Υπάρχουν διαφόρων ειδών Σιωνισμοί. Υπάρχει ο παλαιός εργατικός ή σοσιαλιστικός Σιωνισμός ο οποίος στη θεωρητική του διάσταση αποτέλεσε μορφή Εγελιανισμού, μαζί με τον Παναραβισμό, ενώ στην πράξη ήρθε σε ευθεία αντιπαράθεση με τον αναθεωρητικό Σιωνισμό. Υπάρχει ο Σιωνισμός ως κοσμική κρατική ιδεολογία του Ισραήλ, που έχει παρεμφερή λειτουργία με τον Κεμαλισμό στην Τουρκία, και ως θρησκευτικό ιδεολογικό κίνημα, που αντιλαμβάνεται τον Σιωνισμό ως θεμελιώδες στοιχείο του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού (σε αυτές τις δύο κρατικές μορφές κοσμικού και θρησκευτικού Σιωνισμού αντιτίθεται δογματικά ο Ορθόδοξος Ιουδαϊκός αντισιωνισμός). Και υπάρχει, τέλος, για να μην μακρηγορούμε, και ο παλαιότερος, πολυπληθέστερος και ισχυρότερος όλων, ο λεγόμενος «Χριστιανικός» Σιωνισμός (Christian Zionism), ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί μια χριστιανική ιδεολογία ή αίρεση στο πλαίσιο του Προτεσταντισμού, ειδικότερα στους κύκλους των Ευαγγελικών και δευτερευόντως των Βαπτιστών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν εξετάζουν τον Σιωνισμό γενικά και αόριστα συνήθως ξεκινούν από τον Theodor Herzl, πατέρα του πολιτικού Σιωνισμού, τον Israel Zangwill, πρωτοπόρο του πολιτιστικού Σιωνισμού (ιδρυτής του οποίου ήταν ο Ahad Ha’am) και τον Ze'ev Jabotinsky, πατέρα του αναθεωρητικού Σιωνισμού, άλλοι από τον Cyrus Scofield, κάποιοι περισσότερο υποψιασμένοι από τον John Nelson Darby (1800-1882).
Ο προτεσταντικός ή «χριστιανικός» Σιωνισμός είναι παλαιότερος από τον ιουδαϊκό Σιωνισμό, ο οποίος με τη σειρά του είναι παλαιότερος από τον κοσμικό Σιωνισμό, και δεν ξεκίνησε από Ιουδαίους αλλά από Άγγλους. Αρχική κοιτίδα του προτεσταντικού Σιωνισμού υπήρξε η νήσος της Βρετανίας και ένας από τους πρώτους Χριστιανούς που μίλησε για επιστροφή των Ιουδαίων στους Αγίους Τόπους ήταν ο Thomas Brightman, γεννηθείς το 1562 στο Νότιγχαμ της Αγγλίας.
Οι πρώτες εκφάνσεις ενός ρεύματος σκέψης που μπορεί να γίνει αντιληπτό ως ιουδαϊκός ή πρώτο-ιουδαϊκός θρησκευτικός Σιωνισμός βρίσκονται στον Judah Alkalai (1798-1878), που κατοικούσε στο Σαράγιεβο επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και τον Zvi Hirsch Kalischer από την Πρωσσία. Οι περισσότεροι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι της εποχής θεώρησαν τις ιδέες του Alkalai αιρετικές (ήταν επηρεασμένος από τον μυστικισμό της Καμπάλά/Kabbalah, δηλαδή από μια μορφή Ιουδαϊκού Γνωστικισμού που κάνει χρήση μοτίβων αριθμολογίας), και ήρθαν σε σφοδρή αντιπαράθεση με τους δύο άνδρες οι οποίοι αργότερα θα συμμαχούσαν με κοσμικούς Σιωνιστές, μια ασυνήθιστη κίνηση για εκείνη την εποχή. Οι Alkalai και Kalischer συγκέντρωσαν τα πυρά πολλών ραββίνων στην Ανατολική Ευρώπη, που πίστευαν ότι η επιστροφή του ιουδαϊκού λαού στην προγονική του πατρίδα εξαρτιόταν από την άφιξη του Μεσσία και όχι από τη βούληση των ανθρώπων (Raymond Goldwater, Pioneers of Religious Zionism).
Να σημειωθεί ότι ο όρος «Ιουδαιοχριστιανισμός» αποτελεί δημιούργημα του 19ου αιώνα. Ο Νίτσε θεωρείται αν όχι ο δημιουργός και ο εισηγητής το λιγότερο ο πρώτος εκλαϊκευτής του. Δεν υπάρχουν αναφορές του όρου στον 17ο-18ο αιώνα, όπως δεν υπάρχει και κανένας «ιουδαιοχριστιανικός πολιτισμός» και καμία «ιουδαιοχριστιανική θρησκεία» πριν από τους Προτεστάντες και ιδιαίτερα πριν από τους Αγγλοσάξονες.
Επίσης, δεν υπάρχει Ρωμαιοκαθολικός ή Ορθόδοξος Χριστιανικός Σιωνισμός παρά Προτεσταντικός και ειδικότερα Λευκός Αγγλοσαξονικός Προτεσταντικός Σιωνισμός. Η γέννηση του «χριστιανικού» Σιωνισμού προϋποθέτει, πρώτα και κύρια, την προτεσταντική εξέγερση και, δευτερευόντως, την αναζήτηση αγγλικής ταυτότητας.
Ο Χριστιανικός Σιωνισμός μπορεί να οριστεί «ως μια θεολογικά υποκινούμενη πεποίθηση ότι ο ιουδαϊκός λαός έχει, με θεϊκή παραχώρηση, το δικαίωμα να κατέχει και να κατοικεί τη γη που του έχει υποσχεθεί η Ιουδαϊκή Βίβλος και ότι είναι συνεπώς καθήκον των Χριστιανών να υποστηρίξουν αυτή τη διεκδίκηση», ή πιο σύντομα ως “Judeo-centric restorationism” (
Andrew Crome, Christian Zionism and English National Identity, 1600–1850, Σελ. 9).
Το συγκεκριμένο βιβλίο διερευνά γιατί οι Άγγλοι Χριστιανοί πίστευαν ότι το έθνος τους είχε μια ειδική αποστολή να επαναφέρει τους Ιουδαίους στην Παλαιστίνη. Εξετάζει την αγγλική υποστήριξη για την αποκατάσταση των Ιουδαίων από τη
Διάσκεψη του Γουάιτχολ το 1655 μέχρι τις δημόσιες συζητήσεις για το
επισκοπείο της Ιερουσαλήμ το 1841 ― “The key theological ideas driving restorationist thought into the next century were all in place by the 1850s”, (Σελ. 266):
Το 1852 ο αντισυνταγματάρχης George Gawler (1796-1869) ίδρυσε τη βραχύβια "Ένωση για την προώθηση της ιουδαϊκής εγκατάστασης στην Παλαιστίνη" για να πιέσει την Πύλη να επιτρέψει τη μαζική ιουδαϊκή μετανάστευση στην Παλαιστίνη. Η ίδρυση του Ταμείου Εξερεύνησης της Παλαιστίνης το 1865 οδήγησε σε ενθουσιασμό, αρχαιολογικές ανακαλύψεις και χαρτογράφηση της γης από τον βρετανικό στρατό. Η αγορά της Διώρυγας του Σουέζ το 1875 και το βρετανικό προτεκτοράτο της Κύπρου το 1878 έστρεψαν τα βλέμματα προς την Παλαιστίνη. Εν τω μεταξύ, ο διπλωμάτης, κατάσκοπος, βουλευτής και μυστικιστής Laurence Oliphant (1829-1888) συνέχισε να προωθεί πρακτικές προτάσεις για τον ιουδαϊκό αποικισμό. Το σχέδιό του για την αποκατάσταση του 1878, που υποστηρίχθηκε από τον Ντισραέλι και τον Λόρδο Σάλσμπερι, έχασε την επίσημη υποστήριξη μόνο αφού προσέβαλε τον Σουλτάνο κατά τη διάρκεια μιας προσωπικής συνάντησης. Όλα αυτά υπήρχαν παράλληλα με μια ποικιλία σχεδίων για την ιουδαϊκή επανεγκατάσταση. Ο νομικός Henry Edwards ισχυρίστηκε το 1846, για παράδειγμα, ότι η προφητεία έδειχνε ότι η Αγγλία θα στεκόταν μόνη της με "τη νεοσύστατη κυβέρνηση της Ιουδαίας" ενάντια στις καθολικές και μουσουλμανικές δυνάμεις. Τα πλοία της Ταρσίς (Tarshish), σημείωσε, "κατανοούνταν από όλους τους σχολιαστές της Γραφής ότι [αναφέρονται] στη δική μας χώρα". Πιο συγκεκριμένα, οι ευαγγελιστές δικαιολογούσαν τη βρετανική εμπλοκή στον Κριμαϊκό Πόλεμο μέσω της αναφοράς στον Ιεζεκιήλ 38 και της ιδέας ότι είχαν ιερό καθήκον να νικήσουν τη Ρωσία και να αποκαταστήσουν τους Ιουδαίους στην Παλαιστίνη. "Όταν η Ελλάδα και η Ρώμη, ενωμένες στην αποστασία, θα χτυπηθούν στην Παλαιστίνη", έγραψε ο ιερέας του Λάνκασαϊρ Ουόλτερ Τσάμπερλεν το 1854, "τότε η Αγγλία, αυτή η σύγχρονη Ταρσίς, θα βρεθεί στον Κύριο... περιμένοντας να αναγγείλει την ευλογία στον Ισραήλ, μεταφέροντας πίσω τους αναμενόμενους γιους της στην αγαπημένη πατρίδα των πατέρων τους".
