Sinulat ni ARLAINE JAYO-OBENIETA
Lima Ka Kondisyon sa Akong Pag-uyon dawaton nako ang imong kamot kon andam kang mohimamat sa akong pagkahigmata kon makighilawas ka sa akong pagkalingkawas kon motaghoy ka duyog sa akong paghilum-hilom kon mokalawat ka sa akong pagdumili matag karon ug unya, ug ugma damlag kon dili ka mahadlok agakon gikan sa imong pagkasaag
Kon Buot Mo Akong Abton pasagdi na lang ng mga bitoon kon buot mong angkonon ang akong langit igo na kanako ang kangitngit basta dili ka magbasul-basol sa imong pag-uwang panahon sa akong pagtakdol Pagbadlong Kang Ondong Dili na kinahanglan nga motungtong ka sa atop sa kalibutan aron imong ipadahunog ang dugdog sa imong tingog, aron imo kong pakitaon ug pabilibon unsaon nimo pagkalawat sa kilat. Paghilum ra gud diha, dong. Ayaw pagki-at. Hunong na intaw'n anang imong pagkidhat-kidhat. Mouban lagi ko nimo. Labi na kon molayat ka diri sa kawanangan sa akong lawak diin, uyon sa di-matagna nakong mga panahon: Makigsawo-sawo ka sa iring sungkaban. Makigbirigbirig ka sa barangan. Mosakaysakay ka sa pak-an.
i Pagkahabog sa tabyog sa kahimatngon. Nagyunyon pa ang kagabhion sa akong tabun-tabon. Nagkipat-kipat sa kanawkanaw-- daw uyon sa kiling-kiling sa lingganay-- ang nangakay-ag nga mga lugas sa kahayag sa dakbayan diin kanhi kanunay kong nagabhi-an. ii Gahadla’g halok sa yamog ang mga tuktuga-ok. Duyog sa duyan ang tingog sa mga dalagita. Gitabangan ko nila pagsibsib sa kahidlaw sa ilang Pastorela: “Ang bitoon sa langit nga misidlak karon Dili sama kahayag sa kanato midan-ag. Sa halawom nga kagabhion gibanwagan kita Sa Mesiya, sa Mesiya….” Naduslitan og kahinam ang natun-ogan nakong mga dunggan dungan sa asu ug alimyon sa insenso. Ang mga balili sa ting-init mora’g milunhaw pag-usab sa akong panit. Mitila kanako ang mga kandila. iii Gikalawat ko ang pagsubang sa pagkaamgo. Bisan nagkayuring ang pari--- nakig-indig tingali sa gadamgong yawit sa mga baki ug awit sa mga gangis--- mora’g gatas nga mibisibis kanako ang buhagay gikan sa mga ulay nga tutonlan: “Wa ko’y bulawan sarang ikagasa Ug wa ko’y pulong nga wa malitok sa uban. Kining akong awit, kabus nakong awit Hinatag sa langit ug imo karon.” Nakighilawas ko sa kabuntagon.
Ginhawa og lawom. Lumsi 
ang imong kaugalingon
dungan sa imong dughan nga na-unlod
hangtud ikaw molutaw uyon sa balaod
sa balud. Subaya
ang sanglitanan sa baybayon.
Dinhi ang mga tunob dili
molungtad, magun-ob
sama sa mga tore ug gingharian
nga ginama sa balas.
Dinhi ka puhon mabanlas. Ug dinhi
tingali imong matugkad kon
nganong ang mga manginginhas
lupig pa’y namunit og mga bitoon
mata’g adlaw sa paghunas.
Good thing heaven is not a Call Center. Or else, I would have kicked myself headlong to hell.
Recently, one of my "angels" at the magazine I work for came barging in, hissing as she shared her baptism of fire as trainee in one of the city's Call Centers. She sounded as though the devil's pitchfork was prying her mouth open so she could swallow frogs made of sulfur. All the while she thought her English would do the Sesame muppets proud, until she was told--- at the risk of falling from grace--- that she ought to do better and must speak like her tongue was bleached in the colors of the American flag. Stands to reason, I thought. You dealin' with dem Americans, gotta stretch your tongue's muscles deep into Uncle Sam's sphincter, honey! What if the voice from the other end of the line came all the way from Aerk-ein-sow ? No, darlin', Arkansas ain't rhyme like satanas.
If my life depended on speaking English like I didn't grow up in Sitio Itom-Yuta in barangay Lorega, I'd be fit to be feed to the wailing pigs at the slaughterhouse. And if they'd be raining dollars on anybody whose diction is atrocious enough to make the devil chuckle his gums out, damn, I'd be filthy rich. Christ's passion, that's something any grammar teacher would know out of my pronanshiasyeon! As if that's not enough, I'm a lauriate in the art of slurring. Find a furnace and shove an embering hammer into my mouth, and I would still, st-sta-stammer-mer. It cannot be tamed, this tongue so utterly Bisdak (Bisayang daku, or largely Visayan). Tough luck, even my wife-- an English teacher-- is on the verge of giving up.
I've been asked, or tasked, ad nauseam to lecture about aspects of journalism or creative writing, and after each session I wished there was a strip of Salonpas made solely for traumatized tongues. Could have been simpler if I had an inkling of sign language and I had to deal only with deaf-mutes.
Then again, if a black man or an Italian or a Carribean could speak an English so distinctly theirs, why squirm with an English spoken a la Bisdak? After delivering a lecture in a recent creative writing workshop in Samar, I joked and told Cora--- a fellow Bisdak poet--- who railed against imperialist hegemony in mindset and manner of percieving things, that my way of speaking could be a subversion of a colonized manner of articulation.
Go sneer, tongue in cheek. I would rather hear, with all heart, Lapu-Lapu's triumphant laughter.
(alang nilang Dindin Villarino ug Beverly Lomosad)
Bahin sa kamingaw, paminaw: kini maaninaw ilawom sa atabay diin anaa’y agukoy nga natanggong, nagdanguyngoy og mga tigmo kansang mga tubag natagik sa naglutaw nga dila sa sirena sulod sa lata sa sardinas. Apan pamati usab sa kanaas sa lawod sa iyang pagkahaw-as. Natingob ang iyang tingog ug nailhan gikan sa kinahiladman sa kinhason kansang hunghong usa ka budyong sa pagkakaplag. Masaw-an ug ha-om sa palad bisan ang dili matugkad.
Kini mao’y ngalan sa dakong suba
nga nihiwa sa kasingkasing
sa Misamis, ug dinhi si Corazon
nagpalayo ug nagpalahi bisan duyog
sa uraray sa tubig nga nakighilawas
sa duha ka managhigugmaay nga iyang
gikuyogan sa pagsawom-sawom.
Kini nihubo sa iyang pag-inusara.
Siya nitalikod aron manamin
sa kahayag sa iyang pamasin,
ug niatubang sa sinugdanan
sa buhagay nga midasdas-dagayday
batok sa mga bato, nisugwak.
Iyang mga bukton kalit nibukhad,
Ug nidawat sa naanod nga buwak.
