Μαρία Λαϊνα

 

Βασίλης Καρράς - ο χριστιανός της νύχτας

Το ακόλουθο δημοσίευμα το έκανε ο Γιάννης Τσαβδαρλής, φίλος των φοιτητικών μας χρόνων. Οι μεγάλες ψυχές φανερώνονται όταν φύγουν… Τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι μπορεί να τη χωρίζει μεγάλη απόσταση από τη μουσική του Βασίλη Καρρά, αλλά οι μεγάλες, φιλ’ανθρωπες και ελεήμονες ψυχές τους ήταν από το ίδιο καλούπι και πιστεύω πως μαζί αναπαύονται τώρα στην αγκαλιά του Θεού… Δεν ξέρω ποια μουσική προτιμά ο Ύψιστος αλλά είμαι βέβαιη πως τέτοιες ψυχές αγαπά… Αυτούς τους ευαίσθητους καλλιτέχνες που αντικατέστησαν τους μεγάλους ευεργέτες…. ο Θεός να αναπαύει αυτήν την… ψυχάρα…

….

“Ήταν Οκτώβριος του 1988.Εργαζόμουν ως σερβιτόρος σε ψαροταβέρνα στο πάρκο Τερψιθέας στην Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης.Ημουν φοιτητής της Θεολογικής του ΑΠΘ.

Τρίτη μέρα στη δουλειά και μπαίνει ο Βασίλης Καρράς με την παρέα του,όλοι αλάνια,για τσίπουρα.Αφου φάγανε και ήπιανε ζητούν λογαριασμό.

Τον πηγαίνω,Κύριε Καρρά 7000 δραχμές,η κάτι τέτοιο.

Ρε ψηλέ,πας καλά; Μας έσφαξες.

Πάω στο αφεντικό σαν βρεγμένη γάτα,το και το του λέω ο Καρράς.

Πες του να πα να γα...εί.

Μα,πως να το πω;

Αν δεν το πεις,σε απολυω.

Τι να κάνω,πάω.

Κύριε Καρρά το αφεντικό είπε το και το .

Σκάσανε στα γέλια όλοι τούς.Ρε ψηλέ ποιος είσαι;Είμαι φοιτητής Κύριε Καρρά,για το μεροκάματο,τι να κάνω; Σηκώνεται και λέει,όλοι απο 1000 δραχμές πορμπουαρ στον ψηλό μη σας γα...ω.

Καλά xριστουγεννα.»

Το θαύμα στο κελί 7

Το θαύμα στο κελί 7

Είναι ταινία, την είδα προχθές στο Νetflix.

Το χέρι πήγε μόνο του θαρρείς και κάποιος αόρατος μαγνήτης το τραβούσε. Δεν ήξερα τίποτα, δεν είχα ακούσει κανέναν να μιλά γι' αυτήν, δεν διάβασα καμιά κριτική πριν πατήσω το κλικ. Απλώς το πάτησα.

Η ταινία ξεκίνησε. Πολύ σύντομα δυσκολεύτηκα. Δεν αντέχω τη βία...

Κάτι όμως μέσα μου ψιθύριζε, κάνε λίγο υπομονή, θα δεις. Υπάκουσα στην εσωτερική φωνούλα που μετά από χρόνια έμαθα να εμπιστεύομαι.

Πρωταγωνιστής με νοητική στέρηση, μου έλεγε η φωνή, πού το ματαείδες αυτό;

Καθηλώθηκα. Κεραυνοβολήθηκα Παρέλυσα. Συγκλονίστηκα.

Όταν τελείωσε, με ένα τέλος τόσο πέρα από κάθε αυτονόητο και προσδόκιμο, δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Είχα μια ασυγκράτητη χαρά. Ήθελα να το φωνάξω σε όλον τον κόσμο. Μέσα στη νύχτα.

Δεν μπορούσα να χωνέψω πως ακόμα και σήμερα φτιάχνονται τέτοια αριστουργήματα που μπορούν να συναγωνιστούν τον Κουροσάβα, ταινίες που δονούν το σύμπαν...

Δεν έχω γράψει ποτέ για ταινία, κριτικός δεν είμαι κι ούτε θέλω να γίνω. Όποια κριτική όμως διάβασα εκ των υστέρων μου φάνηκε μέτρια και λίγη, θαρρείς και φοβούνται οι κριτικοί να ομολογήσουν πως εδώ πρόκειται για κυριολεκτικά για ένα θαύμα κινηματογραφικό...

Για μένα σ' αυτή την απόλυτα ιερή ταινία, την βαθιά χριστιανική και ανθρώπινη, και θεϊκή και αγγελική, ψηλαφούμε βήμα βήμα πώς ένας άγιος, δηλαδή ένας ταπεινός, αθώος και ανεξίκακος άνθρωπος μπορεί και αλλάζει τον κόσμο, δηλαδή τον αγιάζει. Γιατί τον κόσμο δεν τον αλλάζουν οι πολιτικές, οι πορείες και τα συνθήματα. Μόνο οι άγιοι το κάνουν.

Και ένα μικρό παιδί στο πλάι του αγίου είναι το μόνο που μπορεί να σηκώσει το βάρος αυτής της αγιότητας...

Τούρκικη ταινία, διασκευή Κορεατικής, πανανθρώπινη!

CINERAMEN.GR

cineramen.gr

Ο Αχτιδοϋφαντης στο 2ο Δημ. Σχ. Φιλυριυ 11/10/23

 Μια πανέμορφη μέρα ήταν η χθεσινή στο 2ο Δημοτικό Σχολείο του Φιλύρου και στα δύο τμήματα της Τρίτης τάξης. Τα παιδιά είχαν διαβάσει από τις ιστορίες του Καλλίστρατου την Πολιτεία των Αηδονιών και Το κόκκινο κορδόνι κι εγώ τους αφηγήθηκα τον Αχτιδοϋφαντή. Στο τέλος μοίρασαν τις ηλιαχτίδες τους σαν Ταχυδρόμοι του ήλιου σε παιδιά φτωχά, στα παιδιά των πολέμων, στα άρρωστα… στις δασκάλες τους, στους γονείς τους… Όταν τα ρώτησα αν θα μου δώσει κι εμένα καμιά ηλιαχτίδα ένα κοριτσάκι σήκωσε το χέρι και μου είπε πως τη δίνει σ’ εμένα.

Γιατί; Το ρώτησα.

Για να μην πεθάνετε ποτέ, απάντησε.

Μεγάλη συζήτηση ξεκίνησε γύρω από τον θάνατο. Είναι εντυπωσιακό πόσο απασχολεί τα παιδιά.

Εγώ, είπε ένα παιδί, θα ήθελα ο Αχτιδοϋφαντής να αναστήσει τους νεκρούς.

Μιλήσαμε τότε για τα ψέμματα και την αλήθεια, επειδή κάποια αγόρια από την αρχή είπαν πως τα παραμύθια λένε ψέμματα.

Κι εγώ τους ανέφερα τη φράση των Αρχαίων, ότι το παραμύθι είναι τα φτερά της αλήθειας. Τους εξήγησα γιατί η αλήθεια παραμένει αλήθεια όταν είναι κρυμμένη και περιμένει να την ανακαλύψουμε και πως έχει μεγάλη σημασία να είναι κρυμμένη. Προστατεύεται, παραμένει γνήσια, δεν αλλοιώνεται.

Στο τέλος μου χάρισαν ένα έργο γεμάτο αηδόνια και τις ζωγραφιές τους που τις έκανα κολιέ!

Ευχαριστώ ολόψυχα τις υπέροχες δασκάλες των παιδιών, την Αλεξία και τη Δροσούλα για την πρόσκληση! Ευλογημένες δασκάλες σαν κι αυτές να μεγαλώνουν όλα τα παιδιά μας!

Βρίσκω τη ζωή ωραία -Etty Hillesum

Βρίσκω τη ζωή ωραία.

Το πρωί, καθώς έκανα ποδήλατο στη Stadionkade, ρέμβαζα ατενίζοντας τον απέραντο ορίζοντα που ανοίγεται μπροστά σου από τις παρυφές της πόλης και ανάσαινα φρέσκο αέρα, στον ο­ποίο ακόμη δεν έχει μπει δελτίο. Παντού υπάρχουν πι­νακίδες που απαγορεύουν στους Εβραίους τις διαδρομές μέσα στη φύση. Πάνω, όμως, από τον στενό δρόμο στον οποίο ακόμη επιτρέπεται να κυκλοφορούμε απλώνεται ο απέραντος ουρανός. Δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτα, τίποτα πραγματικά. Μπορούν να δυσχεράνουν αρκετά τη ζωή μας, να μας στερήσουν κάποια υλικά αγαθά, μια κάποια εξωτερική ελευθερία κίνησης, αλλά εμείς οι ίδιοι στερούμε από τον εαυτό μας τις καλύτερες δυνάμεις μας, επειδή κρατούμε μια επιζήμια ψυχολογική στάση: Νιώθουμε κατατρεγμένοι, ταπεινωμένοι, καταπιεσμέ­νοι, νιώθουμε μίσος, κάνουμε τον καμπόσο για να κρύ­ψουμε τον φόβο μας. Έχουμε κάθε δικαίωμα να είμαστε, πότε πότε, θλιμμένοι και καταβεβλημένοι, από όλα αυ­τά στα οποία μας υποβάλλουν είναι ανθρώπινο και κατανοητό. Όμως, τα μεγαλύτερα δεινά τα προκαλούμε οι ίδιοι στον εαυτό μας.

