οι παλιές γεροντοκόρες. «Μια παραλία, ας είναι και με βράχια» θα δεχόταν η παρέα, προκειμένου να κάνει τα μπάνια της.

Κι όμως φέτος ήταν πιο εύκολο να πλησιάσεις τα συστατικά των τέλειων διακοπών. Ήρθαν λιγότεροι τουρίστες – πιο εύκολη και πιο φθηνή η επιλογή καλού καταλύματος. Το ίδιο και με την εστίαση: περισσότερες επιλογές. Η απαγόρευση των ολονύκτιων πάρτι ήταν ευεργετική για τα αυτιά της πλειοψηφίας.

Άλλωστε οι «τέλειες διακοπές» είναι μία ουτοπία: σαν τον «τέλειο γάμο». Έχουμε κάτι τέτοια πρότυπα μέσα μας για να μας παρηγορούν και να μας βασανίζουν. Τίποτα δεν είναι τέλειο στη ζωή, κι αν κάποια στιγμή κάτι αγγίξει την τελειότητα, διαρκεί ελάχιστα.

Ένα παράδειγμα:

Κάποιο σούρουπο περπατούσαμε – ένα ζευγάρι – στην Via Appia Antiqua τον αρχαίο Ρωμαϊκό δρόμο που έφευγε από την Ρώμη ανατολικά. Στα ρείθρα του δρόμου στήλες επιμνημόσυνες, σπασμένοι ανδριάντες, πύλες ερειπωμένες. Το φως της δύσης τα χρωμάτιζε με ποικίλες αποχρώσεις της ώχρας, του κίτρινου και με σκιές του μωβ.

Ξαφνικά από το βάθος του τοπίου ξεκινάει μία αόρατη αλλά έντονη μουσική. Είναι Βιβάλντι, το ξέρω το κοντσέρτο  από το Estro Armonico. Χρωματίζει αλλιώς τα ερείπια που μας περιβάλλουν. Είναι μία στιγμή μαγική, έρχονται δάκρυα στα μάτια. Όπως όλα τα θαύματα δεν κρατάει πολύ. Χαμηλώνει, σβήνει και χάνεται.

Ναι, από όλες τις διακοπές στη Ρώμη επέζησε μόνο αυτή η στιγμή. Άλλωστε την πόλη την είχαμε επισκεφθεί πολλές φορές, έχει την δική της μαγεία αλλά είναι του Respighi, όχι του Vivaldi.

Στη δική μου ζωή οι «τέλειες διακοπές» σημαίναν ταξίδι. (Χωρίς να εξυπακούεται πως αυτό ήταν πάντα τέλειο – ούτε καν συχνά). Και τέχνη: κυρίως ζωγραφική ή μουσική. Όμορφες οι παραλίες της Ελλάδας, τις έζησα εντατικά στην εφηβεία μου, αλλά στον ανοιχτό κόσμο με περίμεναν ο Ρέμπραντ και ο Βαν Γκογκ, ο Μπαχ και ο Σούμπερτ. Οι κήποι των Βερσαλλιών στο Παρίσι και του  Generalife στη Γρανάδα. Ο απέραντος, υπέροχος «Αγγλικός Κήπος» στο Μόναχο, όπου έζησα έξη χρόνια.

Καμμιά φορά αρκούσε ένα ακόρντο να δώσει νόημα σε ένα ταξίδι. Περπατώντας στα σοκάκια της τσιγγάνικης γειτονιάς στην Γρανάδα, (Albaicin) από ένα μισάνοιχτο παντζούρι άκουσα μία μπάσα συγχορδία κιθάρας, καθαρό canto hondo (άσμα βαθύ) και καθηλώθηκα.

Η μαγεία.

Μιλώντας για διακοπές και ταξίδια, ο καθένας αναφέρεται στα δικά του. Το ίδιο έκανα κι εγώ. Ελπίζω η περιήγηση να ήταν ενδιαφέρουσα – μπορεί και να σας έδωσε ιδέες…

Υ. Γ. Γράφοντας στο περασμένο φύλλο για τα «εμπρηστικά» πεύκα, που λείπουν από την Κέρκυρα, πρόσθεσα και τα άλλα Επτάνησα – ξεχνώντας πόσο γεμάτο από πεύκα είναι το ορεινό εσωτερικό της Λευκάδας… Συγγνώμη!