Αυτές τις ημέρες στο Λονδίνο, όπως και στην υπόλοιπη Αγγλία, πολλοί είναι αυτοί που κυκλοφορούν με καρφιτσωμένη στο πέτο μια χάρτινη παπαρούνα. Ακόμη και οι αεροσυνοδοί στο αεροπλάνο της BA είχαν την παπαρούνα στο πέτο. Αναρωτιόμουν πράγματι τι συμβολίζει η παπαρούνα, κάποια παγκόσμια μέρα ίσως φανταζόμουν. Ωσπου δεν άντεξα και ρώτησα. Είναι το poppy appeal μου είπαν. Από τις αρχές Νοέμβρη κυκλοφορούν οι χάρτινες παπαρούνες (αλλά και πλαστικές και μεταλλικές) σε διάφορα σημεία, ακόμη και στους τόπους εργασίας, και προμηθεύεσαι μίαμε μια συμβολική συνεισφορά προκειμένου να τιμήσεις τη μνήμη των νεκρών στρατιωτών (Βρετανών και άλλων από την Κοινοπολιτεία) στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και όλων των στρατιωτών που έχασαν την ζωή τους εντεύθεν. Τη φοράς στο πέτο μέχρι την 11/11 κάθε χρόνου, οπότε και ολοκληρώνονται οι εορτασμοί της μνήμης. Γιατί η παπαρούνα και όχι κάτι άλλο; Ως αδαής συνέχισα να ρωτώ. Μα οι πλέον αιματηρές μάχες του Α παγκοσμίου πολέμου έλαβαν χώρα στα πεδία της Φλάνδρας (Flanders Fields), στο Βέλγιο, το λεγόμενο Δυτικό Μέτωπο (αυτό ευτυχώς έδειξα να το ξέρω). Οι νεκροί εκατέρωθεν σε εκείνες τις μάχες που κράτησαν από το 1914 έως το 1918 και ονομάστηκαν οι μάχες των χαρακωμάτων, μετριούνται σε εκατονταδες χιλιάδες . Τα πεδία της Φλάνδρας γεμίζουν την άνοιξη παπαρούνες, πόσο μάλλον όταν είναι σπαρμένα με σταυρούς! Εξ ου και ο συμβολισμός. Και γιατί μέχρι τις 11/11 η επόμενη ερώτηση. Μα στις 11/11/1918 στις 11.00 π.μ. υπογράφηκε η Ανακωχή, το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παρότι θεωρούσα εαυτόν καλό στην Ιστορία, παρότι νόμιζα ότι γνώριζα αρκετά για τα όσα συνέβησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έπιασα τον εαυτό μου να μην γνωρίζει ούτε το πότε έληξε ο Πόλεμος. Ο Ελλαδοκεντρισμός μου (ως η Παγκόσμια Ιστορία να περιστρέφεται ως δορυφόρος γύρω από την Ελληνική) θα με ωθήσει να πω, πώς να το θυμάμαι αφού για μας η Ιστορία συνεχίστηκε από την συνθήκη του Μούδρου μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, την Καταστροφή της Σμύρνης και την Συνθήκη της Λωζάννης. Η οπτική γωνία από την οποία τουλάχιστον εγώ διάβαζα για τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε να κάνει με την εμπλοκή της Ελλάδας στον Πόλεμο, τι ς συνέπειες του Πολέμου στην Ελλάδα και τις συνθήκες που οδήγησαν κατευθείαν στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο (αυτό το τελευταίο μόνο έπαυε να είναι ελλαδοκεντρικό).
Έπρεπε μια χάρτινη παπαρούνα να με βάλει να ψάξω στο Internet αλλά και στα βιβλία μου για να μου θυμίσει καταρχήν τα ιστορικά γεγονότα και κατόπιν να σταθώ στα 18,5 εκατομμύρια νεκρών που χάθηκαν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τις θλιβερές και μαύρες μέρες πολέμου στην καρδιά της Ευρώπης, που στοίχισαν τη ζωή χιλιάδων αμάχων εκτός από τους στρατιώτες , τις εκτεταμένες καταστροφές και εντέλει τον Πόνο και την μυρωδιά του Θανάτου που απλώθηκε απ' άκρη σ' ακρη σε ολη την Ευρώπη. Χαίρομαι που οι ανθρωποι θυμούνται ακόμη τον Πόνο που προκάλεσε ο Μεγάλος Πόλεμος – έτσι τον ονόμασαν οι Ευρωπαίοι και δεν αναθεώρησαν την γνώμη τους ούτε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο. Χαίρομαι που οι πληγές φαίνεται να επουλώθηκαν. Θα μου πει κανείς ότι πέρασαν σχεδόν 100 χρόνια από τότε. Δεν το σχολιάζω γιατί πάλι ελλαδοκεντρική θα ακουστώ.