Βρίσκω τη ζωή ωραία κι αισθάνο­μαι ελεύθερη. Έχω μέσα μου έναν ουρανό τόσο απέρα­ντο όσο το στερέωμα. Πιστεύω στον Θεό και πιστεύω στον άνθρωπο, τολμώ να το πω χωρίς ψευτοντροπές. Η ζωή είναι δύσκολη, αλλά δεν πειράζει. Παίρνεις στα σο­βαρά τον εαυτό σου, και τα υπόλοιπα έρχονται από μόνα τους. Το να δουλεύεις με τον εαυτό σου δεν είναι νοσηρός ατομικισμός. Η ειρήνη στον κόσμο θα είναι αληθινή μόνο αν κάθε άτομο την κατακτήσει εντός του, αν ξεριζώ­σει από μέσα του κάθε αίσθημα μίσους, είτε για μια φυ­λή είτε για έναν λαό, ή αν μετατρέψει αυτό το μίσος σε κάτι άλλο, ίσως ακόμη σε αγάπη. Ή μήπως ζητάω πολλά; Αυτή είναι, πάντως, η μοναδική λύση. Θα μπο­ρούσα να γεμίσω πολλές σελίδες με τέτοιες σκέψεις. Αυτό το κομμάτι αιωνιότητας που έχουμε μέσα μας μπορούμε να το εκφράσουμε τόσο καλά με μία λέξη όσο και με δέκα παχυλές πραγματείες. Είμαι μια ευτυχι­σμένη γυναίκα και πλέκω το εγκώμιο αυτής της ζωής —ναι, διαβάσατε καλά—, στο σωτήριο έτος 1942, το νιοστό έτος του πολέμου.

Etty Hillesum

* Μας το έστειλε ο π.Βασίλειος Χριστοδούλου

Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου - Τάσος Λειβαδίτης

 οι άνθρωποι κλαίνε στα κατώφλια, στις γωνιές των δρόμων, στα χωράφια

κλαίνε στα χαρακώματα, στα νοσοκομεία, έξω απ' τα ταμεία ανεργίας

δάκρυα δάκρυα

τα μάτια μας θα ζήσουνε και πέρα από το θάνατό μας

για να κλαίνε

| Τάσος Λειβαδίτης | Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου | Ποίηση τ.1 | εκδόσεις Μετρονόμος |

Συντροφιά στη νύχτα

Ξημερώνει Δευτέρα 4 Σεπτεμβρίου.

Δεν μπορώ να κοιμηθώ. Δεν ξέρω γιατί δεν μπορώ να κοιμηθώ.

Ίσως επειδή κοιμήθηκα δυο ώρες το μεσημέρι.

Ίσως επειδή μ’ αρέσει να σε βλέπω να κοιμάσαι.

Ίσως πάλι επειδή η καρδιά μου που ο ύπνος ησυχάζει είναι ήδη ήσυχη.

Κι όμως νομίζω πως δεν είναι τίποτα απ’ αυτά.

Είναι που η νύχτα άρχισε να μεγαλώνει.

Και είναι αβάσταχτο να μεγαλώνεις μονάχος.

Θέλεις μια συντροφιά. Κάποιον στο πλάι σου να μεγαλώνετε μαζί. Όταν είμαστε μαζί είναι λιγότερο οδυνηρό. Είναι σαν να μη μεγαλώνουμε πια. Σαν να σταματά ο χρόνος. Να καταργείται. Θαρρείς κι ο χρόνος αφορά αποκλειστικά τη μοναξιά και καθόλου τη συντροφικότητα. Βλέπεις όταν είμαστε μαζί τίποτα άλλο εκτός από το μαζί δεν έχει σημασία.

Βγαίνω στο μπαλκόνι να κρατήσω συντροφιά στη νύχτα.

Ανάβω ένα κερί, κοιταζόμαστε στα μάτια.

Μένουμε για ώρα σιωπηλές σαν γνώριμες από καιρό.

Ζούμε τη στιγμή. Ποιος ξέρει αν αύριο θα είμαστε πάλι μαζί…

Από το Νεπάλ στην Ελλάδα – κριτική παρουσίαση της Λίνας Θωμά στο βιβλίο της Βασιλικής Νευροκοπλή «Καληνύχτα, Μαρία» στην εφημερίδα Θεσσαλία.

«Πότε ένας ξένος γίνεται δικός σου;». Στην περιπέτεια επάνω του ταξιδιού, κάθε φυγή μοιάζει επιστροφή στο οικείο. Και το ξένο εξημερώνεται κι αυτό. Είναι το άγνωστο που οικειωνόμαστε, όταν οι δικοί μας άνθρωποι γίνονται ξένοι.

Με τέτοια ζητήματα καταπιάνεται, ανάμεσα στα άλλα, το μυθιστόρημα εφηβείας (διάπλασης -bildungsroman) της Βασιλικής Νευροκοπλή, το οποίο από το μικρό χωριό του δυτικού Νεπάλ μας μεταφέρει στην Ελλάδα, περνώντας τα σύνορα των κόσμων όπως τα σύνορα της ψυχής: Ακροπατώντας με διακριτικότητα στη χρυσή αχλή του ονείρου. Να είναι αυτή μια αντίσταση στη θηριωδία της πραγματικότητας; Το παιδί που εγκατέλειψε ο πατέρας του σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό κοντά στα σύνορα της Ινδίας και που αντιμετωπίζει τη βία της καθημερινότητας, τη χειραγώγηση και την απειλή, κρατάει βαθιά μέσα του μια χαραμάδα φως: Το χέρι βοήθειας ενός φίλου, τη σπίθα της αγάπης που μεταμορφώνεται. Μα πάνω απ’ όλα: Το σιγανό μουρμούρισμα της σκέψης που δίνει περιεχόμενο στην εσωτερική ζωή. Διότι το μικρό κορίτσι που μιλάει είναι σε ένα δεύτερο επίπεδο αφήγησης μια ηλικιωμένη κυρία, η γιαγιά του κοριτσιού το οποίο καταγράφει την ιστορία της μέσα από μικρές πινελιές σοφίας.

Η τεχνική αυτή του εγκιβωτισμού φέρνει στο προσκήνιο δύο ταυτόχρονες αφηγήσεις που περιπλέκονται και συνυπάρχουν. Ο κόσμος προβάλλεται τόσο μέσα από τα μάτια του παιδιού, όσο και μέσα από το βλέμμα του ενήλικου και η ευθύβολη αφέλεια διασταυρώνεται με την κατασταλαγμένη γνώση εναρμονισμένα. Μια συνήχηση που αποδίδει στο κείμενο καρπούς, εμπλουτίζοντας τον λόγο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, τα σύνθετα μεταφέρονται στον αναγνώστη με τον πιο απλό τρόπο, ενώ η αγριότητα της ζωής γίνεται χρήσιμη διδαχή και μαθητεία.

Το μυθιστόρημα διατρέχει απ’ άκρη σε άκρη η περιπέτεια. Με τον χαρακτηριστικό του εξωτισμό, τη δράση και τα απρόβλεπτα της πλοκής, μας φέρνει έναν απόηχο μυθιστορημάτων περιπέτειας της κλασικής λογοτεχνίας, μια γεύση από Pierre Loti, Charles Dickens, Hector Malot. Το εγκαταλειμμένο παιδί που έρχεται αντιμέτωπο με τον άγριο κόσμο, προσπαθώντας να χτίσει τη ζωή του από την αρχή γίνεται και εδώ θέμα μιας ιστορίας που συναρπάζει: Απρόοπτες συναντήσεις, αναπάντεχες εκπλήξεις, αναγνωρίσεις και ανατροπές πυροδοτούν την αφήγηση, ανανεώνοντας σε κάθε σελίδα το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Στο πλαίσιο αυτό, τα οικεία δείχνουν σιγά σιγά αλλότρια, καθώς το άγνωστο μεταφέρει στη μικρή ηρωίδα την πικρή του γνώση. Για να ξεφύγει από την ανανεούμενη απειλή γύρω της, θα χρειαστεί να περάσει από λογιών λογιών δοκιμασίες και να βρει μπροστά της αμετανόητους εχθρούς, αλλά και φίλους βοηθούς που θα τη στηρίξουν• τα λειτουργικά μοτίβα του παραμυθιού βρίσκουν, εδώ, την άμεση έκφρασή τους.

Ευρήματα όπως λ.χ. ο λόγος που διαδέχεται τη σιωπή όταν η ηρωίδα χάνει τη φωνή της, διατρέχουν ένα ψυχογραφικό βάθος. Οι χαρακτήρες ξεδιπλώνονται με συνέπεια και χάρη. Μέσα από το ασκημένο βλέμμα της συγγραφέως, η μελέτη τους γίνεται λειτουργία αφηγηματική. Η εύστοχη αυτή ψυχογραφική προσέγγιση πλάθει μοντέλα συμπεριφοράς διάφορων ανθρώπινων τύπων, αποφεύγοντας έξυπνα την παγίδα του διδακτισμού, που αποτελεί ένα ευαίσθητο σημείο του είδους της νεανικής λογοτεχνίας. Αντιθέτως, εδώ, ο διδακτισμός είναι έμμεσος, διακριτικός: Περισσότερο υποβάλλεται μέσα από τον γόνιμο προβληματισμό, παρά επιβάλλεται ως στοιχείο απαράβατης αρχής, λόγου χάρη.