Hagit ug Panaad sa Bisdak nga Magbabalak sa Bag-ong Siglo
Paper presented at the Forum on Cebuano Writing at the USC Audio Visual Room during the National Arts Month, February 2000, co-sponsored by the National Commission for Culture and the Arts (NCCA), the Cebuano Studies Center of the University of San Carlos and the Akademiyang Bisaya
PAMINAW, duna ko’y ihunghong: Sa una, sa lunhaw pa ang akong panglantaw, ganahan kaayo ko moduwa og syatong. Bisan pa man sa pagsanga-sanga sa mga katuigan, bisan og hagip-ot na kining panumduman, wala gyud nako kalimti kadtong lapad kaayong hawanan nga akong gidagan-daganan panahon sa akong pagkasip-onon. Ah, kadtong hawanan duol sa tangkongan. Karon gitukoran na’g subdibisyon. Ug wala na’y gaduwa’g syatong didto karon. Kaniadto, kada hapon, hangtud inig orasyon, kadtong hawanan usa ka kawanangan diin nagtuyok ang nagkamuristing kong kalibutan, diin ang adlaw-buwan-bitoon wala’y samang kahayag sa mata ni Bay Bobong nga kanako maagnihong moingon: “Ta na, dali dayon! Magsyatong na ta!” Kon ikaw nagdaku sa pagduwa-duwa’g Nintendo, kon ikaw karon nagkayungit sa maagnighong mga tingog sa Internet, tingali wala kay kalibutan unsaon pagduwa’g syatong. Paminaw, mao ra ni imong kinahanglanon: Kahoy nga byatilis, kanang igsusugnod. Duha ka piraso lang niini. Ang usa sama kadak-a sa bunal ug ang lain pa, usa ka dangaw ang gidak-on. Magkaw’t dayon ka’g lungag— ang gilawmon ug gilapdon igu-igo lang kon ilubong nako kining kalyuhon nakong tudlo o kini bang usa ka dunggan nga hapit nang mabungol sa Babel sa bag-ong panahon. Kinahanglan kusog kang mobunal. Kinahanglang’ taas ka’g gininhawa inig syagit nimo’g syatong. Kay kon dili lawum, kon dili taas imong utong, dili man malugwayan ang imong syagit lagbas sa usa ka hagit.~~ 0 ~~ Isipon nakong sama sa syatong kining akong pakigbisug sa pinulongan ni Lapu-Lapu. Kay dili ba kining pagpamalak, sama sa syatong, makahangak? Kay dili kaha mabugto ang ugat sa akong li-og tungod sa tinguha nakong mabani-og ug maghadyong— sama sa hanging habagat— kining tabunon kong’ tingog? Kon buot nakong’ madungog sa tibuok kalibutan ang diwa nakong Bisdak (Bisayang daku), wala ko’y pagduha-duha nga kinahanglang’ mosangko’g moutong sa kawanangan sa akong kahimatngon. Kinahanglan kining dila dili langyaw sa akong pulso ug kaugatan, sumpay sa akong pusod, ug lakip sa lisu’g gamut sa naandan kong kalibutan. Kinahanglang’ magtiniil ko sa akong pagpadayon, ang yuta’g lapuk sa akong mga tradisyon kinahanglang’ magpabilin sa akong lapalapa aron dili ko masaag, aron molakra ang akong tunob lagbas sa mapangahason nakong pagda-ilos, aron ang mga tingog sa akong tanghaga mahimong lunhaw kanunay, magpabiling lunsay sa akong mata’g suliyaw ug hagawhaw. Sa akong pagpanaw subay sa bag-ong panahon, kinahanglang’ dili ko magdumili paglingi sa tanan nakong nalabyan aron dili nako malimtan nga kausa ako misutoy, misyagit og: Syaaaaaaaaaaaaaaattttttttttttttttttttoooooooooooong! ~~ 0 ~~ 
Tingali, mora’g misyagit og syatong si Lapu-Lapu samtang nangugat dihang gihagit ang taga-isla sa Mactan, iyang dila nag-aligato, nagkanayon: Dili, dili gyud ta magpalupig! Karon, igo ra nakong tan-awon ang bantayog ni Lapu-Lapu atbang sa Kapitolyo, ug kini igo na aron akong madunggan ang syagit-hagit nilang anhing Vicente Sotto, Marcel Navarra, Vicente Ranudo ug uban pa. Igo lang nakong sud-ongon ang espada ni Lapu-Lapu karon, ug kini sarang na aron akong masabtan nga hait ug makasamad sab ang dagang nga gihuptan sa mga sakop sa Bathalad, Dagang Foundation, ug Ludabi. Ug tingali, silang’ kanunay nagluhod sa altar sa lumad nga katitikan dili lang tingali tuhod nila ang samdan kon dili lakip na ang balatian. Kay kon dili pa, nganong alingugngog man ang ilang tingog? Nganong alingisig man ang ilang inagulo samtang nagmirida nga ang Binisayang katitikan padulong na kuno sa pagkaparot. Wala na, matod nila, wala na gyu’y kaugmaon ang atong kaugalingong pinulongan. Kon ikaw 
mangutana ngano, ila dayon kang suginlan isip pruyba: ang basahong Bisaya nga kanhi kinaham sa kadaghanan nagkaminos na ang sirkulasyon karon. Dili ba tataw na kining timailhan nga ang mga katiguwangan mao na la’t nahabiling tigbasa sa Bisaya? Ug kon pangutan-on nato ang mga bag-ong tubo, wala’y duda nga sila motamay: Klariks, uy, tiniguwang kaayo nang Bisaya! Baduy! Bisaya-a, uy! Kon ang lunhawng’ pangisip wala na’y luna ug panahon sa pagduwa og syatong, makagahin pa kaha sila pagbasa’g Binisaya? Lalisonon pa man gani kon ang bag-ong kaliwat modalikyat pa ba sa pagbasa sa langyawng’ pinulongan, Binisaya pa kaha? Kon ikaw karon gi-uban na ug wala na’y ngipon, tingali modayon ka’g basul sa mga batan-on. Tingali ikaw igo na lang mangulihad ug moingon: Ay, sus, ang mga bag-ong tubo wala gyu’y nada! Lingaw-lingaw, ki-at ra gyu’y nahibal-an! Tingali, ikaw nga hanap na’g panan-aw, ikaw nga nagkampat na ang antipara, wala masayop sa imong punto de vista. Apan dia’y pangutana: Mabasol ba nimo sa hingpit ang mga batan-on kon sila karon wa’y amor sa gitawag natong’ “literature”— inenglis man o inato? Dili kaha ikaw, isip lumad nga magsusulat, mabasol usab? Wala pud kaha ka makatampo nganong ang Binisayang katitikan wala mopatigbabaw sa nasudnong kahimatngon uyon sa atong gipaninguha, wala molipang sama, pananglitan, sa Tinagalog? Kay unsa ba pud dia’y ang imong ikapasigarbo sa bag-ong tubo? Unsa ma’y imong ipamatuod nga ikaw, sa imong pagtagik sa diwang Binisaya, angayan basahon sa kanunay? Unsaon nimo pagpanalipud ang imong sinulat kon duna’y moyamiid nga kini kinaraan, dili uyon sa bag-ong panahon? Sa iyang gumalaysay nga The Sanity of Art, si George Bernard Shaw nagkanayon: “The man who writes about himself and his own time is the only man who writes about all people and about all time.” Unsa man ang panglantaw sa imong sinulat, nagpabilin ba kining tukma ug ti-unay sa panahon nato ‘ron? Nagkatakdo ba ang imong pagbati’g pagsabot sa mga nagkalandrakas nga tingog sa bag-ong siglo? Ang papel nga tuhup sa imong tinta mahimo bang kapanaminan sa malinglahong dagway sa kamatuoran karon nga ang teknolohiya daw tagolilong nga mo-ilis ug molingla pud sa kinaiya sa kahulogan? 
Misantop ba kaha sa imong hunahuna nga ang MTV mahimo usab nga usa ka sangitanan, nga ang abrakadabra sa computer angay sab isipon nga usa ka tanghaga, nga ang kaguliyang sa binag-ong buhilaman usa usab ka hagit sa magsusulat aron ang lunsay nga tingog sa iyang diwa mopatigbabaw gihapon bisan pa man sa tanang hugyaw? Gani, ang mga kalandrakas niining panahona mahimong igong kapasikaran sa binag-ong pagpaminaw, mahimong tuburan sa mga bag-ong pangutana. Ug karong panahona tingali tunhay ug takus na kitang makigbugno sa atong kaugalingon kon kinsa gyud kita. Unsa’y atong luna sa kalibutan nga karon inanay nahimong usa ka global village, nagpamatuod sa tagna kaniadto ni Marshall McLuhan? Karon nga ang satellite ug digital technology mipakuyos sa kawanangan sa atong kahimatngon, unsaon nato pagpabiling matinuoron sa atong naandang tingog bisan kon ang atong dunggan dagha’g napaminawan? Asa man kita padulong gikan dinhi? Ambi, kon ang pagtagik og Binisaya duna pa’y luna alang sa nasudnong panglantaw ug sa kalibutanong pakig-ambit sa hunahuna’g balatian, sayri kuno ko kon unsaon kini paglipang? Unsa man, lapad ba gihapon dinhi sa Sugbu ang hawanan sa katitikan? Kon mopadayon ta’g tagik og Sugbuanon, hangtud asa ang pag-utong sa Bisdak nga tingog aron ang tibuok kalibutan dili lang ang atong hunghong ang madunggan, kon dili lakip na ang pagsyagit nato’g syatong? ~~ 0 ~~ 
Ang bulok sa langit ug dagat dili lang pughaw, ug dili lang lunhaw ang mga dahon ug balili. Ug unsa’y naa sa bangaw dili lang mao’y lain-laing lingla sa kalimutaw, tanang bulok niini mao usab ang mga landong ug kahayag sa lahi ug di kasarangang pagtan-aw. Dili lalim sa akong dila kon ako karon pangutan-on unsa’y bulok sa kamatuoran. Kini dili dali litokon. Dili sayon, sama sa pagsuwat og balak og sugilanon. Busa, ang tingog. Kini kinahanglang’ dili dali matagna aron ang maminaw dili makatagpilaw. Kay kon buot kang mokanta, kinahanglang’ walay luna ang kalimot. Kinahanglang sibo sa madasigong pagpaminaw. Dili puol, dili bahaw. Dili lang tingog sa kasagarang pananantanan (generalizations): Gaagulong gugma, pakiluoy-hunghong sa kasingkasing. Dili lang mga buwak-bulatik sa dila. Sa pagdahunog, kinahanglang’ tataw ang tingog. Sama katin-aw sa lanaw aron moaninag sa gihabugon sa panganod nga kanunayng’ gailis ug gabag-o sa ilang dagway. Apan kini kinahanglang’ dili sama kamabaw sa lim-aw aron aduna’y tugkaron ug sawmon. Sama sa mga gilawmon sa tanang naandan nga tradisyon. Kinahanglang’ manganawkanaw ang tingog, dili ihunghong. Sama sa pagsyagit og: Syaaaaaaaaaaaattttttttttttttttttoooooooooong!
Padulong sa imong mga pulong, ang musa
nga mosapnay sa imong pagtukaw dili arte
og linaktan. Hinoon magdagan. Mora'g mangtas
nga kanimo mokilaw.
Gatangag og tanghaga, siya ang mananag-an
nga nakaaninaw og anino sa imong
kinahiladman. Iyang simod nabun-og
ug napangos sa pagkasukamod sa matag karon
ug unya sa inyong panagtagbo diha
sa puting wanang sa kahinam
nga mopilu-pilo sa imong daman
ug mopapas sa imong kahaw-ang.
Dili lang ang mga bugaw sa Kamagayan
ang mangamay. Dili lang ang napaakan
og irong buang ang maglaway.
Mamula imong mata, ug mangidhat ang buta
nga nakabasa sa imong dangatan: malukot ka
ilawom sa trak sa basura nga nag-awas-awas
sa mga suwat nga wala basli,
mga awit nga nangahibat ang huni, ug
mga balak nga wala masabti.
Ug ang usa ka ligid ma-flat
dihang imong ulo mapisat
ug motu-asik ang imong pagkadugta
duyog sa pagkataktak sa mga takna.