Εχω επισκεφθεί τμήματα της Φλάνδρας, ήξερα ότι υπάρχουν νεκροταφεία και μνημεία διάσπαρτα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (σημειωμένα βλέπετε σε τοπικούς χάρτες), τα μουσεία όμως με προσέλκυαν, οι υπέροχες πόλεις με τα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά, τα πράσινα τοπία, οι Φλαμανδοί ζωγράφοι και όχι οι Μνήμες, άλλωστε δεν ήταν ποτέ δικές μου. Και όμως αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Πόλεμος είναι κάτι που μας αφορά όλους, άσχετα αν χτύπησε την πόρτα μας ή όχι, είναι ανθρώπινο εφεύρημα προς αποφυγή, άσχετα από τον πατριωτισμό που εμπερικλείει για τους αμυνόμενους αλλά και τους επιτιθέμενους ενίοτε, είναι αναπόφευκτο κακό –ή έτσι προσπαθούν να πεισουν οι υπερασπιστές του – άσχετα αν έχουμε διαμορφώσει σε διεθνές επίπεδο όλα εκείνα τα όργανα τα οποία μπορούν να κατασβέσουν τους πολέμους εν τη γενέσει τους, αν αναλογιστεί κανείς όλα αυτά, οι Μνήμες των λαών είναι και δικές μας μνήμες, οι Μνήμες όλων των Πολέμων είναι και δικές μας μνήμες, οι Μνήμες των Γενοκτονιών είναι και δικές μας μνήμες, οι Μνήμες του Αουσβιτς και του Νταχάου είναι και αυτές δικές μας μνήμες. Όλες οι Μνήμες μαζί είναι η Παγκόσμια Μνήμη μας όπως όλα τα στοιχεία του πολιτισμού, όπου και αν αυτός άνθησε, είναι η Παγκόσμια Κληρονομιά μας.
Γι αυτό και πήρα μια χάρτινη παπαρούνα στη μνήμη των Βρετανών στρατιωτών, στη μνήμη όλων των στρατιωτών που έπεσαν στις μάχες απ’ όποια πλευρά και να πολεμούσαν (αμούστακα παιδιά που τα γέννησαν μάνες ήταν όλοι τους) αλλά και στη μνήμη των υπερασπιστών της πατρίδας τους , στην μνήμη των αμάχων που σκοτώθηκαν όταν βομβαρδίζονταν οι πόλεις ή τα χωριά τους, στην μνήμη πλέον όλων όσων έζησαν τις ζοφερές και τραγικές στιγμές των Πολέμων και στάθηκαν όρθιοι μετά και όχι μίζεροι και ξανάφτιαξαν τα σπίτια τους, τις πατρίδες τους, τις οικογένειες τους από την αρχή για να μπορούμε σήμερα εμείς να τους αφιερώνουμε μέρες μνήμης χωρίς τον τρόμο του πολέμου να βασανίζει την ψυχή μας και κάποιοι από μας άκρως ετοιμοπόλεμοι, να προετοιμάζουμε τον επόμενο πόλεμο χωρίς Μνήμη.
Στη μνήμη τους και εγώ στις 11/11/11 και ώρα 11 το πρωί θα κρατήσω και δυο λεπτά σιγής.
Παραθέτω παρακάτω το πασίγνωστο τουλάχιστον στον Αγγλοσαξονικό κόσμο (και δη στην Κοινοπολιτεία αλλά όχι σίγουρα σε μένα) ποίημα του Καναδού John McCrae που λέγεται ότι το έγραψε το 1915 κατά τη διάρκεια της θητείας του, μαχόμενος στη Φλάνδρα όταν βίωσε το θάνατο του φίλου του και συστρατιώτη Alexis Helmer.
In Flanders Fields
In Flanders fields the poppies blow
Between the crosses, row on row,
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
Loved, and were loved, and now we lie
In Flanders fields.
Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
In Flanders fields
Οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος χρησιμοποιήθηκαν στο τραγούδι Poppy Day των Siouxsie and the Banshees, ούτε αυτό το ήξερα.
