Panugon sa Pala-inom

Kanunay haom sa akong kamot ang kabugnaw
Sa mabuak nimong lawas. Duyog sa akong dila
Ang taghoy sa masuso supsop sa iyang kauhaw.
Hukas kong huyopon uban nimo. Sama sa bula.
Pun-a ko, ug ang panon sa mga limbong subay
Sa mga tunob sa akong anino modayo’g pasilong
ilawom sa lamesa. Inig lunop sa akong laway
lakip pagkaugkat ang lasang sa mga hunghong.
Ikaw ra mao’y mopalutaw nako kab-ot sa abaga
Sa angayan nakong agbayan. Wala’y gibug-aton
Nga di nako sarang masagubang kon ikaw ituga
Diri nako: huptan, dayon hangdan ug lad-okon.

O, San Miguel. Iitsa nako--sukip sa imong botelya
Ngadto sa mga nangalunod—ang akong pangaliya.

Apas-Sumpay sa Udtong Tutok sa ika-14 sa Agusto, Kwarenta ka Tuig na ang Milabay

Mamintana ko sa panumdoman sa akong inahan karong adlawa. Palanogon nako pagbalik ang pagpaak niya sa iyang ngabil dihang lamian unta kaayo siya mosinggit. Luom niyang gitulon bisan ang iyang paglaom. Niadtong higayona, walay sarang gahom bisan ang dila sa mga kampana.

Nag-inusara, wala gyod siya nagbanha. Nagpugong gyod siya nga wala’y mokagay nga baso ug plato. Basin matugaw ang paniudto sa bag-o namong mga silingan didto sa Bayanihan, Basak. Kuyaw og duna’y matuk-an kon madunggan nila ang lagaak sa akong pag-abot--ang pagsugod nako’g subay, lakip ang lihay-lihay, sa mga agianan tadlas sa kataposang kahilom.

Anhi dayon. Dapiton ko ikaw sa kumbira pasidungog ni Mama hangtod manug-ab ka dungan sa tuyhakaw ug wiris-wiris sa mga kwetes. Duyog sa kiat sa akong mga liwat, ania ang ulahi nakong uha. Ug sa akong pagkanaog ug pagsugat sa tanang banag-banag bisan asa, hinaot nadugangan ang imong nakat-onan mahitungod sa maayong pamatasan: Bawna ang tingog sa imong tinubdan.

Hikot sa Silot

Kay dili man sipat si Sisyphus, hastang sipyata!
Kon dili pa siya bulay-og, pwerte untang kurata
Sa iyang mabuhat. Bitaw, dili unta siya maalaot
Ug dili pod makawang ang iyang paningkamot.

Puslan man nga kusgan, maayo pa’g iyang giuna’g
Atiman og handos ang bungtod aron kini mapatag.
Pastilan, dili unta maangin kadtong dakong bato
Nga nahisama ra intawn sa usa ka duwaang yoyo.

Talikod sa Inusab nga Talidhay ni Inday

Lupig pa lagi niya ang gipiskat ug gibatoga’g lagong
Iyang kilay kay dili man gyod niya intawn madawat
Ang gipatin-aw sa samin: kapislat sa iyang ilong.
Pwera buyag, unsaon pod kuno sa Kano pagkidhat
Kon ang pughaw nga mata dili molugwa’g masangit
Sa iyang dughan nga gituohang ikatandi sa patag
Sukad sa pagbuldosir sa kabungtoran didto sikbit
Sa umahan aron gyod kuno ilang baryo mouswag.
Gaampo, gadagkot gyod siya pirmi nga makapenpal
Og langyaw, bahala na lang og giango-ango gamay.
Iyawat na lang puhon maapil pod kalanay ang kubal
Sa iyang dunggan ug ang atuli sa mga saway, hapsay

Sa kamot ni Vicky Belo. Unta ang iyang panglantaw,
Pastilan, madala po’g ritoke lakip sa iyang kaulaw.

Palutaw-lutaw

Bahala na lang nang baha
sa biga. Pasagding magtubod
ang luwa kon wala’y luha
alang sa gihaya nga
manglulugos.

Dili maupos ang kandila
nga giugbok sa managhigugma
nga nanamin sa kasilaw
sa ilang mitolohiya: dili mabuak
ang bildo nga arka

sa gabawod nilang lawas
lapaw sa labing habog nga tore
nga gipatuyhakaw nianang
teknolohiya sa kahidlaw ug
kamingaw. Silang duha

ang bugtong tiyulohiya nga akong
tamdan bisan pa’g mag-uwan
ang laway sa tamay. Wala’y linog
nga motay-og sa akong kalinaw
samtang kuptan nako

ang kamot sa akong kapikas
nga tantrika. Magtinghaya ko,
magpaanod sa hagok ilawom
sa hilom nga arkitektura
sa iyang tanday.