Apan wa'y ma-usik kon ang imong musa
dili arte, dili magduha-duha sa pagpunit
sa nagpasad nga chopsuey sa imong
utok-bukog-dugo-ugat-unod-panit aron lamyon
og hurot bisan kon ang iyang danguyngoy
labing talinis kon itandi sa taghoy.
Panguros pinaagi sa imong tiil ug tilapi,
sama sa tiki, ang yuta nga nabagtok
sa imong lapa-lapa. Pagsapatos og lapok.
Subaya ang suba. Himoang abyan, ayaw
buwagi ang buwan. Ayaw pamilok. Paghilom
kon magbanha ang imong kakulba sa matag
ihalas nga hadla ug haluk sa tubig diha
sa panas nga makadakin-as
ang kahamis. Sama sa inenglis. O iningkiban
nga mansanas, nangidhat sa katam-is
ug nakalibat ni Adan. Pag-andam
og yamyam gikan sa atong kaliwat batok
sa nagtubod nga kahinam nga mokalawat
sa kalimot ug modugta, lupig pa'y labud,
sa dila. Lamata, paaslumi ang imong kahidlaw.
Hinumdumi ang imong unang pagtungab sa tuba
o paghigop sa sabaw sa utan-Bisaya, gilanguy-
langoyan sa mga buwad-Bolinaw, hangtud
ang balud sa imong gininhawa mosumpay
sa hagawhaw sa mga naghuwat nga lawud
Or, The Spirit of the Glass and its Impact on the Evolution of the Cebuano Poetic Tradition
(A paper presented at the National Conference for Young Writers and the Literary Traditions at Bohol Tropics, Tagbilaran City, 27-30 January 2000, sponsored by the National Commission for the Culture and the Arts (NCCA). Later printed in the anthology Write-Hop: New Writers Speak published by the NCCA.)The Irish Connection 
Something about the literature of Ireland makes me wish to be reincarnated as an Irish in my next lifetime. There’s this sense of co-existing with the written Irish lives which, I must clarify, is not as trenchant as when I get vicarious with the other literatures which I can savor only at a certain remove. The human condition is universal, I know, but the realm of reality rendered to me by Irish authors is something I can view from my window. Blame it on the Irish coffee I was sipping, I suppose. There’s a certain epiphany in the experience of reading James Joyce, Christy Brown or the brothers McCourt that gives me an eerie feeling of living within the book’s covers, where the temperament of the characters and the characteristics of the milieu sort of cue in an extension of my own existence.I can swear that Jim Sheridan’s critically-acclaimed film, My Left Foot— one of my all-time favorites— featured characters from my own neighborhood. And I need not be afflicted with cerebral palsy to know that. I haven’t seen Angela’s Ashes yet, but I have this sneaking suspicion that I’ll see my mother onscreen. Beats me, sometimes I fancy I was named after Michael Collins.This uncanny affinity with the Irish might compel me one of these days to go on a séance, lapse into a trance or trick myself into regression, and find out what sort of Irish I was in my previous life. Who knows I could be one of those pot-bellied rascals in a tavern. Or, God forbid, a patchy-furred rat scurrying through the sewers of Dublin after getting a kick from one of those drunkards.There’s also this Irish legend I treasure, wherefrom I draw inspiration in my personal exploration as a poet attempting to define my creative identity.Once upon a time, the poets of Ireland gathered to see if they could recall together the old epic of the Tain. Of the poem’s entirety, it was known that not one of them remembered. Each of them knew only fragments of it, and so they deemed it their duty to reclaim the epic’s missing parts. In a ritual of remembrance, one of the young poets visited the tomb of the old hero Fergus and invoked his spirit. Finally, Fergus replied to the young poet’s chant, reciting the epic for three days until the young poet remembered it by heart. When the young lad later joined the gathering of poets, he succeeded at last in providing the missing lines, and the epic was finally completed.In that gathering, I would like to believe, the waiting game of piecing together the epic’s missing parts must have been unbearable without them killing time offering each other a toast of wine until the epic of the Tain sprang forth like a genie out of the bottle.I would like to believe that it was the spirit of fellowship, spurred by the shared grace of the “tagay” that propelled myth and memory to reel on.The Spirit of TraditionThe young poet’s role in the Irish lore offers a valuable lesson to an apprentice in Cebuano literature like me.For one striving to ground my creative identity in a politically marginalized language, the effort is already fraught with a two-pronged challenge. 
My generation of Cebuano poets is not only tasked with every writer’s pursuit in finding an authentic voice; there is also the struggle to stand up on an ancestral ground already swamped with the encroachment of influences from the English and Tagalog languages as well as the inroads of hypertext.For one still groping my way in a literature that is geographically/culturally off-center, the epic task of reclaiming a creative clearing is a futile effort without a stable foothold on the terra firma of tradition where language is rooted.My generation can’t do the journey alone. Without the light from the torch of tradition, we can’t go on. Without the voices of ancestry that embodies the spirit of myth and memory, we can never hear the sound of our own.Truly, my creative identity entails a necessity to forge links with the sensibilities of the past, to nourish myself in the spirit of fellowship with the carriers of tradition. Yes, like what the young poet in the Irish legend did in the company of older poets.Spirit of the Glass I was 23-years old when I wrote and published my first Cebuano poem (“Balibaran Ko Ikaw Sa Balak”), and that sufficed enough as my password of sorts to a national writers’ congress. Earlier, that poem became a finalist in a poetry writing contest co-sponsored by Cebu’s top newspaper Sun.Star Daily and the Doña Modesta Gaisano Foundation. I was the youngest finalist, and those bottles of beer crowding the tables at the writers’ congress did not leave me inebriated as much as the ecstasy of knowing that the chairperson of the board of judges, Dr. Erlinda K. Alburo, rated my first Cebuano poem with the same grade as the piece of the eventual winner Melito Baclay whose Cebuano works Dr. Resil Mojares deems “world-class.”Come to think of it, the poem’s last two lines— “… Pagkalapad sa gilapdon/ Sa atong pagpadulong.”— proved to be prophetic in my creative venture. By then, I had also just started to write in earnest English poems (for which I received a fellowship grant to the 1994 National Summer Writers Workshop in Dumagute.) And if not for the impetus of inspiration out of my first Cebuano poem, my excursion into English poetry could have sidetracked my creative foray away from my ancestral terrain.
Indeed, that balak paved the way for Dr. Alburo to invite me as participant/observer to the 1994 National Writers Congress held at the Ecotech Center in Lahug, Cebu City. I would say that the banner trumpeting the theme of the congress— “Toward a National Literature”— marked the crossroads in my aesthetic journey as a Cebuano poet.At hindsight, I would say that it was in that gathering where I sort of stumbled into the idea of “a writer’s sensibility and responsibility.” No, I did not get that from the papers presented by the country’s literary celebrities. I was too starstruck to care about their speeches; all I really wanted was to gawk at and see that even literary gods can look squirmy at the podium.If the congress compelled me with an awareness of regional writing as a vital component of national literature, it was because I couldn’t say “no” when two of the Cebuano poets I met earlier at the awarding ceremony of the Cebuano poetry writing contest— Ernesto Lariosa and Pantaleon Auman— asked me to join them in a post-congress powwow with a rowdy bunch of Bisdaks (Bisayang daku or hugely Visayan) over tuba (fermented coco wine) and Tanduay.Tasked to be the “tigtagay,” I passed the glass around in awe and amusement as the members of BATHALAD (Bathalan-ong Halad sa Dagang, or Divine Gift of the Quill)— regarded as the largest group of Cebuano writers in the country— reeled me over in a binge of Cebuano songs, impromptu poetic jousts, and tall tales, sousing me up with its undercurrents of folk wisdom and wisecracks.It was there that I heard Temistokles Adlawan, a recent recipient of the Gawad Balagtas for Cebuano writing given by UMPIL (Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas) who waxed whimsical about his travails as a tricycle driver. With his jaunty spontaneity, with his rambling and rollicking talk, there was no mistaking how the rigors of the road became detours en route to the fury of his poetry. And I owed it to him that I weaned myself from the notion that polishing the creative craft comes only with white-collared high-mindedness. Breezy does it, as far as Tem is concerned about poetics. Only this way would the words bubble over with the piquant spirit of Kondansoy— a native ditty half-remembered from my childhood— dripping from Tem’s tongue: Kondansoy, inom tuba laloy/ Dili ako inom tuba pait aslum…And why should I care about Li Po romancing the moon at the Yellow River when there’s Pantaleon Auman? With a glass of Tanduay in his hand, Auman was no less ardent: “Bulan, pagkatahum mo/ Sama ka sa maanyag nga bulak nga akong gimahal..” What damsel in the hills of Agsungot wouldn’t swoon with that serenade?
Nevermore would young writers in Cebuano bother about the ravenous fascination on Edgar Allan Poe if they only heard Ernesto Lariosa. A big mole nestling on his upper lip, he hushed us down with the roar of his voice and his gestures so robust. Do you know how Sitio Panadtaran in his hometown in San Fernando got its name? If not, earnestly would Ernie narrate the legend of Juan Diyong, a farmer who spurred the folks into a relentless rampage against invaders in the olden times. With such energy, too, did he keep us wide awake, knocking the bottles off our table at Bayanihan beerhouse while stressing the prerequisite of the 4 S in writing poetry (Sound, Story, and Social Sense). And because the bored waitresses wouldn’t care a whit about the gist of his prize winning essay on Cebuano poetry, his baritone would be tender enough with “Patayng’ Buhi” dedicated to them.
