4ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ Ήθη και έθιμα της Σύρου
 |
| Η κρεμμύδα Η πρόληψη για τη δύναμη της κρεμμύδας μας έρχεται από την αρχαιότητα. Οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι τους προστάτευε από κάθε κακό, από καταστροφές, αρρώστιες ή βασκανίες. Αδιάκοπα ως τις μέρες μας συναντάμε το ταπεινό αυτό φυτό, φυτεμένο μπροστά σε κάποια πόρτα ή κρεμασμένο από κάποια οροφή, να διώχνει το κακό. Λογικά λοιπόν συνδέθηκε από τη Πρωτοχρονιά με το ξεκίνημα μιας καινούριας χρονιάς, γεμάτης ελπίδες και προσδοκίες. Ποδαρικό με ρόδι Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης, πηγαίνοντας στην εκκλησία, κρατάει στη τσέπη του ένα ρόδι για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας και να του ανοίξουν. Έτσι θα είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει καλό ποδαρικό και μπαίνοντας με το δεξί ποδάρι, σπάει το ρόδι ρίχνοντάς το πίσω με δύναμη λέγοντας «Χρόνια πολλά με υγεία κι ευτυχία κι όσες ρώγες έχει το ρόδι τόσα καλά να έρθουν στο σπίτι μας ετούτη τη χρονιά». Τα έθιμα της Καθαρής Δευτέρας Στη χαρούμενη ατμόσφαιρα της αποκριάς και στις κεφάτες συγκεντρώσεις στα σπίτια, συνήθως χορεύουνε με τη συνοδεία τσαμπούνας και ταμπούρλου. Στην Άνω Σύρο γίνεται κάθε χρόνο αποκριάτικο καρναβάλι όπου αναβιώνει το έθιμο «ζεϊμπέκια». Η Καθαρή Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της μεγάλης Σαρακοστής μιας μεγάλης περιόδου νηστείας για το λαό. Τη γιορτάζουμε στην έξοχη με ελιές, ταραμά, μαρούλια, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα, χαλβά και λαγάνες. Το κρασί ρέει άφθονο, ενώ προς το μεσημέρι ξεκινούν τα τραγούδια και οι χοροί. Συνεχίζοντας την παράδοση σε πολλές περιοχές του νησιού μας αναβιώνει το έθιμο των Kούλουμων. Πιο συγκεκριμένα στην περιοχή Λαζαρέτα ο πολιτιστικός σύλλογος του Μάννα διοργανώνει την εκδήλωση και προσφέρει φασολάδα σε όλους, νηστίσιμους μεζέδες και μουσική. Απαραίτητο στοιχείο της Καθαρής Δευτέρας αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού (στεφανωτό) από μεγάλους και μικρούς. Χελιδονίσματα Παιδιά και χελιδόνια ήταν στενά συνδεδεμένα από την αρχαία εποχή! Για να γιορτάσουν τον ερχομό τους και την αρχή της άνοιξης τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους την 1η του Μάρτη, για τα χελιδονίσματα. Κρατούσαν ένα καλάθι γεμάτο φύλλα κισσού, περνούσαν μέσα ένα ραβδί κι εκεί στερέωναν ένα ξύλινο χελιδόνι με κουδουνάκι στο λαιμό του. Πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι, κουνούσαν το ραβδί, αντηχούσαν τα κουδουνάκια και τα παιδιά τραγουδούσαν. Ήρθε, ήρθε χελιδόνα, ήρθε κι άλλη μεληδόνα, κάθισε και λάλησε, και γλυκά κελάδησε: «Μάρτη, Μάρτη μου καλέ, και Φλεβάρη φοβερέ, κι αν φλεγίσεις κι άν τσικνίσεις, καλοκαίρι θα μυρίσεις. Κι άν χιονίσεις κι άν κακίσεις, πάλιν άνοιξη θ' ανθίσεις. Θάλασσαν επέρασα, τη στεριάν δεν ξέχασα, κύματα κι αν έσχισα έσπειρα, κονόμησα...» Ο Λάζαρος Το «Λαζαροσάββατο» ο