Με το ίδιο σκεπτικό, αξιοσημείωτη είναι και η προσέγγιση των ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας του Νεπάλ, η ανάμειξη του βουδιστικού και ινδουιστικού στοιχείου, τα μικρά πορτρέτα του βραχμάνου ιερέα που λαμβάνει μέρος στη δράση έχοντας τον ρόλο του βοηθού, αλλά και τα αδέκαστα ήθη και έθιμα μιας αρχαϊκής κοινωνικής δομής που έρχεται να περιφρονήσει τα δικαιώματα του παιδιού ή της γυναίκας. Το αρχαίο έθιμο του τσαουπαντί για παράδειγμα, που απομονώνει τα κορίτσια στη διάρκεια της εμμηνόρροιας θέτοντας τη ζωή τους σε κινδύνους, αλλά και το θρησκευτικό έθιμο της ζωντανής θεότητας Κουμάρι, πέρα από το ανθρωπολογικό τους ενδιαφέρον έχουν και μια διάσταση βαρβαρότητας που δεν ευθυγραμμίζεται με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής. Η κριτική ματιά της αφηγήτριας δεν αφήνει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό• κάθε άλλο παρά εξιδανικευτική, υποθάλπει την τρυφερότητα μιας ευχής όπως την επιθυμία ενός ακριβού ονείρου. Η πραγμάτωση άλλωστε της επιθυμίας γίνεται στοίχημα του καθημερινού αγώνα.

Το μυθιστόρημα αυτό της Βασιλικής Νευροκοπλή νοηματοδοτεί το ταξίδι και το εμπλουτίζει μέσα από μια παράλληλη εσωτερική διαδρομή.

*Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη.

Εφημερίδα Θεσσαλία

20/08/23

https://e-thessalia.gr/apo-to-nepal-stin-ellada/?fbclid=IwAR1UoRnadlhZNJ2dpu5WcZZ_NlbLd5Jfo36lR-cth2pR7VhnmiVorclb4Hw

και στο περιοδικό "Περί Ου"

https://www.periou.gr/magdalini-thoma-vasiliki-nevrokopli-kalinychta-maria-ekd-livani-athina-2023-sel-246/ 

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ 21.7.1999 ΟΜΙΛΙΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΑΝΑΝΙΑ ΚΟΥΣΤΕΝΗ

Μητροπολίτης Νιγηρίας Αλέξανδρος (†) - ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

 Συμμετέχοντας στο πένθος για την εις Κύριον εκδημία του Μητροπολίτη Νιγηρίας Αλέξανδρου (†), το ιστολόγιό μας δημοσιεύει το κείμενο της ομιλίας του «Ιεραποστολή και Πολιτισμός» από το διεθνές συνέδριο «Εκκλησία και Πολιτισμός» που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου από τις 7 έως τις 10 Μαΐου 2009.

Σεβασμιώτατοι, ἀγαπητοί πατέρες, κυρίες καί κύριοι, 

Σᾶς μεταφέρω τόν Ἀναστάσιμο χαιρετισμό τῆς Ἐκκλησίας πού παροικεῖ στή Νιγηρία καί τήν ὁλόθερμη εὐχή της, ἡ ζωή σας νά εἶναι γεμάτη ἀπό ἀναστάσιμες ἐμπειρίες.

Εὐχαριστίες ἐκφράζω πρός τόν ἀδελφό Μητροπολίτη Δημητριάδος γιά τήν πρόσκληση νά συμμετάσχω στό συνέδριο αὐτό καί ἀπό καρδιᾶς τόν συγχαίρω γιά τήν θαυμαστή δουλειά πού ἐπιτελεῖται στό χῶρο αὐτό.

« Ἐγώ Ἰωάννης ὁ ἀδελφός ὑμῶν καί συγκοινωνός ἐν τῇ θλίψει καί βασιλείᾳ καί ὑπομονῇ ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ, ἐγενόμην ἐν τῇ νήσῳ τῇ καλουμένῃ Πάτμῳ διά τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί τήν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἐγενόμην ἐν Πνεύματι ἐν τῇ Κυριακῇ ἡμέρᾳ καί ἤκουσα φωνήν μεγάλην ὡς σάλπιγγος λεγούσης, ὅ βλέπεις γράψον εἰς βιβλίον καί πέμψον ταῖς Ἐκκλησίαις»[1].

Ξεκινῶ μέ αὐτούς τούς στίχους τῆς Ἀποκάλυψης γιατί σ’αὐτούς ἀνιχνεύω τό ξεκίνημα τῆς πορείας μου γιά τή δική μου «Πάτμο», τό χῶρο πού τολμῶ νά πῶ, μέ βεβαιότητα πιά, πώς ὁ Θεός  μοῦ ἀποκαλύφθηκε, ἀφοῦ πρῶτα φρόντισε μέσα ἀπό μιά ἐπώδυνη διαδικασία νά μέ ἀποδομήσει. Νά μοῦ γκρεμίσει κάθε αὐτονόητο, κάθε δεδομένο, καθετί πού θεωροῦσα ἱερό καί πού μέ περισσό θράσος νόμιζα πώς Ἐκεῖνος καί ἡ ἱστορία ἔβαλαν στούς ὤμους μου. Νά μέ ἀποδομήσει καί μέ αὐτά τά κομμάτια, μέ αὐτές τίς πέτρες νά μέ ξαναχτίσει ὅπως Ἐκεῖνος ἤθελε καί ὅπως ἐγώ ποτέ δέν θά φανταζόμουν. Μέ ἔφερε σέ ἐπίγνωση τοῦ τί σημαίνει « τοῖς πᾶσι γέγονα τά πάντα».[2] Ἰουδαῖος μέ τούς Ἰουδαίους, Ἕλληνας μέ τούς Ἕλληνες. Θά ἀποτολμοῦσα νά ἰσχυριστῶ, διακινδυνεύοντας διάφορους χαρακτηρισμούς, ὅτι τώρα πλέον γνωρίζω ὅτι σάν ἐπίσκοπος ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, πηγή καί νοηματοδότηση τῆς διακονίας μου εἶναι ἡ ἐκκλησιαστική μου ταυτότητα καί ὄχι οἱ διάφορες ἄλλες ταυτότητες πού μοῦ κληροδοτήθηκαν, οἱ ὁποῖες χωρίς νά καταργοῦνται, σχετικοποιοῦνται. Ἡ «κένωση» αὐτή, ὅσο ἐπώδυνα κι ἄν γίνεται, εἶναι καρπός ἐλευθερίας, ἀγαπητικοῦ ἀνοίγματος, ἀπόπειρα μετοχῆς στήν ἄλλη, τήν ὕψιστη κένωση, ἐκείνη πού θέλησε νά φτάσει μέχρις «μορφῆς δούλου»[3], μέχρι Σταυροῦ.

Νά γιατί αὐτοί οἱ στίχοι τῆς Ἀποκάλυψης μέ ἐκφράζουν. Τούς νιώθω σάν νά γράφτηκαν ἀπό μένα ἤ γιά μένα. Μέ σημάδεψαν καί χάραξαν μιά νέα ρότα στήν ἐκκλησιαστική μου πορεία, στήν «ὄντως Ζωή» μου. Ἐκείνη πού ὁδήγησε σέ μιά νέα πατρίδα ἤ καλύτερα στήν πραγματική πατρίδα. Κι ἄν ἀκόμα ὀδυνηρά κανείς κληθεῖ νά βιώσει τό «εἰς τά ἴδια ἦλθε, καί οἱ ἴδιοι αὐτόν οὐ παρέλαβον»[4], γι’ αὐτόν πάντα θά ἰσχύει ὅτι « τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καί τό πλήρωμα αὐτῆς, ἡ οἰκουμένη καί πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῆ»[5].

Θά ἀποτολμοῦσα νά ἰσχυριστῶ, διακινδυνεύοντας διάφορους χαρακτηρισμούς, ὅτι τώρα πλέον γνωρίζω ὅτι σάν ἐπίσκοπος ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, πηγή καί νοηματοδότηση τῆς διακονίας μου εἶναι ἡ ἐκκλησιαστική μου ταυτότητα καί ὄχι οἱ διάφορες ἄλλες ταυτότητες πού μοῦ κληροδοτήθηκαν, οἱ ὁποῖες χωρίς νά καταργοῦνται, σχετικοποιοῦνται. Ἡ «κένωση» αὐτή, ὅσο ἐπώδυνα κι ἄν γίνεται, εἶναι καρπός ἐλευθερίας, ἀγαπητικοῦ ἀνοίγματος, ἀπόπειρα μετοχῆς στήν ἄλλη, τήν ὕψιστη κένωση, ἐκείνη πού θέλησε νά φτάσει μέχρις «μορφῆς δούλου», μέχρι Σταυροῦ.