It’s been a long while since I served as “tigtagay” in that Bisdak gathering, but the spirit of the glass has lived on from the camaraderie of BATHALAD writers to my generation’s group of Cebuano writers called Tarantula (Januar Yap, Corazon Almerino, Adonis Durado, John Biton, Jeremiah Bondoc, Josua Cabrera, Ronald Villavelez, Greg Fernandez, Delora Sales, Noel Rama, Dindin Villarino, Ulysses Aparece, and yours truly)The way you are now is the way we were, or so Ernie told me as he reckoned the poetry group in late 60s called ALVICALARIVI (after the first two letters in the family name of its members: Melquiadito Allego, Urias Almagro, Romeo Virao, Sozimo Cabunal, Ernesto Lariosa, Edfer Rigodon and Antonio Villavito). It is with a sense of déjà vu, after all, that Ernie and company remember how it was when the pre-war Cebuano literary stalwarts like Marcel Navarra, Laurean Unabia and Diosdado Alesna came to ALVICALARIVI’s drinking table, impressing upon them the sobering task of perpetuating the tradition of Cebuano writing.
Replete with discussions (literary and otherwise) and poetry reading, the “tagay” has spawned another round of convocations. At the annual writers’ get-together at the Faigao Memorial Writers Workshop at the Retreat House of the University of San Carlos or inside the erstwhile literary café called Book-o-Bar, or wherever it is that we gather with the brew and verses of our affinities, be it in the honkytonk benches at Planet K (an epithet for Kamagayan, Cebu’s red-light district) or at the demolished Broadway along Osmeña Blvd., the ritual of the “tagay” can’t die. As it never did during the 70s and 80s when ALVICALARIVI evolved and became Bathalad, its members reeling in some vernacular writers from LUDABI (Lubas sa Dagang Bisaya) inside the old State Fair Restaurant or by the watch-repair booth of Bisaya novelist Fidel Magusara and poet Ramon Arong’s candy and cigarette stall at the sidewalk along Colon, the country’s oldest street.
I would say the drunken reveries of Ernie et al in the company of our new batch of writers in Cebuano has not been for naught. And I know they would drink to this assertion. For instance, in The Poem and the World, a poetry anthology published by the Washington Press of the University of Seattle, more than half of the featured Cebuano poems came from young poets. And I would say that my generation of Cebuano poets have since earned their dues and deserved their seats around the drinking table after winning in the local poetry tilts.Sorry if I sound a bit tipsy. But I know the BATHALAD writers and the ancestral voices that passed through them are pleased as punch, seeing we don’t cower at the table of tradition as they pass on the torch, so to speak, to us. Yes, along with the glass.
"who in his effort to avert the tragedy which could have cost the lives of so many others, lost his eyesight and hearing and both his arms in the most productive year of his life." --- matod pa sa plake gikan sa Filipino Foundation alang kang Peryong Elguerra.
Sa bukid sa Mantalungon, manglunhaw
ang imong kalimutaw. Tutoki apan
kalimti nga kini dason lamang sa mga dahon
diha sa walug. O sahi ba hinoon sa yamog
nga nagsuliyaw duyog sa huyohoy. Paminaw.
Kahibalo na ko nganong galaylay gihapon ang busay,
nganong wala'y hunong ang hudyaka sa mga kabakaba.
nganong bisa'g tiradoron dili gyud motagam
ug padayon sa paghuni ang mga langgam.
Duna ko'y isugilon, paminaw: Adto ra gud
sa Mantalungon ug pangitaa si Peryong.
Iya kang sugiran, wala siya'y ililong
kon unsaon pag-angkon ang bertud aron dili ka madutlan.
Dili kinahanglang' magbaton ka og tagolilong
o anting-anting ba hinoon. Aron dili udlon ang mga udlot
sa imong dughan, pamatia ang awit ni Peryong:
Veronica, ayaw na paghilak. Anugon lang
ang mga luha mo. Antosa ang mga kasakit...
Paminawa pud ang iyang pasiaw. Kaniadto kuno,
duna siya'y "pangromansang kagwapo."
"Apan karon," matud pa niya, "human sa trahedya
duna man dia'y gihapong kagwapo nahabilin, apan
dili na pangromansa, pangrubo na." Iyang katawa
paminawa, ug siya sud-onga. Nabuta. Nabungol. Naputlan
og duha ka bukton. Unsaon, nakigrobo man sa granada
nga giitsa sa mga tampalasan sulod sa baylehan usa ka gabii
sa Pebrero, tuig 1979. Nangahas, gihimong taming
iyang lawas lupig pa'y gerilya, mangutana pa ba ka
nganong ang iyang apelyido Elguerra?
Tinuod, diha'y higayon nga gitukmod sa panon
sa mga ulod ang iyang mga lakang padulong
sa pangpang. Tinuod, ang kalainan sa panganud
ug yamog dili na niya maaninaw. Dili na pud niya
mapaminaw ang kalainan sa tingog sa langgam, dagayday
sa busay, ug ang pauraray sa iyang kapikas. Apan didto
sa Mantalungon, dili na kinahanglan nga iyang
tutokan ang pagpanglunhaw sa atong mga mata
samtang siya gakatawa o gakanta.
Manghuy-ab man o mangusmo ang kalibutan,
bisan pa'g usa ka lumping nga plato ang buwan,
mohangad gihapon si Daloydoy dili aron
molamoy sa mga mumho nga bitoon.
Mobusdik man kuno iyang tiyan basta motuasik
iyang laway matag tulon sa iyang agik-ik.
Ay, sus, kon bahin sa iyang bahakhak atong
hisgutan, mabahaw pa ang sulod niadtong
kulon sa tiilan sa bangaw. Kon iyang pahak
makig-indigay sa silaw sa tinghulaw, mosidlak
gihapon ang iyang duha ka mata bisa'g gadalag sa kanunay
nga pagsuwa og buwad-lawlaw. Dili gyud siya mangluwa,
dili lud-on bisan pa'g tabunan sa nagkadugong
panid sa SuperBalita ang iyang tinughong nga iyang
itimo bisa'g duyog pa sa dalit sa radyo:
pinusilay, dinunggabay, linugosay, bagyo,
El Niño, linug, ug pag-usbaw sa pletehan.
ug bahin sa masuso nga napalgang' gipistahan
sa mga ilaga ug langaw niadtong Lunes
luyo sa simbahan, nahinumdoman niya si Lourdes
nga iyang kapuyo, namatay dihang nanganak.
Kahilakon ta, apan sa kalit lang milagaak
iyang agik-ik kay iyang natagamtama'g usab
ang dila ni Lourdes, mga halok nga nagdilaab
bisan nagkapangag tungod sa taman nga pag-ub-ob
sa mais-inanag. Bisan ang wa-it gipahit, mobungisngis
dayon si Daloydoy, kalit kataw-an ang tanan---
manghuy-ab man o mangusmo ang kalibutan.
Matod Ni Ondong ........ Matod Ni Inday
Panglipstik kon ikaw .......... Panghinguko kon ikaw
mokilaw. Isawsaw ............... mohinul. Timan-i
sa aslom mong laway.......... nga ang okra hinay-
ang hilaw nga paliya ........... hinayon og ukay, hapyod-
ug idaitul sa ngabil .............. hapyoron kon buot
nga sama sa siling ............... mohigup sa utanong
kulikot. Kini hagkut ............ pilit-pilit. Kini walay
busa bagnus-bagnosi........... subak apan danlog
sa dilang dili mapul-an........ sa dilang motagamtam
sa akong kalangto................ sa akong kalad-ang.
Naghayang-hayang
sa lantay, si Lina
sa gamay pa hayahay.
Sa iyang dughan ang buwan naghimo'g dayan-
dayan dihang iyang gisud-ong sa buslotong atup.
Iyang nadamgohan nga kini usa ka duyan.
O usa ka sakayang naglutaw-lutaw sa nagkayungit
nga hagawhaw sa iyang awit:
Bugsay, bugsay, kiling-kiling dyutay...
Ug kay ang buwad-lawlaw
namilin man og taya sa dila, iyang gilad-ok
ang laway sa pangindahay: karmelitos na lang unta
ang motakdul ug mo-ungot sa akong ubol-ubol.
Karon, ang buwan usa ka lisay
sa bugan samtang
sa Kamagayan si Lina
gibikangkang.
Sa iyang paminaw, lupig pa'y tuktugaok sa manok matag kadlawon ang kalit nga pabagting sa telepono. Naigking si Woody gikan sa iyang paghukdong sa lamesa, nasarasay, mora'g naunay sa kaugalingon niyang patid dihang nanghuy-ab ug nanghuyatid. Gi-unlanan sa galibaong niyang aping, ang blotter iyang nasaghiran, nahagbong. Ug samtang iyang gilugdan ang iyang tabuntabon nga nabulit gihapon sa latik sa katulogon, nakapangawot siya sa iyang ulo kon unsa'y unang puniton: Ang blotter? O ang telepono nga, sama sa gigulgol nga manok, padayon sa pagsyaok?
Sa pagdul-it niya sa telepono diha sa iyang dunggan, diha'y langaw mitugdon sa iyang ilong, mituyhakaw og lupad dihang si Woody nagkanayon: "Maayong hapon…Talamban police station. PO1 Cabalo speaking."
Mingiswi, sama ra nga misulod ang langaw sa ilong ni Woody samtang iyang gihagdaw ang mga lusok sa hagawhaw gikan sa buho sa awditibo.
"Hello… hello? Taym pa, unsaon man nako pagkasinabot ini nga lupi'g pa man nimo gahunghong. Kinsa gani ni? Kusgi lang kuno gamay imong tingog, mam. Unsa gani to? Hello!" Lupig pa'y gipabuthan iyang dunggan dihang naputol ang tingog sa pikas linya. "Panuway ning tiguwanga, gibusdakan noon ko," bagutbot pa ni Woody samtang iyang gipahiluna ang telepono patong sa directory. Samtang nangawot sa ilong, midaguok ang gabusdik niyang tiyan.