Ο Crome στο βιβλίο του παρουσιάζει πέντε βασικά σημεία που συνδέουν τον Χριστιανικό Σιωνισμό και την εθνική Αγγλική ταυτότητα. Ένα από αυτά τα πέντε σημεία είναι ότι ναι μεν ο Θεός είχε επιλέξει την Αγγλία, αλλά μόνο ως δευτερεύον έθνος συγκριτικά με το Ισραήλ, δηλαδή αντί να διεκδικεί να αντικαταστήσει το Ισραήλ ως Εκλεκτό Λαό του Θεού, η Αγγλία «επιλέχθηκε» να έχει μια ειδική αλλά κατώτερη σχέση με τους Ιουδαίους. Η αποστολή και το εθνικό πεπρωμένο της Αγγλίας σχετίζονταν άμεσα με το Ισραήλ, αλλά οι Ιουδαίοι ήταν ανώτεροι (αυτό άλλαξε με τους Αμερικανούς οι οποίοι αποφάσισαν πως έχουν ανώτερη θέση όχι απλώς από τους Ιουδαίους αλλά από όλους τους λαούς του πλανήτη).
~ II ~
Πολλοί άνθρωποι δεν κάνουν σαφή διάκριση μεταξύ των όρων «Ιουδαίος», «Ισραηλινός» και «Σιωνιστής». Ωστόσο, αυτή η παραδοσιακή τριχοτόμηση ερμηνεύει πως είναι δυνατόν να υπάρχουν Ιουδαίοι που δεν είναι Σιωνιστές (κυρίως εκτός του Ισραήλ) και Σιωνιστές που δεν είναι Ιουδαίοι (αποκλειστικά εκτός του Ισραήλ), Ισραηλινοί που δεν είναι Ιουδαίοι (μειονότητες εντός του Ισραήλ) και Ιουδαίοι που δεν είναι Ισραηλινοί (αποκλειστικά εκτός του Ισραήλ).
Επιπλέον, η διάκριση μπορεί να ερμηνεύσει πως είναι δυνατόν το Ιράν να είναι τόσο φανατικά εναντίον του Σιωνισμού δίχως να κινδυνεύει η ιουδαϊκή μειονότητα της χώρας (η οποία έχει προϊστορία χιλιετιών στα περσικά εδάφη, από την εποχή της Ασσυριακής και της Βαβυλώνιας αιχμαλωσίας και τον τερματισμό της τελευταίας με διάταγμα του βασιλιά Κύρου του Μέγα της Περσίας, του πρώτου κοσμικού κράτους της ανθρώπινης ιστορίας, υπό την αυθεντική έννοια του όρου: της ανεξιθρησκείας των υπηκόων).
Υπάρχουν 15 με 20 εκατομμύρια Ιουδαίοι στον πλανήτη, από τους οποίους πάνω από 7 εκατομμύρια ζουν στο κράτος του Ισραήλ, ο συνολικός πληθυσμός του οποίου είναι 9.8 εκατομμύρια.
Όπως φαίνεται από τους αριθμούς οι περισσότεροι Ιουδαίοι ζουν εκτός Ισραήλ. Ούτε όλοι οι κάτοικοι του Ισραήλ είναι Ιουδαίοι, καθώς ζουν και μη Ιουδαίοι στο ισραηλινό κράτος, ούτε όλοι οι Ιουδαίοι Ισραηλινοί είναι έποικοι, ή επιθυμούν την προσάρτηση ολοένα και περισσότερων παλαιστινιακών εδαφών και τον εκτοπισμό των Παλαιστινίων από τα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Όχθης, της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και της Λωρίδας της Γάζας.
Επίσης, οι Ισραηλινοί είναι λιγότεροι από τους Ιουδαίους, οι οποίοι με τη σειρά τους είναι λιγότεροι από τους Σιωνιστές ― ενώ οι Ιουδαίοι Σιωνιστές είναι ασύγκριτα λιγότεροι σε σχέση με τους μη Ιουδαίους Χριστιανούς και κοσμικούς Σιωνιστές.
Από τα προηγούμενα γίνεται φανερή η πολυπλοκότητα των σχέσεων του κράτους του Ισραήλ με τη θρησκεία του Ιουδαϊσμού και το κίνημα του Σιωνισμού.
Ο Σιωνισμός, ανεξάρτητα από το είδος, τα χαρακτηριστικά και τον προσδιορισμό του (πολιτικός, πολιτιστικός, αναθεωρητικός, κοσμικός, ιουδαϊκός, χριστιανικός κ.λπ), προϋποθέτει δύο ελάχιστες προκείμενες: πρώτον, ότι ο ιουδαϊκός λαός αποτελεί εθνότητα και, δεύτερον, ότι το Ισραήλ είναι το κράτος αυτής της εθνότητας.
Ο ορισμός του Ισραήλ ως «ιουδαϊκού» κράτους αποτελεί πρόκληση για όσους αντιλαμβάνονται την ιουδαϊκότητα με πολιτιστικούς και όχι με θρησκευτικούς όρους, δεδομένου ότι η ιουδαϊκή θρησκεία αποτελεί το κύριο επίκεντρο του ιουδαϊκού πολιτισμού εδώ και πολλές γενιές. Ο ορισμός της ιουδαϊκής φύσης του κράτους περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι η ιουδαϊκότητα αποτελεί μόνο ένα στοιχείο της φόρμουλας «ιουδαϊκό και δημοκρατικό».
Αν το Ισραήλ οριστεί ως ιουδαϊκό κράτος και ο ιουδαϊκός λαός οριστεί με θρησκευτικούς όρους τότε το Ισραήλ κινείται προς καθεστώς θεοκρατίας. Αν, από την άλλη, ο ιουδαϊκός λαός οριστεί με εθνοτικούς όρους τότε το Ισραήλ κινείται προς καθεστώς διαχωρισμού (απαρτχάιντ). Μια τρίτη περίπτωση είναι ο συνδυασμός τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το Ισραήλ ως ιουδαϊκό κράτος δεν μπορεί να είναι δημοκρατία.
Σε αντίθεση με ορισμένους Ορθόδοξους Ιουδαίους που έχουν κριτική ή αρνητική τοποθέτηση απέναντι στον Σιωνισμό (anti-Zionists) ―οι οποίοι είναι ισχυρότεροι εκτός παρά εντός του Ισραήλ και οι θέσεις του έχουν αξία μόνο δογματικά, καθώς αποτελούν μια μικρότατη μειονότητα―, υπάρχουν και κοσμικοί Ιουδαίοι, κυρίως στη Βόρεια Αμερική, που έχουν απλά χαλαρή ή και αδιάφορη σχέση με τον Σιωνισμό (
non-Zionists), και θεωρούν εξωφρενικό απλώς και μόνο επειδή π.χ. ένας Αμερικανός ή Καναδός πολίτης είναι ιουδαϊκού θρησκεύματος να θεωρείται ότι σχετίζεται με οποιοδήποτε τρόπο με το κράτος του Ισραήλ, ή ο αρχηγός του ισραηλινού κράτους να μιλάει στο όνομα των Ιουδαίων όπου γης και να συμπεριφέρεται σαν κοσμικός Πάπας του Ιουδαϊσμού.
