Σε μάστιγα έχει μετατραπεί το πρόβλημα της παιδικής εργασίας. Τα εργαζόμενα ανήλικα παιδιά αγγίζουν τα 246 εκατομμύρια ανά τον κόσμο.
Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι κάθε χρόνο 10.000 παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο και μάλιστα την υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα στοιχεία για την παιδική εργασία, που αναφέρονται δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική εικόνα, καθώς δεν υπάρχει συστηματική παρακολούθηση του φαινομένου στην πλειοψηφία των κρατών, όπως και στη χώρα μας. Άλλωστε, οι αριθμοί δεν θα μπορούσαν να είναι ακριβείς όταν καταμετρούν παιδικές ψυχικές «πληγές». Τις περισσότερες, μάλιστα, φορές υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι γονείς, όπως επιβεβαιώνει και το «Χαμόγελο του Παιδιού». Γονείς, για τους οποίους η τιμωρία δεν ήρθε ποτέ. Φαίνεται πως η πραγματικότητα κατέστησε επιτακτική την ανάγκη για την καθιέρωση της 12η Ιουνίου ως την Παγκόσμια Ημέρα κατά της παιδικής εργασίας και ειδικότερα κατά του περιορισμού της παράνομης διακίνησης παιδιών, από το Διεθνή Οργανισμό Εργασίας.
Η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία για την εργασία των ανηλίκων (Ν 1837/89) είναι προσαρμοσμένη στις διατάξεις της 138 διεθνούς σύμβασης εργασίας, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται σε παιδιά άνω των 14 ετών να εκτελούν ελαφρές εργασίες. Για τις προσπάθειες καθορισμού προϋποθέσεων εργασίας των ανηλίκων συντάχθηκε προεδρικό διάταγμα που αφορά κάθε ανήλικο κάτω τον 18 ετών. Σύμφωνα με αυτό, ορίζεται ως παιδί, κάθε νέος που δεν έχει συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας του ή όποιος νέος υπόκειται ακόμα σε υποχρεωτική σχολική φοίτηση.
Παράλληλα, απαγορεύεται η εργασία των παιδιών, εκτός αυτών που έχουν συμπληρώσει το 3ο έτος της ηλικίας τους - κατόπιν άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας - και μπορούν να εργαστούν υπό προϋποθέσεις σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, διαφημιστικά προγράμματα, επιδείξεις μόδας, ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εγγραφές. Επιπλέον, το Π.Δ. απαγορεύει την υπερωριακή και νυχτερινή απασχόληση από τις 10.00 το βράδυ έως τις 06.00 το πρωί των νέων κάτω των 18 ετών. Θέτει όρους εργασίας προστατεύοντας τους ανήλικους από ειδικούς κινδύνους - φυσικούς, βιολογικούς και χημικούς παράγοντες - τους οποίους διατρέχει η υγιεινή, η ασφάλεια και ανάπτυξή τους. Τι γίνεται όμως στην πραγματικότητα;
Υπολογίζεται ότι τα εργαζόμενα ανήλικα παιδιά, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνή Οργανισμού Εργασίας, αγγίζουν τα 246 εκατομμύρια ανά τον κόσμο, από τα οποία τα 171 εκατομμύρια εργάζονται κάτω από επικίνδυνες συνθήκες, χωρίς την τήρηση των στοιχειωδών κανόνων υγιεινής και ασφάλειας. Στην Ελλάδα, εκτιμάται ότι κάθε χρόνο 10.000 παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο και μάλιστα την υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ συναντάμε περίπου 50.000 παιδιά να δουλεύουν σε εργοστάσια, χωράφια και καταστήματα.
Η μαθητική διαρροή, που αποκαλύπτει ο πίνακας, συνδέεται άμεσα με την παιδική εργασία, αφού σύμφωνα με έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, επτά στους δέκα μαθητές που εγκαταλείπουν το σχολείο βρίσκουν διέξοδο σε βοηθητικές εργασίες. Το πρόβλημα παραμένει οξύ σε ορεινούς νομούς της κεντρικής και δυτικής ηπειρωτικής Ελλάδας και στα νησιά. Η φτώχεια, ο άνισες εκπαιδευτικές δυνατότητες κατά γεωγραφική περιοχή, το αρνητικό οικογενειακό περιβάλλον και η προκατάληψη απέναντι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες εντείνουν τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, μέσα στα οποία εντάσσεται και η παιδική εργασία και εκμετάλλευση.
«Χαμόγελα» στήριξης
Σε επικοινωνία που είχαμε με το «Χαμόγελο του Παιδιού» και τον πρόεδρό του, κ. Γιαννόπουλο, αιφνιδιάζει ο συνολικός αριθμός κλήσεων για βοήθεια προς το «Χαμόγελο» μέσα στο 2007. Τριακόσιες χιλιάδες κλήσεις, ή καλύτερα εκκλήσεις, προς το 10-56 αναζητώντας ανθρωπιά και στήριξη.
