8/28/2006

Teknolohibat

Bulahan ang mga buta: Dili makurat,
dili molugwa ang kalimutaw.

Bitaw, udtong tutok na ra ba
niining siglo sa salamangka. Nakiglumba
ang mga mugna sa makina sa matag kisaw
sa pilok. Madangaw na ang kawanangan
sa kinaadman. Sa tumoy sa tudlo,
ang kalibutan usa ka lusok nga muta.
Nakigharong sa kahabog sa panganod

ang pinatindog nga kumagko,
nagsundog sa tamla ug tagik

sa Ginoo. Nangidhat silang Watson ug Crick.
Namikat ang nagpakatap og katahap
batok sa katingala. Nanghadla ang ilang

lamat: Wala’y dili mabuhat.
Bisan ang mga ilaga sa suok-suok
sa Pasil mahimong pasanayon isip
mga kwaknit, paluparon ngadto
sa mga kampana sa Vatican ug patugpahon
sa mga saag ug wala hiilhing mga lubnganan.
Ug ang urom gikan sa agulo sa kagutom
sa Africa mahimo natong saw-an samtang

gadamgo si Bono og kumbera sa kanta.

Palaran ang nangapkap kon asa padulong
ang luha sa ikatulong mata.



(Tipik sa hugpong sa mga balak nga nakasakmit sa Unang Ganti sa Gawad Komisyon 2006 nga gipasiugdahan sa Komisyon sa Wikang Filipino.)

8/22/2006

Misteryo sa Kahayag Café








Kinahanglan duna'y kangitngit. Kay kon wala, unsaon
pagkahingpit sa buwan? Unsa’y katumanan sa mga bitoon?

Bisa’g bagtok ang kabugnaw sa kagabhion— gitug-an
sa mga halok nga wala’y mga ngabil ug dila, giduyogan

sa mga kanta nga wala paminawa— ayaw kahadlok
pagtilaw sa kamingaw. Kay kon dili, unsaon paglad-ok
sa laway nga nangalisngaw sa kauhaw? Ug kinsa
ang mangagda aron saw-an ang kagutom sa isig usa?

Mosubang ang adlaw taliwala sa atong lamisa.

6/26/2006

Kuan: Tulo Ka Haiku

(Illustration: JOSUA CABRERA)

Pagkatumpag sa Kamingaw


Natun-as na ang adlaw.
Apan kanus-a
matumpag ang kamingaw?








Nangahagbong nga Bitoon

Iphon ta: mga bitoon
nga nangahagbong.
Asa man ta padulong?










Sa Palibot sa Hardin

Hanging itom, sa atong
hardin naglibot.
Kanus-a ta mag-ibot?


Pangandam

Pagbantay,
ayaw pagdanghag kon buot kang
mohimamat sa balak.

Daghan ra ba kaayo’g nawong
ang iyang mga pulong. Nag-ugom
og mga buak nga bildo, nag-aso
ang iyang dila: wala’y kalainan

sa managhigugma
nga misalikway sa kamingaw
ug kalisang, nag-bayloay sa ilang gininhawa
samtang nahimong samin sa isig usa
ang ilang lawas nga nagsinaw sa ilang singot.

Wala’y kalainan
sa paghot sa iro ilawom sa kagabhion
ang gisumbong sa magbabalak
nga gihuboan sa mga bakak
samtang nangliki ang iyang antipara
atul sa pagtakdol
sa iyang pag-inusara.

Pagmatngon kon buot kang makighilawas
sa pasumbingay nga nagkiay-kiay
luyo sa kahilum: wala’y kalainan

sa huni ug kundat sulod sa dughan

duyog sa tinagong tunob sa kawatan.
Kon siya imong masakpan,
nagpasabot kini nga ikaw andam na
modawat sa bisan unsang hagit
batok sa kangitngit samtang

ang balak-- nangahas
lagbas sa imong kalimutaw—
nangidhat ug nagpatin-aw
kon unsaon paghulat.

Kuan: Duha Ka Haiku

(Illustration: JOSUA CABRERA)

Sa Pagkapikas sa Samin

Sa kahayag gitusok,
samin napikas.
Unsaon man pagtutok?