Κανένα άλλο κράτος δεν λειτουργεί όπως το Ισραήλ, ή με παρεμφερή τρόπο, θα μπορούσαν να ισχυριστούν. Δεν υπάρχει αραβικό κράτος που να ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί όλους τους Άραβες, ή κράτος που να εκπροσωπεί αποκλειστικά κάθε Μουσουλμάνο, κάθε Βουδιστή ή κάθε Σιχ, Τζαϊνιστή, Ταοϊστή ή Σιντοϊστή όπου γης.
Σκεφτείτε την περίπτωση ενός Αμερικανού πολίτη που είναι σήμερα 71 ετών, ο παππούς του γεννήθηκε το 1891 στο Μπόρισλαβ της πρώην Αυστρο-Ουγγαρίας (σημερινή δυτική Ουκρανία), και μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες από την Πολωνία, φτάνοντας στο Ellis Island το 1921.
Το Ισραήλ μπορεί να αποτελεί κράτος του συγκεκριμένου Αμερικανού πολίτη, ο οποίος έχει καταγωγή από την Ανατολική Ευρώπη και οι προγονοί του ζούσαν κοντά στον ποταμό Δνείστερο, αλλά όχι ενός ανθρώπου που κατοικεί στην Κοιλάδα του Ιορδάνη και οι προγονοί του ζούσαν στις όχθες του ποταμού επί σειρά γενεών για αιώνες.
Με διαφορετικά λόγια, αφού το παράδειγμα είναι πραγματικό, το Ισραήλ μπορεί να αποτελεί κράτος του βραβευμένου με νόμπελ οικονομίας πρώην προέδρου της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, Μπεν Μπερνάνκι (το πλήρες όνομά του είναι Ben Shalom Bernanke), εφόσον με βάση τον Νόμο της Επιστροφής κάθε Ιουδαίος έχει το δικαίωμα να μεταναστεύσει προς της γη του Ισραήλ (Aliyah | עליה) και να είναι αυτόματα πολίτης του ισραηλινού κράτους.
Το παράδειγμα φανερώνει τον αποικιακό χαρακτήρα του κράτους (
settler colonialism). Ο εποικισμός ―που σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που ορίζεται ο ιουδαϊκός λαός και με τα δικαιώματα που παρέχει το ισραηλινό κράτος― αποτελεί μια αδιέξοδη πολιτική που θα αποτύχει μεσομακροπρόθεσμα, διότι το κράτος του Ισραήλ δεν βρίσκεται σε κάποιο απόμακρο νησί ηπειρωτικών διαστάσεων μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο, όπως η Αυστραλία, ούτε δημιουργήθηκε μέσω του εποικισμού αχανών αραιοκατοικημένων εκτάσεων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς. Η κοινότητα αποικιακού χαρακτήρα εποικισμού μεταξύ αυτών των κρατών της Αγγλόσφαιρας και του Ισραήλ είναι ένας από τους λόγους που το υποστηρίζουν στον Ο.Η.Ε., από ρεαλιστική σκοπιά και ανεξάρτητα από άλλους γεωπολιτικούς λόγους. Την ίδια τους την ύπαρξη στηρίζουν και δικαιώνουν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Νότια Αφρική, η Αυστραλία, όπως και το Ισραήλ, όλα αυτά τα κράτη είναι παιδιά της Αγγλίας, των πολιτικών και των ανταγωνισμών της ―ο Καναδάς και της Γαλλίας, η Ν. Αφρική και της Ολλανδίας―:
settler colonial states (η σύλληψη ενός εμβρύου και η γέννηση ενός μωρού είναι δύο διαφορετικά πράγματα: Ισραήλ, όπως και η πατροκτονία ή η μητροκτονία: Η.Π.Α). Ωστόσο, το παρόν κείμενο ασχολείται ακριβώς με τα μη ρεαλιστικά στοιχεία που σχετίζονται με το ισραηλινό κράτος. Ας συνεχίσουμε.
Αφού τονίσουμε ότι η halakhah (הֲלָכָה) αποτελεί συλλογικό σώμα ιουδαϊκών θρησκευτικών νόμων που προέρχονται από τη γραπτή και την προφορική Τορά (η αρχική σημασία της λέξης είναι «μονοπάτι»), θα κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο με ένα απόσπασμα από τον Yonatan Y. Brafman που βρίσκεται στον προαναφερθέντα συλλογικό τόμο. Ο Brafman αναφερόμενος σε μια σπουδαία προσωπικότητα του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού του 20ου αιώνα, τον
Yeshayahu Leibowitz, επισημαίνει (Σελ. 305):
Αν και ο Leibowitz παρέμεινε Σιωνιστής σε όλη του τη ζωή, η σημασία που απέδιδε στο κράτος της Ισραήλ μεταβλήθηκε με την πάροδο του χρόνου.... Τελικά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κράτος αποτελούσε απειλή για την υπηρεσία προς τον Θεό, επειδή εργαλειοποιούσε τον Ιουδαϊσμό, ενώ παράλληλα επιδίωκε τα δικά του πολιτικά συμφέροντα. Γνωρίζοντας το κακό που μπορεί να γίνει όταν το κράτος καθαγιάζεται με αυτόν τον τρόπο, υποστήριξε ότι οι χαλάχικες (halakhic) πρακτικές "οριοθετούν μια σφαίρα του ιερού στην ανθρώπινη ζωή και αποτελούν μια συνεχή υπενθύμιση ότι οτιδήποτε εκτός αυτής της σφαίρας στερείται ιερότητας και είναι ανάξιο θρησκευτικής λατρείας". Τάχθηκε έτσι υπέρ του διαχωρισμού θρησκείας και κράτους στο Ισραήλ, διότι μόνο αν διαφοροποιηθεί η halakhah θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει μια εναλλακτική τάξη πραγμάτων.
Σε τελική ανάλυση όλα μπορούν να συνοψιστούν σε ένα ερώτημα: το Ισραήλ είναι το κράτος των Ισραηλινών ή των Ιουδαίων; Όλα ξεκινούν από την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
~ ΙΙΙ ~
Το σκέλος του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού που αντιτίθεται στον Σιωνισμό (το οποίο όπως προείπαμε αποτελεί μια μικρή μειονότητα αλλά οι θέσεις του αξίζουν προσοχής από δογματική σκοπιά) αμφισβητεί την ταυτότητα του ισραηλινού κράτους ως ιουδαϊκού, δηλαδή την αυτονόητη σύνδεση της θρησκείας του Ιουδαϊσμού και του λαού των Ιουδαίων, όπου γης, με το εθνικό κράτος του Ισραήλ, και αξιώνει την αποσύνδεση της ιουδαϊκής θρησκείας από το ισραηλινό κράτος, επιχειρηματολογώντας γύρω από τους εξής κεντρικούς άξονες:
Πρώτον, το κράτος του Ισραήλ δεν αποτελεί αποκλειστικό εκφραστή ή εκπρόσωπο του Ιουδαϊσμού και δεν δικαιούται να μιλάει στο όνομα των Ιουδαίων όπου γης. Δεν αναγνωρίζεται η προνομιακή και αποκλειστική θέση που διεκδικεί και διαφυλάσσει για τον εαυτό του το εθνικό ισραηλινό κράτος σε σχέση με την ιουδαϊκή θρησκεία.
Δεύτερον, το ισραηλινό κράτος όχι απλώς δεν αποτελεί καταφύγιο και εγγυητή της ασφάλειας των Ιουδαίων όπου γης αλλά είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα κράτη στον πλανήτη για να ζει ένας Ιουδαίος. Κάνει λιγότερο όχι περισσότερο ασφαλείς τους Ιουδαίους της Διασποράς.
Τρίτον, το κράτος του Ισραήλ με τις πολιτικές του τροφοδοτεί τον αντισημιτισμό, δηλαδή κατ' αυτούς τον αντι-ιουδαϊσμό (την απέχθεια για την ιουδαϊκή θρησκεία και τον λαό της), που είναι αιώνες παλαιότερος όχι μόνο από τον αντισιωνισμό αλλά και από τον χριστιανικό ευρωπαϊκό αντισημιτισμό: οι πολυθεϊστές Ρωμαίοι της προχριστιανικής εποχής εκδίωξαν τους Ιουδαίους από την Ιερουσαλήμ και τους Αγίους Τόπους.
Τέλος, ο Ιουδαϊσμός δεν ορίζεται με βάση την εθνικότητα, την εθνότητα ή τη φυλή παρά αποτελεί θρησκεία, δηλαδή τίθεται θέμα ορισμού του ποιος είναι Ιουδαίος και με ποια κριτήρια. Ο λαός του Μωσαϊκού Νόμου δεν ταυτίζεται με τον λαό του κράτους του Ισραήλ.