Ἡ φωνή τοῦ Κυρίου, «ὅ βλέπεις γράψον εἰς βιβλίον καί πέμψον ταῖς ἐκκλησίαις» εἶναι πού μέ ὁδήγησε σήμερα ἐδῶ, ὄχι γιά νά καταθέσω κάποια πραγματεία -μέ σωρεία παραπομπῶν καί διεκδίκηση αὐθεντίας- ἀλλά γιά νά σᾶς περπατήσω, νά σᾶς ξεναγήσω στή δική μου Πάτμο. Νά τή γνωρίσετε, νά τήν αἰσθανθεῖτε καί τοῦτο μέ τή βεβαιότητα ὅτι μπορεῖτε νά λιπάνετε τό ἔδαφός της, ἀλλά καί μέ τήν ἐλπίδα ὅτι, ἄν πράγματι τό θέλετε, ἤ τό ἀντέχετε, νά γευθεῖτε τούς καρπούς της. Εἶμαι ἐδῶ σάν συνεπίσκοπος καί συμπρεσβύτερος ναί, σάν συναγωνιστής καί συναγωνιῶν ναί, ἀλλά πάντα καί πρώτιστα σάν Ἀφρικανός. Γι’ αὐτό καί ὁ λόγος μου εἶναι ἀφηγηματικός, αὐτός πού ἐμεῖς χρησιμοποιοῦμε γιά νά ἐκφράσουμε ἀκόμα καί τίς πιό ὑψηλές ἔννοιες.

*****

Ὁ τόπος μου, ἡ Ἀφρική, εἶναι ἕνα κομμάτι τῆς Δημιουργίας. Φτιάχτηκε ἀπό τόν ἴδιο Θεό πού δημιούργησε κι ἐσᾶς. Τό Πνεῦμα Του, ὅπως καί στά μέρη σας, ἔφτιαξε ἀνθρώπους πού μιλοῦν, πού συνομιλοῦν, πού ἐπικοινωνοῦν μέ τούς δικές τους γλῶσσες, τούς δικούς τους κώδικες, διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας. Ἀνθρώπους πού γελοῦν, πού κλαῖνε, πού ἀγωνιοῦν, πού ἐκφράζουν τά συναισθήματά τους μέ τό λόγο, τήν μουσική, τό χορό, τή ζωγραφική μέ ὅλα αὐτά πού ὀνομάζετε τέχνη. Ἀνθρώπους πού ὀργανώθηκαν ἀπ’ ἀρχῆς σέ ὁμάδες μέ τίς δικές τους νόρμες, μέ τίς δικές τους ἠθικές ἀξίες -καί μέ ἀμέριστο σεβασμό πρός αὐτές- ἀνθρώπους πού δημιούργησαν κοινωνίες. Ἀνθρώπους πού σκέφτονται, πού διαλογίζονται, πού ἔχουν στάση ζωῆς, ἀνθρώπους μέ φιλοσοφία. Ἀνθρώπους πού διαφύλαξαν καί μετέδωσαν τά βιώματα καί τίς κατακτήσεις τῶν προγόνων τους ἀπό στόμα σέ στόμα, ἀπό γενιά σέ γενιά, μέ σεβασμό, συναίσθηση εὐθύνης καί εὐλάβεια. Ἀνθρώπους πού δημιούργησαν παράδοση. Μέ ἄλλα λόγια, ἀνθρώπους πού δημιούργησαν πολιτισμούς. Διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας, ἀλλά πάντως πολιτισμούς. Ἀνθρώπους πού πίστεψαν βαθιά σέ Θεό Πατέρα, Δημιουργό καί πού ἐξέφρασαν τήν πίστη τους μέ τόν δικό τους τρόπο, μέσα ἀπό τελετές-φορεῖς καί ἐκφραστές τοῦ δικοῦ τους ψυχικοῦ κόσμου, τῶν συναισθημάτων καί τῶν βιωμάτων τους. Ἀνθρώπους δηλαδή πού λάτρεψαν τό θεῖο, πού «λειτούργησαν» τό θεῖο πού «προσέφεραν», πού θυσίασαν, πού ἐξάγνισαν καί ἐξαγνίστηκαν μέσα ἀπό αὐτές. Ἀνθρώπους πού ἐναγώνια ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια τήν ἀπό καταβολῆς κόσμου κεκρυμμένη, ἔχοντες «τήν σεβάσμιον ἔννοιαν φυσικῶς αὐτοῖς ἐνυπάρχουσαν»[6]. Πρόδρομοι καί αὐτοί, τῆς ἀποκάλυψης πού ἔμελλε νά δοθεῖ , «ἔργῳ χριστιανοί»[7], ὅπως ὁ Ἰουστῖνος, ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς καί ὁ Εὐσέβιος Καισαρείας θεώρησαν ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔλαβαν «ἐναύσματα τινά τοῦ λόγου τοῦ θείου»[8]. Μέσα σ’ αὐτούς τούς ἀνθρώπους, μέσα σέ ὅλα αὐτά τά ἔργα τους, πνοή Θεοῦ.  Ἡ δόξα Του, οἱ ἄκτιστες ἐνέργειές Του πού ἀγκαλιάζουν κάθε μορφή ζωῆς καί ὕπαρξης καί « ἐν παντί ἔθνει ὀ φοβούμενος αὐτόν καί ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτός αὐτῷ ἐστί»[9].

Καί ἦλθε καί γιά ἐμᾶς «τό πλήρωμα τοῦ χρόνου». Ἄνθρωποι δικοί σας, ἀπό τί;ς πατρίδες σας ἔφτασαν στά μέρη μας. Βάναυσα ἀσέλγησαν πάνω στούς ἀνθρώπους μας, στήν ψυχή μας, σ’ ὅλα αὐτά πού μέσα στούς αἰῶνες δημιουργήσαμε καί πού μέ πολύ σεβασμό διαφυλάξαμε. Ἠρθαν γιά νά πάρουν ὅ,τι μποροῦσαν κι ὅπως μποροῦσαν. Μαζί τους εἶχαν καί μισσιονάριους πού μᾶς πρωτο-μίλησαν γιά κάποιον Θεό, ἄγνωστο σέ ἐμᾶς, πού εἶπαν πώς εἶναι ὁ ἀληθινός Θεός καί στόν ὁποῖο μᾶς κάλεσαν νά πιστέψουμε. Ἦρθαν καί μαζί τους ἔφεραν διαφορετικές παραδόσεις, διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης.

Ὁ τόπος μου, ἡ Ἀφρική, εἶναι ἕνα κομμάτι τῆς Δημιουργίας. Φτιάχτηκε ἀπό τόν ἴδιο Θεό πού δημιούργησε κι ἐσᾶς. Τό Πνεῦμα Του, ὅπως καί στά μέρη σας, ἔφτιαξε ἀνθρώπους πού μιλοῦν, πού συνομιλοῦν, πού ἐπικοινωνοῦν μέ τούς δικές τους γλῶσσες, τούς δικούς τους κώδικες, διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας. Ἀνθρώπους πού γελοῦν, πού κλαῖνε, πού ἀγωνιοῦν, πού ἐκφράζουν τά συναισθήματά τους μέ τό λόγο, τήν μουσική, τό χορό, τή ζωγραφική μέ ὅλα αὐτά πού ὀνομάζετε τέχνη […] Μέ ἄλλα λόγια, ἀνθρώπους πού δημιούργησαν πολιτισμούς. Διαφορετικούς ἀπό τούς δικούς σας, ἀλλά πάντως πολιτισμούς. Ἀνθρώπους πού πίστεψαν βαθιά σέ Θεό Πατέρα, Δημιουργό καί πού ἐξέφρασαν τήν πίστη τους μέ τόν δικό τους τρόπο, μέσα ἀπό τελετές-φορεῖς καί ἐκφραστές τοῦ δικοῦ τους ψυχικοῦ κόσμου, τῶν συναισθημάτων καί τῶν βιωμάτων τους. Ἀνθρώπους δηλαδή πού λάτρεψαν τό θεῖο, πού «λειτούργησαν» τό θεῖο πού «προσέφεραν», πού θυσίασαν, πού ἐξάγνισαν καί ἐξαγνίστηκαν μέσα ἀπό αὐτές. Ἀνθρώπους πού ἐναγώνια ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια τήν ἀπό καταβολῆς κόσμου κεκρυμμένη, ἔχοντες «τήν σεβάσμιον ἔννοιαν φυσικῶς αὐτοῖς ἐνυπάρχουσαν»

Τέλος, πολύ καθυστερημένα ἤρθατε κι ἐσεῖς οἱ ὀρθόδοξοι στά μέρη μας φέρνοντας αὐτό πού εἴδατε, αὐτό πού ἀκούσατε καί αὐτό πού τά χέρια σας ψηλάφισαν[10]. Τήν «ὄντως Ἀλήθεια». Ἕνα Θεό σαρκωμένο στό χρόνο καί στό χῶρο. Σέ συγκεκριμμένο χῶρο καί χρόνο, σέ δεδομένο ἱστορικό καί πολιτιστικό πλαίσιο. Καί πιστέψαμε σ’ Αὐτόν, στό Σταυρό Του, στήν Ἀνάστασή Του, στή νίκη Του πάνω στό θάνατο, στή ζωή πού ξεπήδησε μέσα ἀπό τόν Τάφο Του, σάν τά ποτάμια πού ὁρμητικά πηγάζουν ἀπό τά βουνά μας καί πού ξεδιψοῦν καί ἀνακαινίζουν τούς στεγνωμένους ἀπό τόν καυτό ἥλιο τῆς ἐρήμου ἀνθρώπους, ἀλλά καί τήν κτίση ὅλη.