Iyang gisusi ang orasan sa bungbong simpig sa poster ni Assunta da Rossi nga nagngisi. Mora'g nakatulon siya og lagong dihang iyang nasayran nga hapit na alas dos. Asa naman tong suki nakong tindera'g sud-an? Wala pa man ko hatdi'g panihapon?
Wala'y imik ang usa niya ka kauban nga naghagok, nagbuy-od sa bangko luyo sa bulletin board. Mibarog si Woody, ug iyang nakit-an didto gawas sa gate si PO2 Bart Hubrisan, nanutpik samtang nanawag sa tindero'g sigarilyo. Pangutan-on unta ni Woody ang labing batan-ong pulis sa ilang presinto nga na-headline sa SuperBalita kapin sa buwan na ang milabay human iyang napusilan-patay ang tulo ka tulisan og jeep didto sa may Lahug. Apan lab-as pa sa dunggan ni Woody ang sukmat niini sa niaging adlaw: "Ingon ra ba to si Yoling ganiha, dako na kuno kaayo ka'g utang. Unya na lang kuno siya mohatod og sud-an kon mahinumdom na ka sa imong gikalibang. Bilib sad ko nimo moda'g pabaga, da. Di ka kuyawa'g gaba? Kanyahay rang naniguwang na lang ka, wa gihapo'y asenso sa ranggo!"
Kon unsa siya sa kaabtik, mao sa'y kahait sa dila ni Bart. Salig lang ning kanahan, bagutbot pang Woody sa hilom samtang mibalik paglingkod sa iyang pwesto. Tinamud nga opisyal sa kwerpo sa kapulisan sa rehiyon ang amahan ni Bart, ug igo na kini aron manglad-ok si Woody sa iyang laway. Sayud siya nga sa edad ni Bart nga baynte-tres anyos, layo pa kaayo ni og maabtan.
Gipahit na lang ni Woody ang iyang wa-it aron di niya malitok ang nanggilok sa iyang dila: "Kalami ingkibon sa dunggan sa kanahan!"Iyang giablihan ang hunos sa iyang lamesa, namasin nga duna pa'y salin sa Skyflakes nga iyang gitimo gahapon. Mi-aslom og samot ang iyang dila, ug iyang gisirad-an pagbalik ang hunos.
Nagpahipi siya'g pangluwa sa kilid sa iyang lamesa, ug nilingi didto sa gate kon wala ba siya masakpi ni Bart. Di lalim katilaw og kasaba gikan sa labaw og ranggo apan manghod kaayo ni Woody og trese ka tuig. Di lalim tunlon ang kasina niya ni Bart nga gituboy sa ilang hepe isip kandidato sa tinuig nga "Search for Cebu's Ten Outstanding Policemen." Misamot iyang kagutom. Sa hilom, igo na lang si Woody sa pagpanghupaw og lawom: "Lami-a kaha, no, kon makadaug ko ana puhon."
Apan sayud usab si Woody nga daghan pang sinako ang iyang kan-on sa dili pa mapatik ang iyang ngan ug dagway sa mantalaan. Iyang nahunahunaan ang iyang penpal nga si Marilou, studyante sa midwifery didto sa Ilo-ilo. Ug swertihon ko gwapo ta ang ipapatik nga retrato kadtong 20 anyos pa ko, hunahuna pa ni Woody. Ug unsa pud kaha'y ikasulti sa iyang amahan nga bombero nga mibiya sa iyang anhing inahan sa kwatro anyos pa siya?
Nangluwa pagbalik si Woody, ug nibarog aron mopalit og snow bear sa tindero'g sigarilyo. Traynta pesos na la'y sulod sa iyang pitaka, mao'y nahabilin human gihuwaman siya og dosyentos ni Cleofe iyang ig-agaw kay kuno gi-dengue ang iyang kinamanghuran nga kinugos ni Woody. Sige lang, matud pa niya, wala pa bitaw ko'y asawa. Gawas pa, sweldo na man ugma. Magpundo na gyud ko'g usa ka putos nga Skyflakes, sigon pa sa iyang hunahuna.Gisitsitan ug gikamay ni Woody ang tindero'g sigarilyo. "Snowbear bi," sulti pa niya. Nitingsi si Bart, nitimbaya kang Woody nga nahibulong sa maayong buot sa batan-ong pulis. Unsa kaha'y nakaon aning kanahan, ay?
Apan nipahiyom na lang si Woody dihang si Bart nagpabulhot sa asu, dayon nangutana: "Nag-diet diay ka, Woody boy?"Gikan sa baba ni Bart, ang asu nipakisdom sa dagway ni Woody nga nitalikud na lang aron paglikay sa lain pa unya niyang madunggan. Nikagot og kalit iyang ngipon, ug nagupok ang snow bear diha sa iyang baba samtang nibalik siya sa iyang pwesto. Nidag-om iyang panan-aw. Sa bungbong, mora'g nagkahanap ang pahiyom ni Assunta da Rossi.
Nipiyong si Woody.
Nibagting pagbalik ilawom sa iyang bagulbagol ang lingganay sa simbahan didto sa San Nicolas, duol sa iyang presinto kaniadto, kapin sa tuig na ang milabay.
Mao pa lang gyu'y pagtikang niya sulod sa simbahan ug, samtang gituslob niya ang iyang kamot sa benditahan duol sa ganghaan, mipiyak ang iyang cellphone. Kaalingisig gyud ani, uy. Ilisan nya ni nako'g bag-ong model inig release sa akong bonus, saad pa niya sa iyang kaugalingon. Re2rn asap emrgnsy, matud pa sa mensahe sa iyang hepe.
Gikan pa lang nag-duty si Woody adtong higayona, ug naghinam-hinam na unta siya sa lansiao ug balbakuwa sa may Pasil dihang gisugat siya og usa ka batang babaye nga tindera'g kandila, nagkugos sa iyang manghod nga punay og hilak.
"Asa man diay ang imong mama, day?" Apan milabaw ang tyabaw sa masuso, ug ang tubag sa batang babaye wala na madunggi ni Woody. "Salamat, sir!" pung pa sa bata nga milakaw human tunoli ni Woody ug bayad sa lima ka kandila. Idalikyat na lang nako ni'g dagkot, hunahuna pa niya. "Matay da," yamyam pa niya, "kalimot man ko nga ikapito ka tuig nga sumad naman diay ni Nanay sa mi-aging semana."
Mibalik si Woody paingon sa presinto. Nakahukom siya nga unya na lang mani-udto kon masuta na niya ang katuyo-an sa hepe. Apan wala na siya makalahos sa presinto kay naagi-an man siya sa patrol car, ug gihunungan. "Angkas na, Woody," dason pa sa iyang kaubang pulis nga mao'y nagmaneho. "Naa'y alarma didto's Baryo Barungoy. Kawat na pud. Ingon si Hepe, kuyog na lang ta ka'y gipapauli si Pareng Tolome kay gakalibanga. Overtime lang sa kuno ka, unsaon ta man!"
Sa front seat, nalingkuran ni Woody ang duha ka batuta. Iya kining gipahiluna sa iyang paa, ug samtang mihangad si Woody aron manamin, nasiplatan niya ang usa ka binatilyo sa luyo nga lingkuranan, nagkwentas og kamera. "Kinsa na, parekoy," pangutana pa niya. "Ay, intern na sa Banat News, ukay-ukay sa blotter ganina. Ganahan mokuyog," tubag pa sa iyang tupad. Nanudlay si Woody, milingi sa iyang luyo, ug mingisi samtang nangutana sa tataw na kaayo: "Photographer diay ka, dong?"
Ang-ang man pud og turista, sigon pa sa hunahuna sa batan-on nga mitando ug miwalwag sa iyang ulo sa bintana sa patrol car aron ikulihad ang nabagtok nga plema sa iyang tutonlan.
Mihunong ang ilang sakyanan sa ikatulong eskina sa Baryo Barungoy, ug mitubod ang iyang dila dihang iyang nahanggap ang pag-alisngaw sa barbekyung manok ug baboy lakip sa sinugbang isda. Miambak dayon si Woody samtang ang iyang kauban hinay-hinay nga mipahulana sa sakyanan.
Simpig sa tindahan, diay duha ka tigulang nga mihimamat kang Woody. "Misis, unsa dia'y problema," sukna pang Woody dihang iyang gipikpik ang abaga sa babaye nga sa iyang tan-aw kapin sa singkwenta na ang pangedaron. "Miss pa na, Sir, uy. Si Miyang na, akong manghod," matud pa sa lalaki nga mipaila sa iyang kaugalingon nga Benito. Reterado kuno siya sa pagkamaestro ug hagbay rang byudo, sulti pa niya kang Woody.
"Gikawat man gud akong component. Gihapit pa gyud og saknit ang upat nako ka hiniktan ganiha lang… tangkal na la'y nahabilin. Migawas ra ko ganiha kay palit ta ko'g sud-an, pagbalik nako hanaw na," sumbong pang Benito. "Lisud ning maniguwang tang' way anak, sayun-sayonon ra man ta'g unay og pitlok ning uban natong silingan. Maayo pang makasilingan ta ani og ungo!"
"Asa man ning balay sa managsoong Ripades, Nong," misabat ang kaubang pulis ni Woody samtang iyang gibasa ang warrant of arrest. Miduol ug naminaw ang batan-on samtang nag-ingkib-ingkib sa gigunitang barbekyung baboy. Ug dihang nasuta na sa batan-on og unsa'y alarma, naminghoy kini samtang ga-usap sa barbekyu: "Ahak, di diay ni raid shabu?"