Ποιος είναι ο λαός του ισραηλινού κράτους;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι για τους Αμερικανούς ό,τι είναι η Γαλλία για τους Γάλλους ό,τι είναι η Βρετανία για τους Βρετανούς και ό,τι είναι το Ισραήλ για τους...;
Ποια είναι η απάντηση;
«Για τους Ισραηλινούς», θα απαντήσει ο Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός που αντιτίθεται στον Σιωνισμό, «όχι για τους Ιουδαίους».
Οι Ιουδαίοι είναι αυτοί που έλαβαν εντολή από τον Θεό να εκπληρώσουν τον Νόμο (תּוֹרָה/Tōrā/Torah). Αυτό, και μόνο αυτό, ενώνει και συνέχει τους Ιουδαίους ως λαό, κοινότητα ή έθνος ιστορικά: ο Νόμος. Ούτε η γλώσσα, ούτε τα εδάφη, ούτε η πρωτεύουσα.
Η ιουδαϊκή ιστορία εδράζεται σε τρία πράγματα: στον Θεό, τον Νόμο και τον Λαό. Αν αφαιρεθεί ο Νόμος από τον ιουδαϊκό λαό δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ των Ιουδαίων και οποιουδήποτε άλλου λαού. Γιατί ο Ιουδαϊσμός δεν είναι εθνικισμός αλλά θρησκεία.
Ο Νόμος, η Τορά, είναι η μόνη εξουσία επί του ιουδαϊκού λαού, και επομένως ούτε το ισραηλινό κράτος, ούτε οποιαδήποτε άλλη αμερικανική ή χριστιανοσιωνιστική οργάνωση, ή οποιαδήποτε άλλη αρχή, μπορούν να μιλούν για τους Ιουδαίους ή στο όνομά τους.
Ένα χαλαχικό (halakhic) κράτος δεν ήταν το όραμα των Σιωνιστών ή των ιδρυτών του κράτους, οι οποίοι επεδίωκαν τον διαχωρισμό θρησκείας και κράτους, ακόμη και όταν προσπαθούσαν να δημιουργήσουν έναν εθνικό πολιτισμό βασισμένο στην ιουδαϊκή κληρονομιά και τις αξίες. Ωστόσο, για ορισμένους, ένα ιουδαϊκό κράτος πρέπει να είναι χαλαχικό κράτος, επειδή το εθνικό και το θρησκευτικό στοιχείο του Ιουδαϊσμού δεν μπορούν να διαχωριστούν και ένα κοσμικό ιουδαϊκό κράτος είναι εξ ορισμού αντιφατικό. Βεβαίως, ο ισραηλινός νόμος δεν ανακηρύσσει τον Ιουδαϊσμό ως κρατική θρησκεία και υπό αυτή την έννοια το Ισραήλ είναι ένα πολυθρησκευτικό κράτος. Ταυτόχρονα, παραδοσιακά θρησκευτικά ιουδαϊκά στοιχεία έχουν εισαχθεί στη δημόσια ζωή. Ωστόσο, ο καθορισμός του τι είναι θρησκευτικό σύμβολο και τι εθνικό/εθνοτικό/πολιτισμικό σύμβολο δεν είναι πάντα απλό ζήτημα.
Για τους Ορθόδοξους Ιουδαίους που αντιτίθενται στον Σιωνισμό είναι αδιανόητο να ονομάζεται ως ιουδαϊκή η ισραηλινή σημαία, που έχει ως πρότυπο το ιουδαϊκό σάλι προσευχής (Talit) και φέρει το Αστέρι του Δαβίδ, ή σε μια ιουδαϊκή γιορτή να κυριαρχούν το λευκό και το μπλε ως χρώματα που παραπέμπουν στην εθνική σημαία και ιδεολογία του ισραηλινού κράτους το οποίο, όπως ισχυρίζονται, διαπράττει κλοπή ταυτότητας και κάνει παραχάραξη συμβόλων (π.χ. Menorah) και ιστορίας, προσπαθώντας να μεταμορφώσει τους Ιουδαίους σε Ισραηλινούς.
Θεωρούν τον Σιωνισμό ως ένα τεράστιο πείραμα κοινωνικής μηχανικής με σκοπό τη μετατροπή των μελών της ιουδαϊκής θρησκευτικής κοινότητας σε ισραηλινή πολιτική κοινότητα, δηλαδή σε έθνος, και της ιουδαϊκής θρησκείας σε κοσμική θρησκεία, δηλαδή σε εθνικισμό.
Γι’ αυτούς ο ισραηλινός στρατός (IDF) δεν αποτελεί οργάνωση μόνο με στρατιωτικό αλλά και με ιδεολογικό χαρακτήρα, που διδάσκει αξίες διαμετρικά αντίθετες από τις αξίες του Ιουδαϊσμού, λειτουργώντας ως χωνευτήρι στο πλαίσιο της εθνικής ιδεολογίας του ισραηλινού κράτους και ως μηχανισμός κατήχησης της «Εκκλησίας του Σιωνισμού», όπως χαρακτηριστικά λένε. Ο Σιωνισμός δεν είναι Ιουδαϊσμός, ισχυρίζονται: ο Σιωνισμός πήρε τον έλεγχο του Ιουδαϊσμού προκειμένου να νομιμοποιηθεί.
Επιπλέον, θεωρούν πως όταν άνθρωποι όπως ο τωρινός πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου (τον οποίον θεωρούν άθεο), μιλάνε για την ιουδαϊκή θρησκεία εκφράζουν μια αλλοιωμένη προτεσταντική ευαγγελική εκδοχή του Ιουδαϊσμού στο πλαίσιο της κρατικής ιδεολογίας. Κάτω από την επιφάνεια υποκρύπτεται ο φόβος ορισμένων Ορθόδοξων Ιουδαίων, που αντιτίθενται στον Σιωνισμό, ότι οι Ευαγγελικοί Χριστιανοί, μέσω του Χριστιανικού Σιωνισμού, θέλουν να τους προσηλυτίσουν στον Χριστιανισμό (εξ ου και κατηγορούν τον θρησκευτικό Σιωνισμό πως είναι ένα αντίγραφο, μια απομίμηση, του Ευαγγελικού Χριστιανισμού). Ο φόβος τους ενισχύεται από το γεγονός ότι Ευαγγελικοί υπήρχαν πολύ πριν υπάρξουν Σιωνιστές, οι οποίοι υιοθέτησαν σε μεγάλο βαθμό μια προτεσταντική ευαγγελική ερμηνεία της Βίβλου απλώς επειδή οι Ευαγγελικοί είχαν μεγάλη επιρροή στη Βρετανία και η Βρετανία είχε την Εντολή για την Παλαιστίνη (Mandate for Palestine).
«Τι διαφορά έχει ο Χερτσλ από τον Χριστό;», ρωτάνε σε κοινό ανέκδοτο που χρησιμοποιούν. Και η απάντηση που δίνουν είναι: «Ο Χερτσλ γιόρταζε τα Χριστούγεννα ενώ ο Χριστός τη Χανουκά».
~ Γέφυρα ~
Ένας κοσμικός Σιωνιστής θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι όλα αυτά είναι υπερβολές και ότι η ιουδαϊκή περίπτωση αποτελεί απλά μια ακόμα περίπτωση ανολοκλήρωτης διαδικασίας μετάβασης από μια προνεωτερική σποραδική θρησκευτική ταυτότητα προς μια νεωτερική εδαφική εθνική ταυτότητα.
Όπως οι Ρωμαιοκαθολικοί και οι Προτεστάντες, που σκοτώνονταν κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων, κατέληξαν στη βεστφαλιανή κυριαρχία και εδαφικότητα, και όπως οι Ορθόδοξοι που κινούνταν από την Κριμαία μέχρι τον Νείλο, από τη Μασσαλία μέχρι την Αλεξάνδρεια και από τη Βιέννη μέχρι την Κωνσταντινούπολη, έμαθαν να ζουν μέσα στα όρια του εθνικού τους κράτους, έτσι και οι Ιουδαίοι θα πρέπει να μάθουν να ζουν στο έδαφος του εθνικού τους ισραηλινού κράτους. Εξάλλου παρόμοιες δυσκολίες αντιμετώπισαν και συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τόσοι και τόσοι μουσουλμανικοί, αραβικοί και μη, πληθυσμοί σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή.