Nagbukal nga Sabaw

Buhilaman: nagbukal
nga sabaw. Nganong
mga tiyan namugnaw?

Ting-init, Hunas, Taub


Dili matugkad ang kauhaw
sa adlaw. Iyang dila nag-aso
sa pagsupsop— sama sa masuso—
sa atong singot nga mibanaw
ug buot molapaw sa dagat.

Nagsungkod sa baybayon, ang beterano
sa karaang gubat gihagit sa katawa
sa mga kataw. Ang ilang mga tutoy
mipatubod sa iyang laway, miawas
sa iyang ngabil nga nangliki karon
sa tinghunas sa iyang taghoy.


Nangalisngaw ang gilawmon
sa iyang panghupaw. Iyang natilawan
ang parat nga huyohoy nga huyopon unya
sa aso sa mga panghaw
ug tambutso sa dakbayan diin
nagbanaw ang kabugnaw sa dugo
samtang nag-agas ang gatas gikan

sa ngabil sa mga bag-ong gipangtuli
nga karon naglawod ang kahidlaw
sa pagdasdas, wala’y pagdumili
sa pakighilawas sa mga balod
nga nagbukal-bukal gihapon
hangtod ug bisan
ang adlaw malumsan.

Kuan: Upat ka Haiku

(Illustration: JOSUA CABRERA)

Unos sa Uha

Naghuot na ang arka.
Kinsa’y nalumos
sa pag-unos sa uha?










Panghupaw Gikan sa Pagtuang

Migitib, mga udlot
sa pagpanghupaw.
Asa na man ang bangaw?









Abo sa Adlaw

Gihagdaw pa sa kabog--
abo sa adlaw.
Kanus-a man mobatog?









Hagwa sa mga Ikogan

Iring sungkaban, irong
buang: gahagwa.
Kinsa’y nagkalibanga?

Dihang Gisikop ug Gikulata ang Terorista

Dili maila iyang dagway, nabulhog
ug nabulit sa bun-og. Wala siya magmaskara,
ug dili niya kaila ang mga vigilante nga nagbulhot
og itom nga huyohoy sa dakbayan samtang
misutoy ang ilang motorsiklo kadlit
sa kadalanan nga nagkalapok og pula.
Kon siya taga-diin, taghoy ra ang iyang tubag,
mihungaw gikan sa iyang pangag ug sa ngabil
nga nangudlot bantang sa singsing
sa kasal nga misalingsing sa kinumo
sa nagsukit-sukit. Ang iyang gitug-an

mao ra ang panaad sa mga manag-uyab
nga napatik sa panyo nga nagkalatik
sa sip-on ug luha. Ang iyang giyamyam

mao ra ang mga tam-is nga linya
sa kanta nga gihulmigas sa diwalwal
nga dila sa naghikog. Ang iyang gibutyag

mao ra ang kahilum sa usa ka puya
nga gipistahan sa mga ilaga
sa basurahan. Ang iyang giangkon

mao nga siya ra’y bugtong nagsayaw-sayaw
duyog sa dinamita nga nagpitik sulod
sa atong dughan. Wala siya mangayo’g
pasaylo sa iyang pak-an nga pagpangahas
nunot sa usa ka tahas: ang pagpakay-ag
sa kahayag. Ang pagpauyog kalit
sa kalibutan aron mapulpog
ang kangitngit. Aron mawatas-watas
ug maugdaw ang atong kamingaw.
Wala siya’y apelyido. Siya tawga lang kuno
sa ngalan nga Kupido.

Dihang Nabuntagan ang Gamhanan

(alang ni Raphael Gandalf)

Bisan ang amang makakanta
bahin sa dili nako mabuhat: sirko-
balintong, salamangka, inigmat
ug ang pagpakidhat sa buta.