Kon Abli Kanunay ang mga Ganghaan ug Bintana sa Akong Balay

Magtuo ang mga kawatan nga wala ko’y gitagoan,
Ug di na kinahanglang magpahipi paglili
Ang mga tsismosang silingan.

Dali ra nakong mabantayan sa tugkarang kinoralan
Og mga cactus ang akong binuhi nga bitin
Lakip na ang tinanom nakong’ marijuana.

Sayon rang angkonon sa akong panit
Ang abog ug aso gikan sa da’n diin wa’y hunong
Ang panon sa mga malapason.

Wala na’y ali tali nako ug sa huramentado
Nga lagmit mangidhat kon masayran nga
Dayag nako ang kangitngit nga nagtanggong niya.

Wala na’y hinungdan ang bungbong,
Mahimong gub-on dayon daoban aron anhi
Magtapok ang mga gakurog, mag-alirong gikan

Sa limbong nga langob sa kawad-on sa kahadlok.

Kamras sa Kangitngit

Sa mga gabii nga mowitik ang ikog sa iro
suksok sa akong dunggan, pananglitan:

1) Nitay-og sa haligi hangtod sa kisami ang tulin nga tig-ik sa ambulansya, trak sa bombero, o di ba kaha ang patrolya sa mga parak nga gikan pa sa bilar sa ilang kauban nga mium-om sa kaugalingong armas;

2) Nisiwil sa ganghaan ug bintana ang dila sa nagkinto kab-ot sa tono sa kantang Total Eclipse of the Heart gikan sa bidyokihan sa eskina, nilumos sa hagit sa hubog nga giuhaw kay wala’y nakigtagay sa iyang pagpangita’g buno;

3) Nibanda sa bungbong sa akong lawak ang mga plato, baso, plurira, samin, kwadro sa mga litratro, mga santos sa altar nga gipasa-pasa’g balibag sa among silingang magtiayon ngadto sa isig usa;

Salamat na lang usahay sa pagkasangit sa kwerdas
sa bayulin diha sa ngipon sa iring, pilit sa hangin

ang hangyo nga galilo sa atuli sa iyang kapikas:
Ngiyaw--ma'y pa mag-iniro na pod ta--ngiyaw...

Kunsad

Dili na unta ko kinahanglan pang magnganga
sa paghangad sa gihabogon sa kalanggaman.
Dili na unta ko maglaway sa tanang alimyon
nga gipalanog sa buyog kon matilawan pa nako
ang kahinam sa pak-an nga mokalawat bisan
sa tanang nangalisngaw. Ang pansayan luyo
sa tiyanggihan. Ang basurahan. Ang kadalanan
nga nalatik sa naawas nga dugo sa nagbuy-od.
Ang samad nga gikabahong. Ang muta sa anak
sa makililimos nga gipukaw sa iyang kagutom.
Ayaw og lingiw. Duol ra ang langit sa langaw.

Pahipi

ang hari sa harito*
ang hara sa harana
ang pana sa panaad

ang uha sa duha
ang ugma sa gugma
ang uwak sa buwak

ang abo sa gabon
ang asa sa lasang

ang unta sa buntag
ang amgo sa damgo

asin sa kasinatian
ngan sa lubnganan

__________________
*harito: shaman’s prayer

Kolonyalisngaw

(Psumbingay nga pahungaw bawos sa pangutana sa usa ka Kano nako: “How do dogs taste like?”)





Tunla imong laway kon lud-on ka sa akong ibutyag. Ayaw sampongi imong dunggan duyog sa imong kakurat.

Tinuod bitaw, mokaon og iro ang among kaliwat. Maayo pod mi mohabhab anang itlog sa itik. Panington mi’g bugbog samtang magpanilap og suyop lakip sa pinong balhibo, tinai ug bukog nga gi-umog sa asin ug suka.

Paminaw: Dili talawan ang among dila. Gani, bisan gatila mi sa lapalapa sa mga malupigon, gakat-on pod mi pagbaid ug pagtulon sa punyal sa pagluom. Bisan nangaibot ang pipila namo ka ngipon sa pagkilaw sa inyong pinulongan, nalakip inyong kaigmat sa kapintas nga among gitulon.

Busa, ayaw paghilas-hilas kon di ka buot mabitas imong dunggan. Humok ra kaayo nang ingkibon, ug dayon iluwa aron kilawon sa mga irong gaaw-aw ug mga itik nga lagmit ganahan pod motuhik-tuhik sa imong tabon-tabon.