Σε αυτόν τον ισχυρισμό Ορθόδοξοι Ιουδαίοι που αντιτίθενται στον Σιωνισμό είναι πιθανόν να ανταπαντούσαν ότι οι Ιουδαίοι δεν είχαν διαχρονικά μια και μόνο γλώσσα την οποία μιλούσαν αδιαλείπτως, αλλά πολλές. Ούτε είχαν έναν σχετικά κεντρικό εδαφικό πυρήνα γύρω από τον οποίον ζούσαν ή μια αυτοκρατορία την οποία κυβερνούσαν υπό τον δικό τους Νόμο. Ούτε άλλαξαν θρησκεία, κάτι που θα ήταν αδύνατον γιατί απλώς θα είχαν πάψει να υπάρχουν. Το μόνο πράγμα που τους ένωνε, θα έλεγαν, ήταν ο Νόμος. Ούτε το κράτος, ούτε το έδαφος, ούτε η γλώσσα. Ναι μεν τα εβραϊκά είναι ιερή γλώσσα αλλά δεν θεωρούν ότι αποτελούν την ιστορική γλώσσα του ιουδαϊκού λαού καθώς επί αιώνες, ακόμη και την περίοδο του Δεύτερου Ναού, οι Ιουδαίοι δε μιλούσαν την εβραϊκή αλλά την αραμαϊκή γλώσσα (Ο Πάπας είχε διορθώσει τον Μπενιαμίν Νετανιάχου μόλις ο τελευταίος ανέφερε κατά τη διάρκεια συνομιλίας τους, το 2014, την ιστορική ανακρίβεια πως ο Χριστός μιλούσε εβραϊκά: αραμαϊκά μιλούσε).
Παρόλο που ο ιδρυτής του πολιτικού Σιωνισμού, Theodor Herzl, αντιτάχθηκε στην προσπάθεια αναβίωσης της εβραϊκής γλώσσας, καθώς πίστευε ότι αυτή ήταν νεκρή και δεν θα μπορούσε να αναστηθεί γιατί δεν υπήρχε προηγούμενο αναβίωσης μιας αρχαίας γλώσσας του παρελθόντος ως καθομιλουμένης ενός ζωντανού έθνους στο παρόν (Micah Goodman, Catch-67: The Left, the Right, and the Legacy of the Six-Day War), στον 20ο αιώνα έγινε προσπάθεια για την καθιέρωση και καθημερινή χρήση της εβραϊκής γλώσσας ως καθομιλουμένης γλώσσας του ιουδαϊκού λαού, στο πλαίσιο της εθνοκρατικής οικοδόμησης, καθώς για 2.000 χρόνια ζωής στη Διασπορά η εβραϊκή γλώσσα χρησιμοποιείτο κυρίως για θρησκευτικούς σκοπούς.
~ ΙV ~
Με αυτή την παρατήρηση ερχόμαστε στις σχέσεις μεταξύ θρησκευόμενων και κοσμικών Ιουδαίων Σιωνιστών. Ο καθηγητής Arye Edrei στον προαναφερθέντα συλλογικό τόμο “
The Cambridge Companion to Judaism and Law” (Σελ. 339-40) παρατηρεί:
Μετά από έναν αιώνα αναζήτησης και αγώνα, το Hibbat Zion, το πρώτο διεθνές ιουδαϊκό εθνικό κίνημα (1884), έγινε ο πρώτος χώρος όπου κοσμικοί και θρησκευόμενοι Ιουδαίοι κατάφεραν να εργαστούν συνεργατικά κάτω από την ίδια στέγη για έναν κοινό στόχο. Παρά την ένταση και τη διαμάχη μεταξύ του κοσμικού και του θρησκευτικού στο σιωνιστικό κίνημα και στο κράτος του Ισραήλ καθ' όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, αυτή η συνεργασία διατηρήθηκε. Και οι δύο πλευρές ενδιαφέρθηκαν και καλωσόρισαν την ίδρυση, και στη συνέχεια τη διατήρηση ενός ιουδαϊκού κράτους. Ωστόσο, οι σημαντικές διαφορές στο νόημα που δίνουν οι δύο πλευρές σε αυτόν τον στόχο – ένα κράτος που εκπληρώνει τη halakhah στην ολότητά της, ή μια ιουδαϊκή εθνική οντότητα χωρίς παραδοσιακά ιουδαϊκά πλαίσια – δεν πρέπει να υποτιμηθούν.
Ενώ ήταν σαφές και στις δύο πλευρές ότι η έννοια του ιουδαϊκού κράτους ενσωμάτωνε μια υποχρεωτική σύνδεση με το ιουδαϊκό παρελθόν, διέφεραν ως προς τη φύση και τον βαθμό αυτής της σύνδεσης, καθώς και τις επιθυμητές μεθόδους για την προώθηση της επίτευξής της. Η εύρεση της κατάλληλης ισορροπίας αποτέλεσε αντικείμενο ιδεολογικών και πρακτικών αντιπαραθέσεων όλα τα χρόνια του αγώνα για ένα κράτος και παρέμεινε μια από τις πιο θυελλώδεις δημόσιες αντιπαραθέσεις μέχρι σήμερα.
Έτσι, ο ριζικός ορισμός του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους που είναι αποδεκτός στις Ηνωμένες Πολιτείες, ή ακόμη και η δυτικοευρωπαϊκή του έκφανση, δεν μπορεί να υιοθετηθεί στο Ισραήλ για δύο λόγους – πρώτον, την επικείμενη σύνδεση μεταξύ θρησκείας και εθνικισμού στον Ιουδαϊσμό και, δεύτερον, τη φιλοδοξία των θρησκευόμενων και των κοσμικών να ζουν συνεργατικά, δεδομένης της συνειδητοποίησης ότι ένα κράτος τελείως απαλλαγμένο από τη θρησκεία θα έχανε το νόημά του για το θρησκευτικό σώμα.
Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ, και στη συνέχεια οι βασικοί νόμοι που εγκρίθηκαν το 1992, ορίζουν το Ισραήλ ως «Ιουδαϊκό Κράτος». Συχνά, η απονομή ιουδαϊκού χαρακτήρα στη δημόσια ζωή στο Ισραήλ ή η προώθηση του ιουδαϊκού πολιτισμού βρίσκουν έκφραση στην επιβολή κανόνων που προέρχονται από την ιουδαϊκή θρησκεία. Με άλλα λόγια, οι θρησκευτικοί κανόνες επιβάλλονται στη δημόσια σφαίρα όχι ως θρησκευτικοί κανόνες, αλλά ως αντανάκλαση της εθνικής ταυτότητας. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ έχει αποδεχθεί τον ιουδαϊκό χαρακτήρα του κράτους ως συνταγματικό δεδομένο και ως εκ τούτου έχει επίσης αποδεχθεί αυτό που αποκαλεί μοναδική «ισραηλινή εκδοχή του χωρισμού». Ωστόσο, παρόλο που αυτό είναι αποδεκτό, το δικαστήριο προσπαθεί επιμελώς να επισημάνει εύλογα όρια και να σταθεροποιήσει την ένταση μεταξύ του Ισραήλ ως «ιουδαϊκού κράτους» και ως «δημοκρατικού κράτους». Το ίδιο ισχύει και στην ισραηλινή κοινωνία γενικά. Παρά την ευρεία συμφωνία επί της αρχής, η ισραηλινή κοινωνία είναι διχασμένη ως προς τον τρόπο ισορροπίας μεταξύ του ιουδαϊκού χαρακτήρα και της δημοκρατικής φύσης του κράτους. Στην πολιτική σφαίρα, αυτό το ζήτημα είναι κεντρικό στις προεκλογικές εκστρατείες, τις πλατφόρμες των κομμάτων και τις συμφωνίες συνασπισμών. Συζητείται εκτενώς στην Κνεσέτ και στην κυβέρνηση και συχνά βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ένα σημαντικό ποσοστό των συνταγματικών αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου όλα αυτά τα χρόνια σχετίζεται με αυτόν τον τομέα, γεγονός που συχνά τοποθετεί το δικαστήριο στο επίκεντρο της ιδεολογικής διαμάχης. Επιπλέον, υπήρξε ένας σημαντικός παράγοντας στις προκλήσεις για το καθεστώς του Ανώτατου Δικαστηρίου στην ισραηλινή κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες.
Εδώ περιγράφονται, μεταξύ άλλων, οι ρίζες της έντασης μεταξύ θρησκευτικού Σιωνισμού και δημοκρατικών κανόνων στο πλαίσιο του ισραηλινού κράτους, η οποία έφτασε σε τρομακτικά διχαστικά επίπεδα το 2023.