Bisan akong taghoy— muna’s ginhawang’
pangugat— wala’y kisaw sa huyohoy,
gitugaw ug gihuyop sa huni
sa panghupaw. Gani ang bungol
makalingi sa pagtambol sa akong kabalaka
samtang talinis ang mga torotot, nagpaabot
sa akong pagkalukapa. Ug dali ra pud tudloon
sa mga pungkol ang mga dapit diin nabiyaan ko
bisan sa mga bakol. Diin gitukmod ko
sa kahumok sa akong ilong sa pagsuong-suong
sa mga suok-suok sa kahapunon diin ang alimyon
sa dugo mao ra’y akong masimhot samtang
ang mga buwak nga tunokon gasugwak
gikan sa akong kamot.

Kining tanan akong gidawat, anak,
kining tanan akong gi-angkon sukad
gitugyanan ko’g katakus sa pagsapnay,
sukad ang kagabhion nagtugyan nako’g gahum
batok sa kalaay, katulogon ug urom
bisan pa’g ga-uwang ang mga iro,
gaalindasay kay giduyogan man
sa akong laylay.

Sa Akong Kinamaguwangan

(alang ni Gabriel Ollivan)











Ningitngit ang mga ngilit-ngilit sa lawas
sa imong inahan sa inanay nimong pagsubang
sulod sa iyang sabakan. Nahimong bukid
ang iyang tiyan, ug milipang ang kalasangan
sa akong dughan: nanamkon og mga ihalas
nga liso, nag-uha-uha sa mga mangtas nga
mga sanga ug wala pa hiilhing mga bunga.

Ninggitib sa akong dila ang mga udlot
sa pangaliya hangtod nasiak ang adlaw
ug nisidlak ang imong unang tyabaw kapin
sa oras gikan sa paglabay sa udtong tutok.
Din-a ko mangutana nganong magbandilyo
ang mga tuktogaok matag kaadlawon.
Gibalhiboan ang akong mga bukton.

Sa imong kagutom, samtang ikaw gilaylayan
sa imong inahan, gitungab nako
ang iyang tingog. Hangtod ang kahayag
nga midagayday sa tumoy sa iyang totoy
gisawman sa mga bitoon nga nangandoy
saw-an ug saulogon ang atong mga kagabhion.
Ikaw ang suga sa tanan nakong isugilon.

Kuan: Duha ka Haiku

(Illustration: JOSUA CABRERA)

Utlanan nga Wa'y Katapusan


Padayon sa pagtuyok
ang kalibutan.
Nganong duna’y utlanan?









Dasmag sa Dan-ag

Ang buwan nasarasay.
Nganong duna ma’y
manukmag sa kahayag?

3/07/2006

Unang Hugpong sa mga Pulong


Human sa duha ka tuig nga hinuwat nunot sa pagkapili sa National Commission for Culture and the Arts (NCCA) sa akong tampo nga mga hugpong sa mga balak alang sa UBOD New Authors Series, malusad na gyud sa katapusan ang akong librong kinamagulangan. Ilusad kini sa Kahayag Cafe sa ika-11 sa Marso, 2006, alas kwatro.

Ilusad pud ang unang libro sa mga sugilanon sa akong higalang Januar Yap, "Ang Aktibistang Gi-Syphilis."


1/07/2006

Dihang Nahayagan, sa Unang Higayon, ang Akong Dagang

BAG-ONG TUIG NA, ug isip akong unang tampo dinhi sa BESO BISDAK karong 2006, tugoti nga molingi ko'g balik pinaagi 'ning lakbit-saysay kabahin sa akong panuwat sa pinulongang Bisaya. Pwera buyag, ania'y lindog ni Jose R. Reyes nga napatik sa Sun.Star Weekend Magazine (Pebrero 7, 1999):

At 30, Michael U. Obenieta has received more accolades (13 Cebuano and English citations) than any young literary writer of his generation. Recently, the Cebuano Studies Center of the University of San Carlos (and the Cornelio Faigao Foundation) cited him as the first recipient of the “Best New Cebuano Writer” award.