Ulahing Bugo sa Unang Sugo

galuhod ug gabaguod sa gidak-on
sa iyang ulo nga namuti sa abo sa bitoon

gaaginod gaaginod ang iyang mga tuhod
sa lut-od sa mga libro kutob sa panganod

gasinaw sa iyang pahak ang pagtuo
nga ang adlaw lagi kuno iyang anino

Latay sa Linya

Tawga kong hungog, ihunghong sa tigpalanog
sa mga hungihong. Tug-anan tika sa akong tinagoan--
usa ka libro nga phone directory sa PLDT
(Pagtultol sa Lapyahan sa mga Damgo ug Tigmo.)

Kini, sultihan tika, mao’y kanunay nakong unlanan
sukad ni nako napunitan sa basurahan di layo
sa karaang pantalan nga matultolan ra
sa mga somnambulista ug kadtong tul-id
ang utong sa taghoy samtang gapatid-patid og lata.
Nia ang mga ngalan ug numero nilang, ehem,

Charles Simic, Derek Walcott, Rumi, Mark Strand,
Wyslawa Syzmborska, William Shakespeare,
Walt Whitman, Pablo Neruda, T.S. Eliot, Wang Wei,
Rainer Maria Rilke, Li Po, Czeslaw Milosz, Basho,
Theodore Roethke, Rabindranath Tagore, Ezra Pound,
Robert Frost, Robert Penn Warren, Joseph Brodsky,
Wallace Stevens, Osip Mandelstam, Mary Oliver,
Stephen Dunn, Stephen Dobyns, Billy Collins, Li-Young Lee,
Naomi Shihab Nye, Robert Wrigley, Elizabeth Bishop,
Aimee Nezhukumatathil, Eric Gamalinda, Luisa Igloria,

Ricardo de Ungria, Simeon Dumdum, Vicente Bandillo,

Alfredo Navarro Salanga, Merlie Alunan, Edith Tiempo,

Rowena Torrevillas, Ma. Fatima Lim, Ernesto Lariosa,

Temistokles Adlawan, Ester Tapia, Urias Almagro,

Melito Baclay, Don Pagusara, Rene Amper,

Erlinda Alburo, Virgilio Almario, Pantaleon Auman…

Sumpay sa akong ikatulong dunggan,
ikaupat nga dila, ikalimang mata, ika-unom
nga kunot sa agtang nga kanunay mapakong sa poste
diin nangalisbo ang ihi sa mga hubog--ang kidlap
sa ilang panugon latay sa alambre: Anhi agi.

Sumpa sa Kaugalingong Sagpa

Pagbantay baya. Ayaw gayod tugoti ang aso
sa imong panghupaw ug dilaab sa pamalikas--
mokawas sa imong mata, mosaliyab og abo.

Kuyaw kon magbaga imong kilay kay lagmit
mga linyang uling sa imong agtang ikudlit.

Basin baya imong nawong imaskara unya
sa yawa nga nagpahipi diha sa silaw sa samin.
Panguros. Ug panghilam-os sa imong luwa.

Sonnet nga Sanglitanan sa Panimpalad Isip Pasumbingay nga Halad sa mga Squirrels

Hastang lapara baya unta sa mga lunhaw
Nga wanang dinhi sa ‘Merika. Apan, pastilan,
Di man gihapon sarang ninyong makatagbaw
Ang landong ubos sa kadahonan diha sa balilihan.
Ihalas ug anha ra kasagaran inyong kagutom
Kutob sa kitiw sa tiil kon unsa kaha‘y makakha
Sa mata ipsot ngadto sa mga kalsada diin urom
Intawon inyong gidangatan-- gipangpisat ra
Sa mga ligid, nagkagidlay ang tinai. Layo ra mo
Sa kaigmat sa mga ilaga didto sa amoa. Gabusdik
Ilang tiyan taliwa sa wa’y utlanang pista sa pasmo,
Hayahay sa mga bungtod sa basura, ug lagsik
Nga gitamdan namo unsaon pagdagsang dasdas
Bisan asang lasang ug unsang matang sa mangtas.

Giatubang ug Gitubag Nako si Gauguin

D'où Venons Nous?

Sa sinugdanan, ang tingog
Sa kahidlaw nga nisubang ug

Nanamkon sa adlaw. Lawod
Sa lapok ang kangitngit sulod

Sa sabakan. Dayon nibuhagay—
Kagutom, kauhaw, kalaay…

Mailhan ug matultolan ra ta
Sa sugwak sa isig usa ka uha.

Que Sommes Nous?