Σημείο καμπής για τη ριζοσπαστικοποίηση του θρησκευτικού ιουδαϊκού Σιωνισμού αποτέλεσε ο Πόλεμος των Έξι Ημερών, ο οποίος ερμηνεύθηκε ως μέρος της «ιερής ιστορίας», δηλαδή στο πλαίσιο μιας αντίληψης περί του τέλους της ιστορίας και της αρχής μιας νέας μεσσιανικής εποχής. Πριν από τον πόλεμο ο θρησκευτικός Σιωνισμός αποδεχόταν τους κοινοβουλευτικούς κανόνες του Σιωνιστικού κατεστημένου ενώ μετά από τον πόλεμο ομάδες του άρχισαν να αμφισβητούν τη νομιμότητα εκλεγμένων κυβερνήσεων και κοινοβουλευτικών αποφάσεων (Avi Sagi and Dov Schwartz, Religious Zionism and the Six Day War. From Realism to Messianism).
Στον ίδιο πόλεμο βρίσκεται η απαρχή του μετασχηματισμού της ισραηλινής «δεξιάς» και «αριστεράς»: Οι «δεξιοί» ξεκίνησαν ως φιλελεύθεροι και εξελίχθηκαν σε μεσσιανιστές που σκέφτονται κυρίως την ασφάλεια υποστηρίζοντας ότι ο εποικισμός εδαφών θα φέρει τη λύτρωση ενώ μια αποχώρηση από τα κατεχόμενα θα φέρει την καταστροφή. Οι «αριστεροί» ξεκίνησαν ως σοσιαλιστές που ονειρεύτηκαν την ειρήνη, η οποία δεν πιστεύουν πλέον ότι μπορεί να έρθει με την αποχώρηση από τα κατεχόμενα εδάφη αν και θεωρούν ότι η διατήρηση της στρατιωτικής παρουσίας εκεί θα φέρει την καταστροφή, και επικεντρώνονται κυρίως στα δεινά της κατοχής (Micah Goodman, Catch-67: The Left, the Right, and the Legacy of the Six-Day War).
Η τρομακτική πόλωση και οι μεγάλες ταραχές που έλαβαν χώρα στο εσωτερικό του κράτους (πριν από την
ισραηλινή αποτυχία αποτροπής της επίθεσης της 7ης Οκτωβρίου 2023), με αφορμή τη δικαστική μεταρρύθμιση, μπορούν να ερμηνευτούν ως αποτέλεσμα της αλλαγής στους συσχετισμούς δύναμης μεταξύ θρησκευόμενων και κοσμικών Ιουδαίων Ισραηλινών και της μετακίνησης από αναθεωρητικές προς περισσότερο μεσσιανικές θέσεις.
Ωστόσο, αυτά ισχύουν αν εξετάσει κανείς τα πράγματα μόνο ενδογενώς, ως προς την εσωτερική τους διάσταση. Ίσως το ζήτημα να μην άπτεται μόνο του εσωτερικού του ισραηλινού κράτους: θυμίζω σε αυτό το σημείο την πρωτότυπη ανάλυση που έχω παρουσιάσει για την κρίση των κοσμικών κινημάτων εκσυγχρονισμού μέσω εκδυτικισμού (top-down secularist modernization through westernization monements): (Russian) Sovietism, (Pan-Arab) Ba'athism, (Turkish) Kemalism, (Israeli) Zionism. Όλα αυτά τα κινήματα εξαντλήθηκαν (περισσότερα στο βιβλίο μου
Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης, Σελ. 262-278). Το ίδιο συνέβη και με τον Σιωνισμό τόσο στην κρατική ισραηλινή όσο και στην υπερκρατική του διάσταση: η εξάντληση του κοσμικού Σιωνισμού οδήγησε στην θρησκευτικοποίησή του, τόσο στο εσωτερικό του ισραηλινού κράτους όσο και στο εξωτερικό του, σε παγκόσμια κλίμακά, με την άνοδο του ανανεωμένου χριστιανικού Σιωνισμού.
~ V ~
Από τα τέλη του 20ου αιώνα ο χριστιανικός-ευαγγελικός Σιωνισμός πλανητικοποιήθηκε μέσω της εξάπλωσης του Προτεσταντισμού γενικά και του Πεντηκοστιανισμού ειδικότερα σε αυτό που ονομάστηκε Παγκόσμιος Νότος (π.χ Βραζιλία, Νιγηρία κ.λπ), με τον τελευταίο να αποτελεί βασικό φορέα του προτεσταντικού Σιωνισμού στις μη αγγλοσαξονικές και μη βορειοατλαντικές περιοχές του πλανήτη. Η επέκταση του Πεντηκοστιανισμού και προτεσταντικών σιωνιστικών ομάδων επιρροής και πίεσης σε δεκάδες χώρες, αποτελεί τη μεγάλη ελπίδα του Ισραήλ για αντιστροφή της σχετικής απομόνωσης στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Ο νέος χριστιανικός Σιωνισμός σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Νιγηρία, ή ακόμα και η Ν. Κορέα, δεν αποτελεί μόνο αξιοσημείωτη θρησκευτική εξέλιξη αλλά θα μπορούσε να έχει και σημαντικές γεωπολιτικές επιπτώσεις (
Daniel Hummel, The New Christian Zionism). Τα αποτελέσματα παλαιότερων εκλογών σε Ηνωμένες Πολιτείες και Βραζιλία που έφεραν στην εξουσία Τραμπ και Μπολσονάρο αντίστοιχα φανέρωσαν, μεταξύ άλλων, ότι ο χριστιανικός Σιωνισμός βρίσκεται σε φάση αντεπίθεσης. Η περσινή εκλογή ενός τσαρλατάνου στην Αργεντινή αποτελεί το τελευταίο και πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα.
“In 2014, the New York Times reported the construction of an enormous replica of Solomon’s temple by a Pentecostal congregation in São Paolo, Brazil. The temple’s entrance is guarded by a menorah that resembles one displayed outside the Knesset in Jerusalem, as well as flags of Israel, the United States, Brazil, and other nations.”
Samuel Goldman, God's Country: Christian Zionism in America.
Με τον Μπαράκ Ομπάμα στον Λευκό Οίκο και την επιρροή των ευαγγελιστών να φαίνεται να μειώνεται, έγινε μεγάλη συζήτηση για την έκλειψη του Χριστιανικού Σιωνιστικού λόμπι... με τον Ντόναλντ Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο χάρη στην υποστήριξη ενός κύματος ευαγγελιστών, οι σχολιαστές ανησυχούν και πάλι για την πολιτική δύναμη της θρησκευτικής δεξιάς και ιδιαίτερα για την επιρροή των Χριστιανών Σιωνιστών στην εξωτερική πολιτική. Η απόφαση του Δεκεμβρίου του 2017 να μεταφερθεί η πρεσβεία των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ υποδηλώνει τουλάχιστον ότι ο Χριστιανικός Σιωνισμός της κυβέρνησης Τραμπ ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό τέχνασμα για να κερδίσει ψήφους.
Μέσω του Πεντηκοστιανισμού και από εκεί μέσω τμημάτων του Χαρισματικού κινήματος ο προτεσταντικός Σιωνισμός έχει παρεισφρήσει μερικώς και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ιδιαίτερα της περιφέρειας (το έδαφος του ευρωπαϊκού Ρωμαιοκαθολικισμού, σε γενικές γραμμές, δεν είναι ιδιαίτερα δεκτικό σε τέτοιες προσπάθειες). Επίσης επιστρέφει στη γενέτειρά του, τη Βρετανία, μέσω προσπαθειών οργάνωσης των μη λευκών προτεσταντικών και πεντηκοστιανών κοινοτήτων της Βρετανίας και την ίδρυση μικρών αλλά ιδιαίτερα δραστήριων ομάδων, όπως η ομάδα “Christian Watchmen Over Zion” κ.λπ (
Arutz Sheva, Christian-Zionist Revolution Brewing in Britain).
Η Βρετανία και η Γερμανία αποτελούν κράτη πύλες-εισόδου του χριστιανικού Σιωνισμού στην Ευρώπη αλλά επιπλέον αποτελούν και τα κράτη με τη μεγαλύτερη επιρροή σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση της πολιτικής έναντι του Ισραήλ τόσο στην Ευρώπη γενικά όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικότερα.