The award required the four nominees (Adonis Durado, Cora Almerino, Ulysses Aparece, and Obenieta) to pass 12 poems in Cebuano each. A grueling test that would determine the range and maturity, "the fire and performance of their work," as Dr. Resil Mojares affirmed when he served as one of the judges along with Prof. Merlie Alunan and Rene Amper. For Obenieta, this was judgment day for a body of work that took him one and a half year to finish. In spite of the numerous feathers on his cap, the challenge for Obenieta to reawaken interest in Cebuano literature is far from over.

His story begins in 1994 with a teacher, Dr. Romola Savellon, (his Literature professor in the erstwhile Cebu State College) who inspired him to discard the trappings of writing poetry for the sake of “himo-himo lang,” and to take it seriously. Savellon became his mentor and guide in the rudiments of poetry.

At first, he was hesitant, wondering if he could write in his native tongue at all. “Prior to 1994, all my works were in English,” recalls Obenieta. “And they were not what you call poetry, yet.” Another one who encouraged Obenieta to write was his friend Rolando Rosell. A novelist in Cebuano, Rosell, then Obenieta’s editor at the college publication “Ang Suga,” would not live to see Obenieta write in Cebuano. “Writing poetry in Cebuano became a tribute of sorts to my late friend.” Writing in Cebuano proved to be easier than he initially thought.

When he started writing, he found the process interesting and enlightening. It also proved to be a link to his own Cebuano heritage. “I remember that my parents kept some Cebuano literature (Bisaya and Lungsoranon, particularly) in the house, and I recall reading a lot of these. It made me realize, kahibaw sad dai’y ko mosulat og Binisaya.”

At the third Bangga sa Panulat Sugbuanon (co-sponsored by the Doña Modesta Gaisano Foundation and Sun.Star Cebu), Obenieta became the youngest finalist (in a field that included his writing idol at that time, Mel Baclay). The recognition was a boost for Obenieta. “To be honored as a finalist among people who were veterans in writing poetry… made me want to write more.”

It was during the awarding ceremony when Obenieta was introduced to the Bathalad (Bathalan-ong Halad sa Dagang), a group of creative writers who regularly come together to write and discuss Cebuano literature. It was Baclay, a Bathalad member, who introduced Obenieta to the group’s president then, Ernesto Lariosa. Through discussions and interactions with Bathalad and his own group of young writers from the University of Cebu and the University of San Carlos, he came to know more about the craft.

He was accepted to the country’s writing workshops (Dumaguete, Baguio, Iligan, among others.) These workshops helped him hone his craft, giving him a sense of direction for his writing. In beginning to write seriously, he saw that writing from within is a noble process but one has to balance this with the realities that the readers can identify with. It is also the writer’s responsibility to bring back a “metaphoric consciousness” to the readers.

He says that we live in a prosaic, un-poetic times. The poet has the responsibility to bring back this poetic consciousness and raise the level of writing that would lead the reader to wonder and self-examination. The Cebuano literary scene today is witnessing an explosion of talents. A new breed of writers are taking part in reliving the Cebuano tradition and extending it to new horizons in writing. “There are new perspectives, new voices voices and points of views, like the emerging feminist and gay poetry.” There are also more people appreciating Cebuano literature, observes Obenieta. Each writer has begun making his own creative space and taking inspiration from everyday experiences, as Obenieta does. He has nothing but praise for his fellow young writers-nominees. Cora Almerino is known for her caustic voice, daring and discipline. Adonis Durado, says Obenieta, plays with all the conceivable possibilities in poetry. Ulysses Aparece is steeped in tradition.

A poet possesses an antennae, Obenieta says. A poet is conscious of the world around him. With this antennae, he sees the human spirit surviving against this mechanical, high-tech world. By writing and reading poetry, he says, maybe some might obtain sort of a state of grace.

12/12/2005

Tulo Ka Balak Sa Akong Kapikas

Sinulat ni: ARLAINE JAYO-OBENIETA

Walay Gana Nga Mahimong Geisha

Bantay lang ka og imo kong talikdan,
pasagdan nga maghuwat sa pagtaghoy
sa takori inig bukal sa tubig samtang ikaw
makig-indigay ni Basho, magbantay
sa pag-ambak sa baki gikan sa kawanangan
sa imong kahibulong ngadto sa lim-aw
sa imong pagtukaw.