λαός γιορτάζει τη πρώτη Λαμπρή, την έγερση του φίλου του Χριστού, του «αγέλαστου» Λαζάρου. Οι κάτοικοι για να απεικονίσουνε την Ανάσταση του Λαζάρου, έφτιαχναν ένα ομοίωμά του. Το έθιμο αυτό είναι από τα αγαπημένα σε όλα τα παιδιά. Φτιάχνουν το Λάζαρο τους με μια ξύλινη κουτάλα που θα της δέσουν σταυρωτά ένα ξύλο για χέρια. Το σταυρωτό της κουτάλας θα το ντύσουν με μπαμπάκια και ύφασμα και θα σχεδιάσουν μάτια, μύτη και στόμα. Μετά θα το ντύσουν με φορεματάκι και θα του βάλουν ένα στεφάνι με λουλούδια πολύχρωμα στο λαιμό. Τους αγερμούς τα παιδιά συνοδεύουν με το τραγούδι τους: Πού είσαι Λάζαρε; Πού είναι η φωνή σου; Που σε γύρευε Η μάνα σου κι η αδελφή σου; Θύμησες... Πρωτομαγιάς Πριν από τον πόλεμο στη Σύρο γίνονταν μεγάλο πανηγύρι την παραμονή της Πρωτομαγιάς με επίκεντρο την περιοχή που σήμερα βρίσκεται η πλατεία Ηρώων. Όλος ο δρόμος από το γηροκομείο του Aγίου Παντελεήμονα, το Ηρώο μέχρι τη γωνία του σημερινού Ατλάντικ ήταν γεμάτο με τραπέζια φορτωμένα νοστιμιές και γλυκίσματα, κυρίως λουκουμάδες. Ο κόσμος τριγυρνούσε, κουβέντιαζε και χαίρονταν την επαφή, την επικοινωνία, τον ερχομό του νέου μήνα, της νέας εποχής. Πολύ συχνά δίνονταν διάφορες θεατρικές παραστάσεις και πολλές φορές παρευρισκόντουσαν και επώνυμοι ηθοποιοί. Κάποιοι ηλικιωμένοι θυμούνται ακόμη παραστάσεις με τις αδελφές Καλουτά, ενώ κάποιοι άλλοι δεν ξεχνούν τις χορευτικές παραστάσεις από μικρά κοριτσάκια στολισμένα λόγω της ημέρας, που λέγονταν «φλισκουνάκια». Σήμερα τη μέρα της Πρωτομαγιάς παρέες παρέες οι Συριανοί ξεχύνονται στις όμορφες έξοχες του νησιού μας. Μαζεύουν αγριολούλουδα, φτιάχνουν το μαγιάτικο στεφάνι, που θα φέρει χρώμα, χαρά και αισιοδοξία στο σπιτικό τους και εύχονται και του χρόνου. Εκείνη τη μέρα μπορείς να δεις λουλούδια παντού να στολίζουν τα αγαπημένα του καθενός πράγματα. Αυτοκίνητα, μηχανάκια, άλογα ακόμα και ποδήλατα μοιάζουν τη μέρα αυτή σαν... ανθοδοχεία. Ο Κλήδονας Ο κλήδονας ήταν από τα πιο προσφιλή έθιμα που πραγματοποιούταν ανήμερα του Aη Γιάννη στις 24 Ιουνίου. Όπως είναι γνωστό, ο Άγιος καλείται «Πρόδρομος» γιατί προετοίμαζε το λαό να υποδεχτεί το Σωτήρα, «Βαπτιστής» γιατί βάπτισε το Χριστό και «Αποκεφαλιστής» γιατί εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Οι Συριανοί τον αποκαλούν «Κοψοκέφαλο». Την παραμονή της εορτής κορίτσια με πήλινα βάζα πήγαιναν σε φιλικά σπίτια κι έπαιρναν το αμίλητο νερό. Ονομάζονταν αμίλητο γιατί τα κορίτσια το ζήταγαν χωρίς να μιλήσουν καθόλου. Μετά έπαιρναν βόλτα τα σπίτια της γειτονίας κι ο καθένας έριχνε στο βάζο από ένα σημάδι π.χ. ένα κουμπί, ένα καρφί, ένα σουγιά κ.τ.