Maayo ka diha sige ka la'g usap, ingnon ta ni Woody ang batan-on. Apan mikaratil kini og lakaw nunot sa kaubang pulis ni Woody. Misunod na lang pud si Woody, mitulon sa iyang laway samtang mihapdos iyang kuto-kuto. Wan-a, paminaw pa niya, hyper-acidity na ni. Iyang gibiyaan ang duha ka tiguwang human siya tug-ani kon asa ang gipuy-an sa mga Ripades.
"Maayong hapon," pung pa niya dihang naa na siya sa tugkaran sa kalumpagong balay sa mga Ripades. "Pwede mangutana… mga pulis ni," sabat pa sa kauban ni Woody samtang nanuktok sa pultahan.
Didto ra sa tindahan sa atbang ang batan-on, nagsuyop og ice water. Apan mikalit kini og iktin, dayong pahiluna sa iyang kamera, dihang iyang nakit-an si Woody nga misutoy lang og dagan dihang nabati-an ang paglagaak sa bungbong sa may luyo sa balay, sa may kusina. Hapit madakin-as sa lapok si Woody dihang milipot padung didto, samtang gidabu-dabo og tuktok sa usa ka pulis ang pultahan. Diha'y tingog sa tiguwang babaye sa sulod, nalisang: "Wa diri, wa lagi diri akong mga anak."
"Manang, amo ra mang sukitsukiton imong duha ka mga bata. Asa na man sila? Pagawasa na lang gud na!" sulti pa sa kauban ni Woody dihang giablihan sa tiguwang ang pultahan ug nangutana, "Ngano man tawn, sir, uy. Unsa ma'y tuyo?" Gipaningot ang tiguwang, iyang agtang duna'y badlis sa takuling gikan sa iyang kamot nga naggunit pa'g luwag.
Imbis nga motubag sa tiguwang, misulod ang pulis uban sa batan-on nga nangandam dayon sa iyang kamera. Milingi ang tiguwang sa pultahan sa kusina dihang diha'y mga tunob nga milagaak duyog sa mga pinggan nga nangatagak. Mipaingon didto ang pulis nunot ang batan-on nga nakadungog sa tingog ni Woody. "Aruy," matud pa niini.
Gidunggab man tingali, panaghap pa sa batan-on. Iya dayong gipunting iyang kamera, click, click, atul gyud sa paghiklin niya sa sakong pinintalan og asul nga gitabil diha sa pultahan sa kusina.
"Ayaw diha, sir," pangiyupo pa sa tiguwang samtang iyang gipugngan ang bukton sa pulis nga nakuyawan dihang iyang nakita ang batan-on nga mitabon sa iyang baba, wala katuo sa iyang nakita.
Nalamba sa sawg ang tiguwang human giwakli sa pulis nga didto na kusina ug kusganong nangutana: "Woody, naunsa ka?
"Nanglayat ang mga kanahan, parekoy," esplikar pang Woody samtang nagping-it ug naghuyop-huyop sa iyang wa-it. Naglingo-lingo ang batan-on, pwerteng agik-ik samtang mipadung pagbalik sa gawas. Iyang naagi-an ang tiguwang babaye nga gakurog ug gabakho sa suok, nagkayuring: "Wala lagi, sir. Wala lagi.""Aruy," matud pang Woody. "Pwe, nahilos ko paghigop nako sa sabaws' manok, parekoy!" Namuwa iyang nawong, ug siya mipiyong. Makapaso ang tinutokan sa iyang kauban samtang nagngisi, naglingo-lingo.
Alimungaw
Dugay na 'kong gituli. Apan nganong tulin gihapon ang aninong
puti pauli sa mga taknang takdol ang buwan? Nganong
inanay ang mga lakang laktud sa katulogon hangtud
ako mapukaw inig banaw sa mangitngit nga pagdahili
sa akong ihi?
Butikaw
Ambot la'g kahibaw ka. Kinsa'y nangutot samtang nangugat
ang tig-asuy nga buktot? Ug kinsang masusihong mata
ang gitutokan sa buta?
Kutaw
Tutoki ang akong tudlo. Ang tumoy niini motuyok aron
motultol sa alimpatakang' pahak; ang kasinaw niini
suwaw sa mata. Gani, bisan wala makita, ang higanteng halas
sa silong sa Robinson's nagpanilap sa sinumpayang dila
dihang gitakla ang dilaab sa hunahuna.
Sa laktud nga pagkasulti, kinahanglang taas
Ang pagtan-aw sa Arte. Kinahanglang' ang kalimutaw
Sa ikatulong mata mokawan ug mohilam sa Sentidong
Ika-unom. Sixth sense, sa inenglis pa. Sa atu pa, kanang
Tanang de-kwadro diha dili lang na duwa-duwa sa diwa.
Wala kana tiaw-tiawi. Tataw nga pwerte'g power
Ang pintor niana. Klariks nga duna'y buot ipasabot bisa'g
Wala'y titulo kanang sama-sa-lukot kagubot nga desinyo.
Basi'g bahin kana sa bahang lahar. Tingali'g kanang
Abuhong tuldok-tuldok mao'y lapuk sa disyerto. Pwede pud
Tan-awon isip ispidnong kagutom kay istelong impasto
Ang lilu sa brutsa. Mora'g dukot. Mora'g samporadong salin
Sa tun-og. Maka-impatso gyud ang simbolo sa pasmo.
Tutoki kanang gitaytulan og The Ethiopian Field Of Opium.
Lunlon mga lunhawng' mata, muta-on, ang makitang lurat
Samtang mikuyanap ang aligato'g aso gikan sa nagdagaang
Tanaman. Tan-awa pud kanang usa diha. Dili kaha na...
Kuan... Tingali baya'g kanang wisik ug pintik sa pintal,
Nag-ulyap-ulyap sa lain-laing kolor, basi'g mao kana
Ang kawanangan inig tan-aw nato sa teleskopyo. Tutoki.
Mora'g gyu'g Milky Way! Gatasnong agianan, sa binisaya pa.
Mga UFO, kabitoonan, mga planeta'g kometa. Tugkan pud ta
Og oban sa tantong pinsar ini. Ing-ani gyud ang Arte. Ang utok
Kinahanglang awman. Ang panan-aw kinahanglang' motutok,
Mokaraw ang kahimatngon sa kanawkanaw. Mao na nga
Kargado'g pangag silang nagtanto'g tangag sa tanghaga. Ug, shit,
Tan-awa! Ambot ngano! Nganong wa ta kamatikud nga
Ganiha rang gaduot ang mga bisita? Ang lamesa
Hapit na pud mahawan. Tan-awa, ang mga finger foods!
Halos hurot na. Dali, abante dayon ta! Sa laktud nga
pagkasulti: ato na lang puston kanang uban, puslan man!
Nahanig na nako ang banig nga karton.
Bisag sako ang atong bungbong
Atong alimahon ang alindasay sa kagabhion.
Dali na, day. Pahilomon nako ang imong pagdaghong.
Ayaw kaayo kabalaka sa anak natong hubakon.
Dali na, naa ko’y ihunghong.
Sa dip-a ko molakaw aron mangukay
Og basura, pasibaa una ko sa imong anghiton
Nga alimyon. Pasagdi ang mga halok nakong molanay
Sa tagiptip sa imong panit hangtud kita kaligoon
Sa mainitong pagdagayday
Sa atong singot. Kon ugaling imong ngipon
Gangulngol, sibo ba gihapon kang mo-ingkib sa mansanas
Nga akong napunitan gahapon ug karon akong gipikas?
Nanghasi sulod sa Waterfront Police Precinct ang buang nga giutohang nagutman... (Sun.Star SuperBalita, 12/29/1994)
"Sus, mare, si Sidrik
Wala gyu'y panutpik.
Ayaw na lang pangutana ngano,
Nganong' bisa'g usa ka palito sa posporo
Wala manghatag ang tindera'g sigarilyo.
Kahibalo na bitaw ka. Bisag usa ka buok
Kendi si Sidrik wala gyu'y ikapalit..."
"... Intaw'n pud. Ikaw sab, mare,
Kalma lang diha. Grabeha sab nimo
Makaagik-ik. Mora gyu'g nag-aligato
Kanang baba mo. Pastilan, paminaw nako
Mora'g kanang kiki mo usa na man ka kilo!
Susmaryosep, mare,
Panampong kuno bi!"
Tiil nga wa'y lapalapa. Wala damha
apan andam sa imong matag lakang.
Tumban niini aron akong matultolan
ang matag tubob sa imong pagtikaw-
tikaw. Bisan ako wala'y mata, bisa'g
gaduhiraw, ikaw wala'y agianan diin
ako masaag. Wala na. Nunot kanimo,
tanang iya saadlaw akong gitalikdan.
Ang tanan sa akong panaw gibiyaan
aron ikaw ang bugtong ika-uban. Bisan
kanunay wala agdaha, bisan wala tagda
sukad-sukad sa hilom kong pagkuyog
kanimo, ania gihapon ako:
ang naghangos mong anino.
Kamrason, kunis-kunison na unta si Awing sa aliwas kon wala pa siya nakuratan sa pagkalukapa sa iyang Lola Teldi didto sa kusina. Sa pagkadugmo sa tiguwang sa sawg nga kawayan, ang lamesa natikwang ug nalimbuwad ang tinakobang salin sa panihapon. Kay simpig man sa higdaanan ni Awing ang kosinang gibungbongan og amakan, siya naamgong damgo ra diay ang pakigbugno niya sa aliwas.
Nipiyong pagbalik si Awing, daw kalit napuling sa kangitngit. Nibangon bisan padayong nagpiyong, siya nanghuy-ab ug nibalik paghigda…
“Dong Awing, bangon uy! Baya nimong bataa ka, bangon diha uy! Ang imong lola!”