Καί εἴμαστε ὄντως εὐγνώμονες γιά ὅ,τι μᾶς φέρατε, γιά ὅ,τι μᾶς μεταδώσατε. Κι ἄν εἴμαστε σήμερα ἐδῶ μαζί σας, ἡ Ἐκκλησία πού παροικεῖ στή Νιγηρία στό πρόσωπό μου, εἶναι γιατί κάποτε, ἔστω καί καθυστερημένα θυμηθήκατε τήν ξεχασμένη ἐντολή «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη»[11]. Πῶς νά λησμονήσει κανείς ἐκείνους τούς λίγους, τή μιά χούφτα ἀνθρώπων πού πρῶτοι τόλμησαν μιά ἡρωική «ἔξοδο» καί ἀφέθηκαν στή μεγάλη περιπέτεια τοῦ Θεοῦ, πού ἀνταποκρίθηκαν στήν πρόκλησή Του «ἔξελθε ἐκ τῆς γῆς σου καί ἐκ τῆς συγγενείας σου καί ἐκ τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου καί δεῦρο εἰς τήν γῆν ἥν ἄν σοι δείξω…καί ἐνευλογηθήσονται ἐν σοί πᾶσαι αἱ φυλαί τῆς γῆς»[12]. Καί τώρα πιά μαζί ἕνα σῶμα, Σῶμα Χριστοῦ, κοινωνοί τοῦ «ἑνός ἄρτου καί τοῦ ἑνός ποτηρίου», συμμέτοχοι στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

*****

Ἦρθε ὅμως τώρα ἡ σειρά μας νά κηρύξουμε στούς δικούς μας ἀνθρώπους, τούς ἐγγύς ἀλλά καί μακράν τῆς Ἀλήθειας εὑρισκόμενους. Νά φανερώσουμε στό ἐδῶ καί τώρα, στίς συντεταγμένες τοῦ δικοῦ μας πολιτισμοῦ, τήν Ἐκκλησία. Δηλαδή τήν παρατεινόμενη στούς αἰῶνες συνέχεια τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Θεοῦ, τήν πρόσληψη τοῦ κτιστοῦ στόν τρόπο ὕπαρξης τοῦ ἀκτίστου. Ἄν λοιπόν ἡ Ἐκκλησία, ὅπως πιστεύουμε, εἶναι Σῶμα Χριστοῦ ἤ ὁ Χριστός παρατεινόμενος στούς αἰῶνες, τοῦτο σημαίνει ὅτι ὁ Χριστός εἶναι παρών στήν ἱστορία, ἔχει σάρκα «ὁ λόγος σάρξ ἐγένετο καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν»[13]. Ὁ ἴδιος θέλει «νάπραγματώνεται τό μυστήριο τῆς σάρκωσής Του πάντα καί παντοῦ»[14]. Ἄν δεχτοῦμε τήν ἀλήθεια αὐτῶν τῶν λόγων, τότε συμπεραίνουμε ἀβίαστα καί ἀναντίρρητα, ὅτι ἡ Ἀλήθεια καί ἡ Ζωή, ὁ Χριστός, ἡ Ἐκκλησία Του, πρέπει νά ἐνδύονται κάθε στιγμή τήν πολιτιστική σάρκα τοῦ κόσμου, τά οὐσιώδη τοῦ κάθε λαοῦ. Ἡ φλόγα τῆς Πεντηκοστῆς, πού καταργεῖ γλωσσικά, ἐθνικά καί πολιτιστικά σύνορα, συνεχίζει νά καίει. Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό εἶναι μιά Πεντηκοστή. Εἶναι μιά νέα παρουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού δέν ἀνήκει ἀποκλειστικά καί προνομιακά  σ’ ἕνα πολιτισμό, σ’ ἕνα λαό καί στούς ἐκφραστές του.

Τό ὅτι τό Εὐαγγέλιο ἐνδύεται τή σάρκα τοῦ κόσμου σημαίνει ὅτι ὄχι μόνο δέν ἀπορρίπτει κανένα πολιτισμό ἐκ προοιμίου, ἀλλά μπολιάζεται στόν ὑπάρχοντα μέ σκοπό τή μεταμόρφωση, τή χριστοποίηση, τήν ἐκκλησιαστικοποίησή του. Γιατί ὅ,τι δέν προσλαμβάνεται, ὅ,τι δέν θεραπεύεται, δέν σώζεται. Ναί, ὑπάρχουν στοιχεῖα πού δέν  μποροῦν νά κρατηθοῦν, νά ἀντέξουν τό φῶς τοῦ  εὐαγγελίου, γιατί περικλείουν θάνατο καί ἐμεῖς μιλᾶμε γιά Ἀνάσταση, γιά Ζωή. Αὐτά τά στοιχεῖα πρῶτοι ἐμεῖς ἀπορρίπτουμε μέ ὅποιο κόστος αὐτό μπορεῖ νά σημαίνει. 

Ἐσεῖς ζεῖτε ἐν Χριστῷ, ὅπως τουλάχιστον ἰσχυρίζεσθε, γιά κοντά 2000 χρόνια. Χτίσατε ἕνα μεγάλο οἰκοδόμημα. Θεολογήσατε, ὑμνήσατε, λατρέψατε, δημιουργήσατε τέχνη. Στήν πορεία αὐτή καί ἐσεῖς χρησιμοποιήσατε στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ σας: κατηγορίες σκέψης καί ἐκφράσεις ἄγνωστες στή βιβλική γλώσσα γιά νά μιλήσετε περί Θεοῦ ( ὁ Λόγος τοῦ Ἰωάννη, τό ὁμοούσιον τῶν Πατέρων), συμβολισμούς καί στοιχεῖα στή λατρεία σας παρμένα ἀπό τή λατρευτική πρακτική τῶν προγόνων σας κ.λπ. Τά πήρατε, τά μεταμορφώσατε, συνθέσατε, δημιουργήσατε, ὄχι πάντα εὔκολα.

Τό ὅτι τό Εὐαγγέλιο ἐνδύεται τή σάρκα τοῦ κόσμου σημαίνει ὅτι ὄχι μόνο δέν ἀπορρίπτει κανένα πολιτισμό ἐκ προοιμίου, ἀλλά μπολιάζεται στόν ὑπάρχοντα μέ σκοπό τή μεταμόρφωση, τή χριστο-ποίηση, τήν ἐκκλησιαστικοποίησή του. Γιατί ὅ,τι δέν προσλαμβάνεται, ὅ,τι δέν θεραπεύεται, δέν σώζεται. Ναί, ὑπάρχουν στοιχεῖα πού δέν  μποροῦν νά κρατηθοῦν, νά ἀντέξουν τό φῶς τοῦ  εὐαγγελίου, γιατί περικλείουν θάνατο καί ἐμεῖς μιλᾶμε γιά Ἀνάσταση, γιά Ζωή. Αὐτά τά στοιχεῖα πρῶτοι ἐμεῖς ἀπορρίπτουμε μέ ὅποιο κόστος αὐτό μπορεῖ νά σημαίνει. 

Σήμερα εἴμαστε μπροστά σέ μιά νέα πραγματικότητα. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ἔχει ἀνοιχτεῖ στήν οἰκουμένη. Σ’ αὐτήν ἀνήκετε καί ἐσεῖς, ὅπως ὅμως καί ἐμεῖς ἀλλά καί Ἀσιάτες, Ἐσκιμῶοι, Λατινο-αμερικάνοι καί τόσοι ἄλλοι. Εἴμαστε θιασῶτες μιᾶς ἀλλαγῆς, τῆς μετατόπισης τοῦ κέντρου βάρους τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπό τήν ταχύτατα ἀποχριστιανοποιούμενη Δύση στίς χῶρες πού ἐσεῖς καλεῖτε Τρίτο Κόσμο. Ἕνα κόσμο πού ἔχοντας πρόσφατα βγεῖ ἀπό τή δαιμονική κυριαρχία τῆς ἀποικιοκρατίας, προσπαθεῖ νά ἀνασυνταχθεῖ, νά ξαναβρεῖ -στό βαθμό πού γίνεται- τήν κλεμμένη του ταυτότητα, νά στηριχθεῖ στίς δικές του ἐσωτερικές δυνάμεις γιά νά προχωρήσει.