Παρόλο που ο Λούθηρος υπήρξε σκληρός αντισημίτης είναι πολύ πιθανόν η Ευαγγελική Εκκλησία στη Γερμανία, με πάνω από είκοσι εκατομμύρια μέλη, να αποτελέσει στο μέλλον (αν δεν αποτελεί ήδη) βασικό φορέα μέσω του οποίου ο χριστιανικός Σιωνισμός θα παρεισφρήσει στη Γερμανία και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη, κυρίως μέσω της ανόδου νεοεθνικιστικών και νεοσυντηρητικών κομμάτων. Τα προηγούμενα πρέπει να ενταχθούν στο πλαίσιο της ριζοσπαστικοποίησης ενός τμήματος του Ευαγγελικού Χριστιανισμού (υποκατηγορία του οποίου είναι ο Πεντηκοστιανισμός, οι Πλυμούθιοι Αδελφοί κ.λπ), και της κατάστασης παροξυσμού που βρίσκεται ο παραδοσιακός Λευκός Αγγλοσαξονικός Προτεσταντισμός (WASP), ιδιαίτερα υπό το φως της κατάρρευσης του εθνοτικού αγγλο-προτεσταντικού πυρήνα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (για περισσότερα δες:
Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης). Δίχως αυτούς τους παράγοντες η ερμηνεία της ανόδου ορισμένων νεοεθνικιστικών κομμάτων είναι μερική και ελλιπής, αν όχι ανέφικτη, όσον αφορά συγκεκριμένα ιδεολογικά τους περιεχόμενα.
Ο σύγχρονος χριστιανικός Σιωνισμός στην ευρωπαϊκή παραλλαγή του ναι μεν μοιράζεται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με τον αμερικανικό αλλά είναι λιγότερο συνεκτικός και μονολιθικός, εκκινεί από διαφορετικές αφετηρίες και έχει διαφορετικά κίνητρα. Η βάση του σύγχρονου ευρωπαϊκού χριστιανικού Σιωνισμού δεν είναι θεολογική (Dispensationalism) ή εσχατολογική (Premillennialism) ούτε συνδέεται με κάποιο πνεύμα εξαιρετισμού (Exceptionalism), όπως συμβαίνει στην περίπτωση του αμερικανικού-προτεσταντικού πατέρα του, αλλά εδράζεται από κανονιστική σκοπιά στην ευθύνη για τον ευρωπαϊκό αντισημιτισμό, που έχει βαθύτατες ρίζες στην ιστορία, και ασφαλώς στην ενοχή για το Ολοκαύτωμα.
Υπό αυτή την έννοια η άνοδος του ανανεωμένου και εν πολλοίς εισαγόμενου χριστιανικού Σιωνισμού στα ευρωπαϊκά κράτη λειτουργεί τουλάχιστον σε τρία διαφορετικά επίπεδα: πρώτον, αποτελεί ένα ιδεολογικό εργαλείο στην πολιτική φαρέτρα εθνικιστικών και συντηρητικών κομμάτων, δεύτερον, εκφράζει ένα ρεύμα φιλοσημιτισμού στο εσωτερικό του ευρωπαϊκού Χριστιανισμού και τέλος, τρίτον, επηρεάζει τον προσανατολισμό, το περιεχόμενο και τη διαδικασία διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής ταυτότητας στον 21ο αιώνα.
Ο Stephen Spector στο βιβλίο του “Evangelicals and Israel. The Story of American Christian Zionism” (Σελ. 111), επισημαίνει τέσσερις μεγάλες κριτικές που ασκούνται στον Αμερικανικό ευαγγελικό Χριστιανικό Σιωνισμό, τονίζοντας ότι κατηγορείται:
Πρώτον, ότι οι Χριστιανοί υποστηρίζουν την Aliyah (Ιουδαϊκή μετανάστευση στο Ισραήλ) κυρίως επειδή επιταχύνει την Αρπαγή των πιστών [Δ`~: Rapture: εσχατολογικό δόγμα του Αμερικανικού Ευαγγελισμού], τη μάχη του Αρμαγεδδώνα, τη μαζική μεταστροφή ή τον θάνατο των Ιουδαίων και το Χιλιετές βασίλειο του Χριστού. Δεύτερον, ότι το αληθινό κίνητρο των Ευαγγελικών είναι να προσηλυτίσουν τους Ιουδαίους. Τρίτον, ότι η Χριστιανική Σιωνιστική θεολογία διαστρεβλώνει τον Χριστιανισμό: παρερμηνεύει τις βιβλικές διαθήκες και αγνοεί την έμφαση στην απονομή δικαιοσύνης, την ανακούφιση από τον πόνο και την επίδειξη συμπόνιας στους καταπιεσμένους, οι οποίοι, κατά την άποψη αυτή, είναι οι Παλαιστίνιοι. Η τέταρτη σημαντική κριτική είναι ότι οι ευαγγελικοί Σιωνιστές έχουν συμμαχήσει με ακροδεξιούς Ισραηλινούς πολιτικούς και αντιτίθενται σε οποιαδήποτε ανταλλαγή γης για ειρήνη.
Αυτό, συνεχίζει αναφερόμενος στα λόγια ενός άλλου συγγραφέα, του Gershom Gorenberg: «αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο για το ιουδαϊκό κράτος από την τρομοκρατία. “Όσο τρομακτικός κι αν είναι ο παλαιστινιακός τρόμος”, λέει ο Gorenberg, “δεν απειλεί την ύπαρξη του Ισραήλ”. Όμως, τα παλαιστινιακά δημογραφικά δεδομένα το κάνουν, υποστηρίζει, εφόσον το Ισραήλ διατηρήσει όλη τη γη από τη Μεσόγειο έως τον Ιορδάνη, όπως το παροτρύνουν να κάνει οι ευαγγελικοί υποστηρικτές».
Το προαναφερθέν βιβλίο του Andrew Crome “
Christian Zionism and English National Identity, 1600–1850” ολοκληρώνεται ως εξής (υπενθυμίζοντας ότι οι κοσμικοί έχουν υποτιμήσει τον ρόλο που έχουν διαδραματίσει, τουλάχιστον παλαιότερα, αυτά τα πράγματα στη διαμόρφωση της αγγλικής και της αμερικανικής εθνικής ταυτότητας):
Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες βουλιάξουν ή κολυμπήσουν είναι ακόμη ασαφές, και το μέλλον του Χριστιανικού Σιωνισμού παραμένει εξίσου κρυμμένο στην ομίχλη του μέλλοντος. Ανεξάρτητα από το ποιο μπορεί να είναι αυτό το μέλλον, η συνεχιζόμενη επιβίωσή του [providential restorationism] στις Ηνωμένες Πολιτείες μιλάει για μια προφητική παράδοση πεντακοσίων χρόνων που έχει επιδείξει αξιοσημείωτη προσαρμοστικότητα. Ανεξάρτητα από τις πολιτικές της επιπτώσεις (στο παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον), πάντα μιλούσε για μια κεντρική ελπίδα, μια εποχή «όταν ο Ισραήλ δεν θα ονομάζεται πλέον εγκαταλελειμμένος, ούτε η γη του έρημη, αλλά οι άνθρωποι θα τον αποκαλούν λαό του Κυρίου, λαό άγιο, ναι, όταν θα αποκαλείται ‘πόλη ποθητή, όχι εγκαταλειμμένη’». Όσο μια τέτοια ελπίδα παραμένει σε ισχύ, υποψιάζομαι ότι θα συνεχίσει να προσφέρει ένα χρήσιμο μοντέλο για την κατασκευή της εθνικής ταυτότητας.
Ο Crome ουσιαστικά παραθέτει Ησαΐα παραφρασμένο από άλλον Άγγλο συγγραφέα. Το πρωτότυπο έχει ως εξής (62:11-12): ἰδοὺ γὰρ Κύριος ἐποίησεν ἀκουστὸν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς· εἴπατε τῇ θυγατρὶ Σιών· ἰδοὺ ὁ σωτήρ σοι παραγέγονεν ἔχων τὸν ἑαυτοῦ μισθὸν καὶ τὸ ἔργον πρὸ προσώπου αὐτοῦ. καὶ καλέσει αὐτὸν λαὸν ἅγιον, λελυτρωμένον ὑπὸ Κυρίου· σὺ δὲ κληθήσῃ ἐπιζητουμένη πόλις καὶ οὐκ ἐγκαταλελειμμένη.