λ. Το άλλο βράδυ συγκεντρώνονταν όλοι κάπου κι ένας, ο βγάλτης, τραβούσε από το νερό ένα αντικείμενο και λεγόταν ένα τετράστιχο που ανήκε σε αυτόν που ανήκε το ρίξιμο. Τα τετράστιχα μπορεί να ήταν ερωτικά, χιουμοριστικά, σατιρικά και πικάντικα, όπως λόγου χάρη το παρακάτω: Έχω τραγούδια να σας πω, ένα κουβά γιομάτο και ξεπατώθηκε ο κουβάς και 'πεσαν όλα κάτω Για τον κακόλογο λεγόταν το εξής τετράστιχο: Της μαύρης κότας τα φτερά στη γη να τιναχτούνε και της κακιάς γειτόνισσας τα μάτια να της βγούνε Ο Αη Γιάννης επίσης αποκαλείται «Φανιστής» από το «φανός». Ανήμερα του Αη Γιάννη του Φανιστή οι κάτοικοι μαζεύουν τα γνωστά σε όλους μαγιάτικα στεφάνια ανάβουν φωτιές στις γειτονιές και τα ρίχνουν εκεί. Μετά παιδιά και μεγάλοι πηδούν πάνω από τη φωτιά ένας ένας. Σινάφια Σινάφια στη Σύρο ονομάζονται τα μικρά πανηγύρια που περιλαμβάνουν λειτουργία σε κάποια συγκεκριμένη εκκλησία, κέρασμα με καφέ, διάφορα γλυκίσματα και στο τέλος συχνά προσφέρεται και φαγητό με κρασάκι. Παλαιοτέρα τα σινάφια γίνονταν από τις συντεχνίες των εργαζόμενων που στο νησί μας ήταν πολλές, σε συγκεκριμένη ενορία και σε συγκεκριμένη γιορτή του Άγιου προστάτη. Για παράδειγμα οι κομποδέτες (εργάτες εργοστάσιων - υφαντουργίων) έκαναν το σινάφι τους την ημέρα του Σωτήρος στον Άγιο Παντελεήμονα, οι λιμενεργάτες και οι σιτεργάτες έκαναν το σινάφι τους την ημέρα του Αγίου Αρτεμίου στην ενορία της Aνάστασης. Το έθιμο αυτό διατηρείται μέχρι και σήμερα από διάφορα σωματεία και συλλόγους με μικρές παραλλαγές. Φωταρίδες Το δεκαπενταύγουστο αναβιώνει το έθιμο «φωταριδες». Κάθε οικογένεια ανάβει φωτιές μέσα σε τσίγκινα τενεκεδάκια και στολίζει τα σαμάρια του σπιτιού της, ενώ τα παιδία αναλαμβάνουν το στόλισμα της παράλιας και των πεζουλιών. Λάμπουν όλα μαγικά σαν σε παραμύθι... Παροιμίες Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι. Άυγουστε καλέ μου μήνα να 'σουν δυό φορές το χρόνο. Το λάλημα του τζιτζικιού φέρνει το καλοκαίρι. Τον Άυγουστο του χαίρεται όποιος έχει να τρυγήσει. Τρυγοπάτι Από το θέρος μέχρι τις ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές... Χαρακτηριστική παροιμία που δηλώνει λίγο πολύ τον αδιάκοπο αγώνα του αγρότη. Ζωή βασανισμένη, όλα για τα προς το ζην. Σκληρή δουλεία και λίγες ώρες ξεκούρασης για την αγροτική οικογένεια. Μια από τις ενασχολήσεις των αγροτών ξεκινούσε κάθε Αύγουστο όταν έκοβαν τα σταφύλια, για να καταλήξει το Σεπτέμβρη με το τρυγοπάτι. Τότε πατούσαν τα σταφύλια που είχαν ξεχωρίσει, τα κρασοστάφυλα (Σερφιώτικα, Κουντούρες, Σαββατιανά, Pετσίνα) με γυμνά ποδιά. Το κόψιμο των σταφυλιών και το πάτημά τους την ίδια μέρα λέγονταν τρυγοπάτι. Αυτά που άφηναν μέρες στο ήλιο τα έλεγαν λιαστά και προοριζόντουσαν για γλυκό κρασί. Ύστερα έπαιρναν το μούστο και τον έβαζαν στα βαρέλια να βράσει, αφού προηγουμένως κρατούσαν μια μικρή ποσότητα για μουσταλευριά. Δεν χρησιμοποιούσανε κανένα συντηρητικό όταν επρόκειτο για ρετσίνα, αλλά πρόσθεταν μέσα στο βαρέλι λίγο ρετσίνι για να πάρει μυρωδιά. Σπορά Αν και ο 10ος μήνας του χρόνου, στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο το οποίο άρχιζε από το Μάρτη, κρατούσε την όγδοη θέση, απ' όπου πήρε και το όνομα του. Όταν το 465 π.