Τό γεγονός αὐτό, σέ συνδυασμό, στήν περίπτωσή μας, μέ τήν ὀρθή καί χωρίς προκαταλήψεις καί ἐνδοιασμούς ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου, καθιστᾶ ἐπιτακτική τήν ἀνάγκη νέας σάρκωσης τῆς Ἐκκλησίας, ἐπανέκφρασής της μέ τίς κατηγορίες σκέψεις τίς δικές μας.  Ἦρθε νομίζω ἡ ὥρα, νά προχωρήσουμε στή δημιουργία μιᾶς πραγματικά Ἀφρικανικῆς Ἐκκλησίας, χωρίς τοῦτο νά σημαίνει ἀπομάκρυνση ἀπό τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τήν Ἀλήθεια, ἀπό τό Εὐαγγέλιο. Ἀλλά πού μπορεῖ -καί πρέπει- νά σημάνει τη  μετακίνηση ἀπό τούς εἰσαγόμενους τρόπους ἔκφρασης αὐτῆς τῆς πίστης, τῆς Ἀλήθειας, τοῦ Εὐαγγελίου.  Πολλοί ἀντιδροῦν σ’ αὐτή τή σκέψη, ἄλλοι παραμένουν ἐπιφυλακτικοί καί σκεπτικοί. Θά συμφωνήσω ὅτι τό ἐγχείρημα, κυρίως σέ ἐπίπεδο ἐπανέκφρασης τῆς Θεολογίας, εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο καί ριψοκίνδυνο. Ὅμως δέν μποροῦμε σέ θεωρητικό ἐπίπεδο νά ἀντιλαμβανόμαστε αὐτή τήν ἀνάγκη καί στή συνέχεια νά ἀντιστεκόματε στήν ἀνανεωτική, γεμάτη φρεσκάδα πνοή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού θέλει καί ἀναζητᾶ νέες σαρκώσεις.

*****

Κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς εἶναι ἡ λατρεία μας. Πάρα πολλά θά μποροῦσα νά σᾶς πῶ στό σημεῖο αὐτό, ὅμως ὁ χρόνος δέν μοῦ τό ἐπιτρέπει. Ἁπλά δύο σκέψεις νά ἐκφράσω ἐπιθυμῶ.

Ὁ τρόπος τῆς λατρείας μας, ὅ,τι ἐμεῖς σήμερα χρησιμοποιοῦμε εἶναι ἐνδύματα τῆς δικῆς σας πολιτιστικῆς γκαρνταρόμπας. Ὅλα δικά σας: ἀρχιτεκτονική, ζωγραφική, ὑμνογραφία, μουσική, ἄμφια, ἀκολουθίες, εὐχές, συμβολισμοί, στάσεις, τά πάντα δικά σας. Γιά ποιά σάρκωση μποροῦμε λοιπόν νά μιλᾶμε ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι τῆς Ἀφρικῆς σήμερα;

Εἴμαστε θιασῶτες μιᾶς ἀλλαγῆς, τῆς μετατόπισης τοῦ κέντρου βάρους τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀπό τήν ταχύτατα ἀποχριστιανοποιούμενη Δύση στίς χῶρες πού ἐσεῖς καλεῖτε Τρίτο Κόσμο. Ἕνα κόσμο πού ἔχοντας πρόσφατα βγεῖ ἀπό τή δαιμονική κυριαρχία τῆς ἀποικιοκρατίας, προσπαθεῖ νά ἀνασυνταχθεῖ, νά ξαναβρεῖ -στό βαθμό πού γίνεται- τήν κλεμμένη του ταυτότητα, νά στηριχθεῖ στίς δικές του ἐσωτερικές δυνάμεις γιά νά προχωρήσει. Τό γεγονός αὐτό, σέ συνδυασμό, στήν περίπτωσή μας, μέ τήν ὀρθή καί χωρίς προκαταλήψεις καί ἐνδοιασμούς ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου, καθιστᾶ ἐπιτακτική τήν ἀνάγκη νέας σάρκωσης τῆς Ἐκκλησίας, ἐπανέκφρασής της μέ τίς κατηγορίες σκέψεις τίς δικές μας. 

Ποιά ἀπό τά στοιχεῖα τοῦ ἤ τῶν ἐπιμέρους πολιτισμῶν μας χρησιμοποιοῦνται σάν ἔνδυμα τῆς δικῆς μας Ἐκκλησίας;

Γιατί ἡ ἀφρικανική Ἐκκλησία δέν μπορεῖ νά ἔχει τόν δικό της λειτουργικό τύπο, ἔκφραση τῆς δικιᾶς της ψυχῆς; Δέν εἶχε στό παρελθόν ἤ μήπως εἶναι κάτι τό αἱρετικό ἡ δημιουργία νέων λειτουργικῶν τύπων;

Γιατί θά πρέπει ἐσαεί νά χρησιμοποιεῖται ἡ, ὄντως θαυμάσια, ὑμνογραφία πού παράχθηκε στούς προηγούμενους αἰῶνες, ἀλλά τόσο ἀπομακρυσμένη ἀπό τήν ψυχή μας, τήν καρδιά μας;

Γιατί ἡ βυζαντινή ἤ ρώσικη μουσική πρέπει νά εἶναι ἡ μουσική τῶν συνάξεών μας; Μᾶς ἐκφράζει; Μιλάει στήν καρδιά μας ἤ ἡ ψυχή μας μπορεῖ νά ἐκφραστεῖ μέσα ἀπό αὐτή;

Γιατί νά εἰσάγουμε κρασί γιά τή Θεία Εὐχαριστία ἀπό τήν Ἑλλάδα, ὡς τό πρέπον; Καί ποῦ εἶναι ἡ προσφορά τῶν δώρων μας, τῶν δικῶν μας δώρων, αὐτῶν πού τά δικά μας χέρια κόπιασαν καί ἔφτιαξαν γιά νά ἀντιπροσφέρουν στόν Δημιουργό τους; Καί τί θά γίνει ἐάν ἐμεῖς δέν παράγουμε κρασί καί παράγουμε ἄλλα προιόντα;

Γιατί στίς ἐξόδιες καί τίς ἐπιμνημόσυνες ἀκολουθίες μας, δέν μποροῦμε νά πάρουμε στοιχεῖα ἀπό τήν παραδοσιακή μας σχέση τιμῆς τῶν νεκρῶν, τῶν προγόνων μας; Ἡ σπονδή στούς τάφους τῶν νεκρῶν καί σέ μνήμη τους θεωρεῖται ἀπό ἐσᾶς εἰδωλολατρική συνήθεια. Ἡ παράταξη ἀγημάτων καί οἱ τελετές σας μπροστά σέ μία πλάκα, σέ ἕνα ἄγαλμα, στόν ἄγνωστο στρατιώτη, δέν εἶναι μιά ἄλλη σπονδή;

Γιατί ἡ εὐλογία τοῦ Γάμου, νά ἀγνοεῖ στοιχεῖα τοῦ δικοῦ μας παραδοσιακοῦ ἀφρικανικοῦ γάμου; Δέν θά μποροῦσε ὁ παραδοσιακός γάμος νά μετεξελιχθεῖ σέ ἀκολουθία ἐκκλησιαστική; Τό κοινό ποτήριο, ἡ μετάληψη ἀπό κρασί, ἀπό φοινικόκρασο εἶναι τό ἀποκορύφωμά του, ἡ ἐπίκληση τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ (τοῦ θείου) στή ζωή τοῦ ζευγαριοῦ εἶναι ἀναφαίρετο στοιχεῖο του. Ἄς σταματήσω ὅμως  ἐδῶ.

Τελειώνοντας, καθώς βλέπω τά πρόσωπά σας, ἐπιτρέψτε μου νά κάνω ἕνα προσωπικό σχόλιο. Εἶστε ἄνθρωποι χαρισματικοί. Ὁ Θεός σᾶς προίκισε μέ γρήγορο νοῦ, σώφρονα λογισμό, λόγο ζωντανό, μέ ἔμπνευση, μέ δημιουργικότητα, μέ πίστη βαθιά, μέ ἀγάπη γιά Ἐκεῖνον καί τήν Ἐκκλησία Του, μέ ταπείνωση καί ἁπλότητα. Δῶστε μας τά τάλαντά σας. « Διαβάντες εἰς τήν οἰκουμένην βοηθήσατε ἡμῖν». Αὐτό πού εἶστε, αὐτό πού κάνετε, αὐτό πού λέτε καί γράφετε, συνειδητοποιεῖστε ὅτι δέν εἶναι δικό σας ἐπίτευγμα, δική σας κατάκτηση. Εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μήν φοβᾶστε νά τό ἀναγνωρίσετε. Ἀνοιχτῆτε στίς προσκλήσεις καί προκλήσεις τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἱστορίας. Ἀφουγκραστεῖτε «τί τό Πνεῦμα λαλεῖ ταῖς Ἐκκλησίαις» σήμερα, ἐδῶ καί τώρα!