Si Ason--- tindera’g budbod, biko, linusak ug syakoy--- mora’g nakakita’g amamaliw samtang iyang gipikpik ang batang gatikungkong. Nabug-atan sa muta, nagpirok-pirok ang mga mata ni Awing, naglibog nganong dili si Lola Teldi ang namukaw. Asa man diay akong lola? Bakasyon man ron, wan-ay klase, nganong gipukaw man ko’g sayo?
“Tawn uy, bangon na, uy! Ang Lola Teldi nimo, dong!”
Naamang tanang pangutana sa bata sa padayong pagminatay ni Ason, ilang silingan. Apan wala mibangon si Awing, mitibi hinoon dihang iya untang pahilumon si Ason.
Upat ka adlaw na gikan sa katapusang pangadyi sa kalag ni Teldi apan ang awaaw sa kahinanok ni Awing, wala manginlabot sa pag-uwang sa mga iro sa lugot sa kagabhion, kanunay tugawon sa iyang mga daman ug sa kahaw-ang sa iyang dughan.
Ang managsoong Ason ug Remy nagtimbang-timbang sa pagsagop kang Awing “Anhi na lang sa atoa si Awing, nang. Saon man, ilong twapos na… wan-a pa gyuy laing paryente,” matod ni Remy samtang ang iyang de-manikyur nga mga tudlo galahugay sa lagkit nga harina aron masahon ug himoong syakoy. “Kita ra man sab bitaw duha dinhi’s atoa. Maayo nang naa pud ta’y masugo.”
“Mo lang, luoy pud nang bataa,” uyon pa ni Ason samtang gaalho sa saging aron himoong linusak. “Dinhi na lang gyud nato nang bataa kaysa atong ipasagop sa atong kapitang tomboy. Siya man tuo’y gapahiluna sa lubong apan, pwera gaba, baynte pesos ra gyug gilimos. Mahjong na gani, hala, bisa’g kadagabii pang bilar.”
Trenta’y nuebe na si Ason apan hangtud karon ulay lang gihapon. Ug bisan pa man sa bugon sa iyang ubol-ubol, sama kadak-a sa buwa sa lubi, di tantong mas bigot kon itandi kang Remy nga manghod niya’g duha ka tuig apan mora na’g nakaanak og tunga sa dosena. Gani, bisan pa’g si Remy hilig mangarte, mas losyang kining tan-awon labi na kay ang Mama’s Love mipakabang man hinoon sa iyang pyahok ug mantikaong nawng.
“Di man sad nato iglahi nang bataa,” sanong pa ni Remy. “Kadto’s anhing Teldi mora man pud to’g ikaduhang inahan nato. Para hisgot lang, dapa to’y utang nako.”
“Saba diha, Remy. Imo pa gyud tong daginuton? Unsa man sa’y ibayad ato? Pila ra man gu’y ginansya niya sa pagpamaligya sa atong linuto? Igo ra man gyud intawn sa konsumo nilang Awing. Gawas pa, sa wap-a to mograbe iyang tisis, nakatabang pud baya to nato’g himo og linusak hasta syakoy sa una, niadtong masahista pa ka.”
Gipahiran ni Remy ang iyang nawng nga nagkadusingot; ang iyang duha ka bukton gipuli-pulihan niya’g daitol ngadto sa iyang agtang kay di man niya magamit ang iyang kamot nga nabulit sa harina. Ug wala niya damhang mapuling siya sa harina dihang iyang kamot gipahid sa kaluhaong mata.
Bisan potot, bisan onse anyos pa lang si Awing, arang na kaayo kining mogunit sa alho nga dako’g dyutay sa iyang naahat pagkamaskuladong bukton. Hanas na kaayo kining molubok-lusak sa mga saging sulod sa lusong.
Kasaligan man diay ni si Awing, paniid pang Remy samtang gakabayo sa kudkuran, gakubkob sa unod sa lubing lahing. Bisag pisot pa, kasaligan man diay…“Hinay-hinay lang, dong.”
“Hapit na man ni, nang,” sanong pa ni Awing samtang padayong ga-alho. “Gamay na la’y kuwang.”
“Ay’g palabi, dong, ha. Taym pa, dili ba ka hubakon?” Ug ambot nganong kalit lang nahinumduman ni Remy ang konduktor nga iyang suki didto sa masahian duol sa South Expressway terminal. Si Nato. Trentay-tres anyos kini dihang mitanyag kang Remy og kaminyoon.
Kahinumdom pa si Remy sa biskog nga tingog ni Nato samtang iya kining gimasahe, magkanta-kanta dayon sa kinaham niyang “My Way.” Si Remy modungan dayon og hunghong-huni samtang ang iyang mga kamot mohapyod-duot sa buko-buko ni Nato. Ingon ining higayuna ang pagmasahe sa kaugatang lapoy dili iglahi ni Remy sa pagmasa og syakoy; maamomahon ang matag handos-dailos sa iyang mga palad. Ang mga tudlo ni Remy molutaw sa panit ug mo-utaw sa kinahiladman ni Nato hangtud motinghaya kini gikan sa iyang paghapa, mogunit-pislit sa kamot ni Remy ug moparayeg kaniya: “Day, sensisyon bi. Ol da wey.”
Lab-as pa sa dughan ni Remy ang mga gabiing misulirap ang ilang mga mata, namitoon. Padayon pa gihapon niyang mahinumduman, matag karon ug unya, ang usa ka buntag nga hait ang pagtuktugaok sa manok samtang diha sa iyang tupad si Nato lurat ang kalimutaw. Gatutok sa kisame. Namugnaw.
Hangtud karon, gibasol ug wala pa gihapon pasaylo-a ni Remy ang iyang kaugalingon sukad wala niya mamatikdi si Nato samtang hilom kining nakigbugno sa mangtas niyang urom.
Ug bisan pa'g ting-init karon, ang katugnaw sa kagabhion duna’y dila nga di matagna. Sama sa kahidlaw. Kini motila sa iyang panit hangtud ang unlan nga naduhig sa iyang luha’g laway hugot niyang gakson, hangtud mora’g motamay kaniya ang mga tuktogaok inig abot sa kaadlawon.
Bisan tuod ang iyang katulogon panagsa na lang hamokon, si Awing wan-ay tinguha nga mouli sa payag sa iyang lola. “Pabilin na lang diri, dong,” si Ason mipadayag. “Katumpagon naman pud tong inyoha ba.”Ako na la’y ina-ina ining bataa, yamyam pa ni Ason sa hilom. Di na man gyud tingali ko ini maminyo. Hay, lapas na ko’s kalendaryo. Mayra pud uy. Ay, kadaghanan man pud sa mga lalaki mga balasubas. Parehas ra’g tinae. Way mapili.
Kada libud ni Ason sa iyang mga tinda, iyaha na lang luomon ang mga yaga-yaga kay kon mag-inistrekta, tingale’g di siya mahalinan. Tingali’g mabahaw, panghupaw pa niya. Sama nako.
Maong nakat-on na lang siya og ngisi, ilahos sa pikas dunggan ang bugal-bugal sa mga estambay: Hoy, Ason, librehi na lang ko anang imong biko aron makalibre pud ka sa akong budbod! Magbasol gyud ka… kana ra bang wala pa katilaw og lami dinhis’ yuta, didtos’ langit palukduhon ra ba ni San Pedro og usa ka nigo nga dasok og mga ulok… Uy, Ason, duna man lagi bulbol ning imong linusak?
Apan usahay, tanang tinunto sa mga estambay mora’g sagpa o sukmag sa iyang kuto-kuto. Ug si Ason igo na lang motunglo nila sa hilom.
Magbinuotan unta ni si Awing inig kadako, pangandoy pang Ason. Ako gyud ning giyahan ning bataa nga di maparehas anang uban diha. Way mga batasan. Di gyud ko pabadlong para di ko kasab-an, saad pang Awing sa hilom. Para anhi na lang ko pirmi. Maayo dinhi kay dulgan ko pirmi ni Nang Ason. Unya, kong kapuyon ko inig human nako’g lusak sa saging, naa pud si Nang Remy mohilot nako. Estoryahan pa gyud ko pirmi…
Usahay, dili usab kapugngan ni Remy nga mongisi sa kaugalingon kon magpahilot na si Awing ug mangutana bahin sa iyang anhing pamanhonon: “Kadto si Noy Nato, nang, imo sad to siyang haplasa’g epikasen?”
Duna na unta mi anak ni Nato, ron, panghupaw pa ni Remy samtang iyang gihilot ang buko-buko ni Awing. Naghuna-huna si Awing: Sakit ba kaha kaayo nang tulion ta, no? Dili ba kaha ko kamatison?
Wala pa siya dukaa bisan si Ason nagbusyad ug naghagok na sa iyang tupad samtang sa atbang nga lantay simpig sa bungbong nga gipapitlan og poster ni Knight Rider, si Remy napislok na usab, nagtanday sa iyang unlan.
Daghan kaha’g dugo inig tuli nako? Ug kalit lang nahinumduman ni Awing ang gabanaw nga dugo sa iyang amahan didto sa buwangan. Singko anyos pa siya niadtong panahona.
Ingon si Lola, mayrang gidunggab akong Papa kay mora man pud kuno siya og aliwas. Sige lang kuno niya kulatahon si Mama bisa’g mabdos. Mao tingaling namatay pagpanganak nako. Kinsa kaha’y nagpatutoy nako sa una, no? Di gyud tingali akong lola kay tiguwang na man siya. Di kaha si Nang Remy? Tingali’g si Nang Ason kay mas dako’g tutoy…
Mingisi si Awing, mipahid sa iyang ilong kay mora’g lana sa lubi ang iyang nasimhot samtang iyang nahinumdoman ang baho sa dughan ni Ason.