Χ. ο Γενάρης πήρε τα πρωτεία, τότε ο Οκτώβριος πήρε τη 10η θέση που κατέχει σήμερα, όμως το όνομα του διατηρήθηκε το ίδιο. Λέγεται επίσης και Αη Δημητράκης και Σπαρτός, αφού είναι ο μήνας που αρχίζει η σπορά η οποία ήδη προετοιμάζεται από το Σεπτέμβρη και συνεχίζεται ως τα Χριστούγεννα. Οι γεωργοί περιμένουν με ανυπομονησία τα πρωτοβρόχια του που θα μαλακώσουν τον κατάξερο από το καλοκαιρινό λιοπύρι κόλπο της γης. Κατόπιν το μικρό καλοκαιράκι του Αη Δημήτρη ξεκινούν οπωσδήποτε να σπείρουν τα δημητριακά τους αλλιώς Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οκτώ σωρούς δεν έκανες δεν πρόκειται να έχουν πλούσια σοδειά. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις που τα πρωτοβρόχια του Οκτώβρη δεν εμφανίζονται τη στιγμή που οι αγρότες μας τα έχουν ανάγκη και έτσι της σποράς προηγούνται λιτανείες και έθιμα όπως η Πιρπιρού που σκοπό έχουν να παρακαλέσουν Tο Θεό και να τον εξυμνήσουν να τους στείλει το θείο δώρο. Σε κάθε περίπτωση όμως, μόλις βρέξει δυο τρεις φορές η γη είναι έτοιμη για σπορά και ο γεωργός έτοιμος βγάζει το σπόρο από τ΄ αμπάρι ή τις κοφίνες. Τη στιγμή της σποράς οι δικοί του το ραντίζουν με νερό Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιο του εύχονται. Χοιροσφάγια Τα Χοιροσφάγια είναι το φθινοπωρινό έθιμο που συνεχίζει ακάθεκτο να αναβιώνει από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας. Ο χοίρος που έτρεφε όλο το χρόνο η κάθε οικογένεια θα πρέπει να σφαχτεί και να διατηρηθεί το κρέας του με διάφορους τρόπους. Σύμφωνα με το έθιμο, συγγενείς και φίλοι μαζεύονται από το πρωί στο κάθε σπίτι ή σε δημόσιους χώρους για να βοηθήσουν στο σφάξιμο και την προετοιμασία των φαγητών. Σκοπός είναι να μη πάει τίποτα χαμένο από το χοίρο. Το κρέας μετατρέπεται σε λουκάνικα, παστό, καπνιστό ή αποθηκεύεται για άμεσο μαγείρεμα. Καθ' όλη τη διάρκεια η νοικοκυρά κερνάει τους άνδρες τσίπουρο, σταφίδες, καρύδια και ρόδια. Από όλους ακούγονται ευχές. Το βράδυ των χοιροσφαγίων όσοι βοήθησαν κάθονται και τρώνε όλοι μαζί και ακολουθεί γλέντι με βιολιά και λαγούτο. Καλάντιασμα Από τα πιο γνωστά έθιμα είναι το «καλάντιασμα». Την παραμονή ή σε διάφορα μέρη και ανήμερα, παιδιά αλλά και μεγάλοι γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα. Την ονομασία την πήραν από τη λατινική λέξη calenda, παρόλο που το έθιμο προϋπήρχε. Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί. Στο Bυζάντιο κρατούσαν ραβδιά ή φανάρια ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγούδαγαν συνοδεύοντας το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τυμπάνου. Σήμερα υπάρχουν διάφορες παραλλαγές και αποχρώσεις καλάντων, ανάλογα την περιοχή. Στη Σύρο τα παιδιά ενώ έψελναν τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, κρατούσαν μεταλλικά ή χάρτινα καραβάκια τα οποία έχουν σήμερα αντικατασταθεί από τα τριγωνάκια. Το σίγουρο είναι ότι αποτελούν μια πράξη τελετουργική που σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, έχει αποτέλεσμα την ευημερία. |