Δέν θά διστάσω νά πῶ ὅτι πλέον ἀσφυκτιοῦμε κάτω ἀπό τήν πίεση αὐτῆς τῆς εἰσαγόμενης παράδοσης. Μιᾶς παράδοσης πού εἶναι σεβαστή κατά πάντα καί πού πρέπει βαθιά νά μελετηθεῖ ἀπό ἐμᾶς, καθώς θά προχωροῦμε στή δικιά μας σύνθεση. Γιατί ἐμεῖς θά προχωρήσουμε παρά πέρα. Γιατί δέν θά ἀφήσουμε, ὅπως ἤδη εἶπα, τή φλόγα τῆς Πεντηκοστῆς νά σβήσει, ἀλλά θά διακινδυνεύσουμε ἀκόμα καί νά «καοῦμε» ἀρκεῖ μέσα ἀπό τίς δικές μας στάχτες νά γεννηθεῖ μιά πραγματικά Ἀφρικανική Ἐκκλησία. Καί πρέπει νά τό κάνουμε γιά νά μπορέσουμε, τήν κρίσιμη ὥρα, μπροστά στό Θρόνο τοῦ Θεοῦ στή νέα Ἱερουσαλήμ τῶν ἐσχάτων καί ἐμεῖς, μαζί μέ ὅλα τά ἔθνη, νά προσκομίσουμε τά δικά μας πλούτη, κατά τό λόγο τῆς Ἀποκάλυψης [15].

*****

Τελειώνοντας, καθώς βλέπω τά πρόσωπά σας, ἐπιτρέψτε μου νά κάνω ἕνα προσωπικό σχόλιο. Εἶστε ἄνθρωποι χαρισματικοί. Ὁ Θεός σᾶς προίκισε μέ γρήγορο νοῦ, σώφρονα λογισμό, λόγο ζωντανό, μέ ἔμπνευση, μέ δημιουργικότητα, μέ πίστη βαθιά, μέ ἀγάπη γιά Ἐκεῖνον καί τήν Ἐκκλησία Του, μέ ταπείνωση καί ἁπλότητα. Δῶστε μας τά τάλαντά σας. « Διαβάντες εἰς τήν οἰκουμένην βοηθήσατε ἡμῖν». Αὐτό πού εἶστε, αὐτό πού κάνετε, αὐτό πού λέτε καί γράφετε, συνειδητοποιεῖστε ὅτι δέν εἶναι δικό σας ἐπίτευγμα, δική σας κατάκτηση. Εἶναι ἔργο τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μήν φοβᾶστε νά τό ἀναγνωρίσετε. Ἀνοιχτῆτε στίς προσκλήσεις καί προκλήσεις τοῦ Θεοῦ καί τῆς ἱστορίας. Ἀφουγκραστεῖτε «τί τό Πνεῦμα λαλεῖ ταῖς Ἐκκλησίαις» σήμερα, ἐδῶ καί τώρα!

Ὁ λόγος σας νά ἐκφράσει τίς ἀγωνίες τῶν νέων Ἐκκλησιῶν. Ἡ πέννα σας νά καταγράψει τούς προβληματισμούς μας. Τά βήματά σας νά χαράξουν τούς νέους δρόμους τῆς θεολογίας τοῦ αὔριο. Ἴσως νά κατηγορηθεῖτε, ἴσως νά κατηγορηθοῦμε, γιά νεωτερισμό.  Μή λησμονεῖτε τό λόγο Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου: «νεωτεριστές ἀποκαλοῦν οἱ θρασεῖς τούς συνετούς»[16].

---

[1] Ἀποκ.1, 9-12

[2] Κορ.Α, 9,22

[3] Φιλιπ. 2,7

[4] Ἰωάννης 1,11

[5] Ψαλμ 23,1

[6] Εὐσέβιος Καισαρείας, Εὐαγγελική Προπαιδεία, Β,8,13, ΒΕΠΕΣ, 25, σελ.207

[7] Τοῦ αὐτοῦ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, Α,4,6,  ΒΕΠΕΣ, 59, σελ.227

[8] Κλήμης Ἀλεξανδρεύς, Στρωματεῖς, 6,7, ΡG 9,281

[9] Πράξεις 10: 35

[10] Ἰωάννου Α΄ Ἐπιστολή 1:1

[11] Ματθαῖος 28:19

[12] Γένεσις 12:1-4

[13] Ἰωάννης 1:14

[14] Μάξιμος Ὁμολογητής, Περί διαφόρων ἀποριῶν, ΡG 91 1084 C-D

[15] Ἀποκάλυψη 21: 24-26

[16] Γρηγόριος Νανζιανζηνός, Ἔπη περί τόν ἐαυτοῦ βίον, ΡG 37, 1152

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Βουλγαράκης Ἠλίας, Ἱεραποστολή Μεθόριος Χριστιανισμοῦ καί Ἑλληνισμοῦ, Μαίστρος, Ἀθήνα, 2007
2. Βουλγαράκης Ἠλίας, Ἱεραποστολή, Δρόμοι καί Δομές, Ἁρμός, Ἀθήνα, 1989
3. Γιαννουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Ἱεραποστολή στά ἴχνη τοῦ Χριστοῦ, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα, 2007
4. Γιαννουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα, 2009
5. Γιανουλᾶτος Ἀναστάσιος, Ἀρχιεπίσκοπος Τιράνων καί πάσης Ἀλβανίας, Παγκοσμιότητα καί Ὀρθοδοξία,Ἀκρίτας, Ἀθήνα, 2000
6. Παπαθανασίου Θανάσης, Ἡ Ἐκκλησία γίνεται ὅταν ἀνοίγεται, Ἐν πλῷ, Ἀθήνα 2008.
7. Παπαθανασίου Θανάσης, Ἱεραποστολή μέ τόν τρόπο τοῦ Χριστοῦ, Πάντα τά Ἔθνη, τεῦχος 93, Ἀθήνα, 2005.
8. Παπαθανασίου Θανάσης, Συμφιλίωση: ἡ μείζων σύγκρουση τήν ἐποχή τῆς μετανεωτερικότητας. Ὀρθόδοξη συμβολή σέ ἕναν ἱεραποστολικό διάλογο, ΠΣΕ, Ἀθήνα 2005.
9. Παπαθανασίου Θανάσης, Μόνο μέ ψωμί;Μόνο μέ κρασί; Σύναξη τεῦχος 105, Ἀθήνα, 2008
10. Παπαθανασίου Θανάσης,Ἱεραποστολή καί φύση τῆς Ἐκκλησίας ,Σύναξη, τεῦχος 78, Ἀθήνα, 2001
11. Πατρῶνος Γεώργιος, Τό βαθύτερο νόημα τῆς Ἱεραποστολῆς, στό Ἐκκλησία καί Κόσμος τοῦ ἰδίου, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2002
12. Πατρῶνος Γεώργιος, Ἱεραποστολή καί Λειτουργική Ἐσχατολογία,στό Ἐκκλησία καί Κόσμος τοῦ ἰδίου, Ἀποστολική Διακονία, Ἀθήνα 2002
13.  Duraisingh Christopher, Christian Mission in a Pluralistic World, στόν συλλογικό τόμο The Orthodox Churches in a Pluralistic World-An Ecumenical Conversation, ed. Emm. Klapsis, published by WCC/HC, 2004
14.  Hearne Brian, Christology is basic to Inculturation, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba publications, Kenya, 1978
15.  Hillman Eugene, Missionary approach to African Cultures, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978
16. Klapsis Emmanuel, Gospel and Cultures, στόν τόμο Orthodoxy in Conversation, published by WCC/HC , 2000
17.  Meyendorf John Rev, Christ as Word Gospel and Culture, International Review of Mission, No 294, 1985
18. Okure Teresa, Inculturation, Biblical/Theological bases, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978
19.  Papathansiou Thanasis, A consequence or, perhaps, a presupposition of catholicity?, στό βιβλίο τοῦ συγγραφέα Future, the background of History; Essays on Church Mission in an age of Globalization, Alexander Press, Montreal, Canada, 2005
20.  Sapong Peter,  Emphasis on Africanizing Christians, στόν συλλογικό τόμο Inculturation of Christianity in Africa, AMECEA, Gaba Publications, Kenya, 1978

---

Ο Μητροπολίτης Νιγηρίας, Αλέξανδρος Γιαννίρης (1960-2023) υπήρξε πτυχιούχος της Γεωπονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1983) και της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ (1994), ενώ χειροτονήθηκε διάκονος και εν συνεχεία πρεσβύτερος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας το 1988. Υπηρέτησε για σειρά ετών στην Μητρόπολη Ιωαννουπόλεως και Πρετορίας και, το 1997, διορίστηκε Διευθυντής του Ιδιαιτέρου Πατριαρχικού Γραφείου. Την ίδια χρονιά εξελέγη και χειροτονήθηκε Επίσκοπος και εν συνεχεία Μητροπολίτης Νιγηρίας, με την οποία Νιγηρία ανέπτυξε έναν έντονο δεσμό, αντιμετωπίζοντας την όχι μόνο ως τόπο της διακονίας του αλλά και ως πατρίδα του.

Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική σελίδα του κυρού Αλέξανδρου στο Φέισμπουκ.

https://www.polymerwsvolos.org/2023/07/05/ierapostoli-kai-politismos/

Αγιότητα - Τάσος Λειβαδίτης

Ημερολόγιο ήσυχο στον τοίχο, 

μια ημερομηνία 

κι οι άγιοι σιωπηλοί, χλωμοί κι αναμάρτητοι, 

σημειωμένοι μόνο με το μικρό τους όνομα, 

όπως τους φώναζε η μητέρα τους.

Kύριε, κανείς δεν ήθελε να μεγαλώσει.