~ Μεσσιανικός Επίλογος ~
Γιατί οι Ευαγγελικοί, σε μεγάλο μέρος τους, και ευρύτερα οι χριστιανοί Σιωνιστές υποστηρίζουν τόσο σθεναρά το Ισραήλ; Το ερώτημα δεν τίθεται από ρεαλιστική σκοπιά και άρα δεν επιτρέπει να αναφερθούμε σε γεωπολιτικούς λόγους, τους οποίους θεωρούμε καθοριστικούς (το κείμενο δεν ασχολείται με το πολύ ενδιαφέρον ζήτημα της σχέσης του Χριστιανικού Σιωνισμού με την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών).
Η απάντηση είναι επειδή οι άνθρωποι αυτοί πιστεύουν ότι μέχρι να συγκεντρωθούν όλοι οι Ιουδαίοι στο Ισραήλ, αυτό που εμείς ονομάζουμε «Δευτέρα Παρουσία» και αυτό που αυτοί ονομάζουν «Δεύτερος Ερχομός» του Χριστού ―με το συγκεκριμένο περιεχόμενο που του προσδίδουν― δεν πρόκειται να συμβεί. Όπως η γέννηση του χριστιανικού Σιωνισμού προϋπέθετε την προτεσταντική εξέγερση και την αναζήτηση της αγγλικής ταυτότητας έτσι και η εκπλήρωση της βιβλικής προφητείας προϋποθέτει την επιστροφή και αποκατάσταση των Ιουδαίων στη βιβλική τους πατρίδα από τους Αμερικανούς Χριστιανούς Σιωνιστές (Ουσιαστικά η Διαθήκη μεταξύ Θεού και Εκλεκτού Λαού και η βιβλική προφητεία της επιστροφής στη Γη της Επαγγελίας είναι αυτά που πίστευαν και δίδασκαν οι Πουριτανοί της Βρετανίας και της Β. Αμερικής πολύ πριν από τον Αλκαλάι, τον Χερστλ και τους Ιουδαίους Σιωνιστές).
Το θέμα είναι ότι εσχατολογική ή μεσσιανική διάσταση της επιστροφής του Χριστού δεν έχουν μόνο οι Αμερικανοί Ευαγγελικοί Σιωνιστές αλλά και οι Ιρανοί Σιίτες Μουσουλμάνοι: κατ' αυτούς ο Χριστός θα φανερωθεί/εμφανιστεί/κατέλθει στον λευκό μιναρέ του τεμένους της Δαμασκού και μαζί με τον Μαχντι (Muhammad al-Mahdi), τον Μεσσία των Σιιτών, θα πολεμήσουν τον Αντίχριστο (Dajjal), τον οποίον θα εξολοθρεύσει ο Ιησούς Χριστός (Isa).
Αυτά ισχυρίζονται οι Ιρανοί Σιίτες, οι οποίοι στο πλαίσιο μιας κατάλληλα προσαρμοσμένης σε πολιτικές επιδιώξεις Ισλαμικής εσχατολογίας θα μπορούσαν να δουν τον τελευταίο τους δωδέκατο Ιμάμη και
Μεσσία al-Mahdi να συμμαχεί με τον Χριστό των Ρώσσων Ορθόδοξων. Βέβαια, σε μια τέτοια περίπτωση, οι Άραβες Σουνίτες θα είχαν τις αντιρρήσεις τους καθώς ναι μεν πιστεύουν στον Μαχντί αλλά ως έναν απλό ενάρετο άνθρωπο (Άραβα ασφαλώς και όχι μη Άραβα), ο οποίος αρχικά όχι μονό δεν θα έχει υπεράνθρωπες αλλά ούτε καν ηγετικές ικανότητες και δυνάμεις ―τις οποίες θα αποκτήσει ξαφνικά, μέσα σε μια μέρα ή νύχτα, και μετά θα διοικήσει εξαλείφοντας την αδικία και το κακό από τον κόσμο―, καθώς γι' αυτούς ο Χριστός, «ο Υιός της Ευλογημένης Μαρίας», είναι ανώτερος από τον
Μαχντί. Οι Αμερικανοί Ευαγγελικοί ―οι οποίοι χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα διαφοροποίησης στο εσωτερικό τους―, από την δική τους πλευρά, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει να ταυτίζουν τον Μεσσία al-Mahdi με τον Αντίχριστο, προσπαθώντας να επικαιροποιήσουν τις θεολογικές τους ερμηνείες στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης του Ισραήλ με το Ιράν (αν η Ε.Έ. ήταν υπερκράτος να είστε σίγουροι ότι γι' αυτούς ο Αντίχριστος θα ήταν ο/η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως παλαιότερα ήταν ο Πάπας). Σε όλο αυτόν τον κυκεώνα οι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι, τόσο αυτοί που πρεσβεύουν όσο και αυτοί που μάχονται τον Σιωνισμό, αποτελούν μια σταγόνα στον μεσσιανικό εσχατολογικό ωκεανό, μια αδύναμη φωνή βοώντος εν τη ερήμω (έχουν καταπέσει στον ρόλο του κομπάρσου σε ένα έργο που κάποτε οι ίδιοι υπήρξαν αρχικοί δημιουργοί: βατράχια δίπλα σε ελέφαντες).
Γι' αυτό προτιμότερο είναι να αποφευχθούν τέτοια εσχατολογικά και μεσσιανικά σχήματα, διότι αν αρχίσουμε να κινούμαστε προς μεταφυσικές κατευθύνσεις μιας πολιτικής θεολογίας της αποκάλυψης πολύ δύσκολα θα αποφευχθεί ο Αρμαγεδδών.
Ο Σολέμ επιχειρηματολόγησε για το τίμημα του Μεσσιανισμού, το τίμημα που έπρεπε να πληρώσει από την ίδια του την ουσία ο ιουδαϊκός λαός για αυτή την ιδέα, και να την παραδώσει στον κόσμο. Γι' αυτόν, η μεσσιανική ιδέα δεν είναι μόνο παρηγοριά και ελπίδα. Κάθε απόπειρα πραγμάτωσής της ανοίγει τις αβύσσους που οδηγούν κάθε εκδήλωσή της ad absurdum. Υπάρχει κάτι μεγαλειώδες στο να ζεις με την ελπίδα, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει κάτι βαθιά εξωπραγματικό σε αυτό. Αυτό το μάθημα χρησιμεύει ως προειδοποίηση για τον Σιωνισμό:
“Γεννημένος μέσα από τη φρίκη και την καταστροφή που ήταν η ιουδαϊκή ιστορία στη γενιά μας, είναι δεμένος με την ίδια την ιστορία και όχι με τη μεταϊστορία, δεν έχει παραδοθεί ολοκληρωτικά στον Μεσσιανισμό. Το αν η ιουδαϊκή ιστορία θα μπορέσει να αντέξει αυτή την είσοδο στο συγκεκριμένο πεδίο χωρίς να χαθεί στην κρίση της μεσσιανικής διεκδίκησης που έχει ουσιαστικά επινοηθεί - αυτό είναι το ερώτημα που από το μεγάλο και επικίνδυνο παρελθόν του ο Ιουδαίος αυτής της εποχής θέτει στο παρόν και στο μέλλον του”.
Ο Μεσσιανισμός είναι ένα θαυμάσιο ιδανικό. Φέρνει ελπίδα και προσβλέπει στο απόλυτο. Ωστόσο, κάθε φορά που οι άνθρωποι προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν τη βασιλεία των ουρανών επί της γης, είναι γραφτό να κάνουν λάθος. Είναι σημαντικό να εσωτερικεύσουμε τα λόγια αυτού του μεγάλου ιστορικού.
Είναι σίγουρο ότι ο ευρύτερος κόσμος του μεγάλου κύκλου του Βούδα θα στέκεται αποσβολωμένος απέναντι σε όλα αυτά, ενώ ο Θουκυδίδης θα μονολογεί, και τα λόγια του θα αντηχούν από τα βάθη των αιώνων (Ἱστορίαι 5.103.1): «ἐλπὶς δὲ κινδύνῳ παραμύθιον οὖσα τοὺς μὲν ἀπὸ περιουσίας χρωμένους αὐτῇ, κἂν βλάψῃ, οὐ καθεῖλεν: τοῖς δ᾽ ἐς ἅπαν τὸ ὑπάρχον ἀναρριπτοῦσι (δάπανος γὰρ φύσει) ἅμα τε γιγνώσκεται σφαλέντων καὶ ἐν ὅτῳ ἔτι φυλάξεταί τις αὐτὴν γνωρισθεῖσαν οὐκ ἐλλείπει».
Δημήτρης Β. Πεπόνης