Mihaguros ang hangin, mihadyong. Alingisig, mora’g syagit sa baboy nga giluba. Nag-alirong ang mga talinis nga tingog. Mikulismaot ang dagway ni Ason, mora’g gikulitog ang iyang dunggan. Ug dihang mangutana na unta siya kon unsa’y nahitabo, mora siya’g nakatulon og bildo. Ang iyang dila mora’g nahimong bato.Duna’y nanitsit duyog sa haguros sa hangin, nagtawag kaniya. Ason, pssst. Ason!
Naamang si Ason. Ug bisan gihabulan sa kangitngit, siya misunod sa mando sa matintalong tingog hangtud siya nakuratan dihang nahiumod sa balhiboong dughan sa wala hiilhing lalaki.
Kinsa ka? Ayaw… ayaw ko gaksa!
Mora’g magupok ang iyang gusok sa gakos sa lalaki, migapos kaniya ug mipisat sa iyang duha ka tutoy. Gitilaan ang tibuok nawong ni Ason. Mora’g wala’y kinutoban ang halok hangtud si Ason minganga, nagpunga-punga. Natangtang ang higot sa pinungpong niyang buhok, gibadbad sa hangin. Iyang tiil daw gibayaw, ug siya miagulo. Iyang dila nigimaw.
Ug ang aping ni Awing, samtang siya gatanday kang Ason, mora’g nalapwaan og latik sa lubi. Sa iyang pagkahigmata, siya mipiyong sa kainit sa gininhawa ni Ason kansang dila danlog kaayo sa tabun-tabon ni Awing. Kay nalisang sa inagulo ni Ason, iya kining gihapuhap sa hinay.
“Nang Ason… mata nang!” Sa pagpadayo’g pukaw ni Awing, misamot hinoon pag-utnga si Ason. “Nang…. Nang, uy!”
Na-igking si Remy, nibangon. Mora’g namuso ang buwan sa mga buslot sa ilang nipa nga atup, ug sa kahayag niini tataw kaayo ang mga kamot ni Awing, gahapuhap sa hawak ni Ason.
Ug si Remy, nanap-ong sa iyang baba kay hapit natikuka sa natulon niyang laway, nanguros.
(kang Mama Violeta)
Sukad-sukad, mga kusokusong wa’y sukod.
Saksi ang sabon ug almirol, tubig ug
Buwa, mga winaswasan ug tanang hinumol
Kon giunsa pagpaksit ang panit, gi-unsa
Pag-umol sa mga kubal sa gamay mong
Kamot, sa imong palad nga hagkot.
Wa’y sukod ang kusokuso sa kasingkasing.
Ug ako saksi giunsa pagduaw sa uwan
Ug adlaw ang imong hayhayan. Nadunggan nako
Ang imong kahilom, kon gi-unsa mo pagluom
Ang panghupaw aron matigom ang pangindahay
Ug pangadyi, aron sa hangin kini i-uli.
Ang kasingkasing way sukod, sukad-sukad.
Sagdi la’g wan-a ta’y altar, nay.
Nangapulpog na ang dibuho sa Sagrado
Pamilya. Wan-a’y mga ulo. Natipak na
ang pako ni San Miguel. Ang kalibutan
nagkalapok na, nahagbong gikan sa palad
ni Señor Sto. Niño dihang mikaratir ko’g
dagan sa pagbuldosir sa atong payag.
Unsaon pa man nato ang altar, nay?
Wan-a man gani ta’y kandilang ika-ugbok,
nanga-upos na, nangahilis dungan sa
katapusang pangadyi ni Tatay. Wan-a ta’y
ikahalad nga pungpong sa antwanga ug
bombil nga labong kaayo sa una sa atong
kawayang koral sa wap-a kini gidimolis.
Bahala na la’g wan-a ta’y altar, nay.
Asa naman ka moluhod karong wan-a ta’y
sawg? Ang bungbong natong gabok wan-a pud.
Magmantinir na lang tas’ gilapdon sa langit,
ug mangintahay nga kini mao’y atong atup
hulip sa nipa nga puno sa buslot… Hahay,
ayaw na lang gud pangita’g altar, nay.
(alang sa akong inahan, samtang gabasa sa mga inenglis nakong balak)Haw-ang ang tanang garay, tanang pasumbingay,
Kon motugbaw ang pako sa panghupaw ni nanay:
Pastilan, pa-ita ining gredwan ra ta,
Kilawon unta’ng inengles kon kasabot pa…
Mitugdon sa iyang dila ang agiw sa naugdaw
Nga mga balhibo sa ugis ug langyaw
Nga langgam. Inanay naabo ang bulok
Sa iyang matang nagkaawop, nagpirok-pirok.
Samtang iyang gipahiluna ang karaang antipara
Samtang gapunsisok ang mga anunugba
Sa among bag-ong plorisin. Kaniadtong lunhaw
Ang akong pagtilok sa gamut ug liso, tataw
Ug sarang na ang siga-sayaw sa among lamparilya.
Sa among amakang bungbong misalida
Ang iyang kamot, mipasundayag og pako tadlas
Sa akong alimpatakan. Aron dili ka maihalas
Sama nako, matod niya, basa gyu’g taman…
Tin-aw gihapon hangtud karon, dili daman,
Ang dam-ag sa iyang tingog. Ug ako nagtuo
Nga kadtong gipaagiw nga letra sa alpabeto
Nga iyang gisagol sa sabaw isip palihi
Niadtong punga-punga pa ang akong ikasulti
Mao’y mipikas sa akong dila pinaagi sa mga pulong
Nga duna’y pako, hangtud ako karon napakong
Sa panganod. Apan bisan nanghupaw si nanay,
Nagkayuring sa langyaw kong garay, wala’y
Laing tingog sama kalunsay sa iyang pahiyom
Gawas sa pagsiloy sa among kahilom.
(kang Temistokles Adlawan)
Kon daw nagtapun-og sa kanawkanaw, naghaguros,
ang mga kabog, kini dili tungod kay nabulit sa abog
ang imong kalimutaw. Nyor, di baya tingali kagubkob daw
ampaw sa Carcar, humok mapulpog sama sa kadalanan
sa Pangdan, ang wanang diha
sa Hinesville, Georgia. Diha taliwala sa lasang
sa imong pag-inusara, makapuling
ang katin-aw sa mga lusok
sa kamingaw nga napukling sa matag
pagbulhot sa habagat sa imong
pagpanghupaw. Daw gisanapan ang akong tabuntabon
sa taub sa imong tingog. Walay baybayon, nakig-uyon
sa mga gapnod ang imong mga pulong tunga-
tunga sa mga linya sa imong suwat samtang
daw napiang nga pako sa kanaway
ang imong kaalingasa, sa makatindog-
balhibo nimong pangutana: “…Maulian pa ba kaha
ang kondisyon sa akong hunahuna o pagbati…?”
Apan, Nyor, ambot lang kinsa’y ganahan mamati
sa mga suliyaw ilawom
sa atong kahilum, sa mga inalisngaw
sa pasumbingay gikan sa hunasan sa atong dughan
samtang mikuyanap ang katugnaw ning kalibutan
nunot sa aso gikan sa mga nangatun-as nga tore
sa WTC ug mga kanyon didto sa Afghanistan?
Unya na lang nato tubagon kining tanan
kon masuta na nato kanus-a malagpasan sa mga mubog-
lupad sa langit-langit sa Kamagayan ang mga kuko
sa kilumkilom. Unya na lang inig imo nakong
suginlan pagbalik bahin
niadtong bantogang langgam nga mikapakapa,
mipanaw gikan sa iyang kaugalingong abo,
ug kon ngano nga sa pagpanugpa sa mga langgam gikan
sa Siberia mikurog, daw nag-alintabo,
ang pagatpatan ug kalapokan sa isla sa Olango.
(kang Ester Tapia, sa iyang pagbalhin sa Germany)
Gikawhat tingali sa iring sungkaban,
lakip sa tinipigang inun-unan ug buwad-
pinikas, ang kasingkasing
sa among silingang byuda nga patuya’g
pamalikas bisa’g sayo sa buntag. Tingali,
tibuok gabii siyang galimbag-limbag,
natun-ogan sa inagulo’g inalisngaw
sa iyang kamingaw.
Gisakdapan sa hangin ang mansanitas
sa among tugkaran, ug nagkamuritsing
ang tingog sa mga ligoy nga tagbaw’g
tyabaw dihang ang ilang tabanog
gilamoy sa huyohoy.
Duna ba’y uwak nga nagsakdap-sakdap
diha karon sa imong halayong lawak?
Maayo unta’g wala ka hutoya
samtang gipukaw ka sa katugnaw
ug giaghat sa nagabhiang hangin
sa pagtambo sa bintanang bantang
sa kawanangan ug sa kahaw-ang
sa mabdos nga buwan (gilumsan sa
gilay-on sa gabalud nga panganod)
nga kanhi kanunay mong gidamgong
usa ka sakayan, naglutaw tadlas sa kaadlawon,
lahos sa mga sapa-sapa sa Kanlaon diin
gipanamkon sa bulkan ang imong
mga pulong ug ang putol sa imong pusod
gilubong, didto diin nagsugod ang imong
tingog. Diin ang imong singot ug sip-on
nitubod sa taman nimong higop og utan-
bisaya, diin nahilos ang imong ngabil
dihang gadimdim sa ginamos ug dayok
nga namuwak og siling kulikot.
Diha karon, hinaut padayon nimong
matilawan ug sa gihapon masuta
bisan humana ang orasyon: ang halok
ug hunghong sa tiki ngadto sa yuta.