Sa akong pagkutaw
og kape, bantay bitaw og dili nimo
paminawon ang akong laraw: Ako
makigharong sa tirong nga nagsawum-
sawom sa akong kahilum.

Di gyud ko mahadlok. Di ko mamilok
kon imo kong hagiton og pakigdam-ag
sa isig-usa ta ka baybayon.

Unsa man ka? Sukol ka'g rengga?


Konsentidor Ang Konsensya ni Constancia


Samtang imong gi-utaw ang polo
sa imong palahubog nga bana,
siya gatagawtaw samtang nangita
sa pares sa medyas: Hinampak, asa naman?
Hapit na kuno siya ma-late sa iyang
taratat-taratat-taratat trabaho.

Sakto ka nga wala nimo siya tubayi.
Sakto ka nga igo na lang kang nanghupaw.
Sakto ka nga giluom nimo imong tyabaw

dihang nanglupad ang mga aninipot
gikan sa iyang kumo ngadto tugpa
sa imong kalimutaw: Peste kang dako!

Sakto pud baya imong bana. Dili baya gamay
imong kasingkasing alang niya bisan pa'g
kapila ka na miburot. Kapito na baya nilobo
imong tiyan. Lahos na pud sa ikapitong bungtod
kon kwentahon ang gilay-on
sa imong katapusang gakus ug halok
nga mibayaw nimo ngadto sa ikapitong langit.
Ma-ihap pa ang mga bitoon apan dili
ang mga higayon nga nanghupong ka
sa itom ug puwa nga pungpong
sa mga bun-og. Daku ka'g purohan
nga purong-purongan isip hara
sa mga babayeng maglakaw nga magluhod
sa simbahan, nabug-atan sa kadena
sa ilang rosaryohan. Bulahan ka

sa babayeng tanan nga nag-ambahan unya
tungod kay walay kunot ug puti kaayo
ang polo sa imong bana nga espoting kaayo
sa iyang pagposing, sa iyang kahilum
nga wala'y katapusan diha sulod
sa iyang lungon. Ila kang i-ampo
human nimo siya gibuno.


Nganong Dili Molingi Bisan Sitsitan
Ang Babayeng Ganahan Magpakigol?

Sa iyang pagpakipot,
samtang nanghagit ang iyang sampot,

buot gyud niya nga mosunod
silang tanan nga dila ra'y labod

kon malibat sila inig labang sa dalan
ug magsiga ang mata kay naligsan.

Tulo ka Hagit Gikan sa Akong Kapikas

Sinulat ni ARLAINE JAYO-OBENIETA

Lima Ka Kondisyon sa Akong Pag-uyon

dawaton nako ang imong kamot

kon andam kang mohimamat sa akong pagkahigmata
kon makighilawas ka sa akong pagkalingkawas
kon motaghoy ka duyog sa akong paghilum-hilom
kon mokalawat ka sa akong pagdumili

matag karon ug unya,
ug ugma damlag

kon dili ka mahadlok agakon
gikan sa imong pagkasaag


Kon Buot Mo Akong Abton

pasagdi na lang ng mga bitoon
kon buot mong angkonon
ang akong langit

igo na kanako ang kangitngit
basta dili ka magbasul-basol
sa imong pag-uwang

panahon sa akong pagtakdol


Pagbadlong Kang Ondong

Dili na kinahanglan nga motungtong ka sa atop
sa kalibutan aron imong ipadahunog ang dugdog
sa imong tingog, aron imo kong pakitaon
ug pabilibon unsaon nimo pagkalawat sa kilat.

Paghilum ra gud diha, dong. Ayaw pagki-at.
Hunong na intaw'n anang imong pagkidhat-kidhat.

Mouban lagi ko nimo. Labi na kon molayat ka diri
sa kawanangan sa akong lawak diin, uyon sa di-
matagna nakong mga panahon:

Makigsawo-sawo ka sa iring sungkaban.
Makigbirigbirig ka sa barangan.
Mosakaysakay ka sa pak-an.