Galanog ang lilo ug lit-ad sa bawod,
Nihapak ug nisuyop nato ngadto sa kahiladman
Tugkad ug umod sa buhilaman hangtod

Ang bulok sa atong kahimatngon
Nagmugna’g ata sa kugita. Ihalas: kapupud-an
Diin kita katag pa sa balas sa baybayon.

Où Allons Nous?

Tana, adto ta sa utlanan sa kamingaw
Lapaw sa lapyahan sa kilum-kilom
Sa tampi sa nagtaob nga bangaw.
Magtinghaya ta sa gatas sa kahilom.

Akto Sirko-Balintong sa Ikatulong Sugo

Balikos iyang panguros
sa nasaksihang' kalit nipasugwak
sa iyang balikas-- Yawaa ka!--
ngadto sa iyang bana

nga naigking lupig pa’y buko-buko
gidakdakan og kampana samtang
gikabay-an ang dalagitang katabang

nga hapit na mabungol sa bahad
lugway sa ga-ungol ug galaway
nga ambahan sa iyang amo--
Omaygad, omaygad…

Unsa Akong Buot Isugyot sa Terorista

Pakiglamano sa pungkol. Pustaan pa, kulba-
hinam gyod ang iyang itug-an sukad nasibya
iyang pagsakmit sa unang ganti sa tigi sa pagkaplag
sa labing maayo mohimalad. Bitaw, pwera buyag,
di baya lisod dawaton nga kasaligan uroy pod
bisan kanang putol ang kamot. (Gani, wala gyod
siya moangkon nga pakyas iyang salamangka
sa dihang dili salampati apan usa ka cobra
ang nilugwa sa iyang kawo, kalit lang niukob
sa iyang braso.) Hinumdomi nga bisan ngiob
ang tinutokan sa taga-Thebes nga si Tiresias,
tin-aw ang iyang mga tagna ug wa’y kalas
ang iyang tambag. Paminawa ra ang iyang
gisulti, sigon sa gisulat ni Lucian, dihang
siya gipangutana didto sa Hades kon unsa lagi
ang maayong paagi sa pagpakabuhi: “Kalimti
ang mga pilosopo ug ang ilang mga metapisika.”
Kon yano ra kuno ka, dili ka na mag-alingasa.

Nan, unsa kaha kon atong suwaya’g sunod
Ang pamatuod sa horoscope (“Ayaw pangluod
Kon di dayon nimo makab-ot ang katumanan
Sa imong damgo. Pangita sa kasamtangan
Og laing kalingawan.”). Pastilan, kon pareho pa mo
Sa akong higalang higal, adto dayon ka ora mismo
Uraray sa bukton sa iyang suking masahista.
Lingaw pod kuno ikaestorya ning babayhana.
Sama ba ni Scheherazade. Maayong mohinol
Ug mowakli sa tanang gibating kangulngol--
Kalaay, kadulom sa pagsabot, ug kapungot
Sa pula’g mata nga nagwara-wara og sanggot.
Bitaw, samot kabug-at ang dughan kon ikaw
Sa imong pagtuo mao’y nag-alsa’g tagbaw
Sa tibuok kalibotan. Kon ikaw nabungol na
Sa nabagtok nga atuli sa bisan unsang idyolohiya,
Pastilan, nunot gyod nimo apil ang mga bakol.
Kon palaran ka, hala, pakiglamano sa pungkol.

Satoritorika

kon pananglitan dili diay bulawan
apan bahaw nga mais ra intawon
ang mahaon gikan anang ku’n
sa tiilan sa bangaw

pagatam-ison ba gihapon nimo ang pagmahay
nga ang kalibotan di usa ka bagol nga kalamay

kon maamgohan nimo ang kahinam
ni haring adlaw sa pagtimpla sa dagat
aron matilawan nimo ang kalinaw
anang buwad-lawlaw

Mantra Kontra Taranta

kon tunokon kon lapokon
ang dalan ubos sa dag-om
gabugwak og mga dagom

kab-ota kutloa
ang katakos
ang kahilom

sa cactus
ug lotus

itanom

Wa'y Mahunlak Kon Mahimo ang Balak...

ihanig sa kinawatkawat nga pakighilawas
iwiris-wiris sa bungbong sa kasilyas
itapion pugong sa samad nga gaawas

ihikot sumpay sa pisi sa duyan
itabanog bisan sa ting-ulan
idagkot sa sugnod sa sug-angan

ikorbata sa mga ekonomista
ipakayab sa mga aktibistang gamartsa
isukip sa kahon sa balota

ipakapin sa salida sa sine
ipuli sa sangyaw sa magwawali
ihapin sa tiil sa tiglatay og alambre

ipaslak sa baba sa binayrang magsisibya
ihaklap sa matang wala’y gipangita
ilakip sa rosaryohang gihuptan sa gihaya