«Ένα παιδί ταλαιπωρημένο, καταπονημένο, θύμα εκμετάλλευσης θα βγάλει το πρόβλημά του στην κοινωνία, αργότερα. Θα γίνει παραβατικό και θα εκμεταλλεύεται με τη σειρά του άλλους», μας είπε από τις εμπειρίες - μαρτυρίες που έχει ο κ. Γιαννόπουλος και συνέχισε: «Θύματα είναι και όσοι δίνουν χρήματα γιατί όταν δίνεις σε παιδιά που ζητιανεύουν το μόνο που κάνεις είναι να παρατείνεις το χρόνο τους στην παρανομία. Όταν αλλάζει η μορφή εκμετάλλευσης για αυτά, αλλάζει από την επαιτεία προς την διακίνηση ναρκωτικών και τη πορνεία. Άλλα πάλι εξαφανίζονται».
Εκεί όμως που «χωλαίνει» το σύστημα, είναι σε ό,τι αφορά στη τιμωρία των υπευθύνων. Και δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, υπεύθυνοι είναι οι ίδιοι οι γονείς. Ακατάλληλοι γονείς που εκμεταλλεύονται την αθωότητα των παιδιών τους. Ανάρμοστοι κηδεμόνες που ωθούν τα παιδιά τους στη παραβατικότητα και την καταδεικνύουν ως τρόπο ζωής. Μανάδες, που χρησιμοποιούν προς όφελός τους, όχι μόνο το σώμα των ανυπεράσπιστων παιδιών τους - όπως νομίζουν - αλλά και την ψυχή τους. Πατεράδες, που αλλάζουν τα παιδιά τους χέρια, τα νοικιάζουν, χωρίς να βλέπουν ποτέ πόσο ασύμβατος με την ηλικία τους είναι ο δρόμος στον οποίο τα υποχρεώνουν να τρέχουν. Να τρέχουν μακρυά από το γέλιο, την ανεμελιά, τις ικανότητές τους. «Κανείς δε τιμωρείται. Κάτω από τις λέξεις Μάνα και Πατέρας κανείς δε τιμωρείται και τίποτα δεν αλλάζει «, ομολογεί ο κ. Γιαννόπουλος.
Καθημερινοί άνθρωποι στηρίζουν με όλους τους τρόπους το «Χαμόγελο». Όμως, οι δυνατότητες παροχής βοήθειας και η φιλοξενία παιδιών από το «Χαμόγελο» στερεύουν. Δεν υπάρχουν χώροι. Ήδη φιλοξενούνται 210 παιδιά. «Έχουμε πει «όχι» σε 800 παιδιά», λέει ο πρόεδρος του οργανισμού και η φωνή του βάφεται με πικρία. Και συνεχίζει με περηφάνια για τα «παιδιά» του: «Το σπίτι μας γίνεται σπίτι τους. Σα μια ελληνική οικογένεια, να σπουδάσουν, να εργαστούν. Όμως, δε θέλουμε να τα έχουν κι όλα έτοιμα και να σταματήσουν να παλεύουν στη ζωή τους. Δε θα βρεθεί ούτε ένα από τα παιδιά μας να έχει πέσει στη παρανομία. Εμείς έχουμε αρχές, έλεγε η Μαριλένα».
Το πρόβλημα σε αριθμούς
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η ΚΑΠΑ RESEARCH Α.Ε. για λογαριασμό της UNICEF, το Νοέμβριο του 2001 στο λεκανοπέδιο της Αττικής, το 45,4% της κοινής γνώμης κρίνει πιο ευάλωτα στην παιδική εκμετάλλευση τα παιδιά των μεταναστών - προσφύγων, ακολουθούν τα παιδιά «διαλυμένων» οικογενειών με ποσοστό 31,1% και τέλος, το 14,8% αναφέρεται στα παιδιά των τσιγγάνων.
Στο ίδιο ερώτημα, η πλειοψηφία των ερωτώμενων μεταναστών πιστεύει ότι τα παιδιά της πέφτουν συχνά θύματα εκμετάλλευσης σε ποσοστό 65,5%, ενώ το αντίστοιχο θεωρεί και η πλειοψηφία των τσιγγάνων για τα δικά της παιδιά (56,4%).
Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι, το 53,3% βλέπει τον εξαναγκασμό από τους γονείς για ίδιο οικονομικό όφελος ως τη σημαντικότερη αιτία για το φαινόμενο της παιδικής εργασίας. Δεύτερη αιτία αναφέρεται η ύπαρξη παράνομων οργανωμένων κυκλωμάτων με ποσοστό 26,6%. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι 7 στους δέκα Έλληνες κρίνουν ανεπαρκή την ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα μας, γύρω από το θέμα της παιδικής εκμετάλλευσης.
Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες μετανάστες, τέσσερα στα δέκα παιδιά δεν πηγαίνουν καθόλου σχολείο και απαντούν ότι τα χρήματα που κερδίζουν τα παιδιά τους ενισχύουν οικονομικά την οικογένεια.
Οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τα εργαζόμενα παιδιά τσιγγανών, σύμφωνα με τους γονείς τους, είναι η σύλληψη από την αστυνομία (60,2%), η βία (32,7%), ο τραυματισμός (31,8%), οι μεταδιδόμενες ασθένειες (18,5%), η σεξουαλική κακοποίηση και ο θάνατος σε ποσοστό 3,8%. Οι ίδιοι γονείς απαντούν ότι 8 στα δέκα παιδιά δε πηγαίνουν ποτέ σχολείο, ενώ πάνω από τους 5 στους δέκα δηλώνουν ότι τα παιδιά τους εργάζονται. Τους λόγους της προβληματικής φοίτησης στο σχολείο, εντοπίζουν οι τσιγγάνοι, στη διάκριση και απομόνωση των παιδιών τους από τους συμμαθητές τους σε ποσοστό 36,7% και τα μαθησιακά προβλήματα σε ποσοστό 32,7%.
Η ζωή σε «άσπρο - μαύρο»
Η Αγγελική, 13 ετών, μόλις τελείωσε την Α' γυμνασίου. Ζει σε ένα ευρύχωρο διαμέρισμα στα νότια προάστια, μαζί με τους γονείς της. Μοναχοκόρη και μοναχοπαίδι, απορροφά κατ' αποκλειστικότητα όλη την αγάπη των γονιών της. Το καθημερινό πρωινό ξύπνημα είναι δεδομένο για την Αγγελική, που δε γίνεται πάντα με διάθεση. Θα προτιμούσε, όπως λέει, να είναι άρρωστη μια φορά τη βδομάδα για να ξυπνά αργότερα, να βλέπει τηλεόραση και να παίζει στον υπολογιστή. Όλα αυτά βέβαια τα κάνει αργά το απόγευμα, αφού έχει τελειώσει το σχολείο, τα αγγλικά το μεσημέρι και το διάβασμα. Όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει παρουσιάστρια μουσικής εκπομπής ή αρχιτέκτων, απαντά με σίγουρο λόγο αλλά με αβέβαια μάτια.
Ο 10χρονος Βασίλης, θα έπρεπε κανονικά να πηγαίνει στην Ε' τάξη του δημοτικού. Επίσης, θα έπρεπε κανονικά να είναι καθαρός, χωρίς τρύπια ρούχα και παπούτσια. Θα έπρεπε να βγαίνει έξω αφού έχει τελειώσει με το διάβασμα και οι γονείς του να τον τιμωρούν - με διάθεση διαπαιδαγώγησης - μόνο όταν δε διάβασε ή είπε κάποιο ψεματάκι. Άλλωστε, για ποιους άλλους λόγους μπορείς να μαλώσεις ένα παιδί; Στην περίπτωση, όμως, του Βασίλη τίποτα δεν κυλά κανονικά. Προς το παρόν, γυρνάει τα μαγαζιά κι απλώνει το χέρι σε αγνώστους, πουλώντας ανέχεια. Και μαζί με αυτήν, επιστρέφει πίσω σε όλους εμάς τη δική μας αδιαφορία, την ανοχή και την παθητικότητα. Έχει μάθει την Αθήνα πιο καλά κι από επαγγελματίες οδηγούς, χωρίς καμμία επίγνωση των κινδύνων της πόλης.
Δεν ξέρει τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει. Το μόνο που ενδιαφέρει τα πονηρά μάτια του είναι πώς θα σε πείσουν να τους αφήσεις 50 λεπτά. Είναι περίεργο, μέσα σε δύο παιδικά μάτια να βλέπεις τόση πονηριά, λες και αυτά τα μάτια έχουν αποτυπώσει την αποτυχία όλου του κόσμου. «Πρέπει να δουλεύω, γιατί έχουμε πρόβλημα στο σπίτι», λέει ο μικρός. Τι να του εξηγήσεις, τώρα; Ότι οι γονείς του είναι αυτοί που έπρεπε να δουλεύουν; Ότι θα έπρεπε να θεσμοθετήσει η «υγιής» κοινωνία ένα αυστηρότερο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο πάντα θα εφαρμόζεται;
Ο 15χρονος Ντίμπου, από τη Σενεγάλη δήλωσε στο συνέδριο του Όσλο το 1997 να μην αποφασιστεί η κατάργηση της παιδικής εργασίας, διότι τότε οδηγούνται πολλά παιδιά στην πείνα, την εγκληματικότητα και την πορνεία. Η γονεϊκή αγάπη είναι τόσο σημαντική για την ανάπτυξη του παιδιού όσο και η τροφή. Κι όμως, κάποια παιδιά μοιάζουν να έχουν έρθει στον κόσμο γνωρίζοντας από πριν το ρόλο τους. Αυτό είναι το στοίχημα, στο οποίο θα κριθεί αυστηρά η κοινωνία μας: κατά πόσο μπορεί και θέλει να αλλάξει αυτούς τους ρόλους για τα παιδιά. Κατά πόσο θα καταφέρει μέρα με τη μέρα να ακούγονται λιγότερα παιδικά κλάματα και φόβοι εξαιτίας της εκμετάλλευσης τους.
Επιμέλεια: Μαρία Γαλίτση
www.kathimerini.gr