 Τάσος Λειβαδίτης

* Μας το έστειλε ο π.Βασίλειος Χριστοδούλου

Γιορτή της Μητέρας

 

Δεν υπάρχουν λέξεις άγιες ούτε και καταραμένες. Εμείς τους δίνουμε νόημα και υπόσταση. Όταν εξυμνείται η έννοια της Μάνας, για ποια Μάνα μιλούμε; Αν πίσω από την ιδιότητα δεν φανερωθεί ένα συγκεκριμένο πρόσωπο που τελειοποίησε αυτή την ιδιότητα, η ιδιότητα μένει  μετέωρη σαν ένα κομμάτι πανί που αν δεν στερεωθεί σε μια συγκεκριμένη βάρκα δεν θα μας πάει πουθενά.

Η εμπειρία αιώνων της ανθρωπότητας απέδειξε πως η Μάνα δεν είναι ένα «κατά φύση» τέλειο πλάσμα. «Κατά φύση» αναμφισβήτητα κυοφορεί τη νέα ζωή, πράγμα κι αυτό ανέφικτο χωρίς τη συνδρομή του άντρα -μέχρι πρότινος τουλάχιστον. Το κατά φύσιν όμως δεν αρκεί για να σου χαρίσει την πληρότητα της τελείωσης ή την εξιδανίκευση της ιδιότητάς σου. 

Υπήρξαν και υπάρχουν μανάδες που δεν θέλουν τα παιδιά τους. Μανάδες που αρνούνται τις επιλογές των παιδιών τους -άρα και τα ίδια. Μανάδες που τα ευνουχίζουν με την υπερπροστασία τους, που τα χειραγωγούν, τα εκδικούνται, τα παρατούν ή τα πουλούν, τα κακοποιούν ή συναινούν στην κακοποίησή τους…

Δεν είναι μανάδες αυτές; Βεβαίως και είναι. Είναι από τη στιγμή που κυοφόρησαν στα σπλάχνα τους το παιδί τους, και κυρίως από τη στιγμή που το γέννησαν παίζοντας τη ζωή τους κορώνα γράμματα σε μια ανοιχτή παρτίδα με τον Χάρο. Και μόνο γι’ αυτά οποιαδήποτε μάνα είναι άξια σεβασμού. Αλλά μανάδες σαν τις παραπάνω δικαιολόγησαν τις εγκληματικές αστοχίες τους, ενίοτε στο όνομα αυτής της μητρικής αγάπης…

 

Αγάπη. Μια άλλη λέξη που άγεται και φέρεται σαν θέσφατο, σαν φυσική και αδιαπραγμάτευτη κατάσταση.  Αν όμως η αγάπη ήταν πράγματι τέτοια, τότε θα ζούσαμε σε έναν ιδανικό κόσμο δίχως εγκλήματα, πολέμους, ψυχολογικά προβλήματα και αδιέξοδα.

 

Άρα, αναζητούμε ένα πρότυπο και για τη Μάνα και για την Αγάπη. Ένα πρόσωπο που αξίζει την εξύμνηση όλων μας επειδή ταυτίστηκε επιτυχώς με την ιδιότητά του και αξίζει και να το μιμηθούμε. Το μοναδικό αυτό πρόσωπο στην ιστορία του κόσμου είναι της Παναγίας. Η Παναγία έγινε η Μάνα του κόσμου επειδή δεν αρκέστηκε στην κατά φύση γέννα ενός Γιου (κι ας ήταν Θεός κι ας μην υπήρξε στην περίπτωσή της μια κατά φύση σύλληψη). Με σύγχρονους όρους, η Παναγία υπήρξε μια «παρένθετη μητέρα». Φιλοξένησε στη μήτρα της ένα πλάσμα χωρίς να συνευρεθεί πρώτα με τον πατέρα του. Αυτή η Μάνα συμβάίνει να είναι το πιο σιωπηλό πρόσωπο των Ευαγγελίων. Μοιάζει σχεδόν με ίσκιο. Και ίσως ίσως μόνον ένας τέτοιος αγαπητικός ίσκιος να μπορεί εν τέλει να αναθρέψει ένα τέλειο παιδί. Αυτό μας δίδαξε το ταπεινό, μικρό, φτωχό κορίτσι της Γεννησαρέτ. 

Είναι η γυναίκα που συλλαμβάνει δίχως τη συνέργεια ανδρός, αλλά με τη συνέργεια του Αγίου Πνεύματος. Έτσι φτάνει να κυοφορήσει τον Υιό και Λόγο του Θεού, να τον γεννήσει, να τον αναθρέψει, να τον ξεχάσει -ως άνθρωπος κι αυτή, επιστρέφοντας από τα Ιεροσόλυμα. Στον γάμο της Κανά σφάλλει. Τον συμβουλεύει, παρόλο που αυτός έχει γίνει άντρας σωστός, για να εισπράξει την απάντηση ενός σωστού άντρα που τη βάζει στη θέση της. Τον βλέπει να σταυρώνεται αδίκως, τον υπακούει όταν την παραδίδει «προς υιοθεσία» στον ανιψιό της Ιωάννη, ρομφαία τη διαπερνά όταν ο γιος της πεθαίνει μόλις στα τριάντα τρία του χρόνια και τρεις μέρες μετά τον βλέπει να ανασταίνεται. Τέλος, ο γιος της την παίρνει στην αγκαλιά του όταν η ίδια έχει παραδώσει το πνεύμα της.  

 

Μάνα, δεν είσαι επειδή γέννησες ένα παιδί. Μάνα μαθαίνεις να γίνεσαι όσο ασκείσαι ακούραστα και σιωπηλά στον κακοτράχαλο δρόμο της ζωής μέχρι να φτάσεις στην ανιδιοτελή αγάπη δαμάζοντας τον χαρακτήρα σου, τα τραύματά σου, τα πάθη σου, ακόμη και τα όνειρά σου.

 

Ποια γυναίκα θα μπορούσε να καυχηθεί πως είναι τέλεια μάνα; Νομίζω καμιά. Και γι’ αυτό η «Γιορτή της Μητέρας» δεν μπορεί να είναι μια γιορτή μιας απρόσωπης θαυμαστής ιδιότητας. Είναι μια διπλή υπαρξιακή γιορτή: ευγνωμοσύνης και συγχώρεσης. Ευγνωμοσύνης για όλα όσα κατάφερε η μάνα του καθενός μας αλλά και συγχώρεσης για όσα δεν κατάφερε. Μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε πως θα μας συγχωρήσουν μια μέρα και τα δικά μας παιδιά. Μακάρι πριν κλείσουμε τα μάτια να έχουμε γίνει έστω και ένα ίχνος αγαπητικού ίσκιου των παιδιών μας, ευχόμενες ό,τι δεν μπορέσαμε να κάνουμε ή σε ό,τι αστοχήσαμε να το διορθώνει πάντοτε η Μάνα του κόσμου…. 

 

 

Βρεφοκρατούσα, από το Falnama (Book of Divination), Mughal Ινδία, 1580 μ.Χ. από τη σελίδα του Nektarios Tsilis

"Οδύσσεια - Το τραγούδι των αιώνων" στον Παιδικό Ιανό Θεσσαλονίκης - 29/04/23

Είναι μεγάλη ευλογία στη ζωή μου άνθρωποι, όπως η Τασιούλα Μαρκομιχελάκη, που αφού επιμελήθηκε την "Οδύσσεια - Το τραγούδι των αιώνων", στην παρουσίαση που είχαμε το Σάββατο στον Παιδικό Ιανό, ανέλυσε με θαυμαστή ακρίβεια τις μορφές και τα σχήματα που εγώ ενστικτωδώς ακολούθησα, φέρνοντας έτσι στο φως το μέγεθος αυτής της προσπάθειας και τοποθετώντας την ανάμεσα σε άλλες μεγάλων συγγραφέων μας . 

Ευλογία και οι άνθρωποι που βλέπουν πίσω από τις λέξεις και μας αποκαλύπτουν αθέατες όψεις, βαθιές έννοιες, αλλά και μεταφορές στη δική μας ζωή ενός μοναδικού έργου όπως είναι η Οδύσσεια, ως γνήσιοι Δάσκαλοι, όπως ήταν ο δεύτερος ομιλητής της εκδήλωσης, Γιώργος Καλλίνης. 

Ευλογία και τα παιδιά όπως οι μαθητές και οι μαθήτριες των Εκπαιδευτηρίων "Ο Απόστολος Παύλος" με τη φιλόλογό τους Ολυμπία Παπαντώνη που αγάπησαν την Οδύσσεια και με το δικό τους αγνό ενθουσιασμό ζωντάνεψαν για μας την τελευταία ραψωδία.

Τα κρατώ όλα στην καρδιά μου που είναι γεμάτη ευγνωμοσύνη, όπως κρατώ και τα σχόλια των καλών γονιών των παιδιών που μου εξομολογήθηκαν πως τόσο πολύ ενθουσιάστηκαν και συγκινήθηκαν που θα διαβάσουν το βιβλίο πριν από τα παιδιά τους. Τους ευχαριστώ όλους μαζί με όσους προσήρθαν και μου έδωσαν μεγάλη χαρά με την παρουσία τους. Ευχαριστώ ολόψυχα το πάντα φιλόξενο βιβλιοπωλείο του Ιανού και τις ακάματες εργάτριές του και βέβαια τον Εκδοτικό οργανισμό Διβάνη.